آداب و رسوم و فلسفه ی شب یلدا + تزئینات

[افسون 13]

داستان یلدا

یلدانام فرشته ای است
بالا بلند ، با تن پوشی از شب و دامنی از ستاره
یلدا نرم نرمک با مهر آمده بود
با اولین شب پاییز
هرشب ردای سیاهش را قدری بیشتر بر آسمان می کشید
تا آدم ها زیر گنبد کبود آرامتر بخوابند ...

یلدا هرشب بر بام آسمان و در حیاط خلوت خدا راه می رفت
و لابه لای خواب های زمین لالایی اش را زمزمه می کرد
گیسوانش در باد می وزید وشب به بوی او آغشته می شد ...

یلدا شبی از خدا پاره ای آتش قرض گرفت
آتش که میدانی ، همان عشق است
یلدا آتش را در دلش پنهان کرد تا شیطان آن را ندزدد
آتش در یلدا بارور شد ...

فرشته ها به هم گفتند : یلدا آبستن است . آبستن خورشید
و هرشب قطره قطره خونش را به خورشید می بخشد
و شبی که آخرین قطره را ببخشد
دیگر زنده نخواهد ماند

فرشته ها گفتند : فردا که خورشید به دنیا بیاید ، یلدا خواهد مرد!!
یلدا همیشه همین کار را می کند
می میرد و به دنیا می آورد
یلدا آفرینش را تکرار می کند ...

راستی ، فردا که خورشید را دیدی
به یاد بیاور که او دختر یلداست
و یلدا نام همان فرشته ای است
که روزی از خدا پاره ای آتش قرض گرفت ...


"عرفان نظرآهاری"

[افسون 13]

شب یلدا در سخن شاعران

در فرهنگ عامیانه‌ی مردم ، شب یلدا و شب چله ، شب دوستی است . شب بار عام و کارهای خیریه است . مردم ایران که اکثراً کشاورز یا دامدار بوده‌اند ، آموخته‌اند تا سرمای زمستان را بهانه‌ای برای دورهم جمع‌ شدن و جشن به پایان رساندن یک سال زراعی بدانند . لیکن در فرهنگ ادبی و رسمی کشورمان ، یلدا اغلب چهره‌ی تاریک و خشن شبی طولانی است . شبی که عشاق به انتظار به سرآمدن آن هستند . طولانی و تاریک بودن یلدا استعاره‌ایست برای فراق جانکاه معشوق ، تنهایی و انتظار وصال و گاه گیسوی سیاه و بلند یار .

و حال چندبیتی در این مضمون می‌خوانیم ...

حافظ :

صحبت حکام ، ظلمت شب یلدا است
نور ز خورشید خواه بو که برآید

سعدی :

هنوز با همه دردم امید درمان است
که آخری بود آخر شبان یلدا را

اوحدی :

شب هجرانت ای دلبر، شب یلدا است پنداری
رخت نوروز و دیدار تو عید ماست پنداری

خاقانی :

تو جان لطیفی و جهان جسم کثیف
تو شمع فروزنده و گیتی شب یلدا

عنصری :

چون حلقه ربایند به نیزه ، تو به نیزه
خال از رخ زنگی بربایی شب یلدا

منوچهری :

نور رایش تیره ‌شب را روز نورانی کند
دود چشمش روز روشن را شب یلدا کند

مسعود سعد :

کرده خورشید صبح ملک تو
روز همه دشمنان شب یلدا

ناصرخسرو:

او بر دوشنبه و تو بر آدینه
تو لیل قدر داری و او یلدا

همچنین ارتباط عیسی مسیح با این شب در اشعار امیر معزی و سنائی غزنوی مشهود است :

امیر معزی :

ایزد دادار ، مهر و کین تو گویی
از شب قدر آفرید و از شب یلدا
زانکه به مهرت بود تقرب مؤمن
زانکه به کینت بود تفاخر ترسا

سنائی غزنوی :

به صاحب‌ دولتی پیوند اگر نامی همی جویی
که از یک چاکری عیسی چنان معروف شد یلدا


سیف افرنگی :

سخنم بلند نام از سخن تو گشت و شاید
که درازنامی از نام مسیح یافت یلدا


منبع : تبیان

[افسون 13]

نگاهی آگاهانه به جشن شب یلدا

واژه «یلدا» واژه ایست برگرفته از زبان سریانی (که از لهجه‌های متداول زبان «آرامی» است) به معنای تولد . زبان «آرامی» یکی از زبانهای رایج در منطقه خاورمیانه بوده است . (برخی بر این عقیده اند که این واژه در زمان ساسانیان که خطوط الفبا از راست به چپ نوشته می‌شده ، وارد زبان پارسی شده است) ...


أثیر یلدا در جشن‌های دیگر اقوام

امروزه محققان معتقدند که مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را که به این دین پایداری و شکل بخشیده به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میتراییسم مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها ، بسیاری از بقایای مراسم و جشنهای پیش از مسیحیت به خصوص کریسمس را در خود نگاه داشته ‌است و کریسمس به عنوان آمیز‌ه‌ای از جشنهای ساتورنالیا و زایش میترا در روم باستان در زمان قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شد . هنگام توسعهٔ آیین‌های رازآمیز در اروپا و سرزمینهای تحت فرمانروایی امپراطوری روم و پیش از پذیرفتن آیین مسیحیت ، رومیان هر ساله در روز 17 دسامبر در جشنی به نام ساتورنالیا به سیاره کیوان (ساترن) ، ایزد باستانی زراعت ، احترام مینهادند . این جشن تا هفت روز ادامه میافت و انقلاب زمستانی را شامل می‌ گردید. از آنجا که رومیان از گاهشماری یولیانی در محاسبات خود استفاده مینموند روز انقلاب زمستانی به جای 21 یا 22 دسامبر حدوداً در 25 دسامبر واقع می ‌شد . هنگام عید ساتورنالیا ، رومی‌ها اقدام به برپاداشتن جشن و سرور، به تعویق انداختن کسب و کار و منازعات ، هدیه دادن به همدیگر و آزاد کردن موقتی برده‌ها مینمودند . همچنین آیین رازآمیز میترائیسم ، بر پایه پرستش ایزد باستان ایران زمین ، میترا در سرزمینهای تحت فرمانروایی روم باستان اشاعه زیادی یافته بود و بسیاری از رومیان ، رویداد بلندتر شدن روزها به دنبال انقلاب زمستانی را با شرکت کردن در مراسمی به منظور بزرگداشت میترا ، جشن می‌گرفتند . این جشنها و سایر مناسک تا روز اول ژانویه ادامه میافت که رومیان آن را روز ماه و سال جدید می‌دانستند .

پس از استیلای مسیحیت در اروپا ، آداب و رسوم آیین مهر که در زندگی مردم و به‌ خصوص در میان رومیان نفوذ کرده بود همچنان باقی ماند و با آمدن دین جدید رنگ نباخت . کلیسای کاتولیک روم روز 25 دسامبر را به عنوان زادروز مسیح برگزید تا به مراسم پگانیسم در آن زمان معنا و مفهوم مسیحی بخشد . برای نمونه ، کلیسا جشن زادروز میترا خدای نور و روشنایی را با جشن بزرگداشت زادروز عیسی که عهد جدید او را نور و روشنی جهان مینامد ، جایگزین نمود تا از التقاط این دو مناسبت نفوذ بیشتری بر زندگی مردم داشته باشد و بزرگ ‌ترین جشن آیین مهر را در خود حل کنند . اکنون کلیسای ارامنه روز ششم ژانویه را که گفته می‌شود روز غسل تعمید مسیح می‌باشد را به عنوان روز میلاد مسیح جشن می‌گیرند .

تاریخدانان تاریخ دقیق زادروز عیسی را نمی‌دانند ، اما مسیحیان با رجوع به اناجیل و با توجه به اشاره‌های آن به فصل زراعت و اعتدال هوا ، میلاد مسیح را در اعتدالین (بهار یا پاییز) واقع می‌دانند .

فرانتس کومون ، باستان‌شناس بلژیکی و مؤسس میتراپژوهی مدرن و دیگر میتراپژوهان همفکر او مفاهیم آیین میتراییسم روم را کاملاً برگرفته از آیین مزدیسنا و ایزد ایرانی میترا (مهر) می‌دانند لیکن این ایده از دهه 1970 میلادی به بعد به شدت مورد نقد و بازبینی قرار گرفته است و اکنون به یکی از مسائل بسیار مجادله‌آمیز در زمینه پژوهش ادیان در دنیای روم و یونان باستان تبدیل گشته است . با اینحال زادروز میترا در آیین باستان مهر در ایران زمین مصادف با شب یلدا و انقلاب زمستانی در روز 21 یا 22 دسامبر بوده است و جشن زادروز میترا در آیین میتراییسم روم هم با انقلاب زمستانی مصادف بوده که به علت پیروی رومیان از گاهشماری یولیانی در 25 دسامبر واقع می‌شده است .

در حدود ۴۰۰۰ سال پیش در مصر باستان جشن «باز زاییده ‌شدن خورشید» ، مصادف با شب چله ، برگزار می‌شده‌ است . مصریان در این هنگام از سال به مدت ۱۲ روز ، به نشانه ی ۱۲ ماه سال خورشیدی ، به جشن و پایکوبی می‌پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامی می‌داشتند . همچنین از ۱۲ برگ نخل برای تزیین مکان برگزاری جشن استفاده می‌نمودند که نشانه ی پایان سال و آغاز سال نو بوده ‌است .

در یونان قدیم نیز ، اولین روز زمستان روز بزرگ‌ داشت خداوند خورشید بوده‌ است و آن را خورشید شکست‌ ناپذیر ، ناتالیس انویکتوس ، می‌نامیدند (که از ریشهٔ کلمهٔ ناتال که در بالا اشاره شد برگرفته شده‌ است و معنی اش ، میلاد و تولد است) ریشه‌های یلدا در جشن دیگر مرسوم در یونان نیز باقی مانده‌ است از مهمترین این جشنها می‌توان به جشن ساتورن اشاره کرد .

در قسمتهایی از روسیهٔ جنوبی ، هم‌ اکنون جشنهای مشابهی به‌ مناسبت چله برگزار می‌کنند . این آیینها شباهت بسیاری با مراسم شب چله دارد . پختن نان شیرینی محلی به صورت موجودات زنده ، بازیهای محلی گوناگون ، کشت و بذر پاشی به صورت تمثیلی و باز سازی مراسم کشت ، پوشانیدن سطح کلبه با چربی ، گذاشتن پوستین روی هره پنجره‌ها ، آویختن پشم از سقف ، پاشیدن گندم به محوطه حیاط ، ترانه خوانی و رقص و آواز و مهمتر از همه قربانی کردن جانوران از آیین‌های ویژه این جشن بوده و هست . یکی دیگر از آیین‌های شبهای جشن ، فالگیری بود و پیشگویی رویدادهای احتمالی سال آینده . همین آیینها در روستاهای ایران نیز کم و بیش به چشم می‌خورند که نشان از همانندی جشن یلدا در ایران و روسیه دارند .

یهودیان نیز در این شب جشنی با نام «ایلانوت» (جشن درخت) برگزار می‌کنند و با روشن‌ کردن شمع به نیایش می‌پردازند .

آشوریان نیز در شب یلدا آجیل مشکل گشا می‌خورند و تا پاسی از شب را به شب نشینی و بگو بخند می‌گذرانند و در خانواده‌های تحصیل کرده آشوری تفأل با دیوان حافظ نیز رواج دارد .

نخستین روز زمستان در نزد خرمدینانی که پیرو مزدک هستند نیز سخت گرامی و بزرگ دانسته می‌شود و از آن با نام «خرم روز» (خره روز) یاد می‌گردد و آیینهایی ویژه در آن روز برگذار می‌شود . این مراسم و نیز سالشماری آغاز زمستان هنوز در میان برخی اقوام دیده می‌شود که نمونه آن تقویم محلی پامیر و بدخشان (در شمال افغانستان و جنوب تاجیکستان) است .

[افسون 13]

آداب شب یلدا در شهر امام رضا (ع)

شب یلدا در خراسان به "شب چله" معروف و دارای پیشنیه دیرینه‌ای است و مردم دراین شب با شرکت در شب نشینی‌های طولانی و خوردن انواع میوه و تنقلات سعی در بهتر گذراندن طولانی ‌ترین شب سال دارند . مردم این منطقه برای استقبال نخستین روز از سردترین فصل سال تا آنجا که توان مالی دارند ، در خرید میوه‌های مخصوص شب یلدا مانند هندوانه ، انار و خربزه کوتاهی نمی‌کنند ...

بردن هدیه به خانه عروس با عنوان "شب چله‌ای" از دیگر مراسم شب یلدا در استان خراسان به ویژه مناطق جنوبی این استان است . در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده‌اند ، ازسوی خانواده داماد ، هدایایی فرستاده می‌شود و خانواده‌های عروس و داماد دور هم جمع می‌شوند . در این شب افراد با جمع شدن در خانه بزرگ فامیل ، خواندن شعر و داستان ، خوردن شیرینی ، آجیل و انواع تنقلات ، بلندترین شب سال تا پاسی از شب بیدار می‌مانند .

یکی از آیین‌های ویژه شب یلدا در استان خراسان جنوبی برگزاری مراسم "کف زدن" است . در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به "بیخ" مشهور است ، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن ، در ظرف بزرگ سفالی به نام "تغار" می‌ریزند . مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام "دسته گز" مایع مزبور را آنقدر هم می ‌زنند تا به صورت کف درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف کند . کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود . در این میان گروهی از جوانان قبل از شیرین کردن کف‌ها با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند .

[افسون 13]

ایده‌هائی متفاوت برای شب یلدائی متفاوت

بعضی از ایام در تقویم هر ملتی از اهمیت و پشتوانه تاریخی و فرهنگی خاصی برخوردار هستند . یکی از این ایام برای ما ایرانیان شب یلدا ، آخرین شب فصل پاییز، طولانی‌ترین شب سال است . در این شب خانواده‌های ایرانی از هر قوم و مذهبی دور هم جمع می‌شوند و سعی دارند طولانی ‌ترین سیاهی سال را با خاطره‌ای خوش از سر بگذرانند . خانم خانه نیز با آراستن منزل و فراهم کردن خوراکی‌ها و تنقلات مورد علاقه ذائقه ایرانی تلاش می‌کند سپری کردن بلندترین شب سال را برای اهالی خانه و مهمانان آسان‌تر کند . این ایده‌های کوچک می‌توانند شما را در جذاب ‌تر کردن این مراسم یاری دهند ...

برای عملی کردن این ایده‌ها به کمترین زمان و وسایلی بسیار ساده نیاز دارید که در اغلب خانه‌ها موجود هستند . بعضی از تنقلاتی که برای شب یلدا تهیه می‌کنید را می‌توانید خودتان به‌ راحتی در منزل درست کنید . قلب‌های آبنباتی که در تصویر ملاحظه می‌کنید خیلی آسان و ظرف مدت کمتر از یک ساعت قابل تهیه هستند . تنها وسیله‌ای که ممکن است در منزل نداشته باشید قالب این آبنبات‌ها است . اگر آبنبات‌ها را بدون چوب درست کنید می‌توانید از قالب‌های شیرینی و بیسکوئیت معمولی که ممکن است در خانه داشته باشید استفاده کنید . اما چنانچه دوست دارید آبنبات چوبی باشد می‌توانید به‌ راحتی با استفاده از قالبهای شیرینی ‌پزی که از یک طرف باز شده‌اند یا با مقداری کاغذ آلومینیوم قالب درست کنید . به جای دسته‌های پلاستیکی مخصوص که به‌عنوان چوب آبنبات استفاده می‌شود نیز می‌توانید چوب‌های باریک مخصوص کباب چوبی را در شکاف پایین قالب قرار دهید و آن را با چسب نواری کاغذی در جای خود ثابت کنید به ‌طوری که شکاف قالب نیز بسته شود . قالب‌ها را در سینی فلزی که کمی چرب کرده‌اید بچینید . در هریک از آنها یک قطعه میوه خشک مثل یک برش انجیر یا خلال‌های پوست پرتقال یا کیوی قرار دهید . یک پیمانه شکر ، نصف پیمانه عسل و ۶۹ قاشق سوپخوری آب را در یک ظرف کوچک ریخته و روی حرارت اجاق گاز قرار دهید و هم بزنید تا به جوش آید . این مخلوط را حرارت دهید تا شکر ذوب شده و قوام بیاید . ظرف را از روی آتش برداشته و در یک ظرف آب سرد قرار دهید و به آن یک قاشق چایخوری آب لیمو یا کمی وانیل و یا یک قاشق چایخوری نسکافه غلیظ اضافه کنید . می‌توانید طعم دهنده مورد نظر خودتان را نیز به همین ترتیب به مایه آبنبات بیفزائید . سپس کمی از این مخلوط را در هریک از قالب‌ها بریزید و بگذارید حدود ۳۰ دقیقه بماند و سرد شود . حالا آنها را از قالب جدا کنید . در صورت تمایل می‌توانید یک قطعه سلیفون دور آبنبات بپیچید و با یک روبان به چوب آبنبات بسته و یک گره پاپیونی بزنید و به این ترتیب ضمن محافظت از آبنبات در برابر گرد و غبار به آن زیبائی بیشتری ببخشید .

برای آراستن میز شام اغلب ما تصور می‌کنیم باید یک گلدان زیبا و مملو از گل‌های زینتی رنگین را در وسط میز قرار دهیم . حال آنکه هم قیمت گل در این روزها کم نیست و هم گل‌آرائی در یک سبد یا گلدان بزرگ نیاز به صرف وقت و مهارت در گل‌آرائی دارد . اگر دوست دارید ظرف چند دقیقه بدون صرف هزینه‌ای با گیاهان زنده به میزتان طراوت ببخشید کافی است چند بطری یا شیشه خالی که از مواد غذائی ، شوینده‌ها یا مواد داروئی باقی مانده است را خوب بشویید و تا نیمه از آب پر کنید . سپس در هر یک شاخه‌ای یا برگی از یک گیاه سبز آپارتمانی یا گیاهان مختلفی که در حیاط خانه یا کوچه و خیابان محل زندگی شما یافت می‌شوند قرار دهید . سعی کنید برگ‌هائی با اندازه ، شکل ، رنگ و بافت مختلف را انتخاب کنید و با این تنوع بر جذابیت میز غذا بیفزائید . برای میز شام شب یلدا ممکن است از برگ‌های رنگارنگ فصل پاییز برای این منظور بهره ببرید .

یکی دیگر از وسایل آراستن میز غذا دستمال سفره است . دستمال سفره‌ها را با روش‌های مختلف تا زدن و یا انواع گوناگون حلقه‌های دست ساز و آماده می‌آرایند . پیشنهاد ما برای تزئین دستمال سفره‌های شب یلدا افزودن یک کیسه کوچک شفاف محتوی مقداری آجیل است . چنانچه که در تصویر ملاحظه می‌کنید یک پاکت سلیفونی کوچک حاوی مقداری تخم کدو با یک ریسمان همرنگ دستمال سفره به وسط آن بسته شده و با یک برگ کاغذی به رنگ برگ‌های پائیزی آراسته شده است . شما می‌توانید بنا به سلیقه خودتان این پاکت سلیفونی را با قطعات میوه خشک ، کشمش ، شکلات و یا سایر تنقلات پُر کنید . برگ‌های پائیزی را می‌توانید با استفاده از برگ‌های واقعی که به‌عنوان الگو روی کاغذ رنگی می‌اندازید تهیه کنید و یا مستقیماً از برگ‌های پائیزی طبیعی بهره بگیرید .


منبع : ویستا

[افسون 13]

ازجشن یلدا و عادات شیرین مرسوم در ایران بیشتر بدانیم

در آیین کهن ، بنابر یک سنت دیرینه آیین مهر شاهان ایرانی در روز اول دی ‌ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند . دربانها و نگهبانان کاخ شاهی و همهٔ برده‌ها و خدمتکاران در سطح شهر آزاد شده و بسان دیگران زندگی می‌کردند . رئیس و مرئوس ، پادشاه و آحاد مردم همگی یکسان بودند (صحت این امر مؤکد نیست ، شاید تنها افسانه باشد) جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شب ‎نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می‎شود . متل گویی که نوعی شعرخوانی و داستان خوانی است در قدیم اجرا می‌شده ‌است ، به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد می‌آمدند و پیرتر‌ها برای همه قصه تعریف می‌کردند .

آیین شب یلدا یا شب چله ؛ خوردن آجیل مخصوص ، هندوانه ، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبهٔ نمادی دارند و نشانه ی برکت ، تندرستی ، فراوانی و شادکامی هستند ، این میوه‌ها که اکثراً کثیر الدانه هستند ، نوعی جادوی سرایتی محسوب می‌شوند که انسانها با توسل به برکت خیزی و پر دانه بودن آنها ، خودشان را نیز مانند آنها برکت خیز می‌کنند و نیروی باروی را در خویش افزایش می‌دهند و همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشیدند در شب . در این شب هم مثل جشن تیرگان ، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است . حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن ، آینده‌گویی می ‌کنند .

در خطهٔ شمال و آذربایجان رسم بر این است که در این شب خوانچه‌ای تزیین شده به خانهٔ تازه‌عروس یا نامزد خانواده بفرستند . مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه‌ها را تزئین می‌کنند و شال‌های قرمزی را اطرافش می‌گذارند . درحالیکه مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می‌کنند و به خانهٔ عروس می ‌برند .

سفره ی مردم شیراز مثل سفره ی نوروز رنگین است . مرکبات و هندوانه برای سرد مزاج ‌ها و خرما و رنگینک برای گرم مزاج‌ها موجود است . حافظ‌ خوانی جزو جدانشدنی مراسم این شب برای شیرازی‌هاست . البته خواندن حافظ در این شب نه تنها در شیراز مرسوم است ، بلکه رسم کلی چلّه ‌نشینان شده‌ است .

همدانی‌ها فالی می‌گیرند با نام فال سوزن . همه دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند . دختر بچه‌ای پس از اتمام هر شعر بر یک پارچه نبریده و آب ندیده سوزن می‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتیبی که نشسته‌اند شعرهای پیرزن را فال خود می‌دانند . همچنین در مناطق دیگر همدان تنقلاتی که مناسب با آب و هوای آن منطقه ‌است در این شب خورده می‌شود .

در تویسرکان و ملایر، گردو و کشمش و مِیز نیز خورده می‌شود که از معمولترین خوراکی‌های موجود در ابن استان هاست .

در شهرهای خراسان خواندن شاهنامهٔ فردوسی در این شب مرسوم است .

در اردبیل رسم است که مردم ، چله بزرگ را قسم می‌دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولاً گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می‌خورند .

در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می‌کنند و معتقدند که هر کس در شب چلّه هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد . «آوکونوس» یکی دیگر از خوردنی هایی است که در این منطقه در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می‌شود . در فصل پاییز ، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند ، خمره را پُر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خم را می‌بندند و در گوشه ‌ای خارج از هوای گرم اطاق می‌گذارند . ازگیل سفت و خام ، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می‌شود . آوکونوس در اغلب خانه‌های گیلان تا بهار آینده یافت می‌شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خم بیرون می‌آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه کش آفتاب می‌خورند(آو= آب و کونوس = ازگیل)

مردم کرمان تا سحر انتظار می‌کشند تا از قارون افسانه‌ای استقبال کنند . قارون در لباس هیزم شکن برای خانواده‌های فقیر تکه‌های چوب می‌آورد . این چوب‌ها به طلا تبدیل می‌شوند و برای آن خانواده ، ثروت و برکت به همراه می‌آورند .


منبع : تبیان

[افسون 13]

شب چله (یلدا) شب زايش خورشيد و آغاز سال نو ميترايی

دیر زمانی است كه مردمان ایرانی و بسیاری از جوامع دیگر ، در آغاز فصل زمستان مراسمی را برپا می‌دارند كه در میان اقوام گوناگون ، نامها و انگیزه‌های متفاوتی دارد .

در ایران و سرزمین‌های هم ‌فرهنگ مجاور، از شب آغاز زمستان با نام «شب چله» یا «شب یلدا» نام می‌برند كه همزمان با شب انقلاب زمستانی است . به دلیل دقت گاهشماری ایرانی و انطباق كامل آن با تقویم طبیعی ، همواره و در همه سالها ، انقلاب زمستانی برابر با شامگاه سی‌ام آذرماه و بامداد یكم دی ‌ماه است . هر چند امروزه برخی به اشتباه بر این گمانند كه مراسم شب چله برای رفع نحوست بلندترین شب سال برگزار می‌شود ؛ اما می‌دانیم كه در باورهای كهن ایرانی هیچ روز و شبی ، نحس و بد یُمن شناخته نمی‌شده است .

جشن شب چله ، همچون بسیاری از آیین‌های ایرانی ، ریشه در رویدادی كیهانی دارد . خورشید در حركت سالانه خود ، در آخر پاییز به پایین‌ ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد كه موجب كوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریكی شب می‌شود . اما از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی ، خورشید دگر باره به سوی شمال شرقی باز می‌گردد كه نتیجه آن افزایش روشنایی روز و كاهش شب است . به عبارت دیگر ، در شش‌ ماهه آغاز تابستان تا آغاز زمستان ، در هر شبانه روز خورشید اندكی پایین ‌تر از محل پیشین خود در افق طلوع می‌كند تا در نهایت در آغاز زمستان به پایین ‌ترین حد جنوبی خود با فاصله 5/23 درجه از شرق یا نقطه اعتدالین برسد . از این روز به بعد ، مسیر جابجایی‌های طلوع خورشید معكوس شده و مجدداً به سوی بالا و نقطه انقلاب تابستانی باز می‌‌گردد . آغاز بازگردیدن خورشید به سوی شمال‌شرقی و افزایش طول روز ، در اندیشه و باورهای مردم باستان به عنوان زمان زایش یا تولد دیگر باره خورشید دانسته می ‌شد و آنرا گرامی و فرخنده می‌داشتند .

در گذشته ، آیینهایی در این هنگام برگزار می ‌شده است كه یكی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده ، بوده است . جشنی كه از لازمه‌های آن ، حضور كهنسالان و بزرگان خانواده ، به نماد كهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است ، و همچنین خوراكی‌های فراوان برای بیداری درازمدت كه همچون انار و هندوانه و سنجد ، به رنگ سرخ خورشید باشند .

بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی دینی دادند . در آیین میترا (و بعدها با نام كیش مهر) ، نخستین روز زمستان به نام «خوره روز» (خورشید روز) ، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو به شمار می‌آمده است و امروزه كاركرد خود را در تقویم میلادی كه ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده ؛ ادامه می ‌دهد .

فرقه‌های گوناگون عیسوی ، با تفاوتهایی ، زادروز مسیح را در یكی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می ‌دانند و همچنین جشن سال نو و كریسمس را همچون تقویم كهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌كنند .

به روایت بیرونی ، مبدأ سالشماری تقویم كهن سیستانی از آغاز زمستان بوده و جالب اینكه نام نخستین ماه سال آنان نیز «كریست» بوده است . منسوب داشتن میلاد به میلاد مسیح ، به قرون متأخرتر باز می‌گردد و پیش از آن ، آنگونه كه ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل كرده است ، منظور از میلاد ، میلاد مهر یا خورشید است . نامگذاری نخستین ماه زمستان و سال نو با نام «دی» به معنای دادار/خداوند از همان باورهای میترایی سرچشمه می‌گیرد .

نخستین روز زمستان در نزد خرمدینانی كه پیرو مزدک ، قهرمان بزرگ ملی ایران بوده‌اند (كه هنوز هم حامیان سرمایه‌ داری لجام گسیخته اندیشه‌های عدالت‌ جویانه او را سد راه منافع طبقاتی خود می‌دانند) سخت گرامی و بزرگ دانسته می ‌شد و از آن با نام «خرم روز» یاد می‌كرده و آیین‌هایی ویژه داشته‌اند . این مراسم و نیز سالشماری آغاز زمستانی هنوز در میان برخی اقوام دیده می‌شود كه نمونه آن تقویم محلی پامیر و بدخشان (در شمال افغانستان و جنوب تاجیكستان) است . همچنین در تقویم كهن ارمنیان نیز از نخستین ماه سال نو با نام «ناواسارد» یاد شده است كه با واژه اوستایی «نوسرذه» به معنای «سال نو» در پیوند است .

هر چند برگزاری مراسم شب چله و میلاد خورشید در سنت دینی زرتشتیان پذیرفته نشده است ؛ اما خوشبختانه اخیراً آنان نیز می‌كوشند تا این مراسم را همچون دیگر ایرانیان برگزار كنند . البته در تقویم نوظهوری كه برخی زرتشتیان از آن استفاده می‌كنند و دارای سابقه تاریخی در ایران نیست ، زمان شب چله با 24 آذرماه مصادف می‌شود كه نه با تقویم طبیعی انطباق دارد و نه با گاهشماری دقیق ایرانی و نه با گفتار ابوریحان بیرونی كه از شب چله با نام «عید نود روز» یاد می‌كند . از آن رو كه فاصله شب چله با نوروز ، نود روز است .

امروزه می‌توان تولد خورشید را آنگونه كه پیشینیان ما به نظاره می‌نشسته‌ اند ، تماشا كرد ؛ در دوران باستان بناهایی برای سنجش رسیدن خورشید به مواضع سالانه و استخراج تقویم ساخته می‌شده كه یكی از مهمترین آنها چارتاقی نیاسر كاشان است كه فعلاً تنها بنای سالم باقی‌ مانده در این زمینه در ایران است . پژوهشهای نگارنده كه در سال 1380 منتشر شد (نظام گاهشماری در چارتاقی‌های ایران) ، نشان می ‌دهد كه این بنا به گونه‌ای طراحی و ساخته شده است كه می‌توان زمان رسیدن خورشید به برخی از مواضع سالانه و نیز نقطه انقلاب زمستانی و آغاز سال نو میترایی را با دقت ، تماشا و تشخیص داد . چارتاقی نیاسر بنایی است كه تولد خورشید به گونه‌ای ملموس و قابل تماشا در آن دیده می‌شود . این ویژگی را چارتاقی «بازه هور» در راه نیشابور به تربت حیدریه و در نزدیكی روستای رباط سفید ، نیز دارا است كه البته فعلاً دیواری نوساخته و الحاقی مانع از دیدار پرتوهای خورشید می‌ شود . هر ساله مراسم دیدار طلوع و تولد خورشید و بررسی نظریه نگارنده در چارتاقی‌های ایران و از جمله چارتاقی‌های نیاسر ، نویس و بتخانه ی آتش کوه ، با حضور دوستداران باستان ‌ستاره ‌شناسی ایرانی و دیگر علاقه‌ مندان در محل چارتاقی‌ها برگزار می‌‌شود .


منبع : ghiasabadi.com
نویسنده : رضا مرادی غیاث آبادی

[افسون 13]

مراسم شب چله

در ایران باستان و گذشته های دور پیش از اشو زرتشت پیامبر قوم آریا مردمانی كه زندگی خود را با كشاورزی و دامپروری می گذراندند با تضادهای طبیعی مانند سپیدی و سیاهی ، روشنایی و تاریكی ، روز و شب و گرما و سرما و تضادهایی در خوی انسانی مانند خوبی و بدی ، دوستی و دشمنی آشنا شده بودند و در باور خود آنچه را كه برای زندگی مفید قرار می گرفت ازجلوه های خدای خوب و آنچه را كه بد و زیان آور بود از جلوه های خدای بد می پنداشتند .

به همین انگیزه آنها روز و روشنایی را بیشتر دوست می داشتند چون هنگام كار و كوشش خوشی و بالندگی بود و با فرا رسیدن شب آتش می افروختند تا جلوه های بد زندگی پدیدار نگردد و در شبهای دراز زمستان دور آتش گِرد می آمدند تا روشنایی را افزون سازند و چون دراز ترین شب سال یعنی آخرین شب از ماه آذر فرا می رسید به انگیزه اینكه از فردای آن شب روشنایی بیشتر خواهد شد و روزها درازتر شادی می كردند .

در گذشته ایرانیان میوه هایی كه تا آن زمان سالم مانده بود با آجیل و خوراكی های دیگر فراهم می نمودند و همه باهم تا پاسی از شب را با شادی و سرور میگذراندند و با این شیوه به پیشباز چله بزرگ می رفتند كه از فردای آن روز شروع می شد و تا جشن سده یعنی چهل روز ادامه داشت و زمانی بود كه سرمای واقعی زمستان فرا می رسید .

پس از آن چله كوچک آغاز می گشت یعنی سرمای زمستان كاهش می یافت و تا چهل روز ادامه داشت و این هنگامی بود كه سرمای زمستان به آرامی كاهش می یافت و پس از آن شكفتن شكوفه ها فرارسیدن بهار را نوید می دادند .

اكنون نیز زرتشتیان در شب چله كه آخرین شب از ماه آذر است گرد هم می آیند . خویشان و آشنایان در یكی از خانه ها كه اغلب خانه بزرگترها به ویژه مادربزرگ یا محل مناسب دیگری است باهم دیدار میكنند .

هر خانواده میوه هایی مانند انار ، هندوانه ، خربزه ، سیب ، به و انگور را تهیه میكنند و با خود به جشن شب چله می آورند . در بین میوه ها هندوانه از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا بعضی باور دارند كه اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و كوچک یعنی زمستانی كه در پیش دارند سرما و بیماری بر آنها اثر نخواهد گذاشت .

غیر از میوه گاهی آجیل و شیرینی و شربت نیز در خوراكی های شب چله وجود دارد . تا پاسی از شب همه دور هم می نشینند . گاهی مادربزرگ داستانهای شیرین روزگارهای گذشته را تعریف میكند . پدر بزرگ یا شخص دیگری شاهنامه می خواند و از حماسه های افتخار آفرینان ایران زمین سخن میگوید . همه با شادی و خرمی شب چله را می گذرانند و شب را همراهی می كنند و آن را به سپیده دم تبدیل می نمایند .


منبع : چراغ های رابطه

[افسون 13]

تزئینات شب یلدا به ساده ترین روش

برگزاری مراسم یلدا ، اگر بتوان نام جشن بر آن نهاد ، آیینی خانوادگی است و دور هم جمع شدنهای خانوادگی یکی از اتفاقات خوب آن است . در همه جشن‌ها و آیین‌ها ، در جامعه‌های ابتدایی یا متمدن ، خوردن و آشامیدن بخشی از مشغولیت‌ها و سرگرمی‌های جمع را تشکیل می‌دهد ...

برای شب یلدا ، خوراک ویژاه‌ای نمی‌شناسم و تهیه شام بستگی به وضع اقتصادی و روند تغذیه خانواده دارد . خوردنیهای ویژه شب یلدا میوه‌های فصل تابستان و پاییز چون خربزه ، هندوانه ، انگور، انار، سیب ، خیار، به و مانند آن است . میوه‌هایی که می‌ بایست در این شب تمامی آنها به جز سیب و به خورده شود و چیزی برای فردا ، یعنی فردای زمستان باقی نماند . در قدیم میوه‌هایی را که شب یلدا بر آن می‌گذشت نمی‌خوردند . آجیل و شب چره که شامل دانه‌هایی چون گندم و نخود برشته ، تخم هندوانه و کدو ، بادام ، پسته ، فندق ، کشمش ، انجیر و توت خشک است ، در بسیاری از شب‌نشینی‌ها ، مهمانی‌ها و گردش‌ها فراموش نمی‌شد . ولی در شب یلدا می‌بایست بر سر سفره می‌بود .

خوردنیهای شب یلدا ، در واقع ، میوه و آجیل است نه غذا . برخی از خانواده‌ها در شب یلدا ، پس از خوردن شام ، برای شب نشینی شب یلدا به خانه خویشاوند بزرگتر می‌روند .

شب یلدا مثل همه آیین‌ها در شهرها و در بین اقوام مختلف با فرهنگ و سنن همان مناطق در هم آمیخته و تركیب شده است . مثلاً در برخی مناطق خانواده‌هایی كه دختر تازه عروس دارند در شب یلدا خنچه‌ای پر از میوه ، شیرینی و آجیل به همراه خربزه و هندوانه برای دخترشان می‌فرستند . اگر دختری نامزد شده باشد نظیر این هدیه را از خانواده داماد دریافت می‌كند .

هندوانه اصلی ‌ترین میوه شب یلداست و می‌دانیم که طبق آداب و سنن قدیمیان اگر در این شب چیزهای دیگر کمتر مصرف شوند و یا اصلاً خورده نشوند ، هندوانه از اقلامی است که خورده خواهد شد .

تزئین هندوانه روشهای گوناگونی دارد :

هندوانه را از طول زیگزاگ یا دالبر و نیم دایره برش داده ، اما نه کامل ؛ بلکه در وسط آن یک دسته زیگزاگی یا دالبری نگه دارید تا به شکل سبد شود و سپس هندوانه‌های داخل آن را به شکل توپی با قاشق اسکوپ (قاشق بستنی) در آورده و برای اینکه همه هندوانه‌ها را گِرد گِرد در بیا ورید ، از ابتدا که همه توپها را در می‌آورید در ظرفی دیگر ریخته وسپس همه را به سبد هندوانه‌ای خود برگردانید . می‌توانید برای پذیرایی از چوبهای کبابی کوچک که چند عدد را در توپهای هندوانه‌ای فرو کرده‌اید و به آن شکل زیبایی هم می ‌بخشد به جای چنگال استفاده کنید و یا به همراه توپهای هندوانه میوه‌های دیگری نیز با آن مخلوط نمایید تا ترکیب رنگ زیباتری داشته باشد .

یک روش دیگر که بسیار ساده است ، هندوانه را از عرض و بدون دسته باز هم زیکزاکی یا دالبر برش داده واین بار نیز به همان شکل قبلی با قاشق اسکوپ هندوانه‌ها را بیرون آورده و دوباره داخل پوسته بریزید و با چنگالهای سفید کوچکی که از فروشگاههای لوازم شیرینی می‌توانید تهیه کنید در این هندوانه‌های توپی شکل زده و از مهمانان شب یلدایی خود پذیرایی کنید .

می‌توانید برای زیباتر شدن هندوانه ‌تان از ترافل‌های رنگی که بر روی آن می‌پاشید استفاده کنید .

یکی دیگر از راههای تزئین هندوانه که با روشهای قبل کمی تفاوت دارد و زیبایی آن مستلزم آن است که قبلاً این روش را تمرین کرده باشید ؛ پوست هندوانه را تا نیمه با یک چاقوی تیز طوری بردارید که سفیدی‌های زیر پوست باقی بماند و تنها پوست سبز آن جدا شود ، سپس یک گل را در نظر گرفته و با برشهایی بر روی پوسته سفید هندوانه آن را به وسیله چاقوی لیزری به شکل گل در بیاورید یا اینکه هندوانه را از طول نصف کرده و 5 تا 10 سانت روی آن را به شکل ترمه برش دهید که برای این کار می‌توانید شکل ترمه را ابتدا بر روی آن با نوک چاقو کشیده و سپس اطراف آن 5 تا 10 سانت رویی را به آرامی خالی کنید به طوری که یک ترمه ی قرمز از هندوانه در رو و بقیه آن به شکل قبل با پوسته سبزدر زیر قرار داشته باشد . هندوانه را به صورت عرضی برش بزنید تا دایره‌هایی از هندوانه داشته باشید سپس این دایره‌ها را از قسمت قطر 2 یا سه بار برش بزنید تا مثلثهایی از هندوانه داشته باشید و داخل پوست هر برش از هندوانه یک چوب بستنی فرو کنید و تکه‌ها را داخل ظرف بچینید . می توانید در کنار تزیینات دیگر هندوانه‌ها ، مقداری را برای بچه‌ها به این شکل آماده نمایید که بسیار راحت ودر عین حال زیباست .

می‌توانید هندوانه را برش زده و به شکل سطح صافی درآورید و سپس با قالبهای شیرینی پزی ، هندوانه را قالب زده و در ظرف بچینید .‏


منبع : تبیان

[افسون 13]

آیا می دانید چرا شب یلدا بلند است

بسیاری از مردم تصور می کنند علت به وجود آمدن فصول ، نزدیک و دور شدن زمین در مدار خودش به گرد خورشید است . در نتیجه علت طولانی بودن شب یلدا را نیز با این موضوع بی ارتباط نمی دانند . اما بر خلاف تصور عموم ، پیدایش فصول و بلند بودن شب یلدا (نسبت به سایر شبها) هیچ ارتباطی با دوری و نزدیکی زمین در مدارش به خورشید
ندارد! راز به وجود آمدن این موضوع در انحراف ۲۳٫۵ درجه ای محور زمین نهفته است ...

چهار موقعیت خورشید در آسمان از گذشته تا کنون برای ایرانیان بسیار پرارزش بوده است :

1. اعتدال بهای ( آغاز فصل بهار و سر زندگی و شادابی )
2. انقلاب تابستانی ( آغارفصل گرما و طولانیترین روزهای سال )
3. اعتدال پاییزی ( آغاز فصل پاییز و زردی درختان)
4. انقلاب زمستانی ( آغاز فصل زمستان و به خواب رفتن طبیعت )

هر یک از این موقعیت ها نوید بخش فرارسیدن زمانی برای مردم بوده است که یکسال انتظار آن را می کشیدند .