موسيقى رنگ ها

[SHeRvin]

موسيقى رنگ ها

يادداشتى بر زندگى موسورگسکى و «تابلوهاى يک نمايشگاه»

مدست پترويچ موسورگسکى (Modest Mussorgsky) در ۲۱ مارس سال ۱۸۳۹ در اوکراين به دنيا آمد. اولين معلم او در موسيقى مادرش بود که به او پيانو آموخت ولى کمپوزيسيون را تقريباً به حالتى خودآموز فرا گرفت. در اتوبيوگرافى او آمده است که از زمان کودکى علاقه شديدى به داستان هاى فولکلوريک روسى داشته و با شنيدن آنها در ذهنش آهنگ مى ساخته است.

موسورگسکى در يک خانواده ثروتمند بزرگ شد و در دوران جوانى به خدمت ارتش رفت. اما پس از مدتى تحت تاثير ميلى بالاکيرف ارتش را رها کرده و به گروه موسيقى ۵ نفره روسيه پيوست. در قرن نوزدهم همزمان با انقلاب فرانسه احساسات ناسيوناليستى رونق يافت و مکتب موسيقى رمانتيک اين احساسات ميهن پرستانه را هرچه پرشورتر کرد. ناسيوناليسم تاثير زيادى بر موسيقى گذاشت.

آهنگسازان مکتب رمانتيک از آن پس بيشتر از رقص ها و آهنگ هاى عاميانه بهره گرفتند، اپراها بيانگر تاريخ، افسانه ها و چشم اندازهاى وطنشان شده بود. زمانى احساس مى کنيم يک موسيقى متعلق به يک کشور خاص است که سنت هاى مردم آن کشور هم در آن شنيده شود و موسيقى در آن زمان به اين حالت درآمده بود و اين آنچنان احساسات شنوندگان را بر مى انگيخت که گاه آنها تظاهرات مى کردند.

بنابراين بعضى از دولت ها آهنگ هاى تعدادى از آهنگسازان را تحريم کردند. در اين زمان در روسيه موسورگسکى، کرساکف، بورودين و دربوهم دوژاک آهنگ هاى ملى مى ساختند. در روسيه يک گروه موسيقى ۵ نفره تشکيل شد که اعضاى آن را ۵ تن از جوانان روس تشکيل مى دادند، جالب آنجا است که فقط در ميان آنها يک نفر به صورت حرفه اى موسيقى کار مى کرد و او ميلى بالاکيرف (۱۹۱۰- ۱۸۳۷) بود.

بخشی از تابلو های نمایشگاه برای پیانو ساخته موسورگسکى

ديگر اعضاى گروه عبارتند از: مدست پترويچ موسورگسکى (۱۸۸۱- ۱۸۳۹) کارمند دولت، نيکولاى ريمسکى کرساکف (۱۹۱۸- ۱۸۳۵) افسر نيروى دريايى، الکساندر بورودين (۱۸۸۷- ۱۸۳۳) شيميدان و سزار کويى (۱۹۱۸- ۱۸۳۵) افسر نيروى دريايى.

آنها در دهه ۱۸۶۰ شروع به کار کردند و در ابتدا آنها به نقد و بررسى آثار يکديگر مى پرداختند. اعضاى اين گروه تمام تکنيک هاى سنتى آهنگسازان آلمان، ايتاليا و فرانسه را قبول نداشتند و در آثار خود از موسيقى محلى روسيه هم استفاده مى کردند.

بناى اين نوع موسيقى مبتنى بر مدهاى کليسايى است که در آن از وزن هاى غير رايج پنج ضرب (مانند پنج چهارم) استفاده مى شود و تغيير وزن در آهنگ هاى آنها مشهود است.

[SHeRvin]

بنابراين، اين سبک بسيار متنوع و متفاوت با سبک هاى رايج است. موسيقى موسورگسکى توصيف هاى روشنى دارد و لحن آوازهاى آن نشان دهنده محيط اطراف او است، بنابراين در بعضى از مواقع مهيب و شايد هم تا حدودى زننده باشد. شهرت بيشتر آثار او به خاطر رنگ آميزى صوتى گسترده آنها است. او در آثارش از بسيارى از موضوعات قرون وسطايى در روسيه، استفاده کرده است. آرزوى او هر چه نزديک تر کردن هنر به زندگى واقعى بود.

خود موسورگسکى در اين باره مى گويد: «مى خواهم شخصيت هاى اثرم بر روى صحنه همان گونه صحبت کنند که در زندگى واقعى شان اين کار را انجام مى دهند.» اکنون ما متوجه غناى رنگ و استحکام آثار موسورگسکى مى شويم، در حالى که معاصرانش آکوردهاى طولانى و نامتقارب آثار او را زمخت و نادرست مى دانستند.

اولين اثر او اپراى ناتمام سالابو بود و از ديگر آثار معروف او مى توان به اپراهاى بوريس گودونف، خوانچينا و تابلوهاى يک نمايشگاه اشاره کرد. آنها در زمان حيات اين آهنگساز مقبول واقع نشدند.

موسورگسکى بعد از بيرون آمدن از ارتش زندگى را به سختى گذراند. او ناچار بود براى امرار معاش بسيار کار کند. در اين مدت او نزد نيکولاى ريمسکى کرساکف اقامت داشت. و کرساکف بعد از مرگ او بسيارى از آثار ناتمام او را کامل کرد و برخى از آنها را تا حدودى تغيير داد. موسورگسکى از ناراحتى شديد روانى رنج مى برد و بعدها او به الکل معتاد شد و سرانجام در سن ۴۲ سالگى براثر مسموميت از الکل، در بيمارستان نظامى درگذشت.

«تابلوهاى نمايشگاه» يکى از معروفترين آثار مدست موسورگسکى است. اين اثر يک سوئيت است که از چندين موومان تشکيل شده و براى پيانو نوشته شده است. در هر يک از موومان هاى اين اثر آهنگساز احساس خودش راجع به نقاشى هاى دوستش ويکتور هارتمن، نقاش و معمار را بيان کرده است. هارتمن در سال ۱۸۷۳ درگذشت و در سال ۱۸۷۴ نمايشگاهى براى يادبود آن هنرمند برگزار کردند.

متاسفانه اکثر آثار اين هنرمند از بين رفته اند و تقريباً خود او هم فراموش شده است. تنها اين اثر موسورگسکى است که به او و آثارش جاودانگى بخشيده.

قطعه با يک پرومناد (تم گردش) آغاز مى شود. هنرمند در اينجا خود را به جاى تماشاگران گذاشته است و حرکت آنها به چپ و راست و متوقف شدنشان در مقابل يک تابلو را نشان مى دهد و اين با يک ريتم خاص روسى همراه شده است. سپس به توصيف يک يک تابلوها مى پردازد: در آغاز کوتوله فندق شکن: اين اولين تصوير سوئيت موسورگسکى است.

کوتوله اى کج و معوج که صداهاى جيغ مانندى در مى آورد و حرکات خشنى دارد. هارتمن اين کوتوله را براى يک اسباب بازى طراحى کرده بود که متاسفانه طرح اصلى او از بين رفته است. موسورگسکى اين موومان را در تمپوى ويوو (پرشور) نوشته است.

گفتگوی هارمونیک