مەلاریا (لەرز و تا) Malaria

نەخۆشى مەلاریا لە زۆربەى ناوچەكانى كوردستاندا هەیە، بەڵام لە هەندێ ناوچەدا ڕێژەكەى بەرزە وەك ناوچەى شارەزوور، بیتوێن، كەلار، مێرگەسوور...تاد. ئەم نەخۆشیە بە هۆى مێ یەى مێشوولەى ئەنۆفیلسەوە دەگوازرێتەوە. چەند جۆرێك مشەخۆرى مەلاریا هەیە كە هەندێكیان دەبنە هۆى نەخۆشى ترسناك، وەكو مەلاریاى فالسیپارەم لە ئەفریقیا. بەڵام ئەم جۆرە لە كوردستاندا نىیە و تەنها جۆرى P. Vivax و P. Ovale هەیە.
نیشانەكانى مەلاریا:
1- نەخۆشیەكە بە نۆرەیەكى لەرز دەست پێ دەكات، هەندێك جار نەخۆشەكە چۆقەى ددانى دێت و لەسەرما خۆى دادەپۆشێت.
2- پاشان لەرزەكە تێدەپەڕێت و نەخۆشەكە هەست بە گەرمایەكى زۆر دەكات و ئارەقەیەكى زۆر دەكاتەوە. لە هەردوو بارەكەدا پلەى گەرمى نەخۆشەكە بەرزە.
3- ئەو كەسانەى زوو زوو تووشى مەلاریا دەبن، یان ئەگەر زوو چارەسەر نەكرێن، ئەوا سپڵیان گەورە دەبێت و كەمخوێن دەبن.
4- لە منداڵى ساوادا و لە تووشبوونى چەند بارەدا، نیشانە نمونەییەكانى مەلاریا بە تەواوى دەرناكەون.
5- باشتر وایە بۆ هەموو ئەوانەى گومانى مەلاریایان لێ دەكرێت، تاقیكردنەوەى خوێنیان بۆ بكرێت واتە BFFM.
چارەسەر:
- پشوودان و دەرمانى دژى تا و ئازار.
- خەپلەى كلۆرۆكوین Chloroquine tab. 150 mg base، بۆ گەورە 10خەپلە بەم شێوەیە: یەكسەر دواى دەست نیشانكردنى نەخۆشیەكە 4 خەپلە بەسەر یەكەوە دەخوات. دواى 6 كاژێر 2 خەپلەى دیكە. ڕۆژى دواتر 2 خەپلە و ڕۆژى سێ یەم 2 خەپلە دواى خواردن.
- مەلاریا سووڕى جگەرى هەیە، بۆ لەناو بردنى مشەخۆرەكەى ناو جگەر پێویستە خەپلەى پریماكوین Primaquine tab. 15 mg بۆ ماوەى 2 هەفتە بخورێت. باشتر وایە پێش بەخشینى دەرمانى دژى مەلاریا دڵنیا بیت لەوەى نەخۆشەكە نەخۆشى فاڤیزمى G6PD نىیە.

میزى خوێناوى Haematuria

میزى خوێناوى بریتیە لە بوونى خوێن لە میزدا، ئەگەر خوێنەكە زۆر بێت ئەوا ڕەنگى میزەكە دەگۆڕێت (لێڵ) و سوور دەبێت، ئەگەر ڕێژەى خوێنەكە كەم بێت تەنها بە مایكرۆسكۆپ دەستنیشان دەكرێت Microscope haematuria. دەشێت میزەكە لەسەرەتادا خوێنى تێدا نەبێت بەڵام لە كۆتاییەكەى دا چەند دڵۆپێك خوێن بێتە خوارەوە وەك لە نەخۆشى بەلهارزیا. هەندێك جار خوێنەكە كڵۆكڵۆ دێتە خوارەوە وەكو لەوانەدا كە شێرپەنجەى پرۆستاتیان هەیە یان لە دواى نەشتەرگەرى پرۆستات. هەندێك جار میز بە هۆى چەند جۆرێك خواردن و خواردنەوە یان بە هۆى دەرمانەوە سوور دەبێت وەك لە دواى بەكارهێنانى كەپسوولى ڕیفامپین Rifampin یان هەندێك لەو خەپلەلانەى بۆ چارەسەرى قەبزى بەكاردەهێنرێن، خواردنى رێژەیەكى زۆر چەوەندەرى سوور یان هەندێك ڕەنگى خۆراكى. هەموو ئەو نەخۆشانەى میزى خوێناویان هەیە پێویستە ڕەوانە بكرێن.
*هۆیەكانى:
1- هەوكردنى كورتخایەن یان درێژخایەنى گورچیلە و میزڵدان.
2- بەردى گورچیلە و بۆرى میز و میزڵدان.
3- شێرپەنجە و گرێى گورچیلە و میزڵدان Tumours.
4- هۆى دیكە وەك: هەڵاوسانى پرۆستات Benign prostatic hypertrophy، بەركەوتنى ئێسقانى حەوز و پشت لە كاتى ڕووداودا Trauma، هیمۆفیلیا، شێرپەنجەى خوێن و سیلى كۆئەندامى میز.

خواردنی سیو پیش نان خواردن

توێژینه‌وه‌یه‌كی‌ نوێ ئه‌وه‌ی ده‌رخستوه‌ خواردنی‌ سێو به‌ر له‌ده‌ست پێكردنی‌ نان خواردن ده‌بێته‌هۆی‌ دابه‌زاندنی‌ كێشی‌ له‌ش.

توێژینه‌وه‌یه‌كی‌ نوێ ئه‌وه‌ی ده‌رخستوه‌ خواردنی‌ سێو به‌ر له‌ده‌ست پێكردنی‌ نان خواردن ده‌بێته‌هۆی‌ دابه‌زاندنی‌ كێشی‌ له‌ش.
به‌پێی‌ ئه‌و توێژینه‌وه‌یه ‌ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌شێوه‌یه‌كی‌ به‌رده‌وام و رۆژانه‌ به‌ر له‌نان خواردن به‌ماوه‌ی‌ 15 خوله‌ک سێوێك بخوات، ئه‌وا خواردنی‌ ئه‌و سێوه‌ ده‌بێته ‌هۆی‌ دابه‌زاندنی‌ كێشی‌ له‌ش به‌رێژه‌ی‌ (15%).
توێژه‌ره‌كان باسیان له‌وه‌شكردوه‌، خواردنی‌ ئه‌و سێوه ‌ده‌بێته‌ هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ ئه‌و كه‌سه‌ نه‌توانێت زۆر خۆر بێت، به‌ڵكو رێگری‌ ده‌كات له ‌زۆر خواردن و ئه‌مه‌ش ده‌بێته ‌هۆی‌ دابه‌زاندنی‌ كێشی‌ له‌ش.َِ\

به‌پێی‌ ئه‌و توێژینه‌وه‌یه ‌ئه‌گه‌ر كه‌سێك به‌شێوه‌یه‌كی‌ به‌رده‌وام و رۆژانه‌ به‌ر له‌نان خواردن به‌ماوه‌ی‌ 15 خوله‌ک سێوێك بخوات، ئه‌وا خواردنی‌ ئه‌و سێوه‌ ده‌بێته ‌هۆی‌ دابه‌زاندنی‌ كێشی‌ له‌ش به‌رێژه‌ی‌ (15%).
توێژه‌ره‌كان باسیان له‌وه‌شكردوه‌، خواردنی‌ ئه‌و سێوه ‌ده‌بێته‌ هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ ئه‌و كه‌سه‌ نه‌توانێت زۆر خۆر بێت، به‌ڵكو رێگری‌ ده‌كات له ‌زۆر خواردن و ئه‌مه‌ش ده‌بێته ‌هۆی‌ دابه‌زاندنی‌ كێشی‌ له‌ش.َِ\

چاره سه ر کردن به ئاو

یه کیتی نه خوشه وانی یابان ئه م تاقیکردنه وه یه ی به چاره سه رکردن به ئاوی بلاو کردوته وه که ریژه ی سه رکه وتوی به پیی گوته ی ئه وان (100%) بووه بو چاره سه ری نه خوشیه کونه کان و تازه . وه ک له خواره وه شیکراوه ته وه .
1 سه رئیشه . فشاری خوین . که می خوین (ئه نیمیا) ئازاری جومگه و شه له ل و خیرایی لیدانی دل و قه له وی .
2 کوکه و ره بو و سیل و ئیلتهابی سینگ .
3 گه شکه و هه ر نه خوشیه ک په یوه ندی به جگه رو میزه رو هه بیت .
4 دله کزیو گه ده و قه بزی و شه کره و مایه سیری .
5 هه ر نه خوشیه ک په یوه ندی به چاو و لوت و قورگه وه هه بیت .
6 ریک و پیک نه بوونی خولی مانگانه ی خوینی ئافره تان .

ریگه ی چاره سه ری :
1- به یانیان زوو له خه و هه سته و له سه ر گه ده ی خالی واته له ناشته (4) چوار به رداغ ئاو بخوره وه که هه ر به رداغیک (160) مل ئاو بگری .
2- پاش (45) خوله ک نانی به یانی ئاسایی بخو .
3- پاش هه ر ژه میکی خواردن تا دوو سه عات له به سه ر چوونی ئه و ژه مه هیچ خواردن و خواردنه وه یه کی تر نه خویت .
4- له پاش نانی ئیواره هیچ خواردنیک نه خوی به تایبه تی له کاتی نوستن.
سه ره تا نه خوش گرفتی خواردنه وه ی (4) به رداغ ئاوی ده بیت بویه ده توانی له ماوه یه کی که م خوی رابهینیت و ده توانی سه ره تا که متر بخواته وه تاکو چه ند روژیک له سه ری رادیت. به پیی ئه و تاقیکردنه وانه ی که کراوه له سه ر ئه و جوره چاره سه ریه ده رکه وتووه که ئه م نه خوشیانه ی خواره وه به م کاتانه ی به رامبه ریان چاک بوونه ته وه .
1- فشاری خوین به (30) روژ
2- نه خوشی شه کره به (30) روژ
3- سرطان به (6) مانگ
4- کیشه ی گه ده به (10) روژ
5- قه بزی به (10) روژ
6- سیل به (3) مانگ
بو ئه وانه ی ئازاری جومگه یان هه یه ده بیت هه فته ی یه که م روژی (3) جار ئاو بخونه وه واته (45) خوله ک پیش هه ر ژه می نان خواردنیک و له هه فته ی دووه مه وه ته نها به یانیان ئاو بخون . روژانی یه که می ده ست کردن به چاره سه رکردن به ئاو ره نگه زورتر میز بکه ن له جاران به لام ئه وه هیچ ترسیکی نییه و ئاساییه .

هۆكاریكاني سستی و بێهێزبوونی مێشك

توێژه‌ران 10 هۆكاریان بۆ سستی و نه‌خۆشیه‌كانی مێشك راگه‌یاندووه‌ كه‌ پێویسته‌ بۆ پاراساتنی ته‌ندروستی مرۆڤ ره‌چاو بكرێت. مێشك یه‌كێك له‌ گرنگترین ئه‌ندامانی له‌شه‌ و به‌ ئاڵۆزبوونی سیسته‌می كاركردنی مێشك سه‌رجه‌م ئه‌ندامه‌كانی له‌ش كاره‌كانیان تێكده‌چێت. ئه‌و 10 هۆكاره‌ كه‌ ده‌بنه‌ هۆی په‌ككه‌وتنی مێشك بریتین له‌:

1- نه‌خواردنی نانی به‌یانیان: ئه‌و كه‌سانه‌ كه‌ نانی به‌یانیان ناخۆن شه‌كری خوێنیان داده‌به‌زێت و ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌هۆی دابه‌زینی وزه‌ی مێشك و له‌ ئه‌نجامدا دابه‌زینی چالاكی مێشك.

2- زۆر خواردن: خواردنی زۆر ده‌بێته‌هۆی دابه‌زینی وزه‌ی مێشك.

3- جگه‌ره‌كێشان: ده‌بێته‌هۆی بچووكبوونی راده‌یه‌ی مێشك و له‌ئه‌نجامدا تووشبون به‌ نه‌خۆشی ئه‌لزایمه‌ر.

4- خواردنی زۆری شه‌كره‌: خواردنی زۆری شه‌كره‌ وه‌رگرتنی پرۆتوئینی ماده‌خۆراكیه‌كان له‌ناو له‌ش كه‌م ده‌كاته‌وه‌ و ناهێڵێ مێشك گه‌شه‌ بكات.

5- چه‌په‌ڵی كه‌ش و هه‌وا: مێشك گه‌وره‌ترین به‌كاربه‌ری ئۆكسیژنه‌ و هه‌ناسه‌كێشاندن له‌ كه‌ش و هه‌وایه‌كی چه‌په‌ڵ چالاكی مێشك كه‌م ده‌كاته‌وه‌.

6- نه‌خه‌وتن: خه‌و پشووی مێشكه‌و مرۆڤ ده‌بێ خه‌وێكی ئاسووده‌ی هه‌بێ.

7-داپۆشینی سه‌ر له‌ كاتی خه‌ودا: پێویسته‌ له‌ كاتی خه‌وتندا سه‌ری مرۆڤ نه‌پۆشرا بێت، بۆ ئه‌وه‌ی ئۆكسیژنی نوێ له‌ رێی خرۆكه‌كانی خوێنه‌وه‌ بگاته‌ مێشك.

8-له‌ كاتی نه‌خۆشیندا مێشك ده‌بێ له‌ پشوودا بێت.

9- بیركردنه‌وه‌ له‌ شتی خۆش: بیركردنه‌وه‌ له‌ یاده‌وه‌ری خۆش و ئۆمێدواربون كاریگه‌ری ئه‌رێنی هه‌یه‌ له‌سه‌ر ته‌ندروستی مێشك.

10- قسه‌كردنی كه‌م: كه‌م قسه‌كردن و گوێبیستبوون له‌ قسه‌ی كه‌سانیتر به‌سووده‌ بۆ مێشك.

ئاوی سپی ( ئاوی مرواری )

http://www.sarchnar.net/images/stori...t2-150x127.jpg

عه‌ده‌سه‌ی چاو له‌کاتی ئاسایی خۆیدا ته‌واو شه‌فاف و ڕوونه‌ ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌م عه‌ده‌سه‌ی چاوه‌ ته‌ڵخ بوو یان لێڵ بوو پێی ده‌وترێت ئه‌و چاوه‌ ئاوی سپی یان کاتاراکتی تووش بووه‌ ، به‌گشتی ئاوی سپی چاو له‌ که‌سه‌ به‌ته‌مه‌نه‌کاندا زۆرتر بڵاوه‌ .

هۆکاره‌کانی توشبوون به‌ ئاوی سپی چاو

١- بوونی نه‌خۆشی شه‌کره‌ له‌و که‌سه‌دا .
٢- به‌کارهێنانی هه‌ندێك ده‌رمان .
٣- خۆدانه‌ به‌ر تیشکی ڕاسته‌وخۆی خۆر بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر و به‌به‌رده‌وامی .
٤- که‌سی توشبوو له‌وانه‌یه‌ به‌هۆی زه‌ربه‌یه‌کی به‌هێز که‌ ده‌گات به‌چاو .
٥- هۆکارێکی تر که‌ حاڵه‌تێكی شاز و ده‌گمه‌نه‌ له‌ منداڵانی تازه‌ له‌دایکبوودا ئاوی سپی چاو ده‌بینرێ

http://www.sarchnar.net/images/stori...ct-300x195.jpg

نیشانه‌کانی نه‌خۆشییه‌که‌

* ئه‌و که‌سانه‌ی دوچاری ئه‌م نه‌خۆشییه‌ ده‌بن ته‌ڵخی یان تێکه‌ڵاوی له‌ بیناییاندا ده‌بینرێت .

چاره‌سه‌ره‌که‌ی

* پێویسته‌ عه‌ده‌سه‌ی بیلبیله‌ به‌ نه‌شته‌رگه‌ری ده‌ربهێنرێت و عه‌ده‌سه‌یه‌کی پلاستیکی له‌جێگه‌ی دابنرێت ، یاخود له‌ چاویلکه‌ سود وه‌ربگیرێت .

سووده‌ ته‌ندروستیه‌كانى میوه‌ى كێووى

لێكۆلینه‌وه‌یه‌كى تازه‌ى زانستى كه‌ تیمێكى زانایانى خۆراك ئه‌نجامیان داوه‌ ، ئاشكراى كردووه‌ ، میوه‌ى كێووى كه‌ ده‌وله‌مه‌نده‌ به‌ ڤیتامین "c"و له‌هه‌ر 100 گرامیش له‌ 200 تا 300 میلیگرام ڤیتامینات پێكهاتووه‌ ، هه‌روه‌ها له‌ خوێی فۆسفۆرو پۆتاسیۆم و ئاسن پێكهاتووه‌ .

به‌پێی لێكۆلینه‌وه‌كه‌ كێووى له‌ سه‌رچاوه‌یه‌ك پێكهاتووه‌ كه‌ یارمه‌تى تووشبووانى فه‌قه‌ره‌ى خوێن ده‌دات و كاریش ده‌كات بۆ چاڵاككردنى جه‌سته‌ ، وه‌ یارمه‌تى كارى هه‌رس و كه‌مكردنه‌وه‌ى ئاستى كۆلیسترۆل له‌ناو خوێندا ده‌دات .

كێووى میوه‌یه‌كه‌ كه‌ یه‌كه‌ى گه‌رمى كه‌م به‌ جه‌سته‌ ده‌به‌خشێت و تاكه‌ میوه‌یشه‌ كه‌ ته‌نها نزیكه‌ى 20 یه‌كه‌ى گه‌رمى به‌ له‌ش ده‌دات ، وه‌ ئه‌مه‌ش سوودێكى زۆرى هه‌یه‌ له‌ كه‌مكردنه‌وه‌ى كێشی له‌ش .

توێژه‌ران ده‌لێن" ئه‌م میوه‌یه‌ پێویستى ڕۆژانه‌ى له‌ش له‌ ڤیتامین "c" دابین ده‌كات ، وه‌ ئه‌مه‌ش گرنگترین سووده‌ بۆ به‌رگرى كردن له‌ هه‌وكردن و چاڵاككردنى كۆئه‌ندامى به‌رگرى و سوڕی خوێن ، وه‌ هه‌روه‌ها خانه‌كانى ده‌ماریش چاڵاك ده‌كات .

خورما بخۆ

خورما خۆراکێکی تەواوەو سوودی زۆرە وەک خۆراک و چارەسەرو دەرمان. خواردنی چەند دەنکێک خورما ئەم سوودە گرنگانەی ھەیە وەک تاقیکراوەتەوە:
-١ بۆ ژەھراویبوون: خواردنی رۆژانەی خورما یارمەتی لەش دەدات بەشێک لەو ژەھرانەی لەخانەکاندا ماوەتەوە، وەک قوڕقوشم، کە لەم سەردەمەدا بەھۆی پیسبونی ئاوو ھەوا (دەرھاویشتەی ئوتۆمبیل و کارگەکان)و خۆراکەوە زیادیکردوە فڕێبدات.
-٢ ناڕەحەتیی ریخۆڵەکان: خورما یارمەتی ریخۆڵەکان دەدات بەباشی ئەرکەکانیان جێبەجێبکەن و ھەروەھا بۆ دامەزراندنی کۆمەڵگەی بەکتیریای بەسوود بۆ ریخۆلەکان. گوشراوەی خورما بەسوودە بۆ نەھێشتنی (قەبزیی) بیانیان پێش خواردن.
-٣ بەھێزکردنی توانای سێکسیی: بەتایبەتی ئەگەر لەگەڵ شیرو ھەنگوین تێکەڵ بکرێت (بۆ ھەردوو رەگەز)
-٤ بەرزکردنەوەی ئاستی ووزە:
خورما گەلێک کانزاو خوێ و ڤیتامینی گرنگی تێدایە کە کاریگەریی بۆ سەر مێشک ھەیەو کەموکورتیە خۆراکیەکانی لەش پڕدەکاتەوە.گوشراوی خورما کە لەئاودا خوسێنرابێت بۆ مرۆڤی بەتەمەن بەتایبەتیی زۆر بەسوودە بۆ ھێز پێدانەوەی لەش و رزگارکردنیان لەژەھرە کەڵەکەبووەکان لەخانەکاندا بەدرێژایی ساڵانی تەمەنیان. لەگەڵ ئەمانەشدا بەخواردنی خورما بەشێوەیەکی رۆژانە باری دەروونیی مرۆڤ جێگیرتر دەبێت.
-٥ رێگەگرتن لەقەڵەویی:
لەبەر ئەوەی خورما برێکی زۆر توخمە خۆراکی تێدایە بوەتە خواردنێک کەبەرھەڵستی برسێتی دەکات. ھۆی سەرەکیی قەڵەویش ھەستکردنی ھەمیشەییە بەبرسێتی و ئارەزوکردنی خواردنە بەواتای بەکاربردنی بڕی زۆر چەوریی و شیرینی. خواردنی چەند دەنکە خورمایەک چارەسەرە بۆ ھەستکردن بەتێربوون. ئەم دەنکانەشەکری پێویست بەلەش دەدات و بەڕێژەیەکی زۆر ھەستی برسێتی کەمدەکاتەوە و لەئەنج امدا خواردن کەمتر بەکاردەھێنرێت.
-٦ چارەسەری تێکچوونی جگەر: خورما چارەسەرە بۆئەوی جگەر لەژەھرەکان رزگار بکات بەتایبەتی لەکاتی رۆژووگرتندا بۆ بەربانگ.
-٧ چارەسەری ھەوکردنی سیەکان و قورگ و ھەڵامەت: گوشراوی(شەربەتی) خورما چارەسەری ھەوکردنی قوِرگ و گەلێکجۆر تاو ھەڵامەت دەکات. ئەگەر بەردەوامیش بخورێت چارەسەری ھەوکردنی درێژخایەنی سیەکان دەکات.
٨-چارەسەری کلۆربوونی ددان: خورما فیتامین (A-B١-B٢)وە مادەی فلۆری تێدایە کەبەرھەڵشتیی کلۆربوون دەکات. ھەروەھا توخمی سیلینیومی تێدایە کە دژی شیرپەنجەیە.

سەرچاوە: ئینتەرنێت

ئایا دەزانیت سێو چی تیایە ؟

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...yjHvBKiS8LyjQA
سێو پتر لە ٣٠ جۆر فیتامینی تێدایە، وە ١٠ بۆ ١٨٠ میلیگرام پۆتاسێوم وەچەند چۆر مەععدەنی تری تیاویە وەک فسفۆر و کالسیوم مەگنیسیوم وە ئاسن لە یەک سێوی گەورەدا لەژێر توێکڵەکەیەوە لە %٨٥ ئاوە وە تەنها ٦٠ کالۆری تیایە ، وە زۆر باشە بۆ ددان بۆ ریخۆلە وە برێکی باشی جۆری شەکری ترێی تێدایە یان بڵێن شەکری کلۆکۆس وەبە خێرای وەزە دەبەخشێت

وە بۆ ئەوکەسانەی دایم هەست بە ماندووبوون ئەکەن، وە بۆ جوان کردنی پێست، یاخود ئەوانەی زوو نەخۆشی درم ئەگرن یان تایان لێدێت سێو بخۆن بۆیان باشە، هەروەها بۆ چارەسەری قەلەوی دەبێتە هۆی کەم کردنەوەی کێشی لەشی مرۆڤ.

هۆکارەکانی قەلەو بون وە نەخۆشیەکانی

١-نەخۆشیەکانی دل بەهەمو شێوەیەکیەوە

٢-دابەزینو بەرز بونەوەی فشاری خوێن

٣-نەخۆشیەکانی جگەر کەهۆیەکی سەرەکیەبەتوشبون بەنەخۆشی شەکرە

٤-نەخۆشی شەکرە

٥-رۆماتیزم

٦-ئازاری قاچو ئەژنۆکان

٧-شێواندنی هەرس و کێشەی زراو


نەخۆشیەکانت زانی هۆ کاری قەلەویش بزانە

١-زۆر خۆری

٢-زۆر خواردنی چەوری

٤-پابەند نەبون بە ژەمی خۆراکەوە

٥-دانیشتنی زۆرو وەرزش نەکردن

٦-زۆر خواردنی مادە پرۆتینەکان