هورامان را بشناسیم
از نظر جغرافيايی منطقه اورامان به دوبخش تقسيم گرديده است :
1- اورامان تخت
2- اورامان لهون
1- اورامان تخت : دهستان اورامان تخت با 3596 خانوار 18969 نفر جمعيت تابع بخش سروآباد شهرستان مريوان می باشد .اين دهستان از سمت غرب با كشور عراق و از سمت جنوب به پاوه و كوه شاهو و از طرف شمال به مريوان و در طرف شرق به روستاهای ژاورود و شهرستان سنندج همسايه استكوههای دالانی و دَرَكی 2639 متر در شمال و كوه كوسالان در شرق و كوه شاهو 3390 متر در جنوب و كوه تخت و كوه دربند 2770متر در غرب اين دهستان واقع شده است و دو شاخه مهم رودخانه سيروان از بخش شمالی و جنوب شرقی وارد اين دهستان شده و پس از تلاقی اين دو رودخانه با يكديگر در خاك كردستان عراق به درياچه دربنديخان می ريزد اورامان تخت حدودا دارای 26 روستا بوده است و در گذشته مركز آن روستای رزاب بوده است و شخصی بنام حسن بيگ با اخلاف و اسلافش براين منطقه حاكم بوده ولی اكنون مركز آن روستای اورامان تخت می باشد اين روستا با 449 خانوار 2148 نفر جمعيت در فاصله 75 كيلومتری جنوب مريوان و 75 كيلومتری شمال پاوه واقع شده است .اورامان تخت منطقه ای بسيار دلنشين و دارای مناظر زيبا و چشمه سارهای باصفاي كوسالان می باشد از نظر اقتصادی بيشتر مردم از طريق كشاورزی مختصر و باغداری و اندک صنايع دستی امرار معاش مي كنند البته درآمد بسيار كم آن باعث مهاجرت به شهر ها و خالی شدن روستاها گرديده است .
رودخانه سيروان : از ديگر زيبایی های منطقه اورامان رودخانه عظیم و خروشان سیروان است كه به امتداد كوه شاهو جریان یافته و از ارتفاعات اين ناحيه سرچشمه گرفته و بعد از طي تمامی منطقه شمالی اورامان و اورامان تخت به اورامان عراق وارد می شود طول رودخانه سيروان در خاك ايران 215 كيلومتر می باشد كه دارای مناظر زيبا و ديدنی مانند (تاف بل ) آبشار بل و . . . است
2- اورامان لهون : بخش ديگر اورامان را لهون مي گويند كه از طريق مشرق و جنوب شرقي به سنندج و كامياران و از شمال به اورامان تخت و مريوان و از طرف غرب به خاك عراق متصل است در گذشته مركز آن نوسود بوده و اكنون به شهرستان پاوه انتقال يافته است رودخانه سيروان از ابتداي اورامان لهون جريان مي يابد و بعد از مشروب كردن اورامان تخت به خاك عراق مي ريزد شهرهاي جوانرود ‚ روانسر و نودشه نيز در اين ناحيه قرار دارند .كوه زيباي شاهو كه سراسر اورامان لهون را زير چتر خود گرفته در سقط الرس كوه شاهو روستاي تاريخي تنگي ور و پلنگان يا پالنگان قرار گرفته است كه در ادوار گذشته حاكم نشين چند قوم كرد بوده و خاطرات تلخ و شيرين فراواني را در سينه دارد قلعه پلنگان در دهستان ژاوروود واقع شده كه در قرون ششم هجري بوسيله حاكم اردلان براي مركز حكومت خود ساخته است كه كتيبه سنگي بزرگ آن برجاي مانده است .تعدادي از روستاهاي اين ناحيه عبارتند از :1-درويشان 2-خانقاه 3-دشه 4-نروي 5-هيروي 6-تشار 7-شيخان 8-دزآور 9-وزلي 10-داريان 11-شوشمي 12 هجيج 13-درآور 14 هاني گرمله 14-كيمنه 15-بيرواس و. . . .حال به بررسي شهرهاي اين ناحيه مي پردازيم :
پاوه -مركز اقتصادي و اداري منطقه در منطقه اي كوهستاني و در پاي كوههاي سر بفلك كشيده كشيده شاهو و آتشگاه واقع و باغهاي سرسبز و شهرسازي و معماري منحصر بفرد شهر كه امروز به شهر هزار ماسوله ملقب گرديده منظره هاي تماشايي و جالب به پاوه بخشيده است .پاوه در مدار32و48درجه قرار گرفته و ارتفاع آن ازسطح دريا 1540 درجه است . و داراي جمعيتي حدود سي هزار نفر است .در شمالغربي پاوه و در مكان بسيار سخت و صعب العبور روستاي هجيج واقع شده كه مدفن حضرت امامزاده سلطان عبيدالله برادر حضرت امام رضا مي باشد و از احترام خاصي برخوردار است و در كردستان به كوسه هجيج معروف است . و اهالي روستا را هجيجي ميگويند اهالي روستاي هجيج از ديرباز اقتصادي خودكفا داشته اند بگونه اي كه پوشاك خاص خود را دارند و از موي بز براي خود لباس و گليم و از نخ و پارچه كفش و از چوب درختان قاشق و كاسه و . . . مي سازند همچنين در نزديكي اين روستا آبشار زيبا و ديدني بنام آبشار بل (تاف بل ) که آب آن از كوهي بيرون مي جهد روخانه عظيمي را بوجود مي آورد كه يكي از شعب مهم رودخانه سيروان است .
روانسر-از ديگر شهرهای اورامان شهرستان روانسر است كه در دامنه جنوب شرقی شاهو و شهر پاوه واقع شده داراي آب و هوای معتدل و مناظر زيبا است و در داخل شهر روانسر سراب بسيار زيبايی وجود دارد كه به سراب روانسر مشهور است و زيبايی خاصی به شهر روانسر بخشيده و بسيار ديدنی است .جمعيت شهر روانسر حدود بيست هزار نفر است .
جوانرود -شهرستان جوانرود در دامنه هاي جنوبي شاهو و در جنوب پاوه و در ميان جنگلهاي جالب و ديدني واقع است و به قه لا شهرت دارد ( قه لاي جوانرو ) كه در زمان امان الله خان بزرگ در سال 1224 براي دفاع از شهر قلعه اي ساخت شهرستان جوانرود بر روي مدار 34و46 درجه با ارتفاع 1280 متر از سطح دريا واقع شده است .و داراي جمعيتي بيش از چهل هزار نفر است .
نوسود - شهر نوسود مركز قديمي اورامان لهون نزديكترين شهر اورامان لهون به كشور عراق در منطقه و منظره ای جالب و تماشايی و در ميان دو اقليم گرمسيری و سردسيری در شمالغربی پاوه وااقع است در ده كيلومتری نوسود آرامگاه يكی از امامان اهل حق به نام سلطان اسحاق وجود دارد كه زيارتگاه عموم مسلمانان منطقه است و برادران اهل حق هم به آن ارادت خاص و بسيار دارند . شهر نوسود بر روی مدار 35و46 درجه با ارتفاع 1310 متر از سطح دريا قرار گرفته و جمعيتی حدود پنج هزار نفر جمعيت را دارا مي باشد .
نودشه : شهر نودشه از شهرهای زيبا و بسيار دلنشين اورامان است كه از نظر اداری تابعه بخش نوسود است.
3- منطقه ژاورود : اين ناحيه از هورامان در غرب و جنوب غربی سنندج واقع شده و منطقه ای است زيبا و ديدينی و سرشار از باغ و درخت گردو و توت است از جاهی ديدنی اين ناحيه می توان از روستاهای آويهنگ ،هويه، بيساران ،تهوير و شيان و تنگی سر را نام برد كه بسيار با صفا و در دامنه هاي كوه ميرگوار و شاه نشين واقع شده اند از ديگر روستاهای اين ناحيه مي توان به نجی - ساليان - ژان - نسنار - پايگلان -چشميدر - بوريدر - اسپريز - ژنين - آريان - گواز - سرريز - و ... را نام برد