پی سی سیتی

پی سی سیتی (http://p30city.net/index.php)
-   زبان ادب و فرهنگ کردی (http://p30city.net/forumdisplay.php?f=150)
-   -   مشاهیر و بزرگان كرد در عرصه های مختلف (http://p30city.net/showthread.php?t=23555)

behnam5555 04-19-2012 07:01 PM

شێخ کەمال شێخ نورى (گێلە)
 

شێخ کەمال شێخ نورى (گێلە)

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

گەڕام بەنێو خەونەکانى لاپەڕە شاراوەکانادا... ئەو لاپەڕانەى، کە هەڵگیرابوون لە نسرمدا... دێڕەکان یەقیان کردبووه ... وشەکان بە تۆراوى ڕه‌نگى خۆرنەوەزانیان لێ نیشتبوو ... لە وێدا زمانەکان، زمانى شیعر بوون... شیعر وەك پەڕى نێرگس، شەیداى تیشکى خۆر بوو... وەك پەپوولە، ئه‌وینی سەرچڵان و وەکو هەنگ بە شوێن شیلەى گوڵدا ئەگەڕا... لە وێدا شیعر پانتاییەکى فراوانى لە دنیاى پاك و بێگەردیا داگیر کردبوو ... بە لێوارى ئازارەکانادا گوڵاڵەکانى بەهارى ئەچاند... ئەو گوڵانەى، کە گەلێ جوانى ئەخەنە سەر جوانیەکانى تر... لەوێدا زمانە بە سۆزەکان ئەبوونە ئەشك و بەکەلێنەکانى مێژودا ڕۆدەچون ... بە باڵە شکستەکان بەسەر ئاسمانى ئەندێشەدا ئەفڕین... تریفەیان ئەخستە ناو جەنگەوە و ڕوخسارى ماهیان بەگژ ئەستێرەکانادا ئەکرد... ئەبونە چەکەرەى هیوا و بە باڵاى ئاواتدا هەڵئەزنان... هەموو شەوێك لەگەڵ تاریکیدا لە زۆراندا بوون ... چاوەڕێی تیشکى زەردەپەڕى سپێدەیان ئەکرد... لەگەڵ هەڵهاتنى تیشکە ئاڵتونیەکانیشدا جارێکى تر بە شوێن پێیەکانى ژیاندا ئەچونەوە... بەرانبەر هەمو سەرنجێك پرسیاریان ئەوروژاند و لەتەك هەموو پرسیارێکدا وەڵامێکیان ئەخوڵقاند.
لە وێداو لە ئامێزى شاعیرێکدا شاعیرێکى تر گۆشکرا... لەبنارى چیایەکى سەرکەشدا، لەگوندێکى دڵگیر و تەڕو پاراودا .. لە نێو خانەوادەیەکى شارەزا بەهەموو زانستێکى بیستراو و نوسراو... لە نێو و شەو دێڕو پەرتوك و دانراو... هاتە ژیانەوە تا وەك باوك ئەویش بیهۆنێتەوە هۆنراو... لە گوندى تەکێى زەردیاواى سەر بە سلێمانى ... ڕوخسارى دایك گەشایەوە بە هاتنى کەمال بە شادمانى.
ساڵى 1934 لە پانزەى شوبات... ڕۆژى پێنج شەممە بوو شێخى شاعیرمان چاوى هەڵهێنا بە دنیایەکى پڕ لە ئاوات... تا گەورە بێ و بچێتە نێو کۆڕى خەبات ... بە منداڵى لەگەڵ منداڵانى گوند و کۆڵان ... تاوێ لێرەو تاوێ لەوێ لە نێو خزمان ... وردە وردە چۆیە نێو دنیاى خوێندن ... تا لە ئەلف و بێ وە بچێتە نێو دەریاى زانست و گەشەکردن. لە پێشا لاى کاکە "حەمەى کوڕى شێخ عەبدولکەریم" دەستى دایە خوێندن بە پشتى خالقى کەریم.
پاشان لاى "شێخ عەبدوڵاى کوڕى شێخ حەسەن"، کە نمونە بو بۆ خزمى ڕه‌سه‌ن، دواتر گەڕایەوە لاى حەزرەتى شێخ نورى باوکى، تا سود وەرگرێ لەدەریاى زانستى ئەو بە بێباکى، بۆ وەرگرتنى زانیارى.
وتەکانى خاڵى هەڵبژارد بە دیارى. لاى حەزرەتى شێخ مستەفاى ى شێخ نەجیبى تاقانەى زەمان. هەم شێخى زانستەکان و هەم خانەدان. کەوتە گەڕان بەنێو حوجرەى فەقێکانا. تا لەنێویان هەڵبژێرێ زانا ى دانا... ملى رێی گرت بەرەو گوندى مەسۆیی ئەم جارە هەنگاوى نا. لاى مامۆستاى پایەبەرز مەلا حسێن چۆکى دانا. تا لاى ئەویش بڕێکى تر زانست فێر بێ. لە کاتى بونى کێشەدا وەڵامى بێ. لە دواى گەڕان لە مەسۆیی و سێوسێنان. بۆ هەگبە پڕکردن لەوشەو رستەى جوان... جارێکى تر گەڕایەوە سلێمانى. تا بگەڕێ ناو مزگەوت و حوجرەکانى... لاى سەید غەفور حاجى مامەندى. لە مزگەوتى سەید حەسەن خوێنویەتى گەلەنبەوى و ئاداب و حاشیەکانى.
پاشان چۆتە مزگەوتى شێخ حەکیم. لەوێش وەک نەخۆشێك بۆ چارەسەر چوبێتە لاى حەکیم... گوێی شل کرد بۆ مامۆستا تا فێر ببێت زانستى زیاتر. تا سەرکەوێ لە کۆکردنەوەى گەنجینەکەى بە شێوەیەکى چاتر... بۆ خوێندن رێى پریس و هەورامانى. گرتە بەر ئەویش وەکو هاوەڵەکانى. لەوێش لە خزمەتى مامۆستا مەلا عوسمان کەوتە چنینەوەى خەرمانى پڕ پیتى زانایان.
لەکۆتایی خوێندن جارێکى تر مزگەوتەکەى حەزرەتى "شیخ باباعەلى" لە سلێمانى. لاى حەزرەتى "حاجى شێخ نورى نورانى" خوێندن تەواو دەکات. هەر لەسەر دەستى باوکى دەگات بە ئاوات. مۆڵەتى زانستى وەردەگرێت تا رێنمایى موسڵمانان بکات. ئەو جا لە حوجرەى مزگەوتەکەى خۆیان دانیشت.
لەگەڵ بە جێهێنانى ئەرکەکانى بەرنامەى بۆ ژیانى داهاتوى داڕشت. لە هاوشانى رێنماییە ئایینیەکان. کەوتە گەڕان بە نێو گوڵزارى دیوانەکان. لەوێدا زمانى شیعرى پژا. لە پاش ماڵ ئاواییى باوکى واتا حەزرەتى حاجى شێخ نورى. بە هۆنراوە هەستەکانى خۆى بۆ دەربڕا. ئیدى شیعر بوو بە خولیا و لە تەک ساتە تاڵ و شیرینەکانیدا گوزارشتى لە بونى خۆى دەکرد. خەونەکانى بە رەنگى شیعر دەرێژا. وەك خۆى دەفەرموێ: "دیوانەکەم ئاوێنەیە بۆ ژیانەکەم"
لە نێو شیعرەکانیدا تەواوى نەهامەتى و دەربەدەرى و کۆستەکانى وێنەکێشراوە. پاشکۆیەکى دیوانەکەى بۆ کارەساتى جەرگ بڕ دانراوە. فرمێسکى دورى و گەڕانێ بە کوردستانى وێرانا. دیارن چۆن دەدوێ لە ئازارەکان بوێرانە. چۆنیش دەژى بە هیواوە لە ژیانا. خامەى هەمیشە فرمێسکى لێ دەبارێ بۆ ئازارى گەلەکەى. بەردەوامیش گوڵزارى بەهارە بۆ مافە رەواکەى. ئەوە زمانى شیعرە ... بە هەورازەکانا بێ ماندوبون و لە نشێوەکانا بێ هەڵدێران ورد ورد بە بزەوە بەنێو دڕکەڵانەکانا بڕوا و لە گوڵیش نەڕەنجێ ... زمانێکە عەشق فێرە بۆنى خاکى ئەکا و لە مەملەکەتى بێنازیدا گەشە ئەکا ... لە ئەنگوستە چاوا وازى ئەکا لەگەڵ رەنگەکانیش چیرۆک خوانە ... شام و زەردە ئاوازەکەى بەسۆزەوە ئەڵێنەوە...ئەم زمانە لە میحرابا فێرى گروگاڵ بو و لە مینبەرا پژا... فێرە ئەشق بو و بە ئاوازى شیعر سەمفۆنیاى بۆ ژین ئەچڕى ... تێکەڵ بەجۆگەکان بو و دەریاى غەمى بڕى، بوو بەدیوان و لە دەرگاى پرسیارى ئەدا. ئەمە زمانى شیعرە ... زمانێکى دو جەمسەرە ... خەندە و ڕاموسان و دەستەملانێ ... جەنگ، هێرش و بەرگرى... لە ساتە ناسکەکاندا فریشتەى باڵ نەخشین و دەنوکى سوێسکە و قاسپەى کەو و چریکەى بولبول و باڵاى ئاسکە... رۆژانى تر یش هەڵۆیەکى بەرزە فڕە و بەشوێن نێچیرا ئەگەرێ... لولەى چەکە و لە هەڵمەتا سەنگەر ئەڕوخێنێ... زریان و رەشەباى پاییزەو گەڵاى زەرد ئەوەرێنێ... چەند دڵۆپێ خوێنە و ئازارى خاک ئەشکێنێ.

پەیوەندیەکانى شاعیر

لە خانەوادەیەکى دیارو ناسراوى کۆمەڵایەتى. گۆشکرا بە شیرى کوردایەتى. لە نێو کۆڕ و کۆمەڵ و کۆبونەوەدا. لە کۆڕی زانست و شیعر و بۆنەدا، بەردەوام ئامادە بووە و لەگەڵ زۆرینەدا پەیوەندى گرێدەدا. لە ناو شاعیراندا لەگەڵ گۆران و دیلان ... هاوڕێى خەبات بوون بۆ ئاشتى جیهان ... لە نێو حوجرەو مزگەوتەکاندا ... بوو بە دۆستى مەندیل بەسەرەکان ... لە دیوەخانى باوکى خانەدان ... گەلێکى ناسى لە گەورە پیاوان ... لە میواندارى تەکیە و خانەقا بۆ لاى شێخ و موریدان ... ئاشنایەتى بەست لەگەڵ شێخانى تەریقەت ... لەناو کۆڕى گەورە پیاوان سەرنجى پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکانى دەدا بە دیقەت ... لەماوەیەى ژیانا چەنێکى ناسى ... لە هەژارلەزانا و دانا شێخ و خانەدان لە ئاغا و بەگ و خەڵکى ڕامیاری.

ماڵئاوایی شاعیر


بەرەبەیانى سپێدەى سێشەممە کاتژمێر شەش و سى خولەکى رۆژێکى نۆ... سیانزەى مانگى یەکەمى ساڵى دووهەزارو نۆ...پاش ململانێیەکى سەخت لەگەڵ نەخۆشى و ئازارى ناو جێگا... بەبێدەنگى شێخ چاوەکانى لێکناو کۆچى کرد بەرەوو ژیانى ئەبەدى و دوا مەنزڵگا... وەك خۆى فەرمووى:

لەسەرچاوەى عیشق ئاوى ژیانم هەڵمژى بمرم
کە مردم ئەوسا تێئەگەن درێژتر بۆتەوە عومرم


شاعیر پاش خۆى بەرهەمەکانى بوونە بەشێک لە مێژووى شارەکەى شارى سلێمانى، کە بەشێکە لە کلتوور و مێژووى کوردوستانى. ئەو شارەى، کە خۆى دەربارەى دەفەرموێت:

سڵاو بۆ تۆ سلەیمانى کە دارالملکى بابان بوى
سڵاو بۆ کۆرى هەڵپەرکێت لە نەورۆزى بەهارانا
سڵاو بۆ داروبـــەردى تۆ سڵاو بۆ کێو وهەردى تۆ
سڵاو بۆ ئاوى شیرینت لـە بن بى وژێر چنارانا
سڵاوم بۆ هەواى سازت گوڵ و مێخەک کــــــــەوو قومرى
سڵاو بۆ شەونم و چیمەن لەگەڵ خۆرى بەیانیانا
سڵاوم بۆ قوتابخانـەت سڵاو بۆ ئەو هەموو زانا
بەسەر بەستى ژیان تــــــــا سەر لەگەڵ رێبازى قورئانا
سڵاو بۆ ووردەکارى ســــــەر کلام و حکمەت و مەنتیق
سڵاو بۆ مەسڵەحەت خوازیت لـــەبن ساباتى پیرانا


بەڵێ ئەو بەو شێوەیە سڵاوى لەشارەکەى دەکرد .


سڵاو بۆ تۆش بۆ روحى بەفرینت بۆ رەفتارو کردارى تۆ
بۆ هەڵسوکەوتى ناو مزگەوت ، غەمخۆریت لەگەڵ یارانا
سڵاو بۆ دەریاى زانین و هێزى بیر و تەدریسى تۆ
سڵاو بۆ تۆ گێلەى زانا و گێلەى گەشاوە لە گردى سەیوانا


بەرهەمەکانى شاعیر
چاپکراوەکان:

1 ـ پەراوێز و لەسەر نوسینى سەرچاوەى بێگەرد بۆ ناسینى مەرد
2 ـ ئەم دیوانەى بەردەستت


دەستنوسەکان:

1 ـ وتارى رۆژانى هەینى
2 ـ بیرەوەریەکان بەزمانى عەرەبى
3 ـ کلیلەو دمنە بەشیعر (وەرگێڕان)
4 ـ چەند نامیلکەیەک لە بوارەکانى شەریعەتى ئیسلامدا
5ـ چەندین وتارى هەمەچەشنە بە کوردى و عەرەبى
6 ـ الحب ینتێر على الجشع والدجل فی النهایە . شانۆنامە بە زمانى عەرەبى
7 ـ دروس المحبة والوفاء كي لا تتحول السعادة الى الشقاء
8 ـ الحسين سيد الشهداء و امام المجاهدين
9 ـ خوێندنگەى تەکێى قەرەداغ لە مێژووى کورددا
10 ـ ژیاننامەى زانایانى کورد
11 ـ حقيقة الإسلام.(الصوم ، الصلاة، الإستقامة ، التوبة ، الصدقة ، الحسد ، التربية ، حقيقة الدين)

http://www.xozga.com

behnam5555 04-19-2012 07:07 PM

ڕۆسته‌م حه‌وێزی
 

ڕۆسته‌م حه‌وێزی

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

شاعیری شیعری ڕامیاری كوردی ڕۆسته‌م ‌حه‌وێزی له ساڵی 1913دا له‌شاری كۆیه له‌دایكبووه ناوی ته‌واوی "محه‌مه‌د نافیع كوڕی عه‌بدولفه‌تاح ئاغای كوڕی عه‌وڵاغای حه‌وێزیی"ه‌و خوێندنی تاكو پۆلی دووه‌می ناوه‌ندی بووه. به‌ڵام به‌زیره‌كی خۆی و خوێندنه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی وێژه‌ی و ڕووناكبیریی بووه‌ته لاوێكی ڕۆشنبیری هۆشیارو له‌گه‌ڵ دروست بوونی پارتی "هیوا" له‌ساڵی 1939دا به‌سه‌رۆكایه‌تی مامۆستا "ڕه‌فیق حیلمی" بووه‌ته ئه‌ندامێكی چالاكی ئه‌و پارته و له‌دواییدا ڕێبازێكی چه‌پی گرتووه‌و له‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی تووشی گه‌لێك گرتن و ڕاوه‌دونان بووه تاكو به‌رپابوونی شۆڕشی 14ی ته‌ممووزی 1958 ئینجا به فه‌رمانبه‌ری تاپۆ له‌ كۆیه دامه‌زراوه و له‌سه‌رده‌می فه‌رمانڕه‌وایی پارتی به‌عس دووباره به به‌ر هه‌ڵمه‌تی گرتن كه‌وتووه و ژیانێكی كوله‌مه‌رگی ژیاوه تاكو له شه‌وی 27 له‌سه‌ر 28ی شوباتی 1999 هه‌ر له كۆیه له ته‌مه‌نی 86 ساڵیدا كۆچی دواییكردووه‌.
ڕۆسته‌م ‌‌حه‌وێزی شاعیرێكی لێهاتووی شیعری ڕامیاری كوردی بووه‌و دیوانێكی گه‌وره‌ی له‌و جۆره شیعره له‌ پاش به‌جێماوه‌و به‌شێكی له‌ساڵی 2001دا له‌لایه‌ن "چه‌له‌نگ"ی كوڕییه‌وه به‌ چاپ گه‌یێنراوه‌و ده‌كه‌وێته 190 لاپه‌ڕه‌ی قه‌باره ناونجی.
شاعیر له هۆنراوه‌یه‌كیدا به‌ناوی سه‌ربه‌ستی ئه‌م بابه‌ته به‌جۆرێكی هونه‌ریی پڕ چه‌مك و واتا هه‌ڵده‌سه‌نگێنێ و سه‌ربه‌ستی به به‌راتێكی كۆمه‌ڵی مرۆڤایه‌تی و به‌گوڵی ته‌مه‌نی به‌ندكراوه‌كانی نێو گرتووخانه‌ی زۆرداریی و به‌ری كۆششی مه‌ردی خه‌باتگێڕو ڕ‌ه‌نجی جوتیار و كرێكاران داده‌نێ و له‌م ڕووه‌وه ده‌ڵێ:

به‌راتێكی ته‌بیعی كۆمه‌ڵی ئینسانه سه‌ربه‌ستی
وه‌ڵاشی میلله‌تی خاوه‌ن ڕه‌وشتی جوانه سه‌ربه‌ستی
گوڵی عومری هه‌زاران گرتی نێو زیندانه سه‌ربه‌ستی
به‌رو مێوه‌ی ته‌لاش و كۆششی مه‌ردانه سه‌ربه‌ستی
بڕشتی ڕه‌نجی جوتیارو كرێكارانه سه‌ربه‌ستی


ئینجا له پێنج خشته‌كی دووه‌می هۆنراوه‌كه‌یدا پتر نرخ و به‌های سه‌ربه‌ستی بۆ مرۆڤ ده‌رده‌بڕێ كه‌چۆن وه‌ك گه‌وهه‌ر و ڕۆژ و چرای ڕووناك و دوڕو مه‌رچانه‌و له‌هه‌مان كاتیشدا دوژمنی زۆردار و دزانه و ده‌ڵێ:

له‌ناو به‌ردی نه‌زانی گه‌وهه‌ری په‌نهانه سه‌ربه‌ستی
له‌پشت هه‌وری زوڵم ڕۆژ و چرای ئاسمانه سه‌ربه‌ستی
له‌ژێر ده‌ریایی داگیركه‌ر دووڕو مه‌رجانه سه‌ربه‌ستی
شه‌وه‌ی زۆردار و توججار و دزو گۆرانه سه‌ربه‌ستی
له‌سه‌ر كایه‌ی حوكمڕانی سه‌پان سوڵتانه سه‌ربه‌ستی!


شاعیر هه‌ر له‌ بواری ڕامیاریدا له هۆنراوه‌یه‌كی دیكه‌دا له‌باری ژیانی نه‌ته‌وه‌ی كورده‌وه ده‌دوێ كه چۆن ئه‌م میلله‌ته له‌سه‌ر گه‌نجینه‌ی به‌هاداری نه‌وت و به‌ربوومی كشتوكاڵی زۆر و زه‌وه‌ندن و سروشتی خاكه‌كه‌یان هه‌موو خێر و بێرێكی پێ به‌خشیوون كه‌چی به‌شیان له‌و هه‌موو خێرو به‌رهه‌مه زۆره ته‌نیا نان و دۆیه و له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێ:

له‌سه‌ر گه‌نج و خه‌زینه‌ی زێڕی ڕه‌شدان
له‌ناو خه‌رمانی گه‌نم و باخی لیمۆ!
ته‌بیعه‌ت هیچ نه‌ما پێیان ببه‌خشێ
كه‌چی نیتیان به‌ غه‌یره‌ز نانی جۆو دۆ!


ڕۆسته‌م ‌حه‌وێزی له هۆنینه‌وه‌ی چوارینی ڕامیاریش ده‌ست ڕۆیشتوو بووه‌ و چه‌پكێكی له‌و جۆره شیعره پێشكه‌ش كردووین و ئه‌مه‌ی خواره‌وه نموونه‌یه‌كیه‌تی:

گه‌وره‌كم ده‌وێ زانا به‌كاربێ
به‌بێ نۆكه‌رو بێ خزمه‌تكار بێ
ڕزگاریی قه‌ومی له‌لا شیعار بێ!!


ڕۆسته‌م حه‌وێزی شاعیرێكی ڕاسته‌قینه‌ی ڕه‌خنه‌گربووه‌و هه‌ر چه‌نده له‌ڕووی ڕووخساره‌وه شیعری له چوارچێوه‌ی كلاسیكی داڕشتووه، به‌ڵام به‌ناوه‌ڕۆك نوێن و هاوچه‌رخانه‌ن، كێشی شیعره‌كانی عه‌رووزین، به‌ڵام ده‌كرێن به‌بڕگه‌ بیان كێشرێت و هه‌ست بكرێت زۆربه‌ی شیعره‌كانی له‌سه‌ر كێشی 10 بڕگه‌یی و 11 بڕگه‌یی و 16 بڕگه‌یین و سه‌روای ستوونی و هه‌ندێ جاریش جووت سه‌روایی به‌كارهێناوه.

http://www.xozga.com

behnam5555 04-19-2012 07:11 PM

مه‌لای گه‌وره
 

مه‌لای گه‌وره

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

مه‌لا محه‌مه‌دی كۆیی ناسراو به‌مه‌لای گه‌وره زانایه‌كی ئایینی چاكسازو شاعیرێكی لێهاتووی شیعری كۆمه‌ڵایه‌ی بوو، ئه‌و كه‌سه گه‌وره‌یه له‌نێوانی ساڵی 1876 و 1943دا ژیانێكی پڕ له‌ خه‌بات و به‌رهه‌می زانستی و وێژه‌یی به‌سه‌ر برد و هه‌ڵویستێكی ڕاست و دروستی به‌رامبه‌ر به ئازادی نیشتمانه‌كه‌ی و مافی ئافره‌تانی كوردستان هه‌بوو.

ئه‌و زانا و شاعیره خاوه‌ن هه‌ڵوێسته له‌وه گه‌یشتبوو تاكو ئافره‌تی كورد ئازاد نه‌بێ و، له‌ مافی ڕامیاری و كۆمه‌ڵایه‌تی و ڕۆشنبیری له‌گه‌ڵ پیاودا یه‌كسان نه‌بێت، كۆمه‌ڵگای كورده‌واری پێش ناكه‌وێ و ناچێته ڕیزی نه‌ته‌وه پێشكه‌وتووه‌كانی جیهان.
ئه‌م شاعیره چاكه خوازه هۆنراوه‌ی تایبه‌تی له‌سه‌ر مافی ئافره‌ت داناوه و كچی خۆی، ئه‌وه‌‌ی "نه‌جیبه خانی جه‌لیزاده‌" بووه، له‌ساڵی 1924دا ناردوویه‌تیه قوتابخانه‌ی كوڕان له‌كۆیه تاكو بخوێنێ و ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی له‌و ده‌مه‌ بووه كه زۆربه‌ی مه‌لاكانی سه‌رده‌می ئه‌و حه‌زیان نه‌ده‌كرد كوڕ بچنه به‌ر خوێندنی قوتابخانه‌ی فه‌ڕمی كوڕان نه‌بادا دینیان بێ هێز بێت.
مه‌لای گه‌وره ویستوویه‌تی له‌ كۆمه‌ڵگای كورده‌واری دا كچ و كوڕ به چاوی یه‌كسانی سه‌یر بكرێن، چونكه به‌بێ هه‌وڵ و كۆششی نێرومێ میلله‌تی كورد پێش ناكه‌وێ و ناچێته ڕیزی گه‌لانی جیهان و بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش هۆنراوه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی به‌نرخی به‌ناوی (ته‌ڵاق) داناوه‌و ئافره‌تی له‌ ڕووی مافی كۆمه‌ڵایه‌تی و ئابووری و ڕامیاریه‌وه له‌ تای ته‌رازووی پیاو داناوه و نه‌فره‌ت له‌دیارده‌ی ته‌ڵاقدانی ئافره‌ت ده‌كات و به‌م جۆره ده‌ست به‌ هۆنراوه‌كه‌ی ده‌كات:

بڵێن به‌ قه‌ومی كوردان
ده‌ستی من و دامێنیان
عه‌یبه به‌ حه‌ققی یه‌زدان
ژن هێنان و ته‌ڵاقدان


ئینجا شاعیر ده‌كه‌وێته سه‌ر ‌‌وه‌سپی ئافره‌ت و ڕۆڵی له ژیانی هاوسه‌ریدا و نرخێكی زۆری پێده‌دات و به‌جوانی جیهان و سپارده‌ی خوداو خۆشه‌ویستی پێغه‌مبه‌ر و پشتوانی پیاوی داده‌نێ و ده‌ڵێ:

ژن زینه‌تی دنیایه،
ئه‌مانه‌تی خودایه
حه‌بیبی موسته‌فایه!
قه‌ڵاتن له‌ بۆ مێردان!!


ئینجا شاعیر له‌سه‌ر نوێترین تییۆری په‌روه‌رده‌كردنی ئاده‌میزاد، داوای ئه‌وه ده‌كات گه‌ر ئافره‌ت ڕێزی ڕابگیرێت و به چاكی په‌روه‌رده بكرێ و له‌ناو ده‌و‌رو به‌ڕێكی پڕ له‌ شادیدا بژیت، ئه‌وا ڕۆڵه‌ی ئازاد و دلێری ده‌بێت و وه‌كو شێر ئازا و دانا ده‌بێت و به‌دڵ و ده‌روون ده‌وڵمه‌ند و به‌چاو به‌خشنده ده‌بێت و ئه‌و ڕۆڵه‌یه‌ی كه ده‌شیبێ له‌ دووا ڕۆژدا ده‌‌بێته گه‌وره و سه‌رداری میلله‌ته‌كه‌ی و ده‌ڵێ:

ژن ئه‌گه‌ر به‌حورمه‌ت بێ
بێ زیلله‌ت و زه‌حمه‌ت بێ
به‌ته‌ربیه‌و ڕه‌حمه‌ت بێ
دڵ گوشادو لێو خه‌ندان
كوڕی ده‌بێ وه‌كو شێر
ئاقڵ و داناو دلێر!
به‌دڵ غه‌نی به چاو تێر
سه‌ردارو مه‌ردی مه‌یدان!!


دوا به‌دوای ئه‌مه شاعیر وه‌ك زانایه‌كی سایكۆلۆژیای ئه‌و ڕاستیه‌‌مان بۆ ده‌رده‌بڕێ كه دایك مامۆستای یه‌كه‌می منداڵه‌و كۆشی ئه‌و دایكه یه‌كه‌مین قوتابخانه‌ی ڕۆڵه‌كه‌یه‌تی و په‌روه‌رده‌كردنی له‌ئه‌ستۆی دایك دایه و باوك ئه‌وه‌نده ئاگای له په‌روه‌رده‌كردنی ساواكه‌ی نییه و له‌م ڕووه‌وه ده‌ڵێ:

ته‌ریبه له‌لای داكه
داك چابی ئه‌ولاد چاكه
باب له‌ ئه‌سڵا بێ باكه فه‌رقێكی ناكا چه‌ندان!!
داڵه مامۆستای فیتریه،
ته‌شه‌كولت له ویه،
ماددی یا مه‌عنه‌وییه
ڕوشده یا له‌ڕێ لادان!!


ئینجا له‌ دوا هه‌نگاوی هۆنراوه‌كه‌یدا دووباره له‌یه‌كسانی ژن و مێردو (نێرومێ)وه ده‌دوێ و ئه‌وه‌مان بۆ ده‌رده‌بڕێ كه ئافره‌تیش وه‌كو پیاو وایه چاوپۆشی پێویسته و هه‌ردووكیان له ئاستی یه‌ك ده‌سه‌ڵاتدان و ده‌ڵێ:

ژنیش وه‌ك موزه‌كه‌ره
عه‌ینی ئه‌ویش به‌شه‌ره،
چاولادانی له سه‌ره،
هه‌ردووك له‌یه‌ك حوكمدان!


به‌م جۆره مه‌لای گه‌وره دوای حاجی قادری كۆیی یه‌كه‌مین مه‌لای شاعیر بووه ئه‌وه‌نده گرنگی به‌ یه‌كسانی نێرومێ و مافی ئافره‌ت له‌ ژیان و خوێندن و هه‌موو بواره‌كانی كۆمه‌ڵایه‌تی ئابووری دا بێ و به‌شێكی دیوانه‌كه‌ی بۆ ته‌رخان كرد بێت.

http://www.xozga.com


behnam5555 04-19-2012 07:13 PM


ناتیق

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

مه‌لا كه‌ریم كوڕی مه‌عروفی ئاغای وه‌سمان ئاغایه ناسراوه به "ناتیق" له‌ساڵی 1868دا له‌دایكبووه، ئه‌م شاعیره له‌و سه‌رده‌م بۆ خوێندن په‌نای بردۆته به‌ر حوجره.

گه‌لی كورد وه‌كو هه‌موو گه‌لانی جیهان خاوه‌نی مێژوویه‌كی وێژه‌یی ده‌وڵه‌مه‌نده له‌شاعیر و زانای به‌ناوبانگ و چیرۆكنووس، ‌ڕه‌سه‌نایه‌تی فۆلكلۆر و مێژووه‌كه‌شی گه‌واهی ئه‌م ڕاستییه‌ن.
هاوڕێیه‌تی له‌گه‌ڵ‌ شێخ مه‌حموودی نه‌مر هه‌بووه به‌یه‌كه‌وه له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی سلێمانی وانه‌ و قورئانیان خوێندووه.
ناتیق له‌ژیانی خۆیدا له‌به‌ر بیری نه‌ته‌وایه‌تی له‌لایه‌ن عوسمانییه‌كان تووشی ده‌ربه‌ده‌ری هاتووه وه‌كو له‌م كۆپله‌ شیعره‌یدا ده‌ڵێت:

سه‌گوزشته‌ی چه‌رخی فه‌له‌كی
بێ سه‌رو یاخۆم
ئاوه‌ره‌ی شام و حه‌له‌ب و
حمص و حه‌ما خۆم
یا ماڵی هه‌موو میحنه‌ت و
هیجرانی زه‌مانه
مستغرقی ده‌ریای خه‌م و
جه‌ورو جه‌فا خۆم


ناتیق له‌سه‌ر ده‌ستی توركه‌كان زۆر ئازاری دیووه، به‌ڵام له‌سه‌ر كوردبوون و نووسینی خۆی كۆڵی نه‌داوه‌و به‌گژ هه‌موو دوژمنێكدا چۆته‌وه. ناتیق وه‌كو شاعیرانی به‌ر له‌خۆی وه‌كو نالی مه‌حوی و سالم لێهاتوویی خۆی له‌سه‌ر ڕێبازی كلاسیك شیعری نووسیوه، شیعرێكی زۆری هه‌بووه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی هه‌رگیز چاوه‌ڕێی نه‌ده‌كرد ‌ڕووبدا ڕوویدا له‌كاره‌ساتێكدا دیوانه شیعرییه‌كه‌ی سووتا.
وه‌كو میژوونووسان باسی ده‌كه‌ن له‌ساڵی 1963 هه‌ڵه‌بجه‌ له‌لایه‌ن دوژمنانی كورد له‌سه‌ر ده‌ستی "زه‌عیم سدیق"‌ تووشی سووتان و كاولكاری بۆته‌وه یه‌كێک له‌م تاوانه سووتاندنی بازاڕ بوو به‌هۆی ئه‌م سووتانه‌ دوكانه شڕۆڵه‌كه‌ی ناتیقی شاعیریش به‌رده‌كه‌وێت و ده‌سووتێ و دیوانه‌كه‌ی له‌ترسی ده‌سكه‌وتنی دوژمنان له‌م دوكانه حه‌شار دابوو، به‌ڵام ته‌واوی دوكانه‌كه بووه به‌خۆڵه‌مێش، ناتیق هه‌موو به‌رهه‌مه‌كانی كه به‌شێك بوو له‌ژیانی سووتا.
ئه‌م شاعیره له‌داخی ئه‌م كاره ساته تێر تێر بۆ كۆرپه شیعره‌ییه‌كانی گریاوه هه‌ر به‌م داخه‌ش سه‌ری نایه‌وه له‌م پارچه‌ی شیعره‌ی به‌م شێوه‌یه ئه‌م كاره‌ساته ده‌نووسێته‌وه:

به‌سه‌ر دیوانی دیوانا عه‌جه‌ب
پردێكم به‌ست
كه‌چی گه‌ردوونی دوون به ئاگردای به‌ ئاوا عه‌نعه‌نه‌ی پردم
گه‌لێكم سه‌عی و كۆشش كرد
له‌وادی هیمه‌تا ئاخر
ئه‌گه‌یمه مه‌قصه‌د به‌دایه‌ع چوو
ده‌ست و بردم
به‌ڵێ گه‌ردوونی دوون هه‌قیه
به جارێ ماڵ و منداڵم
بسوتێنێ بڕوخێنێ كه چونكه كوردم


ناتیق ئه‌وه‌ی ده‌یویست له‌ژیانی به چاو نه‌یبینێ و هه‌ر به‌م داخه له‌ساڵی 1967دا چاو لێكده‌نێ و كۆچی دوایی ده‌كات. بۆ به‌دیهێنانی خه‌ونه‌كانی ناتیق و دوای ماندووبوونێكی زۆر هه‌ریه‌ك له مامۆستا ساڵح هه‌ژار و كاكه‌ی فه‌لاحی شاعیر دیوانه‌كه‌یان بۆ چاپكرد، تا شیعره‌كانی نه‌فه‌وتێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ی ئه‌و مه‌به‌ستی بوو نه‌هاته‌دی: ئه‌وه‌ی ئه‌و بۆ گریا دوای چه‌ند ساڵێك له‌كۆچی هاته‌دی و دیوانه‌كه‌ی بۆ چاپكرا.

http://www.xozga.com


behnam5555 04-19-2012 07:19 PM

بابا تاهیر
 

بابا تاهیر

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

بابا تاهیری عوریانی هه‌مه‌دانی، ناوی تاهیره. بابایان پێ ووتووه، چونكه یه‌كێ بووه له فریشته و پیاوچاكانی دانیشتووانی مافی یارسان.
به‌كارهێنانی وشه‌ی "بابا" له‌پێش ناو بۆ ڕێبه‌رانی ئایینی یارسان و ڕێگایی ده‌روێشیزمی ئیسلامی له‌كورده‌واری دا هاوشانی وشه‌ی "پیر" به‌كارده‌هێنرێ.
هه‌روه‌ها "عوریان"یان پێ وتووه، یا خۆی ئه‌م ناوه‌ی بۆ خۆی هه‌ڵبژاردووه، واته "ڕووت، ڕووته‌ڵه"، چونكه باوه‌ڕی به‌فه‌لسه‌فه‌ی سۆفیزم بووه، وه‌كو تیۆرییێكی و له‌شێوه‌ی ده‌روێشیزم ده‌ری بڕێوه وه‌كو پراكتیك. ئینجا "هه‌مه‌دانی"یان پێ وتووه، چونكه له‌هه‌مه‌دان ژیاوه و هه‌ر له‌وێش كۆچی دوایی كردووه و نێژراوه. له شیعردا ناوی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی "تاهیر"ه، كه وه‌ك نازناو به‌كاریهێناوه.
كۆنترین سه‌رچاوه‌یێك هه‌واڵی ژیانی بابا تاهیری تێدا نووسرابێ په‌رتووكه‌كه‌ی ڕاوه‌ندییه. له‌و په‌رتووكه‌دا باس له‌دیده‌نی نێوان سوڵتان توغرول به‌گی سه‌لجووقی و بابا تاهیر ده‌كا، لێره‌دا دانه‌ر ده‌یه‌وێ ئه‌وه ده‌رببڕێ، كه پله‌ و جێگه‌ی ده‌روێش و سۆفییان له‌و ده‌وره‌دا باڵا بووه، ڕووداوی دیده‌نییكه‌ به‌م جۆره ده‌گێڕ‌ێته‌وه: "بیستم له‌و كاته‌ی كه سوڵتان توغرول به‌گ هاته شاری هه‌مه‌دان، ڕۆڵه‌كانی سۆفیان سێ پیر بوون، بابا تاهیر و بابا جه‌عفه‌ر و شێخ حه‌مشا. له‌لای شا‌خێك، كه ناوی خدر بوو، له ده‌روازه‌ی هه‌مه‌دان وه‌ستابوون. كه سوڵتان چاوی پێیان كه‌وت، پیاوه‌كانی خۆی ڕاگرت و خۆشی له‌ئه‌سپ هاته خوواره‌وه و له‌گه‌ڵ‌ شالیاری ئه‌بوونه‌سری كه‌نده‌ری به‌ره‌و ڕوویان هات و ویستی ده‌ستیان ماچ بكا.
بابا تاهیر له‌و كاته‌دا له‌باری ڕاکێشاندا بوو و ڕووی كرده سوڵتان و پێی وت: "ئه‌ی تورك ده‌ته‌وێ‌ چی له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی خودا بكه‌ی؟" وتی: ئه‌وه‌ی فره‌مان ده‌كه‌ی ئه‌وه ده‌كه‌م." بابا تاهیر پێی وت:‌‌ "ئه‌وه بكه كه خواد ده‌یه‌وێ، خودا ده‌ڵێت: (ان الله یامر بالعدل و الاحسان)." سوڵتان ده‌ستی كرد به‌گریان و وتی: "وا ده‌كه‌م." بابا تاهیر ده‌ستی گرت و پێی وت: "ئه‌م دیارییه له‌من وه‌رده‌گری؟" سوڵتان وتی: "به‌ڵێ." ئیتر بابا تاهیر گه‌رووی مه‌سینه شكاوه‌كه‌ی له ئه‌موستی ده‌رهێنا، ئه‌وه‌ی بۆ ماوه‌یێكی زۆر بۆ ده‌سنوێژ به‌كاریهێنابوو، وه له ئه‌موستی سوڵتانی كرد و پێی وت: "من هه‌موو سامانی سه‌ر ز‌ه‌ویم خستۆته ناو ده‌ستت، له‌وكاته‌ی كه ئه‌م ئه‌موستیله‌یه له‌ئه‌موستت ده‌كه‌م، دادپه‌روه‌ربه." سوڵتان دیاریی بابا تاهیر پاراست و بۆ هه‌‌ر شه‌ڕێك بچووایه له‌ده‌ستی ده‌كرد.
له‌ڕاستییدا به‌ته‌واوی ساڵی له‌دایكبوونی بابا تاهیر ئاشکرانییه. له‌سه‌رچاوه‌یێكدا ئه‌وه هاتووه، كه "بابا تاهیر كوڕی فه‌ریدوونه، له‌ساڵی 1019 زایینی له‌ژیانابووه، له به‌ڵگه‌یێكی ڕاستگۆ بیستراوه، كه هه‌ر له‌و ساڵه‌شدا كۆچی دووایی كردووه.
هه‌ندێ له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن، كه له 937 - 1019دا ژیاوه، هه‌ندێكی تر ده‌ڵێن له 999 - 1058دا ژیاوه، به‌شێكیش به‌هاوچه‌رخی ئیبنی سینا 1063 زایینی داده‌نێن، هی واش هه‌یه به‌هاوچه‌رخی خواجه نه‌سیره‌دینی تووسی 1273 زایینی داده‌نێن.
ناسنامه نووسه‌كان سه‌رده‌می جیاواز بۆ ژیانی بابا تاهیر دیاری ده‌كه‌ن، ئه‌وانه‌ی كه به‌هاوچه‌ری عه‌ینو لقوزاتی هه‌مه‌دانی 1130 زایینی مردووه داده‌نێن، دیاره له‌ڕاستی دوور كه‌وتوونه‌ته‌وه، خۆ ئه‌وه‌ی به‌هاوچه‌رخی خواجه‌ نه‌سیره‌دینی تووسیشی داده‌نێ، دیاره زیاتره له‌ڕاستی دوور كه‌وتۆته‌وه.
ڕه‌زا قولی خانی هیدایه‌ت ده‌ڵێ: "تاهیری عوریانی هه‌مه‌دانی عوریانی هه‌مه‌دانی ناوی پیرۆزی بابا تاهیره، له زانا و دانا سه‌رده‌می خۆی بووه، خاوه‌نی شكۆداری و جێگای بڵند بووه، هه‌ندێ به‌هاوچه‌رخی سوڵتانه‌كانی سه‌لجووقی داده‌نێن، ئه‌مه‌ ڕاست نییه، بابا تاهیر له‌ شێخه كۆنه‌كانه، هاوچه‌رخی دێله‌مییه‌كان بووه، له‌ساڵی 410 پێش كۆچی پێش عونسووری و فیرده‌وسی و هاوچه‌رخه‌كانی ئه‌وان كۆچی دووی كردووه."
هه‌ر له‌بابه‌ت دیاریكردنی سه‌رده‌می له‌دایكبوونی بابا تاهیره‌وه، میرزا مه‌هدی خانی كه‌وكه‌ب په‌نا ده‌باته به‌ریه‌كێ له‌دوو كۆپله‌كانی بابا تاهیر كه ده‌ڵێ:

مو ئان به‌حروم كه ده‌ر زه‌رف ئامه‌ده‌ستوم
مو ئان نوقته كه ده‌ر ‌حه‌رف ئامه‌ده‌ستـــوم
به‌ هه‌ر ئه‌لفی ئه‌لف قه‌ددی به‌ریو ئایــــــو
ئه‌لف قه‌دووم كه ده‌ر ئه‌لف ئامه‌ده‌ستــــوم


ئه‌م دوو كۆپله به‌لێكدانه‌وه‌ی ئه‌بجه‌د ساغ ده‌كاته‌وه و ڕسته‌ی (الف قد الف = ا. ل. ق. د. ا. ل. ف.) ده‌كاته 326پێش كۆچی به‌ساڵی له‌دایكبوونی بابا تاهیری داده‌نێ.
بێجگه له‌م لێكدانه‌وه‌ی ئه‌بجه‌دی، ئه‌م دوو كۆپله‌یه‌ نهێنی و گشتێكی زۆری تێدایه و ئه‌ستووریی فه‌لسه‌فه‌ی بابا تاهیر ده‌خاته ڕوو له‌باره‌ی یه‌كێتیی بوونه‌وه، بۆ لێكدانه‌وه‌ی ئه‌م دوو كۆپله‌یه‌یش شاعیر ده‌ڵێ: "من ئه‌و زه‌ریایه‌م، كه له‌قاپێكی بچووكدا خۆم ده‌نوێنم، واته من له‌هه‌موو "بوون" پێكهاتووم، به‌ڵام له‌چوارچێوه‌ی كه‌سێك دیاركه‌وتووم، وه‌كو چۆن قاپێك ئاو یا دڵۆپه ئاوێك نموونه‌ی زه‌ریایێكه.
واتای ئه‌وه‌ش ئه‌وه‌یه: (من خاڵێكم له‌پیتێكه‌وه هاتوو. پیت به‌رامبه‌ر زه‌ریا و خاڵیش به‌رامبه‌ر به‌قاپه‌كه‌یه. هه‌روه‌ها مه‌به‌‌ستی له‌پیت واتای "بسم الله الر‌حمن الر‌حیم"ه، به‌م جۆره ئه‌گه‌ر خاڵێك بێ له "بسم الله" ده‌بێته به‌شێك له‌خودا.
له‌هه‌ر ئه‌لفێك په‌یكه‌ر و قه‌د و قامه‌تی وه‌ك ئه‌لف په‌یدا ده‌بێ. مه‌به‌ست له‌ئه‌لفی یه‌كه‌م پیتی (ا) یه‌كه‌ نیشانه‌ی (1) تاكه یه‌كێكه واته خودا، ئه‌لفی دووه‌م قه‌د و قامه‌ت و بوونی خۆیه‌تی، كه ئه‌ویش له‌وێنه‌ی (1) دایه، له‌م ڕسته‌یه‌دا شاعیر ده‌یه‌وێ بڵێ خۆی به‌شێكه له‌خودا.
قه‌د و قامه‌تم كه وه‌كو ئه‌لف (ا) وایه، له ئه‌لف (خودا) وه‌ هاتووم.
هه‌رچۆنێك بێ به‌پێی سه‌رچاوه‌ باوه‌ڕ پێكراوه‌كان بابا تاهیر له‌ماوه‌ی نێوان نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی ده‌یه‌م و نیوه‌ی یه‌كه‌می سه‌ده‌ی یازده‌می مه‌سیحی ژیاوه، له‌دایكبوون و كۆچی دووایی به‌ساڵانی 937 - 1010 زایینی دیاریكراوه.

http://www.xozga.com


behnam5555 04-19-2012 07:22 PM

قادر
 

قادر

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

میرزا قادر یا عه‌بدولقادر (ئۆلقادر یا ئه‌ولقادر له‌كۆمه‌ڵی گۆرانه‌كاندا)‌ كوڕی كوێخا محه‌مه‌دی پاوه‌یییه. له‌ساڵی 1849 له‌شاری پاوه‌ی هه‌ورمانی لهۆن له‌دایكبووه.
ناوی خۆی كه‌ قادره وه‌ك نازناو له‌هۆنراوه‌كانیدا به‌كاریهێناوه. خوێندنی له‌مه‌ڵبه‌ندی زینده‌گانی باب و باپیرانی بووه.
عه‌وداڵی زانیاری بووه، له هه‌موو جێیێك بۆی گه‌ڕاوه و له‌هه‌موو سه‌رچاوه‌یێكیش وه‌ریگرتووه، تا گه‌یشتۆته پله‌یێكی دیار له‌خوێنده‌واری و ڕۆشنبیریدا، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش میرزای پێ وتراوه.
ڕه‌وشتی خێڵایه‌تی كاری گه‌وره‌ی كردۆته سه‌ر ژیانی و له ئه‌نجامدا تووشی ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌ی كردووه و ناچار بووه مه‌ڵبه‌ندی خۆی به‌جێ بهێڵێ و ماوه‌یێكی ژیانی له كاشته‌ر بباته سه‌ر. هه‌ر كه‌وێشه‌وه نامه‌هۆنراوه‌ییه‌كه‌ی كه به‌ناوی "شه‌ماڵ" بووه بۆ دلبه‌ر نازه‌نینه‌كه‌ی خۆی په‌ریزاد ناو ناردووه.
قادر ماوه‌ی دوو ساڵێك له‌قه‌ڵای جوانڕو نووسه‌ری (سكرتێری) دیوانی محه‌مه‌د به‌گی جوانڕۆیی بووه. ماوه‌یێكیش له‌كرماشان ژیاوه و ئاشنایه‌تی و دۆستایه‌تی له‌گه‌ڵ سه‌ید ساڵحی نیعمه‌توڵڵاهی (1834 - 1905) شاعیری ڕه‌ندی كورد بووه.
قادر له‌ دوا ساڵانی ژیانیدا تووشی كه‌م بینایی بووه تا له‌ساڵی 1910 هه‌ر له‌ پاوه كۆچی دوایی كردووه. ئه‌گه‌رچی قادر له ژیانی دارایی و گوزه‌راندا هه‌ژار و ده‌ستكورت بووه، به‌ڵام له‌ژیانی گیانی و به‌رهه‌می شیعریدا ده‌وڵه‌مه‌ند و به‌ده‌سه‌ڵات بووه.

چون غونچه‌ی نوخێز دایم خـــــــه‌نده‌شه‌ن
خه‌رامان چین سه‌ر ئه‌فــــــــــــــكه‌نده‌شه‌ ن
سه‌دكه‌س چون خورشید خاوه‌ر به‌نده‌شه‌ن
عه‌رعه‌ر جه باغان ‌حه‌یران مـــه‌نده‌شه‌ن
چنووربه‌ند زڵف شه‌ماڵ شـــــــــــه‌نده‌شه‌ن
خه‌جاڵه‌تش كه‌رد خۆر وه‌ هـــــــــــــــه‌واوه
(فه‌زاها به‌لای خورشید نـــــــــــــــــــــماوه)


http://www.xozga.com

behnam5555 04-19-2012 07:25 PM

موفتی پێنجوینی
 

موفتی پێنجوینی

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

موفتی پێنجوینی ناوی مه‌لا عه‌بدوڵڵا كوڕی مه‌لا كه‌ریم له‌ساڵی 1881 له دێی بێستانه‌ی سه‌ر به شارۆچكه‌ی پێنجوین هاتۆته جیهانه‌وه.
هه‌ر به منداڵی باوكی مردووه، بۆیه له خزمه‌ت مه‌لا ئه‌حمه‌دی برای ئامینه‌وه كه ئه‌ویش شاعیر بووه‌و نازناوی شه‌فیق بووه. هه‌ر له ته‌مه‌نی 7 ساڵیدا ده‌ست ده‌كات به‌خوێندن تا به‌شێك له‌ زانیارییه ئایینیه‌كان فێر د‌ه‌بێ، كاتێك گه‌وره ده‌بێ هه‌وای فه‌قێیاتی ده‌كه‌وێته‌ سه‌ری و بۆ خوێندن ده‌ڕواته شاره‌كانی كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات وه‌ك سه‌قز و بانه و سه‌را و سه‌رچاوه و هه‌ندێ جێگای دیكه‌ له مه‌ریوان و ئینجا ده‌چێته بیاره، كه له‌و كاته‌دا جێگای زیاتر وه‌رگرتن و فێربوونی زانیاری شاعیر ده‌بێ، هه‌ر له‌وێ له خزمه‌تی زانای خوالێخۆشبوو مامۆستای عه‌بدولقادر له خوێندن به‌رده‌وام ده‌بێ تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ی كه مۆڵه‌تی مه‌لایه‌تی وه‌رده‌گرێ.
موفتی ده‌ستی بۆ هه‌ر په‌رتوكێك بردبێ زوو ته‌واوی كردووه‌و بلیمه‌تی و ژیری موفتی له‌لای مامۆستا عه‌بدولقادر وای لێدێت، كه نازناوی موفتی پێببه‌خشی، چونكه له‌و سه‌رده‌مه‌دا موفتی سنه، كه‌ ناوی مه‌لا عه‌بدوڵڵا ده‌بێ پیاوێكی ژیر ده‌بێ هه‌ر بۆ‌یه به‌ڕێزی مه‌لا عه‌بدولقادر ئه‌و نازناوه‌ ده‌به‌خشێته موفتی دوای ته‌واوبوونی زانیارییه ئایینیه‌كان موفتی ماڵئاوایی له مامۆستای به‌ڕێز ده‌كات و به‌ره‌و شارۆچكه‌ی پێنجوین ده‌گه‌ڕێته‌وه و هه‌ر له‌وێ دوكانێكی جگه‌رچێتی داده‌نێت و به‌ده‌م جگه‌رچێتیه‌وه ده‌ست ده‌كات به‌نووسین و بڵاوكردنه‌وه‌ی هۆنراوه نایابه‌كانی.
موفتی حه‌زی له‌ژیانی مه‌لایه‌تی ئه‌و سه‌رده‌مه نه‌كردووه، بۆیه وای به چاك زانیوه به‌ڕه‌نجی شانی خۆی بژیێت و بۆیه‌ ده‌فه‌رمووێ:

مه‌لایه‌تی و خوێنده‌واری خو و ڕه‌وشتی خۆم و باوانمه
كه‌چێ ئاره‌زووی نان و ژیانی ‌وه‌ك مه‌لا نـــــــــــــاكـه‌م


یان له چه‌ند دێڕێكی دیكه‌دا ده‌فه‌رمووێ:


چ خۆشه تا ژیانت بێ له‌لای كه‌س كه‌چ نه‌كه‌ی گه‌ردن
عه‌ره‌ق ‌بڕژی له‌ناوچاوت له‌ڕێگه‌ی كاسبی كـــــــــــردن
به‌شه‌وقی سه‌ربه‌ستی له‌مه‌یدانا به‌ده‌ربــــــــــــــــــــر دن
به شاڵی خاكه‌كه‌م ڕازیم و ئه‌ی پۆشم هه‌تا مــــــــردن
له فاسۆن و گه‌به‌ردبێ تا ئه‌به‌د سه‌ڵته‌و كه‌وا ناكــه‌م


موفتی هه‌ر له گه‌نجیه‌وه له‌ شاره خنجیلانه‌كه‌ی پێنجوین دا فامی كردووه‌و هه‌واو دیمه‌نی ڕازاوه‌ی پێنجوین زیاد له‌و سۆزو خۆشه‌ویستییه پاكه‌ی، كه به‌‌‌رانبه‌ر ئاو هه‌واو دیمه‌نی شاخ و وڵاتی ڕه‌نگینی كوردستان ئازیزمان كاری كردۆته سه‌ر هه‌ست و ده‌روونی و له ساڵی 1947دا كاتێك، كه شه‌پۆلی بوومه‌له‌رزه شاره‌كه‌ی نیوه وێران كردووه، موفتی به‌م جۆره هه‌ست و خۆشه‌ویستی و سۆزی خۆی ده‌رده‌بڕێت بۆ شاره خنجیلانه‌كه‌ی و ده‌یلاوێنێته‌وه و ده‌ڵێت:

پێنجوین به‌بێ‌ تۆ نزیكه مـــــــــــــــه‌رگم
لوبنان شكێن بووی داخی به‌ جه‌رگـــــــم
تازه بوكێ بوی به‌سه‌ر چــــــــــــــــــــیاوه
ئه‌هاتنه سه‌یرت له‌م لاو لــــــــــــــه‌ولاوه
پارچه ئه‌رزێ بوی له پارچه‌ی به‌هه‌شت
زه‌ردو سورو شینی كـــــــه‌ژو كێو و ده‌شت
سه‌یرانگای پۆلی گه‌نجی عـــــــــراق بوی
له‌م سه‌رحه‌ده‌دا بۆ خۆشی تاك بــــــــوی
بۆ هه‌وای ساف و ئاوی ساردی تــــــــــــــۆ
ئه‌كه‌م هه‌تا هــــــــــــــه‌م شیوه‌ن و ڕۆ ڕۆ
پێنجوین به‌بێ تۆ نزیــــــــــــــــكه مه‌رگم
لوبنان شكێن بووی داخی به جـــــــه‌رگم


موفتی یه‌كه‌م كه‌س بووه له پێنجوین كچی ناردۆته قوتابخانه، كه له‌و سه‌رده‌مه‌ خه‌ڵكی كوڕیان نه‌ده‌نارده قوتابخانه، چونكه ده‌یان گوت كوڕمان بێ باوه‌ڕ ده‌‌بێت.
موفتی 71 ساڵ ژیاوه له‌ساڵی 1952 تووشی نه‌خۆشیه‌ك ده‌بێ و ‌ده‌چێته نه‌خۆشخانه‌ی سلێمانی و نه‌شته‌رگه‌ری نه‌خۆشیه‌كه‌ی بۆ ده‌كرێ، به‌ڵام چه‌ند ڕۆژێك دوای نه‌شته‌رگه‌ریه له 12ی حوزه‌یرانی ساڵی 1952 كۆتایی به‌ ته‌مه‌نی دێت و كۆچی دوای ده‌كات و دوای كۆچكردنیشی ته‌رمه‌كه‌ی ده‌برێته‌وه بۆ شارۆچكه‌ی پێنجوین و له گۆڕستانی حاجی شێخ به خاك ده‌سپێردرێ.

http://www.xozga.com



behnam5555 04-19-2012 07:28 PM

خه‌لیل
 

خه‌لیل

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

خه‌لیل كوڕی خدری كوڕی ئه‌حمه‌دی كوڕی خه‌لیله، له هۆزی كاكه‌یی، یادگاری ئایینی كۆنی كوردی یارسانه. له ساڵی 1863 له گه‌ڕه‌كی موسه‌ڵڵا له شاری كه‌ركووك له دایكبووه. هێشتا ساوا بووه، كه باوكی كۆچی دوایی كردووه. خانزادی دایكی به‌هه‌ژاری به‌خێوی كردووه. به‌ڵام بێباوكی وه‌كو بۆشایییێكی سایكۆلۆژی له ده‌روونی خه‌لیل زۆر ناخایێنێ له ته‌مه‌نی ده ساڵیدا بێ دایكیشی دێته سه‌ر، به‌كۆچی دوایی دایكی به‌ته‌واوی كۆستی ده‌كه‌وێ و هه‌تیوی به‌خۆیه‌وه ده‌بینێ و ناچار ده‌گه‌ڕێته‌وه مه‌ڵبه‌ندی باب و باپیرانی و له خوێندن به‌رده‌وام ده‌بێ.
شاعیر هێشتا له ته‌مه‌نی لاویدا ده‌بێ كه له دێی عه‌ره‌ب كۆیی وانه به‌منداڵان ده‌دا و خه‌ریكی ورده كشتوكاڵیش ده‌بێ. به‌ڵام له‌م هه‌واره‌دا ئه‌وه‌نده ئۆقره ناگرێ و ڕوو ده‌كاته تۆبزاوه و زۆری پێ ناچێ له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌ستان ڕێك ناكه‌وێ و ده‌كه‌وێته مشتومڕ، ناچار به‌ره‌و كفری ده‌چی و له‌وێ خه‌ریكی كار ده‌بێ.
له دوا ساڵانی سه‌ده‌ی نۆزده‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌م میرزا خه‌لیل له كفری بووه، پێش جاڕدانی جه‌نگی یه‌كه‌می گێتی (سه‌فه‌ربه‌ر) كفری به‌جێهێشتووه له‌پاش مردنی مه‌نیجه‌ی خێزانی كه كارێكی گه‌وره‌ی تێكردووه. ئیتر له مه‌ڵبه‌ندی بنه‌ماڵه‌یی خۆی، هه‌رێمه‌كانی كاكه‌یییان نیشتۆته‌وه، به‌شوێن كار و گوزه‌ران گه‌ڕاوه تا له عه‌لی سه‌رای بێو‌ه‌ژنێكی دۆزیوه‌ته‌وه و بۆ جاری سێیه‌م بنه‌ماڵه‌یێكی هه‌شت كه‌سی پێكهێناوه، خه‌رێكی فێركردنی منداڵان و جوتیاری و گاوانی بووه.
كه گه‌شت به رجاڕ دراوه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی عوسمانلییه‌وه میرزا خه‌لیل له تاووغ (داقووق) بووه، ناچار گه‌ڕاوه‌ته‌وه شوێنه‌واری خۆی، له‌م كاته‌دا ڕه‌شبگیری و گرانی گه‌وره ده‌ستی پێكردووه، سوپای عوسمانلی كه‌وتۆته تاڵانكردنی خه‌ڵكی، زۆرداری و گرانی و جه‌نگ ته‌نگیان به‌خه‌ڵكی هه‌ژار و بێ ده‌سه‌ڵات هه‌ڵچنیوه، هه‌زاران كه‌س بوون به‌قوربانی جه‌نگی تورك و ئینگلیز، له‌ناو ئه‌مانه ژن و منداڵی میرزا خه‌لیلیش كۆتایییان پێهاتووه.
ئیتر شاعیر ناچار بووه ڕوو بكاته ناوچه‌ی داوده، كه له ڕۆخانه ده‌په‌ڕێته‌وه په‌رتووك و تیانووسه‌كانی ئاو ده‌یانبا، به‌م جۆره به‌ته‌نیا به‌ره‌و دووز ده‌ڕوا و له‌وێوه بۆ كفری، به‌ڵام چاوی به‌رایی نادا له كفری بمێنێته‌وه و بیكا به‌مه‌ڵبه‌ندی دواڕۆژانی ژیانی، ئیتر سه‌ری خۆی هه‌ڵده‌گرێ و ڕوو ده‌كاته سیروان و لێی ده‌په‌ڕێته‌وه، ئینجا ده‌چێته ناو هۆزی كاكه‌یی و دوایی ژیانی به‌گۆشه‌گیری و لات و هه‌ژاری ده‌باته سه‌ر تا له ساڵی 1923 كۆچی دوایی ده‌كا، بڵاوكه‌ره‌وه‌كانی هۆنراوه‌ی خه‌لیل منه‌وه‌ری شاعیری هه‌رده‌وێڵ كاكه‌یی و مسته‌فا نه‌ریمان ڕاستییێكی گه‌وره‌یان خستۆته ڕوو كه ناویان ناوه "شاعیری چه‌وساوه‌كان".

له هۆنراوه‌كانی خه‌لیل

خۆ تۆ ئه‌زانی من كــــــــــه‌ی ئه‌میرم
نه باشكاتبم، وه نه‌مـــــــــــــــــودیرم
كاسبكار و هه‌م مه‌لای فــــــــــــه‌قیرم
دائیمولده‌وام هه‌رهاد نــــــــــــه‌دێرم
شاعیری بێ شه‌وق هه‌م بێ شه‌عیرم
بێ ڕان و مایین هه‌م بێ به‌عـــــیرم


له هۆنراوه‌یه‌كی دیكه‌دا ده‌ڵێت:

كاتبوولحورووف خــــــــــه‌لیل منه‌وه‌ر
ئینه‌سی و په‌نج بــــــــه‌وه‌جه ده‌فته‌ر

خه‌لیل جه ده‌وران مه‌كــــــه‌ره گفتار
قانیع به‌ر به‌حه‌ق بكــــه‌ر ئیستیغفار

زارو مه‌حجووبم جه لای خاص و عام
محه‌مه‌د خه‌لیلل مه‌نشوور به‌نــــغام

به‌گفته‌ی به‌نده فــــــــــه‌قیر زه‌لیله‌ن
كاتیبولحورووف مه‌لا خــــــــــــه‌لیله‌ن

من میرزا خه‌لیل دیــــــــوانه‌ی ده‌لیم
دوعاگۆی ده‌وڵه‌ت پـــــابۆسه‌ی عه‌لیم

كاتیبولحورووف كــــــه‌مینه‌ی كه‌مته‌ر
خـــــــــــــــــــه‌لیل ئیبن خزر مـــنه‌وه‌ر


http://www.xozga.com


behnam5555 04-19-2012 07:32 PM

حه‌ریق
 
حه‌ریق

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

حه‌ریق یه‌كێكه له شاعیره گه‌وره و خاوه‌ن به‌هره‌كانی كلاسیكی نیوه‌ی دووه‌می سه‌ده‌ی نۆزده‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌م. ناوی ساڵحی كوڕی مه‌لا نه‌سڕوڵڵایه، له ساڵی 1856 له گوندی زێویه‌ی ناوچه‌ی سوورداشی سلێمانی له دایكبووه. زێویه كه‌وتۆته قه‌دپاڵی لای ڕۆژهه‌ڵاتی شاخی پیره‌مه‌گروون. گوندی زێویه له باوه‌شی پیری گه‌وره، پیره‌مه‌گروونی كردگارییه، هه‌تا هه‌تایه زێویه و سلێمانی ده‌پارێزێ.
مه‌لا نه‌سڕوڵڵای باوكی ساڵح له بنجدا خه‌ڵكی ئه‌و ناوچه كورده‌وارییه بووه، كه له ڕۆژگاری مێژوودا سه‌ر به‌ده‌سه‌ڵاتی ئێران بوون. له گوندی كاشته‌ر له دایكبووه، ئه‌م ئاواریییه له‌گه‌ڵ گوندی لۆن كه‌وتوونه‌ته قه‌دپاڵی كێوی شاهۆ، زنجیره‌یێكه له نێوان هه‌ورامانی له‌ۆن و جۆانڕۆ. له باشوره‌وه پاڵی داوه‌ته ماهیده‌شت. مه‌لا نه‌سڕوڵڵا له سه‌ردهمی فه‌قێیه‌تیدا ڕوو ده‌كاته ناوچه‌كانی ده‌وروبه‌ری زێدی ژیانی باب و باپیرانی. له پاشانا كه ده‌گاته پله‌ی مه‌لایی گوندی زێویه ده‌بێته مه‌ڵبه‌ندی ژیانی.
سه‌ره‌تا ساڵح لای باوكی ده‌ستی به‌خوێندن كردووه، به‌رنامه زانستییه‌كانی ئایینی ئیسلام و زمانی عه‌ره‌بی به‌ئه‌نجام گه‌یاندووه، وه‌ك ڕێنووسی خوێندنی حوجره‌ی ئه‌و ڕۆژگارانه له لای هه‌ندێ له مه‌لایانی ئه‌و سه‌رده‌مه خوێندوویه‌تی، به‌شێكی ماوه‌ی سوخته‌یی له مزگه‌و‌‌تی شێخ محه‌مه‌دی به‌رزنجی له سلێمانی بردۆته سه‌ر، له پاشا بۆ فێربوونی هه‌ندێكی دیكه له زانستییه پێویستییه‌كانی مه‌لایه‌تی به‌ره‌و قه‌ره‌داغ كه‌وتۆته ڕێ، ماوه‌یێك له‌وێ خوێندوویه‌تی ئینجا ڕووی كردۆته بیاره و ڕۆژانێك له‌وێ ماوه‌ته‌وه، ئه‌وجا گه‌ڕاوه‌ته‌وه سلێمانی.
ساڵح له ساڵی 1884 چووه بۆ پێنجوێن لای مه‌لا عه‌بدولڕه‌حمانی پێنجوێنی خوێندووویه‌تی، له‌وێوه به‌ره‌و موكریان كه‌وتۆته ڕێ. له ماوه‌ی ژیانی ئه‌و وڵاته‌یدا ئاشنایه‌تی له‌گه‌ڵ شێخ بورهان (شێخ یووسف شه‌مسه‌دین) په‌یدا ده‌كا و له خانه‌قای ئه‌و ده‌مێنێته‌وه و مۆڵه‌تی ڕێگای نه‌قشبه‌ندی له شێخی بورهان وه‌رده‌گرێ. ماوه‌ی ژیانی ساڵح له خانه‌قا وه‌ك سالیكێك بووه. سالیك نابێ ژن بێنێ، به‌ڵام ئه‌و به‌دزی ژنی هێناوه، له‌به‌ر ئه‌وه شێخ له خانه‌قا ده‌ری كردووه.
ته‌نگوچه‌ڵه‌مه له ژیانی ساڵحدا زۆر بووه. جارێكیان به‌هۆنراوه‌یه‌ك یه‌كێ له كوڕه‌كانی شێخ عوسمانی ته‌وێڵه داده‌شۆرێنێ. ئاغا دێیێكه ناوی ئیعلزامولمولك بووه، بۆ ئه‌تك ڕێشی تاشیوه، شاعیر ناچار بووه لای قازی عه‌لی گه‌وره‌ی وڵات شكات بكا، دادگا خه‌ریك بووه ئاغاكه تاوانبار بكا بۆ ئه‌وه‌ی توڵه‌ی حه‌ریق بكاته‌وه. له‌و ماوه‌یه‌ی داوای حه‌ریق له دادگا ده‌بێ، كوڕێكی كورد له گوندی قه‌باغله‌ندی كچێكی ئه‌رمه‌نی هه‌ڵده‌گرێ، باوكی ئه‌و كچه سه‌ر به‌كاربه‌ده‌ستانی ڕووسیا ده‌بێ و كێشه‌كه‌یان ده‌گاته دادگا. ئیتر له‌به‌ر گه‌وره‌یی ئه‌م كێشه‌یه داواكاری حه‌ریقیان له بیر ده‌چێته‌وه. جارێكیا‌ن كابرایێك له حه‌ریق ده‌پرسێ ڕووداوه‌كه‌ی ڕێشه‌كه‌ی گه‌یشته كوێ؟ له وه‌ڵامدا حه‌ریق ده‌ڵێت: "بابه‌لێ ڕیشی من له هینه‌كه‌ی كچه ئه‌رمه‌نیدا ونبوو!"
له‌پاشانا حه‌ریق به‌ئیمام له مزگه‌وتی سه‌ید حه‌سه‌ن، مزگه‌و‌‌تی هه‌ژارانیان پێ ده‌وت، له سابلاغ (مه‌هاباد) دامه‌زرا. وه‌ك مورید و سۆفییێكی شێخی بورهان هه‌موو ژیانی له مه‌هاباد برده سه‌ر، تا له ساڵی 1909 له‌وێ كۆچی دوایی كردووه و له گۆڕستانی مه‌لا جامی نێژراوه. ئێستا جێی گۆڕی شاعیر نه‌ماوه و ئه‌و گۆڕستانه بووه به‌ئاوه‌دانی.
ساڵحی كوڕی نه‌سڕوڵڵای شاعیرمان به‌مه‌لا ساڵح ناوبانگی ده‌ركردووه نازناوی "حه‌ریق"ی بۆ هۆنراوه‌كانی خۆی داناوه، له گه‌لێ جێگه‌ی دیوانیشیدا جگه له "حه‌ریق" "حه‌ریقی"شی به‌كارهێناوه و له نێوه‌ندی مه‌لا و میرزا ڕۆشنبیرانی كورد به‌مه‌لا ساڵحی حه‌ریق ناسراوه.

نموونه‌یه‌ك له هۆنراوه‌كانی حه‌ریق

به‌شی ناسینی نامه‌ردی له‌كه‌سدا مه‌ردی نابینم
له لایێكی كه ڕوو گه‌رمی نه‌بێ دڵ سه‌ردی نابینم
چ ڕوو سپییه‌ك به‌ڕوو سووری له بۆته‌ی ئیمتیحان ده‌رچوو
درۆ ناكه‌م به‌وه‌جه‌ی ڕاستی ڕوو زه‌ردی نابینم
له كه‌ند و ڕه‌ندی عاله‌م قه‌ت مه‌پرسه گه‌ر خیرده‌مه‌ندی
خودا هه‌ڵناگرێ ڕه‌ندم نه‌دیوه كه‌ندی نابینم
له كه‌س وردیم نه‌دیوه تا درشتی بێ نمایان بێ
كه‌سێ بڕوێش ده‌كا و لافی ده‌قیقه وردی نابینم
گه‌لێ كه‌س ده‌ستی چا ده‌ڕوا وه‌كو چا ئابڕووی ڕۆیی
به‌ڵام بۆ دین وه‌كو دنیا به‌ده‌ستوبردی نابینم
ئه‌وه‌ی عاریف بێ ده‌یزانی ئه‌من چم گوتووه لام باشه
ده‌ڵێم زاهید به‌دارا چی ئه‌من وه‌ك به‌ردی نابینم
(حه‌ریق) ده‌ردی گرانه ده‌ردی بێ هاوده‌ردیه
له هاوده‌ردی گه‌ڕاوم حه‌یفێ هیچ هاده‌ردێ نابینم


منبع:خوزگه

behnam5555 04-19-2012 07:37 PM

ڕه‌شاد موفتی
 

ڕه‌شاد موفتی

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

شاعیر و زانای ئایینی كورد و كه‌سایه‌تی ناودار و كوردستان قازی ڕه‌شاد موفتی كوڕی محه‌مه‌د موفتی كوڕی مه‌لا عوسمان كوڕی مه‌لا ئه‌بوبكر ئه‌فه‌ندی ناسراو به "كچوك مه‌لا" له‌ساڵی 1915دا له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ناوداری ئایینی له قه‌ڵای دێرینی هه‌ولێر چاوی ژیانی هه‌ڵهێناوه.
له‌ته‌مه‌نی حه‌وت ساڵان خراو‌‌ه‌ته به‌رخوێندن و له قوتابخانه‌ی سه‌ره‌تایی هه‌ولێر و تا پۆلی شه‌شه‌می خوێندووه، ئینجا له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی قه‌ڵات لای باوكی وانه‌ی نه‌حوو و سه‌رف مه‌نتیق و به‌یان و ڕه‌وانبێژی و فێقه و ئووسووڵ و ته‌فسیری خوێندنه‌ووه و له‌ساڵی 1934دا چووه‌ته میسر و دووساڵ له ئه‌زهه‌ر خوێندوویه‌تی و بڕوانامه‌ی ئه‌هلیه‌تی وه‌رگرتووه و له‌ساڵی 1936دا گه‌ڕاو‌ه‌ته‌وه هه‌ولێر و خوێندنی ئاینی له‌لای محه‌مه‌د ئه‌فه‌ندی موفتی باوكی ته‌واو كردووه مۆڵه‌تی زانستی لێوه‌ر گرتووه.
ڕه‌شاد ئه‌فه‌ندی له زنجیره‌كان وانه گوتنه‌وه "مه‌لا ئه‌فه‌ندی"ی ئامۆزای باوكی ئاماده بووه و سوودێكی زۆری لێ وه‌رگرتووه و له ساڵی 1944دا كاری وانه گوتنه‌وه‌ی پێش نوێژی و وتاری نوێژی هه‌ینی مزگه‌وتی گه‌وره‌ی قه‌ڵای پێ سپێردراوه و له‌پاش ئه‌م ئه‌ركه ئاینیانه‌ش له‌ساڵی 1956دا كراوه به قازی دادگای كه‌ركووك و له ساڵی 1957دا بۆ شاری سلێمانی گوێزراوه‌ته‌وه، له‌هه‌مان ساڵیشدا گوێزراوه‌ته‌وه بۆ دادگای شه‌رعی هه‌ولێر و دوای بیست و یه‌ك ساڵ خزمه‌تی شه‌ریعه‌ت له‌ساڵی 1978دا خانه‌نشین كراوه.
به‌ر له‌وه‌ی له كاردا بێت كراوه به‌ئه‌ندامی ئه‌نجوومه‌نی زانایانی شاری هه‌ولێر و كه خانه‌نشین كراوه، سه‌رۆكایه‌تی ئه‌و ئه‌نجوومه‌نه‌ی هه‌رپێ سپێردراوه. ڕه‌شاد موفتی یه‌كه‌مین وتارخوێن بووه له‌شاری هه‌ولێر وتاری ڕۆژانی هه‌ینی به‌زمانی كوردی بخوێنێته‌وه، كه جاران به زمانی عه‌ره‌بی ده‌خوێنرایه‌وه.
تا ئه‌و ڕۆژه‌ی ماڵئاوایی له‌ژیان كرد، هه‌موو ڕۆژانی هه‌ینی له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی قه‌ڵات وتاری هه‌ینی به‌شانازییه‌وه به‌زمانی كوردی ده‌خوێنده‌وه.


ڕه‌شاد موفتی نووسه‌ر و شاعیر

مامۆستا ڕه‌شاد موفتی نووسه‌رێكی لێهاتووی كورد و شاعیرێكی به‌توانا و به‌پێی ئه‌و چوارده‌وه‌ری كه تێدا په‌روه‌رده ببوو، ڕێبازێكی ئایینی له هۆنراوه نوسیندا گرتبوو.


هۆنراوه‌ی ئاینی

مامۆستا ڕه‌شاد موفتی كه‌ده‌یبینی مه‌ولودنامه‌ی پێغه‌مبه‌ر (د.خ) به‌زمانی عه‌ره‌بی یان توركی ده‌خوێندرێته‌وه، له ڕوو هه‌ستی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه هه‌ستا مه‌ولوودنامه‌یه‌كی به‌زمانی كوردی هۆنیه‌وه، تاكو هه‌موو كوردێك تێیبگه‌ن و له‌سه‌ره‌تاكه‌ی ئه‌و كاره وێژه‌ییه‌ ئایینه‌یدا ده‌ڵێ:


به‌و زمانی كوردییه شیرین زمان
به‌حسی گه‌وره‌ی هه‌ردوو عاله‌م كه‌م به‌یان
یان نه‌ڵێن كوردی نیه مه‌دحی نه‌بێ
من وه‌هام نووسی كه‌كه‌س قه‌دحی نه‌بێ
ڕۆژ و شه‌و زۆرم ده‌كرد فیكر و خه‌یاڵ
مه‌ولیدی كوردی بنوسم بێ مسال
به‌حسیی پێغه‌مبه‌ر بكه‌م بۆ ئۆممه‌تی
تابنێرێ بۆ هه‌موو، خوا ڕه‌حمه‌تی!

هۆنراوه‌ی ستایش

ڕه‌شاد ئه‌فه‌ندی هه‌روه‌ك له هۆنراوه‌ی ئاینی به‌توانا بوو، له هۆنراوه‌ی ستایشیش ده‌ست ڕۆیشتوو بووه. ڕه‌شاد ئه‌فه‌ندی له ستایشی "جه‌بار ئاغای كانی"ی شاعیردا ده‌ڵێت:


كانی له‌به‌ر ئه‌شعاری سوخه‌ن سه‌نج و ئه‌دیبه
قه‌ولی هه‌موو پڕ له‌زه‌ت و زۆر خۆش و له‌بیبه!!
هه‌ر شیعری ێ كه ده‌یڵێت و ده‌یخوێنێته‌وه بۆ خه‌ڵق
گوێ ده‌گرن و ده‌یلێنه‌وه شیعرێكی عه‌ریبه!


دیسانه‌وه موفتی له‌یادی كۆچی دوایی "كانی"ی شاعیردا ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی خواره‌وه له كۆڕێكی یه‌كێتی نووسه‌رانی كورد - لقی هه‌ولێر خوێنده‌وه، كه بۆ یادی كۆچی دوایی "كانی"ی شاعیر سازیان كردبوو.


بیر له مێژووی كۆچی شاعیر واجبی ئنسانیته
با له بۆ هه‌مووی بنێرین فاتیحه‌ی ڕه‌حما نیه
كۆڕه‌كه‌ی ئیمرۆكه‌مان و بۆ شاعیرێكه زۆر به‌ناو
جه‌بری نه‌فسی شیعره و جه‌ببارو ته‌خه‌لووس (كانی)یه
وه‌ك چیا بوو هیمه‌تی، نه‌فسێكی زۆر به‌رزی هه‌بوو
ڕۆحی نوا له‌و كۆڕه‌یه، جیسمی ئه‌گه‌ر چی فانیحه!
شاعیرێكی كورد بوو، كورد په‌روه‌ر وه‌كو ئه‌م كه‌م هه‌بوو
قسه‌كانی نه‌سته‌قی زار شاهیدی و جیدا نیه!
باوك و باپیر و عه‌شیره‌ت باله‌لایه‌ك ندابێن
گه‌وره‌یی هه‌ركه‌س به‌عیلم و خزمه‌تی مه‌یدانییه


ڕه‌شاد ئه‌فه‌ندی موفتی له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنی یه‌كێتی نووسه‌رانی كورد له‌ساڵی 1970دا بووه ئه‌ندامێكی چالاكی ئه‌م ڕێكخراوه وێژه‌ییه‌ی كورد و له‌ساڵی 1973شدا كرایه ئه‌ندامی یاریده‌ده‌ری كۆڕی زانیاریی كورد له به‌غدا و دوای خزمه‌تێكی زۆری ئاین و وێژه و زمانی كوردی له ته‌مه‌نی 77ساڵیدا له ڕۆژی شه‌ممه‌ی ڕێكه‌وتی 12ی ئه‌یلوولی 1992دا له شاری هه‌ولێر كۆچی دوایی كرد و به‌ڕێزێكی زۆره‌وه ته‌رمی پیرۆزی له گۆڕستانی بنه‌مه‌ڵه‌كه‌یان له "باداوه"ی هه‌ولێر به‌خاك سپارد.

منبع:خوزگه

behnam5555 04-19-2012 07:40 PM

كاكه‌ی فه‌لاح
 

كاكه‌ی فه‌لاح

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

كاكه‌ی فه‌لاح نازناوی شاعیری خه‌بات و ڕاپه‌ڕین و ڕۆژنامه‌نوسی لێهاتووی كورد حه‌مین كوڕی قادره. له‌ساڵی 1928دا له‌چوارتا (شارباژێڕ)ی سه‌ر به‌پارێزگای سلێمانی چاوی به‌ ژیان هه‌ڵهێناوه‌ و له‌خێزانێكی هه‌ژاردا په‌روه‌رده‌ بووه و خوێندنی سه‌ره‌تایی له‌شاره‌كه‌ی خۆی و ناوه‌ندی له‌سلێمانی ته‌واو كردووه و چووه‌ته پاڵ پارتی كۆمنیستی و خه‌باتی چینایه‌تی كردووه و هۆنراوه‌ی نیشتمانی داناوه‌و له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی ڕامیاری چه‌ند گیراوه‌ و ئه‌شكه‌نجه‌ دراوه، به‌ڵام كۆڵی نه‌داوه و هه‌ر به‌رده‌وام بووه له‌سه‌ر بیروباوه‌ڕی شۆڕشگێڕی خۆی.
ئه‌م شاعیره به‌هره‌داره به‌هۆنراوه‌ی ڕامیاری هاتۆته گۆڕه‌پانی وێژه‌ی كوردی و هه‌وڵی داوه به‌ وشه‌ی سووك و ساده واتای قووڵ و جوان پێكه‌وه بنێ و بیخاته سه‌ر كێشی سووكی خۆماڵی و پشت له‌كێشی كۆن بكات و تا له‌گۆڕه‌پانی خه‌باتی ڕامیاری پتر ده‌چووه پێشه‌وه، هۆنراوه‌كانی پڕ خۆشتر ده‌بوون و چاكتر ده‌بوونه‌ زمانحاڵی میلله‌ته‌كه‌ی له‌و كاته‌ی، كه له‌سه‌ر به‌شداریكردنی له ڕاپه‌ڕینه‌كه‌ی كانوونی دووه‌می 1948ی گه‌لانی ئێراق به‌ساڵ و نیوێك سزادرا و له‌ناسریه‌ و ئه‌بوغرێب سزاكه‌ی به‌سه‌ر ده‌بات و له‌ جه‌رگه‌ی تاریك له‌ناو زیندانه‌‌وه ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی ده‌نووسێ و له‌سه‌ره‌تاكه‌یدا ده‌ڵێ:

سه‌ربه‌ستی ئه‌ت په‌رستم
تۆی تاقه خۆشه‌ویستم!
تۆ و پردی سه‌ر زمانم
تۆی ئامانجی ژیانم!
تۆی ئایینم، تۆی بڕوام
تۆی ئاواتم، تۆی هیوام!!


دوای ته‌واوبوونی سزاكه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه سلێمانی و خه‌باتی نهێنی ده‌كات تاكو له‌ ئه‌نجامدا ده‌كه‌وێته ده‌ست پیاوانی ڕژێمی شاهانه‌وه به 5 ساڵ به‌ندی 3 ساڵ ده‌ست به‌سه‌ر فه‌رمانی ده‌درێ و دوای ته‌واوكردنی سزاكه‌ی دێته‌وه سلێمانی و ئه‌و تاقیكردنه‌وه‌ی تاڵه‌ی ژیانی به‌ندیخانه‌ و هه‌وڵی بێ سوودی پیاوانی ڕژێمی بۆ له‌خشته‌بردنی و وازهێنانی له‌ بیروباوه‌ڕی پێشكه‌وتنخوازی خۆی هۆنراوه‌یه‌ك داده‌‌نێ به‌ناوی "ڕێبوارێكم" و به‌م جۆره ده‌ستپێده‌كات:

ڕێبوارێكم به‌سه‌ر هه‌ورازی توتڕكا
هه‌ڵئه‌گه‌ڕێم
به‌ڕێی كاكێشانی دڕكا
هه‌نگاو ئه‌نێم
دوای ئه‌م سه‌ره‌تایه


به‌سه‌ركه‌وتووی درێژه به هۆنراوه‌كه‌ی ده‌دات و ده‌ڵێت:

چه‌ندان خاوه‌نی تانه شۆر
به‌رۆكیان ئه‌گرتم به‌زۆر
گۆڕ هه‌ڵکه‌نانی زه‌برو زه‌نگ
لێیان هێنامه‌ ژارو ژه‌نگ
ئه‌خاوه‌ن گۆڕ، نه‌تاته شۆر
توانیان من بنێنه گۆڕ!


شاعیر خاوه‌نی بیروباوه‌ڕێكی پته‌و بووه، هه‌رچه‌ند دوژمنانی ویستوویانه به‌ زه‌برو زه‌نگ له‌ڕێگای لابده‌ن، كه چی بێ هووده بووه. جگه له تێكۆشانی شۆشڕشگێڕی و هۆنراوه و وێژه‌ ئه‌م مرۆڤه گه‌وره‌یه كارێكی به‌نرخی له ڕۆژنامه‌گه‌ری كوردیدا كردووه به‌ ده‌رچواندنه‌وه‌ی ڕۆژنامه‌ی "ژین"ی، كه كاتی خۆی پیره‌مێرد له‌ ساڵی 1939وه تاكو كۆچی دوایی له 1950.06.19 ده‌ری ده‌چواند، دوای ئه‌وی ئه‌ویش ماوه‌یه‌ك مامۆستا گۆران و ئه‌‌‌حمه‌د زرنگ سه‌رپه‌رشتیان ده‌كرد. ئه‌م وێژه‌ناسه به‌توانایه ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ی له 10ی كانوونی یه‌كه‌می 1970 ده‌رچوانده‌وه.
كاكه‌ی فه‌لاح وێژه‌ناسێكی خامه ڕه‌نگینی به‌رهه‌م زۆربوو، له‌ماوه‌ی ژینی دا گه‌لێك په‌رتووكی به‌نرخی به‌چاپ گه‌یاند له‌وانه‌:
1. دوو كۆمه‌ڵه هۆنراوه‌ی منداڵان به‌ناوی "چرۆ" ‌و "سروود" ساڵی 1966 و 1968
2. له‌گه‌ڵ شه‌پۆله‌كانی "دیوانێكی هۆنراوه" له ساڵی 1967دا چاپكراوه.
3. ئۆدیبی پاشا - وه‌رگێڕانه له عه‌ره‌بیه‌وه - له‌ ساڵی 1978 چاپكراوه.
4. دیوانی كاكه‌ی فه‌لاح - به‌غدا- ساڵی 1980 چاپكراوه‌و به‌ پێشه‌كی دكتۆر "عیزه‌دین مسته‌فا"یه
5. كاروانی هۆنراوه‌ی نوێی كوردی - به‌رگی یه‌كه‌م له ساڵی 1979 و به‌رگی دووه‌م له 1980
6. چۆله‌كه‌ی پاساری - سلێمانی له ساڵی 1983دا چاپكراوه

له‌دوای كۆچی دوایی شاعیریش دیوانێكی نوێی كاكه‌ی فه‌لاح له‌ساڵی 2004 به‌چاپ گه‌یه‌نراوه و له‌ كۆكردنه‌وه‌ و ئاماده‌كردنی بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌تی و ده‌كه‌وێته 420 لاپه‌ڕه و له‌به‌رگی دوایی ئه‌و دیوانه پته‌وه‌یدا ئه‌م پارچه هۆنراوه پڕ به‌واتایه‌ی بڵاوكراوه‌ته‌وه:

دنیا شه‌وه
خه‌م وه‌ك شاره زه‌رده‌واڵه
ورووژاوه
چاویش خه‌وی لێ زڕاوه
ئاخۆ ئه‌ستێره‌ی عومری كێ
داكشاوه!!


کاکه‌ی فه‌لاح له 1990.10.09دا له‌ ته‌مه‌نی 62 ساڵیدا له‌شاری سلێمانی دڵه گه‌وره‌كه‌ی له‌لێدان كه‌وت و لاپه‌ڕه‌ی ژیانی پڕ به‌رهه‌می خه‌باتگێڕی به‌ جه‌رگی كورد تا هه‌تایه پێچڕایه‌وه.

منبع:خوزگه


behnam5555 04-19-2012 07:43 PM

محه‌مه‌د ساڵح دیلان
 

محه‌مه‌د ساڵح دیلان

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

محه‌مه‌د ساڵح كوڕی‌ مه‌لا ئه‌حمه‌دی‌ كوڕی‌ مه‌لا ساڵحی‌ كوڕی‌ مه‌لا قادره‌. ساڵی‌ 1927 له‌ گه‌ڕه‌كی‌ گۆیژه‌ی‌ شاری‌ سلێمانی‌ له‌دایكبووه‌. سه‌ره‌تا له‌ مزگه‌وتی‌ بابه‌عه‌لی‌ خراوه‌ته‌ به‌ر خوێندن و دواتر له ‌قوتابخانه‌ی‌ "خالدییه‌" قۆناغی‌ سه‌ره‌تایی‌ ته‌واوكردووه‌ و درێژه‌ی‌ به‌خوێندن داوه‌و تا پۆلی‌ سێی‌ ناوه‌ندی‌ خوێندووه‌.
ساڵی‌ 1947 له‌دائیره‌ی‌ تووتن دامه‌زراوه‌. ته‌ته‌مه‌نی‌ بیست و یه‌ك ساڵیدا شیعری‌ بڵاوكردۆته‌وه‌ و له‌شیعری‌ كوردیدا له‌دوای‌ گۆران به‌سه‌رتۆپی‌ نه‌وه‌یه‌كی‌ نوێ‌ له‌پێنووس ده‌درێت.
ئه‌م شاعیره‌ به‌هره‌داره‌ خۆی‌ و به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بییه‌كه‌ی‌ بۆ خزمه‌تكردنی‌ كێشه‌ی‌ ڕه‌وای‌ گه‌له‌كه‌ی و دژایه‌تیكردنی ‌كۆنه‌په‌رستان و به‌كرێگیراوان ته‌رخانكرد.
له‌ساڵی‌ 1948 تا ساڵی‌ 1966 نۆ جار زیندانی‌ كراوه‌ و گه‌لێ‌ جاریش دوورخراوه‌ته‌وه‌و تووشی‌ ئازارو ئه‌شكه‌نجه‌دان و نان بڕین بووه‌.
شیعره‌ نیشتمانییه‌كانی‌ دیلان له‌به‌رزكردنه‌وه‌ی‌ ئاستی‌ هۆشیاری‌ خه‌ڵكی‌ كوردستاندا ڕۆڵێكی‌ گه‌وره‌یان بینیووه و حه‌مه‌ ساڵح دیلانیان كردبوویه‌ مه‌شخه‌ڵێكی‌ گه‌وره‌ی‌ سه‌ر رێبازی‌ كوردایه‌تی‌، كه‌م ڕووداوی‌ نیشتمانی‌ و نه‌ته‌وه‌یی‌ هه‌یه، که‌ دیلان به‌شداری‌ تیا نه‌كردبێ‌ت و نه‌یكردبێته‌ بۆنه‌یه‌ك بۆ جۆشدانی‌ خه‌بات.
ئه‌م ڕۆشنبیره‌ گه‌وره‌یه‌ ساڵی‌ 1954 به‌بێ‌ په‌رمانی‌ ده‌وڵه‌ت به‌شداری‌ له‌كۆنگره‌ی‌ ئاشتی‌ و هاوكاری‌ گه‌لاندا کرد، كه‌ له‌شاری‌ "ڤیه‌ننا"ی‌ پایته‌ختی‌ نه‌مسا ساز كرابوو. له‌سه‌ر ئه‌م به‌شداریكردنه‌ش زیندانیکرا، کاتێك بۆ کوردستان گه‌ڕایه‌وه.
حه‌مه‌ ساڵح دیلان جگه‌ له‌وه‌ی‌ شاعیرێكی‌ گه‌وره‌ و تێكۆشه‌رێكی‌ خاوه‌ن هه‌ڵوێست بوو، ده‌نگ خۆشێكی‌ كه‌م وێنه ‌و ئاواز دانه‌رێكی‌ بلیمه‌تیش بوو. گۆرانییه‌ به‌سۆزه‌كانی‌ دیلان، كه‌ شیعری‌ زۆربه‌یان به‌رهه‌می‌ خۆیه‌تی‌ تائێستاش هه‌ر زیندوون.
دیلان بوو ئه‌و ئاوازه‌ نه‌مره‌ی‌ بۆ هۆنراوه‌ی‌ "ئه‌مڕۆژی‌ ساڵی‌ تازه‌یه‌"ی‌ پیره‌مێرد دانا و كردی‌ به‌ مارسیلێزی‌ كورد.
دیلانی‌ به‌هره‌مه‌ند خاوه‌نی‌ "مامه‌ كوڕنوو" و "ئه‌ی‌ نازه‌نین" و "شێخ مه‌حمودی‌ زیندوو".
دیلان خه‌باتگێڕێكی دڵسۆزی میلله‌ته‌كه‌ی و ده‌نگێكی ڕه‌سه‌ن و ناسكی هۆنراوه‌ی نوێی كوردی بوو، شاعیرێكی نوێكاری ڕێبازی ڕیالیزمی نوێ بوو له وێژه‌یی كوردیدا، زۆربه‌ی هۆنراوه‌كانی په‌رده‌یه‌كی ته‌نكی ڕۆمانسیه‌تی به‌سه‌ردا هه‌ڵكێشرا بوو، ئه‌مه‌ش جۆره جوانی و ناسكیه‌كی پێ به‌خشی بوون.
ئه‌گه‌ر به‌وردی سه‌رجه‌م دیوانی هۆنراوه ناسكه‌كانی بخوێنیه‌وه، كه له ساڵی 1987دا به‌ هه‌وڵ و كۆشش و لێكۆڵینه‌وه و پێشه‌كی مامۆستا عه‌بدوڵڵا ئاگرین چاپكراوه، هه‌ست ده‌كه‌ین له‌باسی ناسكانه‌ی سروشتی نیشتمانه‌كه‌ی ئه‌وه‌نده به‌جوانی و ناسكی و ڕازاوه‌یی ده‌ربڕیوه، مه‌گه‌ر هه‌ر مه‌وله‌وی مامۆستای و "گۆران"ی شاعیر سروشت و جوانی ده‌سته‌ڵاتیان به‌سه‌ردا شكابێ.
له چوو ناو جیهانی داستان و ئه‌فسانه‌ی كوردی و جیهانی و به‌كارهێنانی نیشانه‌كانیان به‌كارامه‌یی و سه‌ركه‌وتوویی، شاعیرێكی یه‌كجار به‌توانا بووه و زۆر له‌ سه‌ر‌خۆ چووه‌ته نێو ئه‌و جیهانه‌ ئه‌فساوناوییه‌ و به‌رهه‌می جوان و پته‌وی له هۆنراوه‌ی ناسك و ناوه‌ڕۆك قووڵی پێشكه‌ش كردووین و سه‌رنجی هۆنراوه‌ دۆست و ڕه‌خنه‌گرانی ڕاكێشاوه له‌بواری هۆنراوه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیشدا خانی و حاجی قادرێكی سه‌رده‌مه، به ته‌كنیكێكی نوێ ده‌ربڕینی ناسكی واتا قووڵی خوڵقاندووه و دڵسۆزیی خۆی بۆ خاك و نه‌ته‌وه‌كه‌ی ده‌ربڕیوه، هه‌روه‌ك له هۆنراوه‌یه‌كیدا به‌ناوی "‌ڕه‌ز" ئه‌مه‌ی كردووه و گوتوویه‌تی:

ئای كێ بێ بانگ و هاوارو په‌یام
بگه‌یه‌نێته گوێی گۆڕه‌كه‌ی (خه‌یام)
بڵێ هه‌ی سه‌رشێت كوشته‌ی گڕی ته‌ڕ
گه‌ر تێتا ماوه یه‌ك تۆز نرخ و فه‌ڕ
تۆ له‌سه‌ر باكه‌ی شووشه‌كه‌ی شكان
له‌گه‌ڵ‌ خودادا كردت به زۆران!!
هه‌ڵسه به‌ره‌و ئه‌م ناوه هه‌ڵتووتێ
نه‌ك شووشه شكا وا ڕه‌ز ئه‌سووتێ!!


شاعیر ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی كاتێك داناوه، كه ڕژێمی به‌عس ڕه‌زی مێو و هه‌موو جۆره دارێكی به‌ردار و بێ به‌ریان ده‌سووتاند و خه‌ڵكه‌كه‌یان ئه‌نفال ده‌كرد.
دیلان له هۆنراوه‌ی باسیشدا، شاعیرێكی مه‌زنی سروشت و جوانییه‌و وه‌ك وێنه‌ كێشێكی هونه‌رمه‌ند ڕووده‌كاته دیمه‌نی جوانی گوڵزاری ڕازاوه‌ی نیشتمانه‌كه‌ی تاكو تابلۆی نایابیان به هۆنراوه‌ی ناسك بكێشێ و هۆنراوه‌ی به هێز و پێزمان پێشكه‌ش بكات.
باسه‌رنجێك بده‌ینه ئه‌م چه‌ند دێره هۆنراو‌ه‌یه‌ی تاكو بزانین چۆن وێنه‌ی هۆنراوه‌ی جوانی بۆ كێشاوین و با له هۆنراوه‌یه‌كی به‌ ناوی "سروودی وڵات" ورد بینه‌وه كه ده‌ڵێ:

ساڵ پایزه، گه‌رمه‌ی گه‌ڵا ڕێزانه،
ڕێز بارانه، شێوه‌ی ساڵی جارانه!
گه‌ڵای ڕژاوی دار مازووی چیای به‌رز
ملوانكه‌كه‌ی ئه‌ئاڵانه ملی وه‌رز
ڕووباری شین، سوور هه‌ڵگه‌ڕاو به‌لافاو
جارێ بێ ده‌نگ، جارێ به‌هاژه‌و به‌تاو


سه‌یری كه‌ن دیلان چۆن باسی پایزه‌ و گه‌ڵاڕێزان ده‌كات و دیمه‌نی ئه‌و گه‌ڵا زه‌رده وه‌ریواه چه‌ند به‌جوانی ده‌کێشێ و ده‌یكات به دیمه‌نی زێڕباران، ئه‌مه‌ش خوڵقاندنی جوانی هۆنراوه له‌شتی كه‌م بایه‌خی وه‌ك گه‌ڵای وه‌ریوی كاتی گه‌ڵاڕێزان ئینجا شاعیر باسی ئه‌و گه‌ڵا ڕژاوان ده‌كات و ده‌یانكاته ملوانكه‌ و له دێڕی دوایشدا باسی ڕووباری شینی سوور هه‌ڵگه‌ڕاو به‌لافاو ده‌كات، كه جارێ بێ ده‌نگه‌ و جارێكیش به‌تاو ده‌ڕوات و هاژه‌ی دێت.
دیلان له هۆنراوه‌ی ئه‌فسانه‌یی چ خۆماڵی بێ چ بیانی زۆر سه‌ركه‌وتووه و ئه‌فسانه‌ی بیانی به ئه‌فسانه‌ی بیانی به ئه‌فسانه‌ی كوردی به‌ستۆته‌وه و گوتوویه‌تی:

كه پزیشكی خوێنی زه‌ردی (نێرۆن) پژا
كه چه‌رمه‌كه‌ی قرچ هه‌ڵگه‌را له ده‌م كه‌ژا
به‌شیرینی هه‌چ گوڵێ ده‌م ده‌كاته‌وه
له‌م وڵاته ... (فه‌رهاد)مان بیر ده‌كاته‌وه


شاعیر ئه‌فسانه‌ی ڕووداوه‌كانی "نێرۆن"ی ئیمپڕاتۆری "ڕۆمان" تێكه‌ڵ به ئه‌فسانه‌كه‌ی "شیرین و فه‌رهاد"ی كوردی ده‌كات و به‌جوانی له كاره‌كه‌ی سه‌رده‌كه‌وێت.
له 1990.10.28 و له ته‌مه‌نی 63 ساڵیدا به‌ ‌نه‌خۆشی‌ دڵ كۆچی‌ دواییكرد و له‌پاش خۆی‌ خه‌رمانێكی‌ پڕ به‌ره‌كه‌تی‌ له‌شیعر و ئاوازی‌ دڵڕفێن و گۆرانی‌ ڕه‌سه‌ن بۆ به‌جێهێشتین.

منبع:خوزگه

behnam5555 04-19-2012 07:46 PM

جه‌لالی میرزا كه‌ریم
 

جه‌لالی میرزا كه‌ریم

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

جه‌لالی میرزا که‌ریم له‌ساڵی 1935دا له‌شاری سلێمانی له خێزانێكی دیاری ئه‌و شاره هاتۆته جیهانه‌وه و خوێندنی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندی و ئاماده‌یی له‌شاره‌كه‌ی خۆی وه‌رگرتووه و بووه‌ت لاوێكی هوشیار و ڕۆشنبیر و سه‌ره‌تای خه‌باتی ڕامیاری ئه‌و لاوه دڵسۆزه‌ی گه‌ڵ و نیشتمانه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 1955، كه بووه‌ته‌ ئه‌ندامی یه‌كێتی گشتی قوتابیان و هه‌ر له‌و قۆناغه‌دا ده‌ستی داوه‌ته هۆنراوه هۆنینه‌وه‌ و له‌سه‌ره‌تادا كه‌وتبووه ژێر كاریگه‌ری هۆنراوه ناسكه‌ ئاوازه داره‌كانی گۆران، به‌ڵام له‌دواییدا كه بازووی شاعیریی به‌هێز بووه، بووه‌ته خاوه‌ن ده‌نگ و ڕێبازی خۆی و له‌كاروانی خه‌باتی ڕامیاریشدا پتر تێ هه‌ڵچووه‌ و له‌ساڵی 1965دا له‌سه‌ر چالاكی ڕامیاری گیراوه و له‌دوای به‌رپابوونی شۆڕشی 14ی ته‌ممووزی 1958دا ئه‌م تێكۆشه‌ره له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌كیدا، گۆڤارێكی به‌ناوی "هیوای كوردستان" وه‌ك ئۆرگانی یه‌كێتی گشتی قوتابیانی ئێراق- لقی سلێمانی ده‌رچوواندووه و له كۆتایی مانگی نیسانی 1970دا یه‌كێك بووه له ده‌سته‌ی "ڕوانگه‌" و یه‌كه‌م به‌نیانیان له‌گه‌ڵ به‌ڕێزان حوسێن عارف و شێركۆ بێ كه‌س و كاكه مه‌م بۆتانی و جه‌مال شارباژێری ئیمزا كردووه و دواتریش 3 ژماره‌ی له‌بڵاوكراوه‌ی ڕوانگه‌ی له‌شێوه‌ی په‌ڕتووكدا ده‌رچوواندووه و به‌شی هه‌ره زۆر پێشكه‌وتنخوازه‌كان به‌رهه‌میان تێدا بڵاوكرده‌وه و وێژه‌یی كوردییان به‌هۆنراوه و چیرۆكه‌وه به‌ره‌و نوێكاری برد.
جه‌لال میرزا كه‌ریم له‌ماوه‌ی ژیانی 58 ساڵیدا ئه‌م به‌رهه‌مانه‌ی به‌چاپ گه‌یاندووه:
1. كۆمه‌ڵه هۆنراوه‌یه‌كی به‌زمانی عه‌ره‌بی به‌ناوی "الولاده" له‌ساڵی 1982دا له ئه‌مه‌ریكا به‌چاپ گه‌یاندووه
2. شانۆنامه‌ی "سه‌نگه‌ر"ی له‌هه‌مان ساڵدا هه‌ر له ئه‌مه‌ریكا چاپی كردووه.
3. نامیلكه‌ی "چرپه‌ی ژانێكی نقووم بوو"ی هه‌ر له ئه‌مه‌ریكا له‌ساڵی 1991دا به‌چاپ گه‌یاندووه، كه ئه‌وسا له‌دوای نسكۆی شۆڕشی ئه‌یلووله‌وه له وڵاته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكادا ده‌ژیا.
4. دیوانی "ڕێگا دووره‌كانی چاومان"ی دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ كوردستان له‌ساڵی 1992دا به‌چاپ گه‌یاندووه.


چه‌ند نموونه‌یه‌ك هۆنراوه‌كانی:

جه‌لالی نوێكار له هۆنراوه‌یه‌كیدا به‌ناوی "ڕوانینه‌كانی چاوی شه‌قام"، كه له‌ساڵی 1970دا دایناوه و له‌ژماره‌ی 4ی ئه‌و ساڵه‌ی گۆڤاری به‌یاندا بڵاوی كردۆته‌وه ده‌ڵێت:

هۆن هۆن نیگای ئاگری
باڵی كاروانمان
به‌سه‌ر باخی مه‌رگی به‌هاری
ئاسۆدا ئه‌بارێنێ
هۆنراوه‌ی زام
ته‌ڵ.. ته‌ڵ چڵی خوێنی وشه‌ی
سه‌ر بڕاومانه
له‌رێژنه‌و ئاوی هه‌ناسه‌ی
ژاڵه‌وبییدا دا ئه‌چێنێ!
لێوی گه‌ڵا
تریفه‌ی بزه‌ی هه‌ورامان
به‌ناو ناخی ڕێگای قوڕ پێوان و
شیندا ئه‌وه‌رێنێ!!


ئینجا شاعیر له هه‌نگاوێكی دواتری هۆنراوه درێژه‌كه‌یدا ده‌ڵێت:

دیواری خوێن خۆی له
فرمێسك
هه‌ڵئه‌كێشا
سه‌نگه‌ری خه‌م چیای قورسی
ڕێی نۆ ساڵه‌ی
ته‌نیا خواستێكی ئه‌كێشا
گۆرانی له‌ناو گه‌روودا
ئه‌خنكێنرێ
گۆرانی له‌ناو سه‌نگه‌ردا ئه‌سووتێنرێ!
كه‌چی هێشتا ... هێشتا
سه‌نگه‌ر
نازانم بۆ
بۆ له‌ئاگری ناو گه‌رووی
خۆی ناپرسی؟!


شاعیر له‌‌هۆنراوه‌یه‌كی دیكه‌یدا به‌ناوی "یادو... یاقووت و .. نه‌هه‌نگ"، كه له‌كاتی خۆیدا له‌ساڵی 1970 دایناوه له‌دوای ڕێككه‌وتننامه‌كه‌ی 11ی ئاداری 1970 له‌ڕه‌وشی كورد و ڕژیمی به‌غدا ده‌دوێ و پێشبینی ئه‌و ده‌كات، كه ڕژێمی به‌عس له‌و ئاسته‌دا نییه مافی نه‌ته‌وه‌یی كورد ده‌سته‌به‌ر بكات و له‌دوا بڕگه‌ی هۆنراوه‌كه‌یدا ئه‌مه‌ی بۆ ڕوون كردووینه‌ته‌وه:

ئه‌ی كوردستانی پێشمه‌رگه
ڕاسته دڵی چیاكانت
چاوی گه‌شی منداڵانت
ئه‌مساڵ پڕ شایی و ئاهه‌نگه
به‌ڵام قسه‌
هێشتا ڕه‌نگه
خواست و مه‌رام یاقووتێكی شه‌وچراغی
ناو گه‌رووی تاری نه‌هه‌نگه!


شاعیری نوێكاری لێهاتووی كورد و سه‌رده‌سته‌ی نوێخوازانی كۆمه‌ڵی ڕوانگه جه‌لالی میرزا كه‌ریم له 1993.01.14دا به‌نه‌خۆشی دڵ له‌شاری هه‌ولێر كۆچی دواییكرد.

منبع:خوزگه

behnam5555 04-19-2012 07:49 PM

ئه‌حمه‌د ئاكۆ
 

ئه‌حمه‌د ئاكۆ

http://www.xozga.com/nawdaran/thumbn...article_medium

ئه‌حمه‌د به‌كر ناسراو به "ئه‌حمه‌د ئاكۆ" له‌ساڵی 1923دا له "ڕانیه" له‌دایكبووه و له‌دواییدا ماڵیان هاتۆته شاری كۆیه و خوێندنی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندیی تێدا ته‌واوكردوووه ئینجا چووه‌ته به‌غدا له‌قوتابخانه‌ی كشتوكاڵ له ئه‌بوغریب دا خوێندوویه‌تی و به‌پله‌یه‌كی به‌رز ده‌رچوو و به‌فه‌رمانبه‌ری كشتوكاڵی دامه‌زراوه و له گه‌لێ شار و ناوچه‌كانی كوردستان فرمانی بینیوه و له‌ساڵانی 1956-1957-1958دا له‌ قوبرس خوێندنی كۆلیژی ته‌واو كردووه و كه‌ گه‌ڕاته‌وه كراوه به به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی دارستانی پارێزگاری هه‌ولێر و خزمه‌تێكی زۆری دارستانه‌كانی كوردستانی كردووه و وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كی قسه‌ خۆش و ئێسك سووك له‌ناو كۆمه‌ڵدا ژیاوه و گه‌لێك خۆشه‌ویست بووه.
له‌دوای دامه‌زراندنی پارتی هیوا به‌سه‌رۆكایه‌‌تی مامۆستا "ڕه‌فیق حیلمی" له‌ساڵی 1939دا بۆ ساڵی 1941 بووه‌ته ئه‌ندامێكی چالاكی ئه‌و پارته نه‌ته‌وه‌‌ییه‌ی كورد و هه‌ر له‌ڕێگه‌ی دڵسوزیی بۆ كورد و كوردستان له‌و ساڵه‌وه ده‌ستی كردووه به‌كۆكردنه‌وه‌ و تۆماركردنی هۆنراوه و چیرۆكی فۆلكلۆری له‌ناوچه‌كانی ڕانیه و قه‌ڵادزێ، له‌وانه به‌یته‌كانی عه‌لی به‌رده‌‌شانی بوون و له‌سه‌رده‌می كۆماری دیموكراتی كوردستان له‌مه‌هاباد تۆمارێكی له‌و به‌یته میللی و هۆنراوه فۆلكلۆریانه به‌هۆی هاوڕێی خۆشه‌ویستی محه‌مه‌د تۆفیق وردی نادرووه‌ته مه‌هاباد و له‌ڕۆژنامه‌ی كوردستاندا بڵاوكراوه‌نه‌ته‌وه و هه‌ندێكیشیانی له‌دوای گه‌رانه‌وه‌ی وردی له‌پاش ڕووخانی كۆماره ساواكه‌ی كوردستان له‌په‌ڕتوكێكدا بڵاوكرانه‌ته‌وه و ئاماژه به‌وه كراوه، كه ئه‌‌‌حمه‌د ئاكۆ كۆی كردوونه‌ته‌وه.
له تۆماره ده‌ستنووسه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د ئاكۆ دابه‌شێك له‌به‌یته‌كه‌ی عه‌لی به‌رده‌شانی بۆ "ئه‌وره‌‌حمان پاشای بابان" به‌م جۆره هاتووه:

ئه‌زم عه‌لی به‌رده‌شانی
به‌ندێ ده‌ڵێم به‌زوبانی
له‌به‌ندێم نه‌بێ گرانی
مه‌دحی پاشای كوردستانی.
پاشا چی بوو زێده پاشا
شایه‌د ڕۆم و قزڵباشه‌
هه‌ڕچه‌نده ده‌هاتنه ته‌ماشا
مه‌ردی چاك ئه‌وره‌حمان پاشا.

پاشای بابان جیهانگیری
ڕه‌نگ ڕۆسته‌می زاڵی پیری
ته‌حا ‌به‌ڕاوو ته‌گبیری
ڕانابوێری به‌زه‌لیلی
نانی ده‌ستێنی به‌شیری

به‌شیر ئه‌بێ ئیش پێك نایه
به‌وه‌ڵڵایی و به‌بیلایی
یاخی ده‌بم له‌به‌غدابێ
ناچمه سه‌فه‌ری له‌حه‌سایه‌!!!


ئه‌حمه‌د ئاکۆ له‌ 1988.01.18دا له‌شاری هه‌ولێر دڵه ناسكه‌كه‌ی له‌لێدان كه‌وت و چه‌ند ده‌ستنووسێكی له هۆنراو و چیرۆكی فۆلكلۆری كوردی ناوچه‌كانی ڕانیه و قه‌ڵادزه په‌رتووكخانه‌یه‌‌كی پڕ له سه‌رچاوه‌ی مێژوو و وێژه و زمانی كوردی له‌پاش به‌جێما.

منبع:خوزگه



behnam5555 05-30-2012 01:49 PM

ڕەسووڵ بێزار گەردی
 
http://www.khi03.com/wenekan/berggardi.jpg
ڕەسووڵ بێزار گەردی

(ڕەسوڵ ئیبراهیم سوڵتان)، ناسراو بە (ڕەسوڵ بێزار گەردی)، لە گوندی (قەڵادگە)ی بەڕانەتی سەر بە شاری هەولێر لە دایك بووە. پاش مەرگی باوكی، لەگەڵا دایكیدا بۆ شارۆچكەی (دیبەگە) چووە و هەر لەوێوە وەك دەنگخۆش ناوبانگی بڵاو بووەتەوە.
لە ساڵی 1944دا، خاتوو (ئامینە محەممەد حەسەن)ی خواستووە و دوو كوڕ (كەیفی و سەفین) و دوو كچ (سەرگوڵ و شاهیدە)یان بووە. لە ساڵی 1947دا ڕووی لە ئێزگە و تەلەفزیۆنی بەغدا كردووە.ڕەسووڵا گەردی بەدەم هەستی نیشتمان پەروەرییەوە بووە و لە زۆربەی ئاهەنگ و بۆنە نەتەوەییەكاندا، بەشداری كردووە، ماوەیەكیش كاری هونەریی لێ‌ قەدەغە كراوە. لەگەڵا هەڵگیرساندنەوەی شۆڕش لە ساڵی 1974دا، ئێزگەی بەغدای جێ هێشتووە و پەیوەندی بە شۆڕشەوە كردووە.هونەرمەند لە گەلێك لایەنەوە كەڵكی بە هونەر و نووسینی كوردی گەیاندووە و نموونەیەكی دیاری هونەرمەندی فرەبەهرە بووە. لە ئێزگەی بەغدادا، زیاتر لە 600 بەرهەمی تۆماركراوی هەبووە. ئەوەندەی لە ژیاندا بووە، سێ‌ كتێب و دواتریش دوو كتێبی چاپ و بڵاو كراوەتەوە. بۆ ماوەی پتر لە 50 ساڵیش لەكاری هونەریدا بەردەوام بووە. یەكەم كەس بووە كە لە ئێزگە و تەلەفزیۆندا، بە ڕاستەوخۆ و لەگەڵ موزیكدا، حەیرانی پێشكەش كردووە، هەروەها بە میری حەیرانی كوردی و مامۆستای حەیرانبێژان ناسراوە.

م : انستیتوی که لپوری کوردی

behnam5555 06-06-2012 07:43 AM

که‌ریم کابان له‌ زمانی خۆی
 
که‌ریم کابان له‌ زمانی خۆی

http://www.chra.tv/ctv/images/storie...aremkaban2.jpg

من ناوی ته‌واوم عه‌بدوولکه‌ریم جه‌لال مه‌حموود، ناوی هونه‌ریم که‌ریم کابان، له‌ شاری سلێمانی له‌ گه‌ڕه‌کی مه‌ڵکه‌ندی شێخان له‌ ساڵی 1927 ھ . ق هاتوومه‌ دونیا. ژیانی هونه‌ری من له‌ پۆلی چواری سه‌ره‌تایی و له‌ یانه‌ی وه‌رزش و سروود ده‌ستی پێکرد.
بنه‌ماڵه‌ی ئێمه‌ هه‌موویان ده‌نگیان خۆشبوو – باوکم تیپێکی تایبه‌تیان هه‌بوو که‌ ده‌فژه‌ن بوون و له‌ مه‌ولوودی خوایدا به‌شداریان ده‌کرد. یه‌که‌م گۆرانیم «له‌ رێی دڵداریدا» شێعری ئه‌حمه‌دی شێخ غه‌نی و ئاوازی خۆم و له‌ ئیزگه‌ی کوردی به‌غدا له‌ ساڵی 1945 تۆمارم کردووه‌. له‌گه‌ڵ ئه‌و گرووپه‌ مۆسیقایانه‌ چالاکیم هه‌بووه‌. تیپی ئیزگه‌ی به‌غدا – تیپی مۆسیقای مه‌وله‌وی کۆن مه‌وله‌وی تازه‌– شۆڕش– تیپی پیره‌مێرد سه‌ر به‌ تیپی سلێمانی و هه‌روه‌ها به‌ شانازییه‌وه‌ ئه‌ندامی تیپی مۆسیقای سلێمانیم.
به‌م جۆره‌ هونه‌ر مانا ده‌کات، هونه‌ر به‌رهه‌می جوانی مێشک و ده‌ست و دڵه‌ – مۆسیقا وه‌ک خواردن بۆ روحی ئینسانه‌کان پێویسته‌ له‌ باره‌ی فۆلکلۆردا ده‌ڵێت فۆلکلۆر و که‌له‌پوور و ره‌سه‌نایه‌تی کورده‌، له‌ باب و باپیران بۆمان جێماوه‌، ئه‌و گۆرانییه‌ کۆنه‌ فۆلکلۆرانه‌ نازانی ئاوازه‌که‌ی هی کێیه‌، هۆنراوه‌که‌ی هی کێیه‌، ئێمه‌ش وه‌ک میلله‌تان که‌له‌پووری خۆمان هه‌یه‌. هه‌ر ئاوازێکی تازه‌ که‌ ئه‌یڵێین ئه‌بێ رووحی فۆلکلۆری تێدابێت، ئێمه‌ ئه‌وده‌م ده‌زانین که‌ گۆرانی کوردیمان پێشکه‌ش کردووه‌، حه‌ز به‌ ده‌نگی ماملێ و زیره‌ک و تایه‌ر تۆفیق ده‌کات.
له‌گه‌ڵ ئیبڕاهیم خه‌یات و عوسمان عه‌لی هاوڕێ بووه‌. له‌باره‌ی چالاکی له‌ مۆسیقای ئێراندا ده‌ڵێت : له‌ کوردستانی ئێران خه‌ریکن به‌ڵام شتی تازه‌ نییه‌. ئێمه‌ پێویستیمان به‌ داهێنان هه‌یه‌. گوێگر تینووی شتی تازه‌یه‌. له‌ کوردستانی ئێران ئه‌و شته‌ تازه‌ به‌دی ناکرێ و هونه‌رمه‌ندان هه‌موویان گۆرانیه‌کان ئه‌ڵێینه‌وه‌. به‌ڵام نه‌وه‌ستاون و دائیمه‌ن خه‌ریکن و چالاکی زۆره‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ مانای وایه‌ ئێوه‌ له‌ جێگای خۆتان راوه‌ستاون چۆن هه‌ر ئه‌و ئه‌یڵێته‌وه‌ و ئه‌و ئه‌یڵێته‌وه‌ و ئه‌وه‌ش پێشکه‌وتن نییه‌. به‌رامبه‌ر به‌و گه‌نجانه‌ی زۆر کاریگه‌ری مۆسیقای غه‌ریبان پێوه‌ دیاره‌ ئه‌ڵێت :
حه‌ز ناکه‌م گه‌نجی ئێمه‌ په‌نابه‌ری بۆ مۆسیقایبێگانه‌، ئێمه‌ هونه‌رمه‌ندانی کورد کارێک بکه‌ین که‌ مۆسیقاکه‌مان بگاته‌ پله‌ی مۆسیقای جیهانی بۆ ئه‌وه‌ی که‌ مۆسیقای ئێمه‌ هه‌موو شتێکی هه‌بێت بۆ گه‌نج که‌ بتوانێ و گه‌ێی لێبگرێ و که‌ڵکی لێوه‌ربگرێت.
له‌باره‌ی تایبه‌تمه‌ندی گۆرانی کوردیدا ده‌ڵێت : گۆرانی کوردی ده‌بێ مودک و ره‌سه‌نایه‌تی کوردی پێوه‌ دیار بێت، وه‌ختێ گوێی لێ ئه‌گرێ بزانێ ئه‌و کوردییه‌، چۆن ئاواز و مۆسیقای کوردی تێکه‌ڵاوی مۆسیقای فارسی و عه‌ڕه‌بی و تورکی بووه‌.
که‌ریم کابان ده‌ڵێت : 20 ئاوازم داناوه‌ و هه‌موو گۆرانیه‌کانم لا ئازیزن و به‌ڵام – یاران وه‌سیه‌تم – خۆشه‌ویستتره‌ که‌ شێعری وه‌لی دێوانه‌یه‌ و له‌گه‌ڵ تیپی مۆسیقای سلێمانی له‌ ته‌له‌فزیۆنی که‌رکوک به‌ ره‌ش و سپی تۆمارم کرد.
به‌رامبه‌ر به‌و گه‌نجانه‌ی خولیای مۆسیقان ده‌ڵێت : دڵسۆزانه‌ ئیش بکه‌ن. په‌یوه‌ندی بکه‌ن تیپێکی مۆسیقا که‌ پێیان بگه‌یه‌نێ. لاوه‌کان ده‌بێ به‌ دوای مودکی مۆسیقای کوردیدا بگه‌ڕێن. چۆن ئێمه‌ مودکی تایبه‌تی خۆمان هه‌یه‌.

یاران وه‌سیه‌تم ئه‌ه‌و بێ لاتان .
هه‌رچه‌ند که‌وتوومه‌ دووره‌ وڵاتان .

که‌ریم کابان رووح سووک و قسه‌ خۆشه‌ و شیرینه‌ و زۆر به‌ دڵێکی ئاواڵه‌ له‌گه‌ڵ خه‌ڵک کۆ ده‌بێته‌وه‌، زۆر به‌ ئاسایی به‌ شه‌قامه‌کانی ناو شاردا تێده‌ۆه‌ڕێت و کاتێ باسی ئه‌وه‌م له‌گه‌ڵ کرد، هێندێک له‌ هونه‌رمه‌ندان خۆ ده‌پارێزن له‌ دیداری خه‌ڵک، وتی : هونه‌رمه‌ند موڵکی میلله‌ته‌.
له‌و کاته‌دا که‌ ها له‌ ماڵه‌که‌یان هاتینه‌ده‌ر به‌ره‌و ناو شاری سلێمانی بڕۆین له‌ کۆڵانی ماڵه‌که‌یان پیاوێک وتی : توخوا ئاگاتان لێی بێ هه‌ر ئه‌وه‌مان ماوه‌.
دوو ژنی هێناوه‌، له‌ ژنی یه‌که‌م کچێکی هه‌یه‌ و له‌ ژنی دووهه‌م سێ کوڕ و دوو کچی هه‌یه‌. زۆر حه‌ز له‌ یاری «کوشتی که‌ج» ده‌کات، هه‌ر کات حه‌زبکه‌ی ده‌توانی سه‌ردانی ماڵه‌که‌ی بکه‌ی، له‌ ماڵێکی ساده‌ له‌ گه‌ڕه‌کی مه‌ڵکه‌ندی شێخان و کرێچی شاره‌وانی سلێمانییه‌.
ژیانی زۆر سه‌خت نه‌گرتووه‌، له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌م و کورتیه‌کان شوێنی گۆرانی و هونه‌ری کوردی که‌وتووه‌، هه‌ر به‌و به‌رهه‌مه‌ که‌مانه‌ش له‌ دڵی هه‌مووی ئێمه‌دایه‌.
که‌ریم کابان ئاوازی جوانی زۆره‌ و شێعری گۆرانیه‌کانی هه‌ڵبژارده‌یه‌ یه‌کێک له‌و خاڵانه‌ی که‌ له‌باره‌ی گۆرانی وتنی که‌ریم کاباندا سه‌رنج راکێشه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ جیا له‌ ئه‌وه‌ی زۆر به‌ هه‌ست گۆرانی ئه‌ڵێت له‌سه‌ر شانۆ وه‌ک ئه‌کته‌رێکی باش گۆرانیه‌که‌ به‌ وێنه‌ ئه‌کێشێت.

جاده‌ چۆڵ و سێبه‌ر بوو کاتی به‌یانی .
ئه‌ڕۆیشتم خه‌یاڵاوی ئه‌مڕوانی .
بۆ سه‌وزایی ده‌ڕۆیشتم بۆ ئاسمان .
بۆ شاخی به‌رز، خانووی تازه‌، دونیای جوان .

که‌ریم کابان گۆرانی بێژێکی فۆلکلۆر نییه‌ و به‌ شێوه‌ی خۆی گۆرانی ئه‌ڵێت و ئاوازه‌کانی تازه‌ن و جیاوازی هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و شێوازه‌ کوردیانه‌ که‌ تا ئێستا گوێمان لێبوون. له‌ خۆیدا گۆرانیه‌کانی که‌ریم کابان ناوه‌رۆکی جیاوازتریان هه‌یه‌ و شێعری زۆر ناسکی تێدایه‌ و ده‌توانین بڵێین که‌ریم کابان زۆر رۆمانتیکه‌ و بۆیه‌ ئه‌وانه‌ی ئاشقن زۆر گوێ له‌ که‌ریم کابان ده‌گرن. له‌ گۆرانی که‌ریم کاباندا خه‌یاڵ رۆڵی سه‌ره‌کی ده‌بینێ، بۆ وێنه‌ کاتێ گوێ له‌ گۆرانی «جاده‌ چۆڵ و سێبه‌ر بوو کاتی به‌یانی»، ده‌بینی که‌ ئه‌و هه‌موو تابلۆ و وشه‌ی جوانی تێدایه‌ که‌ وه‌ک داستانێک له‌به‌ر چاوان دێ و ده‌ڕوا.

قه‌ت نه‌ده‌ی ئازاری گیانی مه‌ست و بێدارانی شه‌و .
خۆت نه‌ده‌یته‌ به‌ر شه‌پۆلی دڵ بریندارانی شه‌و .

ئه‌و گۆرانیه‌ یه‌کێک له‌ ئاوازه‌ جوانه‌کانه‌ به‌ ده‌نگی که‌ریم کابان گوێمان لێبووه‌ و ره‌نگه‌ هه‌ر یه‌کمان خاتره‌یه‌کمان لێ هه‌بێت. ئێمه‌ ده‌بینین که‌ریم کابان ئاوازی زۆر جوانی هه‌یه‌ و که‌متر که‌سێک ئه‌یڵێنه‌وه‌ و ئه‌وه‌ش هۆیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ وتنه‌وه‌ی گۆرانیه‌کانی ئاسان نییه‌ و ده‌بێ کاری له‌سه‌ر بکه‌ی وه‌ک فۆلکلۆر نییه‌ که‌ له‌ گوێمان دابێت، یه‌کێک له‌ جوانترین و به‌ناوبانگترین ئاوازه‌کانی که‌ریم کابان ئه‌وه‌یه‌.

یاران وه‌سیه‌تم ئه‌مه‌ لاتان .
هه‌رچه‌ند که‌وتوومه‌ دووره‌ وڵاتان .

شێعر و ئاواز له‌و گۆرانیه‌ڕا پڕ به‌ باڵای یه‌کترن و گۆرانیه‌کی تایبه‌ته‌ به‌و عاشقانه‌ی که‌ خه‌می دووری و لێک دابڕان دڵیانی ته‌نیوه‌ و ره‌نگه‌ به‌ گوێگرتن له‌و گۆرانیه‌ بڵێسه‌ی ده‌روونی ئاشقان دابمرکێت و هه‌ر ئه‌وه‌شه‌ که‌ ئه‌و گۆرانیه‌ لای که‌ریم کابان زۆر خۆشه‌ویسته‌.
که‌ریم کابان له‌و گۆرانیبێژه‌ ده‌گمه‌نانه‌یه‌ که‌ حه‌ز به‌ دووباره‌ کردنه‌وه‌ ناکات و ده‌ڵێت وه‌ک ئه‌وه‌یه‌ له‌سه‌ر دیواری خه‌ڵک خانوو ساز بکه‌ی. ره‌نگه‌ له‌ کۆڕێکی مه‌جلیسی زۆر گۆرانی فۆلکلۆر بڵێت و بۆ ئه‌وه‌ی داوای گۆرانی لێ بکه‌ی زۆر ئاساییه‌.
له‌ گریانی مناڵیما پێکه‌نینم به‌ خه‌م ئه‌هات .

ئیتر ئێستا خه‌م ده‌ریایه‌ و بۆ که‌نارم شه‌پۆل ئه‌دات .
له‌ سه‌د جارا ته‌نیا جارێ زه‌رده‌ خه‌نه‌ بێته‌ میوان .
وه‌ک سێبه‌ری لای ئێواره‌ی خۆرنشینی دار ئه‌رخه‌وان .

ته‌مه‌ن یه‌کێکه‌ له‌ گۆرانیه‌ جوانه‌کانی که‌ریم کابان که‌ ئاواز و مۆسیقای زانا مه‌حموود هه‌ژان و شێعری ئه‌حمه‌د محه‌ممه‌د.

ئه‌ی هاوڕێیان چاوم نوقمی نیگارێکی پڕ به‌هاره‌ .
تاوه‌م وه‌ری به‌ڵام هێشتا خۆشه‌ویستم هه‌ر بێداره‌ .
ئێستاش گه‌ڵای عومری گه‌نجیم وه‌کوو پاییز هه‌ڵوه‌ریوه‌ .
کێ وه‌کوو من ته‌م و غوبار په‌نجه‌ره‌که‌ی داپۆشیوه‌ .

ئه‌و گۆرانیه‌ داستانی ژیانی مرۆڤه‌ له‌ مناڵی تا پیری دێنێته‌ به‌ر چاومان، به‌ڵی ئازیزان ئه‌و پیری و ماڵ ئاواییه‌ له‌ سه‌رووی هه‌موومانه‌ و خۆشی ئه‌و گۆرانیه‌ی له‌ دڵی خه‌ڵکدا ده‌مێنێته‌وه‌. گۆرانی هاورازێکه‌ له‌ هه‌موو رووه‌کانی ژیاندا له‌گه‌ڵمانه‌ و له‌ ته‌واوی بار و دۆخه‌کانی ژین جێمان ناهێڵێت و بێ ئه‌وه‌ی که‌ بانگی بکه‌ی له‌ ده‌رگای دڵه‌کانمان وه‌ژوور ده‌که‌وێ و ده‌مان لاوێنێته‌وه‌.
یه‌کێک له‌ جوانترین بیره‌وه‌ریه‌کانم له‌گه‌ڵ که‌ریم کابان له‌ فستیڤاڵی کوردی له‌ شاری سنه‌ له‌ (1381 – 2003) له‌گه‌ڵ گرووپی مۆسیقای سلێمانی له‌ کاتێ ده‌هاته‌ سه‌ر شانۆ پێشوازییه‌کی میژوویی لێده‌کرا و خه‌ڵک داوای «جاده‌ چۆڵ و سێبه‌ر بوو»یان ده‌کرد و به‌ باشترین ئه‌دا پێشکه‌شی ده‌کردین، هه‌ر له‌و پرۆگرامه‌ مه‌قامێکی ئه‌خوێند که‌ شێعری شارباژێڕییه‌.

له‌ زۆر که‌س وایه‌ من ئیتر که‌ وا مه‌یلی په‌ری ناکه‌م .
درۆیه‌ تاکوو من مابم له‌ ئه‌و خۆم بێ به‌ری ناکه‌م .

لێره‌دا ده‌رده‌که‌وێ دڵی هونه‌رمه‌ند هه‌موو کات بیر له‌ جوانی و له‌ ژیان ده‌کاته‌وه‌ و مۆسیقا و گۆرانی کوردی هه‌موو کات پڕ بێ له‌ ده‌نگی نه‌رم و که‌سایه‌تی وه‌ک که‌ریم کابان و داوای له‌ش ساغی و ته‌مه‌ن درێژی بۆ ده‌که‌ین.
هۆ گۆرانیبێژه‌ مه‌زنه‌که‌ی شاری سلێمانی – هۆ کۆنه‌ لاوه‌که‌ی مه‌یدانی شیخ مه‌حموود و سه‌را – ئێستا که‌ جێگات له‌ چایخانه‌ی شه‌عب خاڵییه‌ و به‌ گوڵیش پڕ نابێته‌وه‌، سه‌هۆڵه‌که‌ وه‌ڕه‌زی پێڵاوه‌کانی تۆیه‌ و سه‌رچنار سه‌ربه‌رزه‌ به‌ هاتنت و پۆله‌ کچه‌کانی ئاسکات تامه‌زرۆی گۆرانیه‌کانتن و سه‌رده‌شت و سنه‌ هیچ کات بیره‌وه‌ریه‌کانت له‌بیر ناکه‌ن، هه‌ر ئه‌وه‌ ئه‌ڵێم : خۆشمان ده‌وێی وه‌ک گرده‌سوور و ئاویه‌ر، خۆشمان ده‌وێی پڕ به‌ پیتی هونه‌ر، خۆشمان ده‌وێی به‌ قه‌د باڵای ئه‌زمه‌ڕ، خۆشمان ده‌وێی وه‌ک خۆشه‌ویستی نالی، وه‌ک حه‌بیبه‌، وه‌ک شاره‌زوور.

ته‌نیا گۆڕه‌که‌م له‌ رێی خێڵان بێ .
نزیک هه‌وارگه‌ی جاف و گۆران بێ .
کێلێکی به‌رزی به‌قه‌د باڵای شه‌م .
له‌ رۆژ سه‌رم بێ بێ زیاد و بێ که‌م .
یاران وه‌سیه‌تم ئه‌مه‌ بێ لاتان.

شۆڕش ئه‌بووبه‌کری
8 /9/1388
سه‌رده‌شت

http://www.kurdistanonline.net/oldsite/pic/karem.jpg


ئـه‌ی تـه‌مـه‌نی پـڕ ئـه‌سـرینم، ئـه‌ڕۆی ئاوڕ ناده‌یته‌وه‌ .

دوور لـه‌ هه‌موو هه‌نگاوێکتا له‌ عومری من ئه‌سڕێته‌وه‌ .
خۆزگه‌ منیش وه‌ک په‌پووله‌ گشت ته‌مه‌نم وه‌رزێک با .
دوور لـه‌ خـه‌م و تـاری ژیـان تـه‌نـهـا گوڵم بناسیایه‌

م : یانه ی جوته کلاری

behnam5555 06-09-2012 07:45 AM

"فرهاد پیربال"
 

"فرهاد پیربال"

http://www.kurdpress.com/Fa/Images/N...9763437500.jpg

"فرهاد پیربال" شاعر، نویسنده و پژوهشگر کرد، در سال 1961 در شهر "هولیر" (اربیل) کردستان عراق متولد شد. کودکی و نوجوانی‌اش را درهمان شهر گذراند و بعدها به سلیمانیه رفت تا در دانشگاه آنجا زبان و ادبیات کردی تحصیل کند. پیربال به خاطر مبارزاتش با حکومت صدام ابتدا به ایران پناهنده شد و سپس زندگی در تبعید را در کشورهای سوریه، دانمارک، ایتالیا، آلمان و فرانسه سپری کرد. در دانشگاه سوربن فرانسه دکتری تاریخ و ادبیات معاصر کردی را گرفت.
او آثار بسیار ارزنده‌ای در شعر، داستان، رمان، نمایشنامه و پژوهش‌های ادبی و تاریخی مربوط به کردها خلق کرده است. مجموعه شعرهای exile (تبعید)، "سیاهی‌های درون سپید و سپیدی‌های درون سیاه" و "برای رودان پسرم" از جمله آثار شعری او هستند.
رمان‌های "سروان تحسین و چیزهای دیگر"، "سانتیا کودی کومپوستلا" و "یک مرد کلاه سیاه پالتو آبی"، و مجموعه‌ داستان‌هایی چون "سیب‌زمینی خورها" و نیز نمایشنامه‌های متعدد و بیست کتاب پژوهشی،‌ از جمله آثار قلمی وی‌ هستند.

http://www.kurdpress.com/Fa/Images/N...9342983750.jpg

پیربال به کار روزنامه‌نگاری و ترجمه نیز اشتغال داشته و گزیده‌ای از اشعار "رمبو"،‌ "بودلر" و شاعران معاصر فرانسوی را همراه با نمایشنامه‌هایی از "استریندبرگ" و "آرتور.ی. آداموف" و همچنین آثار نویسندگان سوررئالیست فرانسوی، به کردی ترجمه کرده است. او هم اکنون در هولیر زندگی می‌کند و در دانشگاه‌های سلیمانیه و زادگاهش سمت استادی دارد. سردبیری مجله "ویران" و مدیریت یک مرکز فرهنگی مستقل به نام "خانه شرف‌خان بطلیسی" نیز از مشاغل دیگر او برای بازسازی فرهنگ مردمان کرد است.
فرهاد پیربال در شعرش به روایتی نوستالژیک از معشوقی از دست رفته پرداخته و آن طور که در شعرهایش نمایان است، این معشوق نامزدش بوده که گویا بعد از مهاجرت پیربال دست به خودکشی به شیوه تلخ خودسوزی زده است.
زندگی وی در تبعید منجر به تالیف و خلق آثاری شده است که مشکلات و معضلات کردها و ستم‌هایی را که بر این قوم رفته، باز می‌تابانند. پیربال در آثارش دست به ابتکارات فرمی و زبانی خاص و غیرمتعارفی نیز زده و به امضای خاصی رسیده است که آثار او را منحصر به فرد جلوه می‌دهد.
پیربال در شاعری از شاعران معاصر ایرانی مانند فروغ فرخزاد و نیما یوشیج متاثر بوده و این مولفه در بعضی از آثار او به وضوح نمایان است./ مختار شکری پور

دکتر فرهاد پیربال شاعر کرد عراقی را اهالی ادبیات با دو کتاب ترجمه شده از او می شناسند. اولی کتاب اشعاری به نام «مانیفست یک نفره پناهنده شماره 33333» و دیگری داستان «مار و پله» که هر دو در وجه بی باکی های شاعر و نویسنده در تجربه فضاهای تازه و گذر از راه های نرفته دارای نقطه اشتراکند. برای پیربال که دلبسته نامتعارف ها است، همسنگران نوگرایی اش همواره در اقلیت اند و مردم بسیاری متکی به گذشته. اما او خودش را از میان گذشته های در آمیخته با سیاستی که از دل شعر و زندگی سرزمینش سر برون کرده، بیرون می کشد و در قاموس سرشار از نوگرایی اش می نویسد؛ «در جامعه ما جنگ و فحشا و تجهیزات جنگی، یک میلیون برابر بیش از نوآوری و خلاقیت ارزش دارد.» با این همه پیربال خود می داند که به قول تی اس الیوت امروز فرهنگ مردان سیاست را هم به خود جلب کرده است. اگرچه تنها به مثابه چیزی قدرتمند برای اعمال سیاست. اما پیربال از ابزار شدن شعرش می گریزد و جز برای یک حزب قلم نمی زند؛ حزب هنر و ادبیات، سردبیری مجلات مختلف در استکهلم، پاریس، کپنهاگ، اربیل و تحصیل در دانشگاه سوربن در رشته دکترای زبان و ادبیات فرانسه، تدریس در دانشگاه صلاح الدین اربیل،...و چاپ چیزی حدود 53 کتاب شعر، داستان و مقاله را می توان بخشی از کارنامه ادبی وی به شمار آورد. با او در مجال کوتاهی که در سفر اخیرش به ایران دست داد گفت وگویی داشته ایم که می خوانید.
-فکر می کنم شما تا حدودی با شعر معاصر ایران آشنایی دارید. به نظر شما شعر امروز ایران در حال حاضر در چه جایگاهی قرار دارد؟

http://www.farheekhtegan.ir/images/s...0802103939.jpg

من نمی توانم بگویم شعر معاصر ایران را می شناسم. البته من بخت این را دارم که فارسی بخوانم. اما این کافی نیست برای اینکه من همه کتاب های متعلق به شعر معاصر ایران را خوانده باشم. ولی می توانم بگویم که نسل فروغ فرخزاد برای من به عنوان یک خواننده که نه فقط شعر فارسی که شعر همه جهان را می خواند نسل بسیار مهمی است. نسل فروغ یک نسل نوپرداز و عصیانگر در همه زمینه های تکنیک، بینش و خلاقیت شعری بود. حتی نسبت به نسل قبلی خودشان یعنی نسل نیما. نسل نیما که شهریار هم جزء آنهاست، همواره در میان سبک کلاسیک و مدرنسیم در رفت و آمد بودند. البته همه ما می دانیم که نیما یوشیج چه کار بزرگی در عرصه شعر فارسی انجام داد. اما من فکر می کنم فروغ، یدالله رویایی، سپهری و شاعران هم نسل آنها، رادیکال تر بودند و جسارت بیشتری برای ویران کردن شکل ها و فرم های گذشته داشتند. در واقع می شود گفت شعر فارسی قرن معاصر وامدار تکنیک هایی است که فروغ وارد عرصه شعر کرد. تکنیک هایی که حتی در کارهای نیما نبود.

-اما پرسش من بیشتر به وضعیت امروز و نسل جدید شاعران ایرانی برمی گشت. چرا که عده یی معتقدند شعر امروز ایران در وضعیت رکود به سر می برد.
در واقع من همه اینها را گفتم فقط برای اینکه از پاسخ به این سوال فرار کنم. من می دانم که در شعر امروز ایران کسی به نام حافظ موسوی هست، شمس لنگرودی هست و خیلی های دیگر. اما با همه اینها نمی توانم بگویم که شعر امروز ایران را می شناسم.
-آیا همین عدم شناخت نشانه رکود نیست؟ شما هنوز به نسل فروغ به عنوان مهم ترین نسل اشاره می کنید. آیا این بدان معنا نیست که شعر امروز قادر نبوده لذتی تا آن اندازه بزرگ به ما ببخشد؟
بله در یک مقایسه کلی میان شعر امروز و نسلی که از آن سخن گفتیم، من هم دلم می خواهد همین را بگویم. چون می دانم آن تکنیک ها و فرم های تازه، بسیار عظیم تر و مهم تر از آن چیزی بودند که من تا به حال خوانده ام. مساله آوردن فرم ها و شکل های تازه تنها یک مساله تکنیکی نیست. وقتی که هنرمند یک تکنیک تازه می آورد، در واقع یک بینش و محتوای تازه هم در این تکنیک می گنجد.
-شعر کردستان ایران از نظر تکنیک و فرم در چه سطحی قرار دارد ؟
من فکر می کنم وضعیتش از لحاظ تکنیک و فرم بد نیست. الان یک نسل جوان در شهرهای کردستان ایران است که مثل شاعران همزبان خودشان در کردستان عراق، کوشش می کنند قالب های سنتی و کهنه را ویران کنند و فرم های تازه و تا حدی هم بینش تازه یی پدید بیاورند. شعرهایی که با نسل قبل مثل هیمن و هژار و.. تفاوت دارد.
-این برخورد ویرانگرانه با قالب ها و فرم های گذشته را در شعر امروز کردستان عراق خصوصاً در آثار شما به راحتی می شود لمس کرد. اما من فکر می کنم شعر امروز کردستان عراق بیشتر نیاز به یک مفهوم و بینش تازه دارد. در یک دوره یی این شعر فریاد جمعی مردمی بود که تنها می خواستند بودنشان را اثبات کنند. اما به نظر می رسد که شعر امروز باید از اثبات هستی آن قوم دست بردارد و شکل و شمایل هویت شناختی به خود بگیرد؟
درست است. تا قبل از سال 1991 همواره تلاش بود ما یک ادبیات ملی و به مفهوم دیگر ناسیونالیستی داشته باشیم. اما بعد از قیام کردها، برای نسل جدید دیگر مساله ناسیونالیسم آنقدر مهم نیست. چون این نسل می داند که مسائل و مشکلات سیاسی باید به دست سیاستمداران حل بشود. ادبیات امروز کمتر مسائل ناسیونالیستی را مطرح می کند. در واقع ادبیات و هنر باید سیاست و حزب خودش را داشته باشد. ما یک حزب داریم به نام حزب هنر. همین بینش فردگرا و خلاق که خاص هنرمند و نویسنده است، به نظر من یک جور حزب است.
-با این حساب به شعر سیاسی معتقد نیستید؟
معتقدم، اما وظیفه من نیست. من می توانم مثلاً برای درست کردن یک فضای دموکرات در مملکت خودم همکاری کنم. یا حتی می توانم با رئیس جمهور ایران هم در این زمینه همکار و در خدمت شان باشم. وقتی یک خواهش و نیاز برای خوشبختی انسان وجود داشته باشد، در هر جا و با هر کس که بتوانم و کاری از عهده ام بر بیاید انجام می دهم. اما نه در زمینه ادبیات. این نوع زندگی یک چیز است و ادبیات یک چیز دیگر. من هرگز قبول نمی کنم که رئیس جمهور عراق یا ایران یا امریکا و هر جای دیگر به من بگوید شما باید اینطور کار کنی و اینطور بنویسی. از طرفی هم به خودم حق نمی دهم که آنها را امر و نهی کنم. من برای کار آنها احترام می گذارم و آنها هم باید برای کار من احترام بگذارند. چون من به عنوان یک نویسنده خودم را مهم تر و بالاتر از هر سیاستمداری حتی جلال طالبانی یا مسعود بارزانی می بینم. آنها اگر در حوزه اقتصاد، سیاست، جامعه و... کار می کنند، من هم در عرصه یی کار می کنم به نام ادبیات و هنر که بدون نویسنده اصلاً معنی ندارد. من همه این چیزها را به شکل آزاد آنجا گفته ام و آنها هم قبول دارند. چون می دانند که مسوول سیاست هستند و من هم مسوول کلمه هستم. آنها رئیس حکومت هستند و من هم رئیس ادبیات و هنر.

http://www.masoudsoheili.com/Portrai...ter-Poet-1.jpg

-اما چرا با همه غنایی که در شعر و ادبیات کردی سراغ داریم، مردم کرد در جهان بیشتر به واسطه سیاست و مسائل سیاسی شناخته می شوند تا هنر و ادبیات؟

این سوال قشنگی است. متاسفانه همه دنیا ما را فقط از طریق سیاست و مصیبت می شناسند. من از این خیلی متاسفم. چون ما فقط تراژدی نداریم. ما زیبایی هم داریم. فقط تاریخ گذشته را نداریم. امروز را هم داریم. فردا را هم داریم. ما هنر و ادبیاتی داریم که مجزا و متفاوت از ادبیات عرب است. هنرهایی داریم که می توانیم به آنها افتخار کنیم. ما ملت کوچکی نیستیم که فقط مصیبتی مثل حلبچه داشته باشیم. من فکر می کنم ادبیات و هنر ما آنقدر هست که بتوانیم در عرصه جهانی بگوییم ما هم هستیم.
-آیا جز شرایط سیاسی حاکم در دوره های مختلف کردستان، نمی شود کم کاری اهل ادبیات و هنر را در این زمینه موثر دانست؟
بله. این مساله هست. اما دست ما نبوده. شما می دانید که ما اصلاً به درازای تاریخ یک دولت نداشته ایم. الان هم نداریم. 18-17 سال است که مثلاً یک وزارت فرهنگ دارد کار می کند. ما نتوانسته ایم کارها و ادبیات مان را ترجمه کنیم یا مثلاً موسیقی مان را به دنیا بشناسانیم. درست است خطای ماست، اما دست ما نبوده است. مثلاً رژیم صدام اصلاً به ما امکان این را نداده بود که در دانشکده هنرهای زیبا درس بخوانیم. همه دانشجوهای آنجا باید عرب می بودند. این ظلم سیاسی علیه کردها باعث شد ما نتوانیم ادبیات و هنر خودمان را به دنیا عرضه کنیم.
-و چگونه است که از همه گونه های ادبیات و هنر، شعر کردی نقش بزرگ تری برعهده می گیرد؟
من فکر می کنم ما جز شعر در نسل جدید نقاش های خوبی هم داریم. یا در زمینه رمان افرادی مثل بختیارعلی که از هم نسلان من است یا شیرزاد حسن که یکی از رمان هایش هم به فارسی ترجمه شده است. در زمینه موسیقی هم همین طور است. اما در برخی موارد مثل مجسمه سازی می شود گفت آنقدر ها پیشرفت نداشته ایم.
-برخی شعر کردی را در گونه شعر مقاومت جای می دهند. آیا به نظر شما می شود چنین دسته بندی را در زمینه شعر پذیرفت، آیا شعر می تواند عرصه مقاومت برای شاعر باشد؟
من فکر می کنم اصلاً شعری وجود ندارد که بشود اسم آن را شعر مقاومت، شعر زنانه، اجتماعی و... نامید. ما دو نوع شعر داریم. شعر خوب و اصیل و شعر بد. من وقتی شعر فروغ را می خوانم، فکر می کنم او تعبیری از همه انسانیت و سرنوشت همه آنها در شعرش دارد. با اینکه در یک سرزمین مشخص زندگی کرده است. آنهایی که چنین نام هایی را برای شعر قرار می دهند، در واقع می خواهند از شعر استفاده سیاسی یا حزبی داشته باشند و شعر در خدمت مصلحت آنها باشد. من اگر بخواهم از ملیت خودم دفاع کنم، می روم پیشمرگه می شوم. می روم یک سلاح برمی دارم و با دشمن مبارزه می کنم. ولی در یک شعر، این بینش خاص فرهاد است که می ماند. وقتی شعر می شود شعر مقاومت، فرهاد پیربال از بین می رود. و همه آن شعرهایی که ما آنها را شعر مقاومت می خوانیم در واقع اشعاری هستند که شاعر برای خودش نوشته است. مثلاً شعر« برای آزادی» از نظر من یک شعر زیباست نه شعر مقاومت.
-یعنی تنها رسالت شعر بیان بینش شاعر است؟
بله. بینش شاعر خودش رسالت بزرگی است. شاعر یک هنرمند است و نیاز به رسالت ایدئولوژیک یا مذهبی و سیاسی و... ندارد. چون بینش هنرمند از طریق فرم و تکنیک رسالت تازه یی به وجود می آورد.
-شما قبلاً گفته بودید وقتی می نویسم به این فکر نمی کنم که پیش از من چه چیزی نوشته اند. شاید این سوال در ذهن نسل جدید نویسندگان جوان پیش بیاید که آیا مطالعه آثار گذشتگان ضروری است؟
من این را گفته ام و هنوز هم به آن معتقدم. اما من به درازای سال هایی که پشت سر گذاشته ام، با آثار گذشتگان آشنایی دارم. یعنی نسبت به آنچه قبل از من نوشته اند، ناآگاه نیستم. مثلاً می دانم که تطور تاریخ شعر عربی از کی آغاز شده است، کی دارای یک مانیفست شده و تا حدودی هم نسبت به شعر ترکی، فارسی و فرانسوی آگاهی دارم. بعد از این آگاهی است که من چنین عقیده یی را بیان می کنم. ما اول باید همه این گنجینه شعر و هنر را بشناسیم و تجزیه و تحلیل کنیم و بعد آن چیزی را که حرف و بیان ماست، به شیوه متفاوت ارائه بدهیم. این طور نیست که من یک نویسنده یا شاعر از مادر متولد شوم. من قبل از اینکه این حرف را بزنم ، می دانستم شاعران و نویسنده های قبل از من چه کار کرده اند. اما مقصود من این است که ما نباید در آن فرم ها، تکنیک ها و قالب های کهنه اسیر شویم و دست و پای خودمان را ببندیم.
-اما نسل جدید امروز بیش از همیشه با تقلید و تکرار گذشته یا حتی امروز خودش روبه روست. انگار نمی تواند بین آثاری که می خواند و بیان و شیوه و تفکر خودش مرزی بکشد.
آنها آزادند که بنویسند. من هم یک روز مثل آنها بودم و فکر می کنم آنها فقط می خواهند احساسات خودشان را بیان کنند. خیلی غلط است اگر به آنها بگوییم اینها شعر نیست. الان ما آدم هایی داریم که کارشان کشتن آدم های دیگر است. آدم های دیگری هستند که در ورطه آلودگی های اخلاقی می افتند. خوب در مقابل این آدم ها می شود گفت این شاعران کار غلطی نمی کنند. من فکر می کنم بهتر است دست از آنها بکشیم تا بنویسند و منتشر کنند. حتی اگر خوب نباشد. همه این فکرها که ممکن است خیلی عالی نباشند یا حتی گاه بد باشند، زمینه را آماده می کنند تا یک چیز قشنگ متولد شود.
-اما برخی معتقدند ارائه این کارها سطح سلیقه و ذائقه مخاطب را پایین می آورد و نگران سطح عمومی شعر در جامعه هستند.
من این طور فکر نمی کنم. این مساله درست مثل مساله انتخاب در زندگی واقعی است. مثلاً انسان در هر سنی به بینش کامل تری نسبت به انتخاب همسر می رسد. ادبیات هم مثل زندگی است. ما در ابتدا هر چیزی را که به دستمان می رسد، می خوانیم. اما مرحله به مرحله به جایی می رسیم که می توانیم بین کار خوب و بد انتخاب کنیم. برای همین من فکر می کنم شعرها و قصه های بد هم وجود دارند همان طور که انسان های بد وجود دارند و نباید به آنها اعتنا کرد.
-و پاسخ خود شما برای این سوال؟
به طور کلی، اجتماع مردم خاورمیانه نسبت به فرد اجتماع ظالمی است. ما برای یک عشیره حتی اگر خیلی وحشی هم باشد بیشتر احترام می گذاریم تا برای هنرمند. احترام ما به جماعت و عشیره و چیزهای عمومی و کلی است تا یک فرد خلاق.

http://koper.blogfa.com

behnam5555 06-10-2012 12:07 PM

شاه‌ بال موسقی سنتی کوردی
 

شاه‌ بال موسقی سنتی کوردی

http://axgig.com/images/49500651463258470103.jpg

مظهر خالقیدر شهریور سال ۱۳۱۷ در سنندج در میان خانواده‌ای از مشایخ کردستان دیده به جهان گشود. در دوران جوانی نخست به مدت ۱۱ سال به آموختن و فراگیری موسیقی اصیل ایرانی و تمرین سبک ها و ردیف های آواز فارسی پرداخت و اولین اجرای آواز او در اواخر دهه سی در رادیو سنندج به زبان فارسی ضبط شده است. وی سپس در رشته فیزیک در دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و بنا به تحصیلات دانشگاهی ابتدا در دبیرستان های تجریش و شمیران دبیر درس ترمودینامیک بود، اما دوستی با شادروان انجوی شیرازی او را به رادیو کشانید تا به ترجمه مطالب ادبی و هنری زبان کردی بپردازد و به همراه دیگر هنرمندان کرد مانند یوسف زمانی، حسن کامکار، مجتبی میرزاده، سواره ایلخانی زاده، محمدصدیق مفتی زاده، محمد کمانگر، فریدون مرادی، شکرالله بابان ، عثمان احمدی، ابراهیم ستوده، عابد سراج الدینی و...، به ترویج و اشاعه زبان و ادبیات کردی کمک کند. در حین همکاری با ارکستر رادیو، خالقی با اکثر هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر مانند « ناصری، کسروی، بهاری، حنانه، گلسرخی، شجریان و...» آشنا می شود.

در همان اوائل فعالیت هنری «مظهر خالقی»، حنانه، کسروی و یوسف زمانی، صدای او را به عنوان صدایی ممتاز شتاختند که جنس صدایش شباهت زیادی به غلامحسین بنان، استاد فقید آواز، دارد و با وجود اظهار علاقه خالقی به ادامه‌ی اجرای آواز فارسی، حنانه مانع او می شود . در اواخر دهه‌ی چهل، آغاز رسمی فعالیت هنری او و آوازهایش در رادیو کردی با همکاری ارکستر مشیر همایون شهردار(از پیشکسوتهای هوشمند موسیقی ایرانی) با استقبال بی نظیر مردم کرد مواجه شد که در اینباره صدیق تعریف معتقد است " خالقی در همان آغاز به اوج شهرت رسید و همچنان در آن قله افتخار مانده است".
خالقی پس از ضبط و اجرای بیش از۲۵۰ آهنگ فولکلور و ترانه های اصیل کردی، در اواسط دهه‌ی ۵۰ مدیریت سازمان رادیو و تلویزیون کرمانشاه را عهده دار می‌شود و بنا بر یک سوءتفاهم نامیمون در دوران انقلاب، به اتهام همکاری احتمالی او، به عنوان یکی از مدیران ارشد دستگاه دولت شاهنشاهی با ساواک، دستگیر و چند هفته‌ای زندانی می شود و آن بر چسب سیاسی و هاله‌ی ابهام موجب رنجش خالقی و قهر او از عرصه‌ی هنر شد اما سر انجام بنا به مساعدت اهالی فرهنگ در رفع سوء تفاهم پیش آمده، با کمک جلال طالبانی از طریق کردستان عراق راهی انگلستان می‌شود زیرا مظهر خالقی و جلال طالبانی هر دو دختران ابراهیم احمد، نویسنده‌ی نام‌آشنای کرد را به همسری اختیار کرده‌اند که اثر معروف ایشان با نام ژانی گه‌ل(درد ملت) با ترجمه‌های محمد قاضی و قانعی‌فرد به زبان فارسی در بازار کتاب عرضه شده است. خالقی سالهای بعد در لندن رحل اقامت می‌افکند. همانطور که ذکر شد، از او بیش از ۲۵۰ آواز فولکلوریک ضبط و ثبت شده است که از ترانه‌های مشهور وی می‌توان

«په‌پووله‌ی ئازادی» ، « ئه‌گه‌ڕێمه‌وه» ، « ئاسۆی کورد» و « بیرت ده‌که‌م » را نام برد.


مظهر خالقی آخرین بار در اواخر دهه‌ی ۶۰ در یک مجموعه کنسرت دور اروپا به همراهی هنرمندانی مانند سعید فرج پوری، رضا شفیعیان، مجید درخشانی، رضا قاسمی نوازنده‌ی سه تار و نویسنده‌ی داستان ارکستر شبانه در اجرای صحنه ظاهر شد، اما پس از آن تا به امروز اثر جدیدی را اجرا نکرده است.
پس از تحولات اخیر کردستان عراق، خالقی دست اندرکار تحقیق و نگارش درباره‌ی موسیقی کردی است و در عین حال مدیریت (ئه‌نیستیتۆی که‌له‌پوری کورد) انستیتوی میراث فرهنگی کردستان عراق را بر عهده دارد.
اندیشه‌ی هنری و سیاست حرفه‌ای خالقی را می‌توان تا حد زیادی به استاد محمد رضا شجریان شبیه دانست، زیرا همواره از موسیقی مبتذل و غیر اصیل پرهیز داشته است. مظهر خالقی به شدت به حفظ اصالت اخلاقی و هویت هنری در اجرای کار هنری و اینکه موسیقیدان متولی فرهنگ و راوی جامعه است و باید حرمت آن نگه داشته شود، باور دارد.


درباره مظهر خالقی ، هنرمندان کرد و صاحب نظران موسیقی چنین می‌گویند:

دکتر بهمن کاظمی، محقق موسیقی کردی، معتقد است که اندیشه و عقاید این استاد برجسته‌ی موسیقی معاصر کردی بدون شک برای نسل جوان منبعی مفید و آموزنده خواهد بود، زیرا خالقی به وجود نسل جوان برای اعتلا و شکوفایی هر چه‌ بیشتر موسیقی کردی در سطح بین المللی امید وافر دارد.
جمشید عندلیبی، آوازهای او را عامل شهرت و سوءاستفاده‌ی بسیاری از هنرمندان می‌داند که درغیبت او با بازسازی و گاه کپی نغمه‌ها و آهنگها به سود جویی ازخالقی پرداخته‌اند.
کیخسرو پورناظری، بر این عقیده است که وجود هنرمند والامقام و بزرگی مانند خالقی برای موسیقی امروز کردستان، ضرورتی غیر قابل انکار است و حضور مجدد او می‌تواند موجب رشد و شکوفایی در آواز کردی امروز، به عنوان بخشی از موسیقی نواحی ایران زمین باشد.
سعید فرج پوری باور دارد که اجرای مجدد خالقی مشابه موجی نو در موسیقی کردی است که مخاطبان، موسیقی اصیل کردی را از زبان راوی صادق آن می‌شنوند.
بهرام ساعد، صدای ساده و صمیمی خالقی را یادآور بزرگانی همچون سید علی‌اصغر کردستانی، حسن زیرک، علی مردان، طاهر توفیق، محمد ماملی، هومر دزه‌ای، عارف جزراوی و... می‌داند و مجتبی میرزاده، آهنگ ساز آثارخالقی، می‌گوید : «در استودیو و هنگام ضبط، خالقی تسلط و توانایی خاصی در اجرا دارد و گاهی با یکبار خواندن و بدون تمرین نسخه‌ی اصلی را ضبط کرده‌ایم.»

اما طهمورث پورناظری با گله از خالقی یاد می‌کند و ساکت نشستن و کناره‌گیری او را گناهی بزرگ و غیر قابل بخشش‌می‌داند.
شهرام ناظری، که همواره با احترام از خالقی یاد می‌کند، معتقد است « در موسیقی معاصر کردی کسی دیگر مانند خالقی، این ستاره تابناک آواز کردی تا چند سال آینده ظهور نخواهد کرد».
و در اینباره رامبد صدیف استاد آواز می‌گوید: « مظهر خالقی را به عنوان راوی صادق فرهنگ و هنر کرد می‌شناسم که صدایش یاد آورنده‌ی خاطرات تلخ و شیرین تاریخ پر فراز و نشیب کرد است و نغمه‌ی او آواز آزادی و عشق است و این بلبل عاشق و بی‌قرار سالهاست خاموش است، زیرا در میان مردمانش موسم گل نیافته است ».


در نهایت خالقی در یک مصاحبه با کانال ماهوراه‌ای کردستان عراق اعلام کرد که دیگر آوازی نخواهد خواند و جا را برای خوانندگان جوان خالی خواهد کرد چون اعتقاد دارد که جوانان می‌توانند جای خالی او را پر نمایند و جانشین خوب او در عرصه‌ی موزیک کردی باشند.

استاد مظهر خالقی پس از زنده‌یاد سید علی‌اصغر کردستانی، به عنوان استاد مسلم آواز کردی معاصر معروف است، زیرا اکثر کردها معتقدند که صدای محزون و لحن دلنشین او هر شنونده‌ای را مجذوب و محظوظ می کند اما متاسفانه در بیست سال اخیر کمتر شاهد فعالیتی جدی از وی بوده‌ایم و همچنان به غیبت و سکوت خود ادامه داده است. در صورتی که حضور پرشور و فعالیت جدی هنرمندان کرد در موسیقی معاصر ایران پس از انقلاب بسیار مشهود و انکار ناپذیر است، هنرمندانی از چند نسل مختلف مانند « یوسف زمانی، میرزاده، فرج پوری، ناظری، کامکار ها، عندلیبی، تعریف، ساعد، پور ناظری، خاک طینت و ...."، که البته برادران یوسف زمانی را جزو بنیان گذاران موسیقی کردی به شیوه‌ای علمی و آکادمیک در ایران می‌شناسند.
ملودی، ریتم و رنگ یا ضربی موسیقی کردی را کمتر کسی هست که درگوشه‌های موسیقی ملی ایران بارها نشنیده باشد. در این رابطه پرویز مشکاتیان معتقد است که گذر از موسیقی ایران زمین بدون مطالعه آکادمیک و علمی موسیقی کردی امکان پذیر نیست و محمد موسوی هم می گوید: « گاه در برابر غنای موسیقی کردی باید تسلیم شد».

در میان هنرمندان معاصر آواز کردی، شهرام ناظری، جلال الدین محمدیان، محمد رضا دارابی، صدیق تعریف، بیژن کامکار، علاالدین باباشهابی، عزیز شاهرخ، عباس کمندی، حسین شریفی، بهروز توکلی، هومه‌ر دزه‌ای و...، خلاء غیبت و سکوت چند ساله‌ی استاد مظهر خالقی بسیار محسوس است. هر چند که هیچ کدام از این هنرمندان، قریحه و سبک موثر خالقی را نادیده نمی گیرند و حتی ملودی ها و نغمه‌های او را به عنوان گنجینه‌ی آواز کردی معرفی می کنند.



behnam5555 06-11-2012 07:07 AM

ژیان نامه‌ی مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی
 

ژیان نامه‌ی مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی
مۆدریک جاف

http://www.blogfa.com/photo/g/golehiro.jpg

نوسینی ژیان نامه‌ی که‌سێک وه‌ک مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی کارێکی زۆر دژوار دێته‌ به‌رچاو به‌داخه‌وه‌ تا ئێستا ژیان نامه‌یاکی ته‌واو و به‌ پیت له‌م زانا و قاره‌مانی گه‌لی کورده‌ نه‌نوسراوه‌، هه‌رچه‌ن مامۆستا ڕوداوی ڕۆژانه‌ی خۆی ده‌نووسی به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ سه‌رقالی ژیان ئیزنی ئه‌وه‌ی نه‌دا که‌ ژیان نامه‌ی خۆی به‌ ده‌ستی خۆی بنوسێت.

کتێبی "عه‌لامه‌ محمد ربیعی" (به‌ قه‌ڵه‌می عبدالسلام حقگو) ته‌نیا کتێبێکه‌ که‌ له‌سه‌ر ژیاننامه‌ی مامۆستا نووسراوه‌ ،هه‌رچه‌ن نوسینی ئه‌م کتێبه‌ زۆر شیاوی ڕێزه‌، به‌لام زۆر به‌کورتی و به‌ربڵاو باسی مامۆستای کردووه‌ و زۆرێک له‌ تایبه‌ت مه‌ندیه‌کانی ژیانی مامۆستای نه‌هێناوه‌.

ناساندن و روون کردنه‌وه‌ی ژیانی هه‌ر که‌ڵه‌ پیاوێ پێویستی به‌ لێکۆلینه‌وه‌و تێکۆشانێکی زۆر هه‌یه‌ تا کوو له‌ راستیێکی ته‌واو ژیانی بخاته‌ به‌ر چاو؛ به‌ داخه‌وه‌ تا ئیستا بۆ کۆکردنه‌وه‌ی ژیاننامه‌ی مامۆستا کارێکی به‌رچاو نه‌کراوه‌ .

ئیستا که‌ هیچ ده‌سه‌لاتێک له‌ خزمه‌تی کولتوورو ئایینی کورد نیه‌ ؛ له‌ سه‌ر‌ گه‌لی کورده‌ که‌ زانایان و قاره‌مانانی خۆی بناسێت و به‌ رێز گرتنیان بیرو بروایان بپارێزێت.

مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌د ڕه‌بیعی (خوای لێ رازی بێت) له‌ ساڵی 1311 کۆچی هه‌تاوی له‌ گوندێک به‌ ناوی "ده‌رێز" له‌ ئاواییه‌کانی سه‌ر به‌ ناوچه‌ی دیوانده‌ره‌ له‌ کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات له‌ بنه‌ماڵه‌یێکی ئایینی له‌ دایک بوو. به‌ وته‌ی مامۆستا نزیک به‌ 40 که‌س له‌ بنه‌ماڵه‌ی زانای ئایینی و مامۆستا بوون.

مامۆستا تا پێنج ساڵی قورئانی پیرۆزی لای دایکی خه‌تم کرد. سه‌ره‌تای خوێندنی فارسی و عه‌ره‌بی و ده‌رسی ئایینی لای باوکی "مه‌لا عه‌بدولکه‌ریم(خ.ر)"و مامۆی "مه‌لا مه‌حموود(خ.ر)" ته‌واو کرد. دوای کۆچی مامۆی ڕووی کرده‌ زۆرێک له‌ حوجره‌کانی کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات و باشوور و له‌ زۆرێک له‌ مامۆستایان و زانایانی ئایینی کوردستان که‌ڵکی وه‌رگرت.

له‌ دوانزه‌ ساڵی ده‌ستی کرد به‌ نوسینی شیعر وچیرۆک به‌ زمانی فارسی و هه‌روه‌ها نوسینی به‌سه‌رهاتی ڕۆژانه‌ی خۆی و‌ تا دوایین رۆژه‌کانی ژیانی له‌ سه‌ری به‌رده‌وام بوو.

مامۆستا له‌ لایه‌ن مامۆستا عه‌لائه‌دین حوسه‌ینی بانگ کرا بۆ گوندی "چوارچه‌رمگ" و چه‌ن ساڵێک له‌ خزمه‌تی مامۆستا حوسه‌ینی بوو تا له‌ ساڵی 1333 ئیجازه‌ی فتوا و ده‌رس دانی وه‌رگرت. مامۆستا حوسه‌ینی پێشنیاری هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ کچه‌که‌ی"سوغرا خانم"ی دا به‌ مامۆستا ڕه‌بیعی و به‌م شێوه‌ مامۆستا بوو به‌ زاوای مامۆستا حوسه‌ینی.

مامۆستا چه‌ن ساڵێک له‌ "چوارچه‌رمگ" ماوه‌ و دوایی کۆچی کرد بۆ شاری سنه‌ و ده‌فته‌ری ئیزدواج و ته‌ڵاقی دامه‌زراند.

ده‌نگی مامۆستا زۆر زوڵاڵ و ئاسمانی ‌بوو، بۆیه‌ له‌ ساڵی 1345 وه‌ک نوێنه‌ری ئێران له‌ موسابقاتی ناونه‌ته‌وه‌یی قورئان له‌ پاکستان به‌شداری کردو له‌وێ له‌ دوای "شیخ محمود خلیل الفخری" له‌ میسر هاوبه‌ش له‌ ته‌ک "عبدالباسط" قاری به‌ناوبانگی میسر پله‌ی دووهه‌می به‌ ده‌ست هێنا.

مامۆستا سه‌باره‌ت به‌ دۆستی له‌ته‌ک "عبدالباسط" ده‌ڵێ:

(دۆستی من و "عبدالباسط" به‌بۆنه‌ی کورد بوونی من بوو له‌ ته‌واوی ئه‌وماوه‌ی که‌ له‌ پاکستان بووم، جل و به‌رگی کوردیم له‌به‌ر ئه‌کرد؛ ڕۆژێکیان "عبدالباسط" جل و به‌رگی کوردی له‌ به‌رما دی هات روومه‌تمی ماچ کردو حه‌کایه‌تی کورد بوونی خۆی بۆم گێڕاوه‌و وتی که‌ باواگه‌وره‌ی خه‌ڵکی شاری شه‌قڵاوه‌ی سه‌ر به‌ کوردستانی باشووره‌.)

مامۆستا ده‌ڵێ که‌ زانیم "عبدالباسط" کورده‌ زۆرم پێ خۆش بوو، "عبدالباسط" به‌ "ربیع القلوب" بانگی ده‌کردم و جل و‌ به‌رگه‌ کوردیه‌که‌می له‌ به‌ر ده‌کرد.

دوای گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئێران مامۆستا بانگ کرا بۆ به‌شی کوردی ڕادیۆ تاران و له‌وێ ده‌ستی کرد به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌رنامه‌ی ئایینی به‌ زمانی کوردی و له‌ته‌ک ئه‌وه‌ش له‌ مه‌دره‌سه‌ی "اردبیلی ها" و مزگه‌وتی "عمادالدوله‌" قورئان و ته‌جویدی ده‌رس ئه‌دا.

ساڵی 1351 هاوکات له‌گه‌ڵ گوێزانه‌وه‌ی ڕادیو کوردی بۆ کرماشان ئه‌ویش کۆچی کرد بۆ شاری کرماشان و له‌ته‌ک کاری ڕادیۆ له‌ مزگه‌وتی ئیمام شافعی ده‌رسی قورئانی به‌ منداڵانی کورد ئه‌وت .

ئه‌وده‌م به‌رنامه‌کانی ڕادیۆ کرماشان زۆر به‌ بایه‌خ بوون و له‌ هه‌ر چوار پارچه‌ بیسه‌رێکی زۆریان هه‌بوو، زۆرێک له‌ که‌سایه‌تیه‌ به‌ناوبانگه‌کانی ئه‌و ده‌می کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات له‌ ڕادیۆ کرماشان کاریان ئه‌کرد وه‌ک:

ئه‌حمه‌دی موفتی زاده‌(خ.ر)، دوکتور عه‌بدوڕه‌حمانی موفتی زاده‌، مه‌زهه‌ر خالقی، عه‌بدوڵڵا مه‌ردۆخ، شوکروڵا بابان، حه‌سه‌ن زیره‌ک، سدێق بووره‌که‌یی، سواره‌ ئیلخانی زاده‌، حه‌مه‌ی که‌مانگر، ساڵح ئیبراهیمی، سه‌ید حسه‌ین مه‌سعودی ، میدیا زه‌ندی، سه‌ید موحه‌ممه‌د سه‌فایی،موجته‌با میرزاده‌، سه‌ید تاهر هاشمی و زۆرێک له‌ ناودارانی کورد...

مامۆستا ڕه‌بیعی له‌ ساڵی 1357 به‌ پێشنیاری خه‌ڵکی سوننی شاری کرماشان بوو به‌ به‌رنوێژی مزگه‌وتی ئیمام شافعی و تا 1375 که‌ کۆچی دوایی کرد له‌م مزگه‌وته‌ خزمه‌تی زۆری به‌ خه‌ڵکی کرماشان به‌ تایبه‌ت جه‌ماعه‌تی سونی ئه‌م شاره‌ کرد.

مامۆستا ڕه‌بیعی له‌ ته‌ک هاورێیانی تری له‌ کوردستان هاوکات له‌ته‌ک ته‌واوی گه‌لانی ئێران دژ به‌ ڕژێمی گۆڕ به‌ گۆڕی په‌هله‌وی و بۆ سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی ئیسلامی ده‌ستیان دا به‌ تێکۆشانێکی فراوان. چالاکی و تێکۆشانی مامۆستا تا ڕاده‌یێک بوو که‌ ده‌ڵێن شۆڕشی گه‌لانی ئێران له‌ کوردستاندا به‌ ده‌ستی کاک ئه‌حمه‌دی موفتی زاده‌(خ.ر) و مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی(خ.ر) سه‌رکه‌وت.

مامۆستا به‌ر له‌ سه‌رکه‌وتنی شۆڕش ده‌یان کۆبونه‌وه‌ی به‌ کۆمه‌ڵی له‌ شاری کرماشان ڕێبه‌ری کرد. مامۆستا له‌م کۆبوونانه‌ ئایه‌تی ((انما المومنون اخوة))ی ئه‌خوێند و ئه‌یگوت ته‌نیا له‌ ڕێی یه‌کیه‌تی و یه‌ک گرتن ئه‌توانین سه‌رکه‌وین. مامۆستا شێعه‌ و سونی به‌ برای یه‌ک ده‌زانی و به‌ زیره‌کیێکی ته‌واو له‌ شاری کرماشان نێوان شێعه‌ و سونی یه‌کیه‌تیێکی بێ وێنه‌ی رێخستبوو.

دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕش مامۆستا له‌ته‌ک هاوسه‌نگه‌رانی وه‌ک: کاک ئه‌حمه‌دی موفتی زاده‌، دوکتور مورید، دوکتور بقا سه‌ید شۆهه‌دایی و تێکۆشه‌رانی تری کوردستان بۆ پاراستنی مافی گه‌لی کورد و جه‌ماعه‌تی سونی ئێران ده‌ستیان دا به‌ تێکۆشانێکی زۆرتر؛ به هیوای ئه‌وه‌‌ که‌ یه‌کێتی پێش له‌ شۆڕش دوای شۆڕشیش به‌رده‌وام بێت وتووێژێکی زۆریان له‌ته‌ک به‌رپرسانی شۆڕش له‌ تاران ئه‌نجام دا ، به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌ چه‌ند رووداوێک وهه‌روه‌ها ده‌ست پێکردنی شه‌ری ناوخۆیی بوو به‌ هۆی بێ ده‌سکه‌وت بوونی ته‌واوی تێکۆشانی ئه‌م به‌رێزانه‌.

مامۆستا له‌ ناو خه‌ڵکی کرماشان وه‌ک ڕێبه‌ر و پێشه‌وایێک بوو، زۆربه‌ی خه‌ڵکی کرماشان ده‌یان ناسی و ڕێزیان ده‌گرت ته‌نانه‌ت زۆڕێک له‌ برایانی شێعه‌ مه‌زهه‌ب ئه‌هاتن بۆ لای مامۆستا و پرسیاره‌ ئایینیه‌کانیان ئه‌پرسی.

ده‌نگی خۆشی مامۆستا له‌ ڕادیۆ کرماشان مێوانی هه‌موو ماڵێکی کرماشان بوو، مامۆستا دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕش به‌رنامه‌ی ئه‌خلاقی به‌ زمانی کوردی به‌ڕیوه‌ ئه‌برد.

مامۆستا ڕه‌بیعی له‌ وتووێژێکا که‌ له‌گه‌ڵ گۆڤاری کوردی ئاوێنه‌ له‌ ساڵی 1372 به‌ڕێوه‌ی‌ بردبوو سه‌باره‌ت به‌ زمانی کوردی وا ئه‌ڵێ:

"خوای گه‌وره‌ له‌ قورئانی پیرۆزا ته‌واوی گه‌لانی به‌ڕه‌سمی ناسیووه‌، ئێمه‌ش وه‌کوو میلله‌تێکی زیندوو و خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ پێمان خۆشه‌ فه‌رهه‌نگی خۆمان زیندوو بکه‌ینه‌وه‌.

خوا له‌ قورئانا فه‌رموویه‌تی))ما ارسلنا من رسولا الا بلسان قومه)) و له‌ ئایه‌تێکی دیکه‌ دا فه‌رموویه‌تی (( و من آیاته خلق السموات و الوانکم ان فی ذالک لایات للعالمین)).

زمانی کوردی یه‌کێکه‌ له‌و زمانانه‌ که‌ فه‌رهه‌نگێکی به‌ هێزی هه‌یه،‌ زانا و وێژه‌ر و شاعیری زۆر زۆر گه‌وره‌ی تیا هه‌ڵکه‌وتووه‌، له‌ فیلسوف و فه‌قیه‌ و وێژه‌ر تا ده‌گاته‌ شاعیر و نووسه‌ر و کۆمه‌ڵ ناسمان هه‌یه‌.

له‌ ڕوانگه‌ی شه‌رعه‌وه‌ هه‌رکه‌س ده‌بێ بۆ فه‌رهه‌نگی خۆی ته‌قه‌لا بکا چونکه‌ ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ له‌ ئایاتی خوان، ئه‌گه‌ر فه‌رهه‌نگی خۆ له‌به‌ر چاو نه‌گرین ئایاتی خوامان نادیده‌ گرتووه‌.

که‌سێک لا بدا له‌ فه‌رهه‌نگی خۆی، پشتی پای داوه‌ له‌ حه‌قیقه‌ت. من له‌ خزمه‌تی مامۆستایانی ئایینی دا وتوومه‌ که‌ فه‌رهه‌نگ و گه‌لی کورد وه‌کوو عه‌تر و بۆنی گوڵی تازه‌ن که‌ لێک جیا ناکرێنه‌وه‌ هه‌رکه‌سێ بیه‌وێ ڕێز له‌ دینی بگرێ ده‌بێ ڕێز بۆ فه‌رهه‌نگه‌که‌ی دابنێ. ئه‌رکی مامۆستای ئایینی کوردیش پاراستنی فه‌رهه‌نگ و زمانی کوردیه‌.

ئێمه‌ وه‌کوو ئه‌رکێکی شه‌رعی له‌ سه‌رمان پێویسته‌ خوێندنه‌وه‌ی کوردی فێربین و فه‌رهه‌نگی خۆمان بناسین."

مامۆستا له‌م گۆڤاره‌دا به‌سه‌رهاتێکی خۆی وا نه‌قل ئه‌کات:

"که‌ ماڵم باری کرد بۆ سنه‌، ڕۆژێکیان چوومه‌ که‌بابیێک و له‌وێ دانیشتم بانگم کرد (آی پسر یخ بیار) که‌بابچیه‌که‌ هاته‌ پێش و وتی ئای ڕۆ، ئای مامۆستا، ئای ماڵ وێران!؟

سه‌رم سوڕما؟

وتی مامۆستا تۆ به‌ فارسی قسه‌بکه‌ی ئه‌دی من زمانی خۆم چی لێ بکه‌م؟! ئێوه‌ ڕێبه‌ری ئێمه‌ن، تۆ که‌ زمانه‌که‌ی خۆت قه‌بوڵ نیه‌، ئه‌منی چاره‌ڕه‌ش چی لێ بکه‌م؟!

چه‌قۆیه‌کی هێناو وتی فه‌رموو ئه‌م خاوه‌ن مردووه‌ ببڕه‌ و ڕزگارم بکه‌!!! وتم شه‌رمه‌نده‌م داوای لێبووردن ده‌که‌م، به‌ڵام چی بڵێم؟!

وتی: بڵێ والێهاتوو به‌فر بێنه‌. ئه‌ویش ئه‌و فارسیه‌ی که‌ تۆ ئه‌یڵێی...

ئێستاش له‌ هه‌ر نوێژێکا فاتێحه‌یه‌کی بۆ " وه‌ستا شوکری" ئه‌خوێنم ئه‌و بیری خستمه‌وه‌ زمانی خۆم گوم نه‌که‌م، مامۆستای ڕاسته‌قینه‌ به‌و ده‌ڵێن..."

مامۆستا به‌شێکی زۆری له‌ ژیانی ڕۆژانه‌ی له‌ نێوان ساڵه‌کانی 64-70 بۆ نوسینی "باقیات و صالحات" دابین کردبوو ئه‌م تێکۆشانی به‌رده‌وامه‌ی و مه‌ترسی ئیجازه‌ وه‌ر نه‌گرتنی له‌ چاپ دانیان و هه‌روه‌ها شک نه‌بردنی هیچ سه‌رمایه‌یێک بۆ له‌ چاپ دانیان مامۆستای زۆر ماندوو کردبوو.

خودای گه‌وره‌ ئه‌م به‌نده‌ نازداره‌ی خۆی به‌ زیاره‌تی خۆشه‌ ویسته‌که‌ی شاد ئه‌کات و هێز و ژیانێکی تازه‌ی پێ ئه‌به‌خشێ.

له‌ شه‌وی موباره‌کی یه‌کشه‌مه‌ 17ی شوالی 1410 (23/2/1369) حه‌زره‌تی فه‌خری عاله‌م نازداری خوا و موسڵمانان حه‌زره‌تی مۆحه‌ممه‌دی مۆسته‌فا(د.خ) دێته‌ خه‌وی ئه‌م شوێن که‌وتووه‌‌ی خۆیه‌و و به‌ زیاره‌تی خۆی ئارامی و ته‌سکینی به‌ دڵی ئه‌دا.

دوای ئه‌م رووداوه‌ مامۆستا‌ هه‌ست ئه‌کات ژیانێکی تازه‌ی پێ خه‌ڵات کراوه‌و پشت به‌ یارمه‌تی خوا ده‌به‌ستێ و به‌حه‌مدی خوا ده‌توانێ هه‌ر 8 جڵدی "باقیات و صالحات" ته‌واو بکات و به‌ده‌ستی خۆی 3 جڵدی بداته‌ ژێر چاپ.

مامۆستا له‌ ماوه‌ی 10 ساڵ نزیک به‌ 100 کتێبی به‌ نرخی نووسیوه‌ که‌ زۆریان به‌ هۆی نه‌بوونی ده‌سه‌ڵات و سه‌رمایه‌ له‌ چاپ نه‌دراون .کتێبانی "آیینه اسلام" و "باقیات و صالحات" له‌ ڕیزی به‌که‌ڵکترین کتێبه‌کانی فارسی سونی مه‌زهه‌بن و هه‌زاران که‌س که‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گرن. کتێبی"باقیات و صالحات" کتێبێکی فقهیه‌ و ته‌واوی فقهی ئیمام شافعی به‌ زمانێکی زۆر روون و ئاسان به‌یان ئه‌کات و هه‌رکه‌س توانای خوێندنی ببێت ئه‌توانێ به‌ ته‌واوی که‌ڵکی لێ بگرێ.

کتێبی "آینه ی اسلام"یش که‌ له‌ ساڵی 1364نوسراوه‌‌ له‌ ماوه‌ی چه‌ند مانگ چاپی ئه‌وه‌ڵی ته‌واو بوو به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ تا ئێستا ئیجازه‌ی چاپی تازه‌ی پێنه‌دراوه‌. ئه‌م کتێبه‌ که‌ ته‌واوی عه‌قایدی ڕاسته‌قینه‌ی موسڵمانانی سونی مه‌زهه‌ب ده‌خاته‌ به‌ر چاو له‌ بواری ته‌واوی و ڕاستی بێوێنه‌یه‌.

هێندێک له‌ کتێبه‌کانی مامۆستا بریتیین له‌:

*آینه اسلام (فارسی)

*باقیات و الصالحات (فارسی له‌ 8 مۆجه‌له‌د)

*عالیجناب گوریل (فارسی- ڕومانی ڕامیاری)

*به‌چکه‌ی بنیاده‌م (کودری)

*گه‌نجینه‌ی گه‌وهه‌ر له‌ حه‌دیس (کوردی)

*دوکاندارانی ته‌ریقه‌ت (کوردی)

*چیرۆکی مناڵان (کوردی)

*وتاری ئایینی (کودری)

*ته‌فسیری سوره‌تی فاتیحه‌ (کوردی)

*وه‌رگێڕانی کتێبی الحلال و الحرام فی الاسلام (کودری)

*دیوانی چهارفصل (کوردی، عه‌ره‌بی و فارسی- زیاتر له‌ 4000 به‌یته‌)

*ته‌فسیری جوزئی ئه‌وه‌ڵی قورئانی پیرۆز (کوردی)

*هزار پند (فارسی)

*هشت اردیبهشت (فارسی)

...

مامۆستا خزمه‌تێکی زۆری به‌ گه‌لی شاری کرماشان کرد که‌ هه‌ندێک له‌ گرنگترین یان ئه‌مانه‌ن:

*زیندوو کردنه‌وه‌ی زمان و کولتووری کوردی و جل و به‌رگی کوردی له‌ کرماشان

*زیندوو کردنه‌و و ناساندنی ئیسلام و بیری ڕاسته‌قینه‌ی ئیسلام و لابردنی خورافات و بیدعه‌ته‌‌کان

*نوسینی زیاتر له‌ 100 کتێبی به‌ که‌ڵک

*مه‌وعیزه‌و خوێندنی هه‌زاران وتار و ڕێنمایی گه‌ل بۆ سه‌ر ئایینی ئیسلام و تێکۆشان له‌ ڕێی ئیسلام و نیشتمان

*دامه‌زراندنی کتێبخانه‌ی کوردی و ئایینی له‌ مزگه‌وتی ئیمام شافعی کرماشان و دانانی وانه‌ی فێربوونی زمانی ئاڵمانی و فه‌ڕانسه‌ و ئینگلیسی و...

*تێکۆشان بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی خه‌لکی کرماشان و هێنانی ئازادی بیر و ئایین بۆ ناو گه‌ل

*دانانی سنۆقی خه‌یریه‌ بۆ یارمه‌تی فه‌قیرانی کرماشان له‌ ژێر چاودێری مزگه‌وتی ئیمام شافعی

هه‌روه‌ها له‌ مامۆستا ڕه‌بیعی زیاتر له‌ 100 نه‌واری ڤیدیۆ و کاسیت به‌ نرخ به‌جێ ماوه‌ که‌ زۆربه‌یان له‌ باره‌ی ئایین و کۆمه‌ڵگا و ڕامیاری و بیر و بڕوای ئیسلامیه‌.

دو دیوانی شیعری "1- چهارفصل 2- اردیبهشت" له‌ مامۆستا به‌ یادگار ماوه‌ که‌ چه‌ن نمونه‌یه‌کی لێره‌دا ئه‌خه‌مه‌ به‌ر چاو خوێنه‌ران:

یا ڕه‌ب سه‌رچاوه‌ی ته‌بعم ڕه‌وان که‌ی

هه‌ر کۆسپ و قۆرتێ له‌ لام ئاسان که‌ی

زوان و قه‌لبم له‌ سه‌هو و خه‌تا

احفظ و انت خیر حافظا

زوانم بکه‌یته‌ هۆی خزمه‌ت و یاری

نه‌ هۆی بێزاری و مه‌ردم ئازاری

نه‌مکه‌ی به‌ شه‌یتان له‌ ژێر عا‌با‌دا

به‌دناوم نه‌که‌ی له‌ ڕووی دونیادا

نه‌مکه‌ی به‌ گورگێ له‌ پێسی مه‌ڕدا

بۆ مه‌ڕگه‌ل خواردن له‌ ڕانه‌ڕێ دا

نه‌م که‌ی به‌ تاپۆی سه‌ر‌لێ شێواندن

بمکه‌ی به‌ چرا بۆ ڕێ نواندن

یارمه‌تیم بده‌ی هه‌ر به‌نده‌ی تۆ بم

تا ڕوو له‌ تۆ بم نه‌ک ڕه‌نجه‌ڕۆ بم

یاڕه‌ب نه‌مکه‌یته‌ به‌نده‌ی زۆر و زه‌ڕ

دین به‌ دونیا ده‌ر عاقیبه‌ت به‌ شه‌ڕ

قورئان بکه‌یته‌ ئه‌سڵه‌حه‌ی ده‌ستم

ته‌نیا ڕزای خۆت بکه‌ی مه‌به‌ستم

هیدایه‌تی خۆت بکه‌ ڕێ نمام

کیتاب و سوننه‌ت بکه‌ پێشه‌وام

یا ڕه‌ب بنێره‌ سه‌ڵات و دروود

له‌ سه‌ر خاوه‌نی مه‌قامی مه‌حموود

هه‌م ئال و ئه‌سحاب گه‌وره‌ی ئوممه‌تی

منه‌ش ببخشه‌ به‌ شه‌فاعه‌تی



**********************************************

هێژا به‌ بڵێ شه‌رته‌ بژیم و نه‌مرم

تا ده‌ستی مناڵانی نه‌خوێندوو ئه‌گرم

ملیان له‌ په‌تی جه‌هل و نه‌زانی ده‌رکه‌م

کێو سه‌ر نجه‌وێنێ له‌ خۆ ڕاگری و سه‌برم

**********************************************

که‌م بڵێ بابم کێیه‌و بابی کێم

تا به‌که‌ی بێ ئاوه‌ز و که‌م ده‌رفه‌تی

پیاوی ئازا قه‌ت نه‌نازیوه‌ به‌ که‌س

کاتێ مه‌ردی پێت بڵێن بابی خوه‌تی

**********************************************

ئه‌و پیاوه‌ به‌ سه‌ر پاوه‌ چووه‌ بۆ پاوه‌

لای وایه‌ له‌ پاوه‌ ئه‌مێنێ له‌ سه‌ر پاوه‌

پاوه‌ی به‌ سه‌ری پاوه‌ له‌ ژێر پێ ناوه‌

نازانێ به‌ سه‌ر پاوه‌ سه‌ری داناوه‌

به‌ڵام گه‌وره‌ترین یادگاری مامۆستا مه‌لا مه‌حه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی مزگه‌وتی گه‌وره‌ی شاری کرماشان"مزگه‌وتی ئیمام شافعی کرماشان"ه‌؛ مامۆستا له‌ ساڵی 1368 به‌شی کۆنه‌ی مزگه‌وتی ئیمام شافعی هه‌ڵته‌کاند و به‌ کڕینی چه‌ند ماڵێک له‌ چوار ده‌وری له‌ نوێ به‌نای مزگه‌وتی دانا.له‌ مزگه‌وتی تازه‌ کتێبخانه‌ و هۆڵی کونفڕانس و چه‌ند هۆڵێک بۆ وانه‌ی کوردی و قورئان دابین کراوه‌.

مامۆستا له‌ چه‌ن شاری کوردستان و وڵاته‌ عه‌ره‌بیاکان مامۆستای بانگ هێشت کردبوو بۆ ئه‌م مزگه‌وته که‌ ده‌رسی ئیسلامی بده‌ن ‌. مامۆستا به‌هیوا ‌ بوو دوای بازنشین بوون له‌ ڕادیۆ کرماشان به‌ ته‌واوی هێز خزمه‌تی گه‌لی کورد بکات؛ته‌نانه‌ت مامۆستا کتێبی ڕێنووس و ڕێزمانی کوردیشی ئاماده‌ کردبوو بۆ ده‌رس دان له‌ مزگه‌وت به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌....

به‌ حه‌مدی خوا ئیستا دوای 20 ساڵ کاری به‌نای مزگه‌وتی تازه‌ی ئیمام شافعی ته‌واو بووه‌و بووه‌سه‌ نمادی یه‌کێتی خه‌ڵکی سونه‌ مه‌زهه‌بی شاری کرماشان. به‌ پێویست ده‌زانم ئاماژه‌ بکه‌م که‌ بۆ به‌نای ئه‌م مزگه‌وته‌ سازمانی ئه‌وقاف هیچ یارمه‌تیێکی نه‌داوه‌و ئه‌م‌ مزگه‌وته‌ به‌ تێکۆشانی خه‌ڵکی کرماشان به‌ سه‌مه‌ر گه‌یشتووه‌. هیوادارم ئه‌م مزگه‌وته‌ تا پاشه‌ڕۆژ جێگای عیباده‌تی موسڵمانان بێت و خوا خۆی ئه‌جری مامۆستا ڕه‌بیعی و یارانی بدات.

مامۆستا له‌ مانگی خه‌رمانانی 1375 له‌ کۆنفه‌ڕانسی یه‌کێتی ئیسلامی که‌ له‌ شاری تاران به‌ڕێوه‌ چوو بۆیه‌که‌م جار به‌شداری کرد و وتارێکی به‌ نرخی پێشکه‌ش کرد.

مامۆستا له‌ ته‌مه‌نی 63 ساڵی له‌ ڕۆژی (13/9/1375) بۆ هه‌میشه‌ چاوی له‌ دنیای ڕۆشن به‌ست و به‌هه‌شتی کوردستانی به‌ جێ هێشت.له‌شی موباره‌کی مامۆستا له‌ گۆڕستانی مین ئاوای شاری کرماشان به‌ خاک سپێردرا. خوا ڕۆحی شاد کات.

خه‌ڵکی شاری کرماشان و شاره‌کانی تری پارێزگای کرماشان وه‌ک پاوه‌ و جوانڕۆ و ڕوانسه‌ر و هه‌روه‌ها شاره‌ سونی نشینه‌کانی باشووری ئێران به‌ بیستنی هه‌واڵی کۆچی دوایی مامۆستا زۆر په‌رێشان بوون و داوای ڕوون بونه‌وه‌ی چۆنیه‌تی کۆچی مامۆستایان ده‌کرد. به‌ داخه‌وه‌ له‌ ڕۆژی به‌ خاک سپاردنی مامۆستا خه‌ڵک ئیحساساتی خۆیان به‌ده‌ر خست و له‌ته‌ک هێزه‌ ئاسایشیه‌کان ده‌رگیر بوون که‌ خه‌ڵکێکی زۆر ده‌ست به‌سه‌ر کران .بۆ چه‌ن ڕۆژێک کرماشان ڕه‌نگی ئاژاوه‌ی به‌ خۆی گرت. تازه‌ دوای خسارێکی زۆر ڕادیۆ و ته‌له‌فزوێنی ئێران ده‌ستیان کرد به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی ئاگاداری مامۆستایانی کرماشان و بنه‌ماڵه‌ی مامۆستا بۆ داواکاری و به‌ ئارامش بانگ هێشت کردنی خه‌ڵک...

دوای ئه‌م رووداوانه‌ ده‌رگای مزگه‌وتی ئیمام شافعی بۆ ماوه‌ی دوو سال داخریا تاکوو له‌ سالی1377به‌ هاتنی "حجه‌ الاسلام خاتمی" سه‌رۆک کۆماری ئه‌و کاته‌ی ئێران بۆ کرماشان دووباره‌ به‌رووی ئیمانداران باز کرایه‌وه‌.

به‌ دوای مامۆستا یاران و هاوڕێیانی مامۆستا بوون به‌ یادگاریێک بۆ خه‌ڵکی مزگه‌وتی نوێی ئیمام شافعی و به‌ ته‌واوی هێز بۆ به‌ سه‌مه‌ر گه‌یشتنی زه‌حمه‌ته‌کانی مامۆستا تێده‌کۆشان. ده‌نگی قورئان خوێندنی حاجی وه‌لی، ده‌سته‌ له‌رزۆکه‌که‌ی حاجی عه‌بدولکه‌ریم (که‌ یارمه‌تی نوێژ خوێنانی بۆ به‌نا سازی مزگه‌وتی نوێی ئیمام شافعی کۆ ده‌کرده‌وه‌)، مامۆستا حه‌کیم، سه‌ید تاهر هاشمی (که‌ به‌ شیعره‌ جوانه‌کانی تامی شیعره‌ جوانه‌کانی مامۆستای ئه‌هاورده‌ بیر)،سه‌ید حسه‌ین مه‌سعودی و ... ئیستا زۆریان کۆچی دواییان کردووه‌ لای کۆنه‌ یاره‌
که‌یانن.

http://sonnatnews.blogfa.com

behnam5555 06-20-2012 02:17 PM

« ملک الکلام مجدی سقزی »
 

« ملک الکلام مجدی سقزی »
( 1 )

« فاطمه حجازی »

منطقه ی زیبای سقز، این نقطه ی آراسته و کوهستانی که قسمتی از کردستان سربلند و بخشی از ایران اسلامی است، جایگاه شاعران و نویسندگانی بزرگ بوده است که تا ابد نام آنان از اتریخ و عرفان ایران و جهان پاک نخواهد شد و همچون ستاره ی پر فروغی در آسمان ادب می درخشند. بزرگ مردانی که علاوه بر آشنایی به زبان و فرهنگ و ادبیات سرزمین مادریشان و سرودن اشعار کردی، به زبان های دیگری چون فارسی، عربی، ترکی و ... شعر سروده اند و در این راستا تسلط و مهارت خود را به ثبوت رسانیده اند.
یکی از این ستارگان قدر اول آسمان ادب و عرفان و هنر که پایه ی نظم بلند را بر چنان فرازی نهادند که دانشمندان و فضلای هم عصر وی ، لقب ، ملک الکلام را درباره ی ایشان تصدیق نمودند ، میرزا عبدالمجید متخلص به مجدی سقزی می باشد که شمه ای از داستان زندگی پر بارش را در این مقاله تقدیم ادب دوستان می نمایم تا چه پسند افتد و چه در نظر آید:
·تولد و زندگی مجدی:
میرزا عبدالمجید فرزند میرزا عبدالکریم و متخلص به مجدی و ملقب به ملک الکلام در سال 1268 هجری قمری در سقز در خانواده ای متدین و با فرهنگ ، دیده به جهان گشود.
میرزا عبدالحمید فرزند میرزا عبدالمجید ملک الکلام ملقب به امیر الکتاب و مشهور به ملک الکلامی در مقدمه ی دیوان پدرش چنین نوشته است:
« حضرت ولی النعم و خداوند گارم مجدالدین1 ملک الکلام میرزا عبدالمجید متخلص به مجدی بن عارف ربانی میرزا کریم قدس سره شرح نژاد و سرگذشت زندگانی خودشان را با قلم معجزنگار نگاشته اند و مجملی از آن این است که چنانچه بهاءالدین محمد برادر کهتر نگارنده گفته اند:
ای یگانه حضرت مجدی که از فیض ازل
سعد اکبر بنده باشد تخت مسعود ترا
شد زبانت ترجمان روح القدس را زین سبب
فیض روح قدس تاریخ است مولود ترا
ولادت ایشان در سنه 1268 در قصبه ی سقز از توابع ولایت اردلان مطابق با فیض روح القدس می باشد.»
مرحوم ملک الکلام مجدی تحصیلات خویش را در زادگاهش نزد علماء زمان همچون مرحوم ملا ابراهیم مدرس مشهور سقزی و مرحوم شیخ محمود فراگرفته و با تمام رسانیده است و در شعر و خوشنویسی به مرحله ی استادی رسیده و در دیوان حاکم سقز به کتابت و منشی گری پرداخته است.
پس از مدتی که در مقر فرمانروایی مجید خان اردلان بوده ، آوازه ی دانشش در همه جا پیچیده و خطّ زیبایش حکام و سلاطین ایران را به شگفتی واداشته است.
1. « مجدالدین » گویا نام دوم ملک الکلام بوده است.
2. «فیض روح قدس» به حساب ابجد می شود 1268ه.ق که تاریخ ولادت با سعادت آن جناب است.
از این رو وی را به سنندج دعوت نموده و کاتب و منشی جکومتی کردستان و از جمله کاتب امیر نظام گروسی گشته که ایشان نیز از بزرگان ادب و خوشنویسان دوره ی خود بودند.
مرحوم مجدی در سال 1298ه. ق به منظورعزیمت به حجاز و زیارت خانه خدا ، از سقز به سنندج رفت ولی یکی از مردان متقی آن دیار به نام حاج شیخ شکرالله سنندجی از وی خواست که این سفر را به بعد موکول سازد تا در آینده باهم به زیارت خانه ی خدا بروند. مجدی این پیشنهاد را پذیرفت و نزد حاج ظفر الملک که سمت نیابت کردستان را داشت به عنوان منشی سرگرم کار شد و در سنندج ماندگار گشت و در همان شهر ازدواج نمود.
در سال 1305ه. ق چون نتوانسته بود با حاج شیخ شکرالله به سفر مکه برود ، همراه با همسر و تنها فرزندش عبدالحمید که در آن هنگام سه ساله بوده است از راه بغداد به مکه رفت و به زیارت خانه ی خدا نائل گردید. درباره ی این سفر خود چنین گفته است:
بر این عزیمتم اکنون کز این دیار بروم
به ملک دیگر با جمله بستگان و عیال
هر آنچه قرعه زدم از برای هجرت خویش
مرا بجز سفر مکه برنیامد فسال
به راه کعبه اگر پای من بفرساید
همی به پهلو غلطم چو قرعه رمسال
در این سفر با مفتی زهاوی ملاقات نمود که یکی از خاطرات شیرین این سفر وی بود. در پایان سفر حج مجدی به هنوان منشی دارالحکومه ی کردستان ، در سنندج ماندگار شد.
در سال 1309 ه. ق حسن علی خان امیرنظام گروسی ریاست دارالانشای حکومت کردستان را به مجدی تفویض نمود. مدتی پس از این انتصاب ، ناصرالدین شاه قاجار ، آثار نظم و نثر مجدی را دید و چنان شیفته ی گفتارش شد که وی را « ملک الکلام »1 لقب داد.
در سال 1318 نیز که ابوالقاسم خان ناصر الملک قراگوزلو همودانی حکمران کردستان شد، کماکان ریاست دارالانشای کردستان را به ملک الکلام واگذار کرد و بدین ترتیب ملک الکلام سالها در این سمت باقی ماند.
مرحوم مجدی دارای فرزندان زیادی بوده که قصد داشته جهت فذاگیری علم و ادامه ی تحصیل آنها را به خارج از کشور بفرستد اما به علت وقوع جنگ جهانی اول نتوانست به این آرزوی خویش جامه ی عمل بپوشاند میرزا عبدالحمید در ادامه ی مقدمه ی دیوان پدرش در این مورد چنین نوشته است:
« ... در سنه ی 1331 بعد از سی و چهار سال سه روز کم اقامت در سنندج بقصد اینکه فرزندان خود رابرای تحصیل علوم به اسلامبول برده و خود در حرمین مجاور شوند با عیال و اطفال به تهران آمدند قضا را به سبب حدوث « طوفان آتش »2 یعنی جنگ عالمسوز دول متحده عثمانی و آلمان و اطریش و دول موتلفه انگلیس و فرانسه و روس از حرکت بازمانده و در سن شصت و شش سالگی بجمع و تدوین نظم و نثر خویش که افزون از شصت هزار بیت است پرداختند...»
---------------------------------------
1. ملک الکلام یعنی شاه سخن و این به سبب شیوایی کلامش بوده است. از: مقاله ی ماموستا نافع مظهر
2. طوفان آتش: جنگ جهان سوز اول ، از سال 1914 آغاز و در سال 1918 پایان یافت.
همانطور که میرزا عبدالحمید در مقدمه ی دیوان پدرش اشاره نموده، مجدی در تهران به تدوین آثار نظم و نثر خویش پرداخت و تا پایان عمر پر برکتش در تهران اقامت نموده و به مطالعه در علوم و فنون و تصحیح کتب دواوین شعرا و تدوین آثار دلکش فکر و قلم خویش پرداخته و عاقبت در یال 1342 ه. ق در سن هفتاد و شش سالگی شمه وجودش که روشن کننده ی راه پیروانش و راهنمای طریقت شیفتگان ادب و عرفا سرزمینش بود به خاموشی گرایید و گفتار شیوای ملک الکلام ، اشعار زیبا و دلنشینش ، خط زیبا و ذوق هنری بی نظیرش ، عشق و علاقه ی وافر به سرزمین و علو مقام اخلاقی و عرفانی در آثارش ، برای همیشه در قلبهای رهروانش ماندگار گردید.
میرزا عبدالحمید میرالکتاب در سال 1337ه . ق دیوان پدرش را در 59 صفحه و یک ضمیمه ی دو برگی در پایان دیوان مجدی در مورد توصیف کیمیای سعادت و مناقب امام محمد غزالی1، به چاپ رسانید. ایشان هرچند در مقدمه ی دیوان وعده ی چاپ آثار دیگر پدرش را داده بود، ولی پیچکدام به طبع نرسید.
دیوان شعر ملک الکلام نایاب بوده و نسخه ای از آن در کتابخانه ی ملی ایران تحت عنوان دیوان مجدالدین ملک الکلام نگهداری می شود که متاسفانه صفحاتی از این مجموعه ناقص است.


behnam5555 06-20-2012 02:19 PM

« ملک الکلام مجدی سقزی »

(2 )

« فاطمه حجازی »



آثار مجدی:
مرحوم ملک الکلام، شاعر، نویسنده و ادیبی بزرگ مرتبه بوده که نه تنها در ادبیات فارسی استاد بوده بلکه به زبان های عربی ، کردی ، ترکی نیز تسلط داشته و به همه ی آنها شعر می سروده است. در اقسام شعر ازغزل ، قصیده و مثنوی و رباعی و قطعه مهارت داشته و از بهترین گویندگان عصر خویش به شمار می رفته است. در نثر قلمی متین و نگارشی شیوا داشته است.
ملک الکلام در طول زندگی پربارش آثار ذیقیمتی را تقدیم ادب دوستان سرزمینش نمود که قسمتی از این آثار عبارتند از:
1. شرح زندگانی و سوانح عمر خود که شاکل مطالب و نکات تاریخی،ادبی،علمی و فکاهی است.
2. دیوان مفصل نظم ، از قصاید غرای حکمت آیز ، غزلیات شوق انگیز عاشقانه و عارفانه ، مثنویات ، ترجیعات ، مراثی ، رباعیات و ماده تاریخهای بدیع،که پاره ای از آنها به طبع رسیده است.
3. سفرنامه حجاز که در مورد خاطرات سفر ایشان به مکه است و از مهمترین آثار نثر وی می باشد که در هنگام مسافرت به حج تالیف کرده است.
4. منشات و مقالات و رسالات مختلفه در توحید و اخلاقیات و عرفان.
5. تحقیقات حکیمانه وپند واندرزهای مهم اجتماعی واخلاقی از هر نوع وهرمقوله.
6. رساله ای در یک مقدمه و دوازده فصل کوتاه در مورد عشیره ی جاف و شرح جغرافیایی و مراتع و معابر احشام جاف.
7. مقدمه ی مجدی برنسخه ی‌مصحح منطق الطیرشیخ فریدالدین عطار نیشابوری.
8. قصیده ی 127 بیتی در وصف کالسکه ی بخار که در روزنامه تربیت شماره ی 191 آن زمان چاپ شده است.
----------------------------------------------
1. سرودن قصیده ای در توصیف کیمیای سعادت و مناقب امام محمد غزالی «ره» که بنا به استناد به یادداشت مرحوم مجدی در آخر دیوان شعر او ، خواسته در آخر دیباچه ی کتاب کیمیای سعادت به طبع برساند اما بنا به مصلحتی در خاتمه ی دیوان و مختصر خودش طبع نموده است «1337»
مرحوم مجدی علاوه بر داشتن افکار بدیع و ذوق هنری به کار تحقیق نیز علاقه ی وافر داشت چنانچه مقدمه ای بر « کیمیای سعادت» افاضه حجت الاسلام امام محمد غزالی ( ره) که در واقع تفسیری بر این کتاب پر مایه ی فارسی است سروده که این کار تحقیقی فیضی می دانسته است و از فرزندش درخواست که آن را در آخر دیباپه ی کتاب کیمیای سعادت به طبع برساند اما بنا به مصلحتی در آخر دیوان مجدی به مشاطه ی طبع آراسته شد. مجدی خود در حاشیه ی دیوانش به این موضوع اشاره فرموده و با خط زیبای خویش مرقوم فرموده است.
اینک چند بیت از این تفسیر:
فیضی که کیمیای سعادت بود بنام
صد کیمیاست هر دم از وی نثار دل
آن کیمیا که ناسخ اکسیر اعظم است
بنموده چون محک به تمامی عیار دل
مصباح روح و مرگ فنا زندگی بقا
مفتاح غیب و هادی عقل و مدار دل
بعد از نبی و قول نبی در جهان حس
حقا که نیست بهتر از آن حقگذار دل
بازدید از ابنیه ی تاریخی و آثار فرهنگی ، علاقه ی و عشق مجدی را به وطن و فرهنگ و گذشته ی سرزمینش بیشتر می نمایاند. چنانکه در صدد بازدید از ابنیه ی تاریخی و فرهنگی زادگاه و سرزمینش برآمد. از جمله این که غار کرفتو یا کاخ هوخشتره1 را در سال 1301 ه. ق بازدید نموده و رساله ای در باب آن نوشته که اکنون هم موجود و سندی بذای اهل تحقیق و کاوشگران تا بیشتر به هویت میراث فرهنگی خود پی ببرند. همچنین با نوشته ای مربوط به باباگرگر و آب معدنی آنجا خاطرات سفر سال 1314 ه. ق وی بدانجاست.
·اشعار مجدی:
مرحوم ملک الکلام مجدی شاعری توانا و ادیبی بزرگ بوده است که در اقسام مهارت داشته و به سوردن انواع شعر پرداخته و در این راستا تسلط مهرت خویش را ثابت نموده است.
میرزا عبدالحمید در مورد آغاز شعر سرودن پدرش در مقدمه ی دیوان وی چنین نوشته است:
« ... ایشان از زمان مزاهقت به گفتن اشعار شیوا مایل بوده است. چنانکه در یکی از قصایدش می فرماید»
من آن پیمبرم اندر سخنوری که مرا
به جای وحی فرود آمده است سحر حلال
ز بس چو معدن و دریا گهر بر افشاندم
شده است دامن و جیب زمانه مالامال
درون پرده ی فکر من از کساد هنر
هزار شاهد معنی نهفته اند جمال
-----------------------------------------------------
. غار کرفتو در خاک هوبه تو یا اوباتو در 21 کیلومتری جنوب غربی تکاب بین اقشار و خاک سقز کردستان واقع شده است و قدمتی تاریخی دارد. از کتاب: تکاب افشار نوشته ی علی محمدی

اشعار ملک الکلام عموماً حاوی مضامین اخلاقی ، عرفانی و اجتماعی می باشد. وی موضوعات اخلاقی و اجتماعی و عرفانی را با چنان روانی و سادگی و در عین حال زیبائی بیان نموده که همه ی طبقات جامعه تحت تاثیر آن قرار می گیرند و به قول دکتر محمد مکری: « ... صفای باطن ، لطافت طبع ، رقت معانی ، زیبائی الفاظ ، جودت دهن و احاطه ی کامل بر تمام علوم عصر همراه با خیرخواهی و نوع پرستی و علو مقام روحی و فکری و اخلاقی ، ملک الکلام را در میان دانشمندان و بزرگان عصر خود بی همال ساخته بود.عشق به‌خدا،عشق و علاقه ی وافر به زادگاه و سرزمینش و عشق و محبت و نوعدوستی به مردم در تمامی ابیات و اشعارش هویدا و آشکار است. آنجا که عشق به خدا و خالق یکتا ، امید دهنده و مونس جانش می شود می گوید:
نام تو همان ورد زبانست که بود
یاد تو همان مونس جانست که بود
گر نا به ابد حاجت من برناری
بازم به تو امید همانست که بود
و در بازگشت به سوی محبوب چنین می سراید:
گر سوی نشیب یا ببالا برویم
از سوی تو سوی تست هر جا برویم
بی پای بدام تو بسر آمده ایم 1
سر در ره تو باخته بی پا برویم2
غزلیات و رباعیات عاشقانه نیز در دیوان مجدی به چشم میخورد ولی تا حد یک تنوع شاعرانه ، به این گونه شعر پرداخته است.
مجدی سی سال از بهترین سال های عمر خود را در زادگاهش سقز گذرانده است و عشق و علاقه ی بسیار او به زادگاهش همواره همراه و مونس وی بوده و در دوری از سقز قطعه شعری کردی سروده است که متاسفانه از آن فقط این بیت باقی مانده است:
جه‌رگم له‌ت له‌ته‌ خۆزگا بمدیایێ
چاره‌ چه‌قیله‌ی ناری قه‌ڵایێ3
------------------------------------
1- به جهان آمدن در زمان ولادت
2- از جهان رفتن مرده که پای رفتن ندارد
3- ترجمه: جگرم لخت لخت است کاش دگرباره انبوه شقایق ناری قلعه را می دیدم. « پاره چه قیله» نوعی شقایق در کردستان می باشد که دارای گلبرگ های بسیار لطیف و ریزی می باشد. ناری قلعه ، قلعه ای قدیمی در مرکز شهر سقز بوده که اکنون از بین رفته است.« آقای مصطفی کیوان»
از اشعار کردی مجدی تنها یک قطعه ی مشهور باقی مانده که مهارت و استادی وی را در این رشته به اثبات می رساند که چنین است:
له‌ دوولا زوڵفی لاولاوه‌ له‌ سه‌روی قامه‌ت ئاڵاوه‌
خه‌م و پێچی هه‌موو داوه‌، چ له‌م لاوه‌، چ له‌و لاوه‌
موژه‌ی وه‌ک نیشی په‌یکانه‌، هه‌میشه‌ کاری پێکانه‌
دڵی هه‌ر خوێش و بێگانه‌، به‌ ئه‌م په‌یکانه‌ پێکاوه‌
له‌ جه‌وری غه‌مزه‌کانی تۆ، که‌ بێچاره‌ کوژه‌ و جادوو
چ خوێنی بوو، چ جه‌رگی بوو که‌ نه‌ڕژاوه‌ و نه‌ پرژاوه
سه‌با بێنێ ئه‌گه‌ر بێنێ له زوڵفت دین و دڵ دێنێ
وه‌لیکن که‌ی دڵ دێنێ له‌ بۆ عوششاقی تۆماوه‌
نه‌ یاقووته‌ به‌ ره‌نگێنی له‌ نێوی کان که‌ ده‌ی بینی
له‌ ره‌شکی لێوی تۆ خوێنی دڵی کانه‌که‌ گیرساوه‌
له‌ داوی ته‌ڕڕه‌ و په‌رچه‌م دڵی ئاشوفته‌ ناکارم
که‌ ئازادی له‌ قه‌یدی غه‌م خودا له‌مداوه‌ پێداوه‌
وه‌ره‌ به‌ڵکه‌ نه‌جاتم ده‌ی له‌ مه‌وجی قوڵزمی بێ‌په‌ی
ل مه‌جدی غافڵی تاکه‌ی که‌ بێ تۆ غه‌رقی گیژاوه‌

* کتابنامه:
1- افشار- ایرج: نامواره ی دکتر محمود افشار، « مقاله ی آقای مصطفی کیوان» ، چاپ اول شماره ی 37 مجموعه ی انتشارات ادبی و تاریخی موقوفه ی دکتر محمود افشار یزدی – پاچخانه بهمن، تهران، 1370ه. ش
2- خاکی – خالد: نظری به کردستان ودیداره با شعرای کرد، چاپ اول، انتشارات شرق، تهران 1356 ه.ش « مقاله ی سقز و ملک الکلام مجدی به قلم ماموستا نافع مظهر»
3- صفی زاده«بۆره که یی» و صدیق: پارسی گویان کرد، چاپ اولو چاپخانه ی حیدری، تهران، 1366 ه.ش
4- فاروقی – عمر: نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، چاپ اول، انتشارات محمدی، سقز 1369 ه.ش
5- محمدی – علی: تکاب افشار، چاپ اول ، چاپخانه ی حیدری، ناشر مولف، تهران، اردیبهشت 1369 ه.ش
6- میرزا عبدالحمید ملک الکلام « امیر الکتاب» : دیوان ملک الکلام مجدی، چاپ اول ، ناشر: میرزا علیخان ، مطبعه ی آقا میرزا علی اصغر، طهران 1337ه. ق

منبع : انجمن فرهنگی ادبی مولوی کرد- سقز

behnam5555 06-23-2012 09:19 PM

ئەحمەدی خانی
 

ژ یاننامەی ئەحمەدی خانی

ناوی ئه‌حمه‌ده، کوڕی ئه‌لیاس کوڕی ڕوسته‌م نازناوی شیعری له‌ هۆزی خانیان وه‌رگرتووه‌. به‌شێکی ئه‌م هۆزه‌ له‌ ده‌ورووبه‌ری ناوچه‌ی بۆتان بوون، به‌ڵام بنه‌ماڵه‌ی شاعیر باریان کردووه‌ بۆ بایه‌زید.
له‌ ساڵی 1650 ز. به‌رامبه‌ر له‌ گه‌ڵ 1061 ک. له‌ بایه‌زید له‌ دایک بووه‌ و له‌ له‌ 1707 ز. کۆچی دوایی کردووه‌:

له‌ داک و دما ژ غه‌یب فه‌ک بوو
تاریخ هه‌زار و شیست و یه‌ک بوو


وه‌ک له‌ سه‌رچاوه‌کانی ژیان و به‌رهه‌مه‌کان ده‌رده‌که‌وێ له‌ بنه‌ ماڵه‌یه‌کی ده‌وڵه‌مه‌ندا له‌ دایک بووه‌ و ژیاوه‌. ئه‌و ساڵانه‌ گه‌رمه‌ی شه‌ڕی نێوان عوسمانییه‌کان و سه‌فه‌وه‌ییه‌کان بووه‌. له‌ ساڵی 1638 سوڵتان مورادی چواره‌م له‌گه‌ڵ قوبادبه‌گی میری ئامێدی په‌یمانێکی به‌ست، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ سوپایه‌کی کورد بۆ شه‌ڕ له‌ گه‌ڵ عه‌جه‌م ڕه‌وانه‌ی به‌غدا بکرێ. به‌م شێوه‌یه‌ ئه‌م ناوچه‌ جۆگرافییانه‌ وه‌ک قه‌واره‌یه‌کی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت خۆیان گرت تا سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی نۆزده‌م.
خانی وه‌ک مامۆستایه‌ک وانه‌ی له مزگه‌وت به زمانی کوردی به‌ منداڵان وتۆته‌وه‌، بۆ ئه‌م ئامانجه‌ "فه‌رهه‌نگی نووبه‌هار" ی به‌ عه‌ره‌بی و کووردی، هه‌روه‌ها کتێبی "عه‌قیدا ئیمانێ" (عه‌قیدا کوردی) له‌ باره‌ی زانستی ئایینییه‌وه‌ نووسیوه‌ته‌وه‌.
"مه‌م و زین" شاکاری خانییه‌ که‌ چیرۆکێکی دڵداری و له‌ هه‌مان کاتدا حیکایه‌تی کوردی ئه‌و سه‌رده‌مه‌یه‌. دوای لێکۆڵینه‌وه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتناسان، کۆمه‌ڵیک غه‌زه‌ڵ و قه‌سیده له‌ خانی ده‌ستمان که‌وتووه‌ که‌ نیشانده‌دا که‌ له‌م بواره‌یشدا شاره‌زابووه‌.
مه‌م وزین له‌ شه‌ست فه‌سڵدا نوسراوه‌. خانی مه‌به‌ستی خۆی له‌ نووسینی مه‌م و زین وا به‌یان کردووه‌:

خــانی ژ که‌مالــێ بێ که‌مالـی
مه‌یـــــــدانا که‌مـــــالێ دیــتی خالی


یه‌عنی نه‌ ژ قابیل و خه‌بییـری
به‌لکی ب ته‌عه‌سسوب و عه‌شیــری

****
دا خــــه‌لق نـــــــه‌بێژن کو ئه‌کـراد
بـێ مــه‌عــریفه‌تـن بـێ ئه‌ســڵ و بنیــاد

ئه‌نـــواعـی میلـه‌ل خـــودان کتێبـن
کـــــرمــــــانج تـه‌نــــێ د بــێ حـــسـێبـــن


خانی ده‌ڵێ که‌ کورد بێ به‌هره‌ نییه‌، توانای ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ خۆی گه‌وره‌ بکا و وه‌ک گه‌لانی دیکه‌ خه‌ڵکی حه‌سێبی بۆ بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌و هه‌ڵسووکه‌وته‌ی بۆ هه‌ڵنه‌که‌وتووه‌بگاته‌ ئه‌نجام.
چیرۆکی مه‌م و زینی خانی یه‌کێکه‌ له‌و چیرۆکانه‌ی بووه‌ به‌ شانازی ئه‌ده‌بی کوردی و ئه‌ده‌بی ڕۆژهه‌ڵات که‌ به‌رامبه‌ر به‌ شاکاره‌کانی ئه‌ده‌بی عاله‌می ده‌وه‌ستێ.
چیرۆکی مه‌م و زین گێڕانه‌وه‌یه‌کی ئه‌ده‌بی میللی سه‌رزار بووه‌ بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر پێش سه‌رده‌می خانی. چیرۆکه‌که‌ هه‌رچه‌نده‌ به‌ ناوی مه‌م و زێن ناوبانگی ده‌رکردووه‌، به‌ڵام به‌ ناوی " مه‌می ئالانیش" ناسراوه‌.
ده‌زانین که‌ له‌ کاتێکدا که‌ زمانی عه‌ره‌بی به‌ سه‌ر ئێراندا زاڵ بوو، فیرده‌وسی به‌ "شانامه‌" زمانی فارسی له‌ تیاچوون ڕزگارکرد. خانیش به‌ به‌رهه‌مه‌که‌ی خۆی زمانی کوردی له‌ هێرشی عه‌ره‌به‌کان پاراست. ڕازی سه‌رکه‌وتنیان ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌ردووکیان حیکایه‌ته‌کانی ڕابردوویان دووباره‌ نووسیوه‌ته‌وه‌. به‌ڵام شانامه‌ له‌ کاتێکدا که‌ فیرده‌وسی نووسیویه‌تی‌ له‌ بیری خه‌ڵکی نه‌ماوه‌ته‌وه‌، به‌ڵکوو ته‌نیا بڕێک له‌ خه‌ڵک که‌ ژماره‌یان که‌م بووه‌ ئه‌و چیرۆکانه‌یان نه‌ به‌ ته‌واوه‌تی زانیوه‌. به‌ڵام مه‌م و زین بۆ هه‌موو کوردێکی کرمانجی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ئاشنا بووه‌، له‌ سه‌ری گۆرانی و چیرۆک و ... دانابوو و به‌ ته‌واوه‌تی و به‌ که‌مێک جیاوازی له‌ گه‌ڵ چیرۆکه‌که‌ی خانی له‌ بیری کۆمه‌ڵی خه‌ڵکی مابووه‌وه‌.
ئه‌گه‌ر شاکاری نیزامی گه‌نجه‌وی له‌یلا و مه‌جنوونه‌، پاڵه‌وانی چیرۆکه‌که عه‌ره‌بێکه‌ و چیرۆکه‌که‌یش له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ عه‌ره‌بییه‌، به‌ڵام ‌مه‌م و زینی خانی له‌ بنه‌ڕه‌ته‌وه‌ کوردییه.
له‌ به‌رهه‌مه‌کانی خانیدا وڵاتپه‌ره‌ستی و کوردبوون زۆر به‌ هێزه‌. له‌ کاتێکدا که‌ خه‌ڵکی ئه‌و ناوچه‌یه‌ به‌ جێگه‌ی باس و لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌ر ڕه‌گه‌ز و زمانی خۆیان خه‌ریکی شه‌ڕ له‌ گه‌ڵ مه‌سیحییه‌کان بوون، مه‌م و زین ده‌روازه‌یه‌ک بوو به‌ره‌و ناسیۆناڵیزمی کوردی.


behnam5555 06-25-2012 09:07 AM

ياشار كمال نويسنده ي لحظات جامعه ي انساني
 
ياشار كمال نويسنده ي لحظات جامعه ي انساني

http://up.vatandownload.com/images/w...9tscx1x3nn.jpg

یاشار کمال (Kemal – Yashar) در سال 1923 در شهر (همیته) ترکیه به دنیا آمد. نام وی به عنوان از نویسنده مشهور و کرد تبار ترکیه در میان خوانندگان ایرانی نامی آشناست. بیشتر رمان­های یاشار کمال به زبان فارسی ترجمه شده و مقبولیت خاص و عام یافته است. آثار یاشار کمال اگر چه از متن سرزمین و جغرافیایی محدود و مشخصی برآمده­اند، اما ساختار و محتوایی جهانی دارند.
وی در مراسم دریافت جایزه صلح ناشران و کتاب­فروشان آلمان در اکتبر 1997 خود را این گونه معرفی می­کند: «من مردی اهل هنر، شعر و عاشقی هستم. از زمانی که خودم را با این هنر مشغول کرده­ام، تمام تلاشم را به کار گرفته­ام که آن را به بهترین وجه ممکن انجام دهم. گفتم مردی اهل هنر و شعر وعاشقی هستم نه ادبیات. زیرا قبل از این که نوشتن را شروع کنم، نقال و عاشق بودم.»
17-18 ساله بود که شروع کرد توروس را ده به ده گشتن و همراه آن داستان­های حماسی را نقل کردن، که آن­ها را به عنوان هنرآموز، از استادان ترانه­سرای منطقه­ی چو­گوروا یاد گرفته بود. در کنار این کار نیز، به گردآوری مرثیه­ها و همچنین اشعار شاعران نام­آور مردمی می­پرداخت. حضور وی به عنوان عاشق، کار جمع­آوری فرهنگ عامیانه را خیلی ساده­تر می­کرد.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...nB17PwDdxIdZj2

در مرثیه­خوانی توسط زنان، اشعاریش راجع به مدح و ستایش و سوگواری و مصیبت، برای بزرگداشت مردگان یا به مناسبت حادثه­ای غم­انگیز ، خوانده می­شد. اغلب زنان این مرثیه­ها که دهان به دهان نقل شده و به آنها رسیده بود را، مانند مرثیه­سرایان حرفه­ای می­خواندند. به دست آوردن این مرثیه­ها از زنانی که آنها را می­خواندند برای هر کسی نمی­توانست به سادگی صورت بگیرد ولی آنها با کمال راحتی نزد او می­آمدند و مرثیه­هایی که خواندن آنها برایشان سلیس و روان بود، برایش دیکته می­کردند.
در سن 20 سالگی با نوشتن اولین مجموعه­ی داستان­هایش به ادبیات نوشتاری روی آورد. مرثیه­هایی که شخصاً جمع آوری کرده بود در سال 1943 در یک کتاب کوچک منتشر شد و چند سال بعد یعنی سال 1952 اولین داستان و سال 1953 اولین رمانی که نوشتن آن را در سال 1947 آغاز کرده بود، منتشر شدند.
اولین داستانش را به نام داستان کثیف در سال 1947 نوشت.
وی برنده سه جایزه رپرتاژ ، رمان و نمایشنامه گردیده است؛ همچنین نامزد جایزه نوبل ادبیات در سال 1973 نیز بوده است.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...uCkgbQqrU_kg0J

از آثار وی می توان لانه های پریان - پیت حلبی - زمین آهن است و آسمان مس - علف همیشه جوان - افسانه کوتاه آقری - قهر دریا - یاغی - تنهایی- اگر ما را بکشند - درخت انار روی تپه - ستون خیمه و شاهکار چهارگانه وی "اینجه ممد" (که تا کنون به بیش از 20 زبان منتشر شده و بارها به فیلم در آمده است) نام برد. کتاب­های مذکور در فاصله زمانی سال‌های 1955 تا 1987 نوشته شده است.
یاشار کمال در اکتبر 1997 موفق به دریافت جایزه صلح ناشران و کتاب­فروشان آلمان شد
گفت‌وگوی «گاردین» با «یاشار کمال»
سیاست هنر را نابود می‌کند
«یاشار کمال» پیرمرد هشتاد و پنج ساله‌‌‌ای است که به ناتوانی جسمی‌اش عادت کرده و‌ در اتاق پذیرایی درهم و برهم خود نشسته است. نویسنده‌ای که بسیاری از مردم ترکیه زمانی تصور می‌کردند نخستین کسی باشد که جایزه نوبل ادبیات را به خانه‌‌اشان بیاورد. «عایشه بابان» برای همسرش «یاشار کمال» چایی می‌آورد و می‌گوید: «تا به حال روزنامه‌نگاری ندیده‌ام که کمتر سئوال کند. یاشار! بگذار این پسر حرف‌اش را بزند.»
«یاشار کمال» پیر شده اما هنوز گیرایی صدایش را از دست نداده و وقتی حرف می‌زند عباراتش سرشار است از لیطفه‌ها، شجره‌نامه‌های دقیق، حکایت در حکایت‌ها و شعرهای بومی. گه‌گاهی هم با دست روی عصایش مکث می‌کند. ذوق نویسندگی یاشار کمال ارثی است. پدرش ملاک کرد بزرگی بوده که در سال ۱۹۱۵ به آناتولیای شرقی فرار کرده است. شاعران بودمی نخستین آموزگاران یاشار کمال بوده‌اند و وقتی تنها چهارده سال داشته، یکی از همین آموزگارها از او دعوت می‌کند که شاگردش شود. کمال در این باره تعریف می‌کند: «گفت که روزی «کاراکااغلان» جدیدی خواهم شد.» شاعر و آوازخوان معروف قرن هفده را می‌گفته است.
«یاشار کمال» دهکده‌ی پدری خود را ترک کرد و عازم مدرسه شد و با سروانتس، چخوف و در نهایت استاندال آشنا شد. استاندال نویسنده محبوب کمال در روزهای نخست رمان‌نویی‌اش شد، به طوری که درباره‌اش می‌گوید: «از دهکده آمده بودم. از همه چیز سر در می‌آوردم، اما [بعد استاندال] با دنیای جدیدی روبرو شدم.» یاشار کمال آشنایی و شیفتگی آن روزش به ادبیات غرب را خوش‌اقبالی زندگی‌اش توصیف می‌کند اما با این وجود خود را به تاریخ خانواده‌ و «چوکورووا»ی دوران کودکی‌اش وفادار می‌داند. «یاشار کمال» همچنین برای نوشتن «اینجه ممد» پرفروش‌ترین اثرش که نخسه‌ی آناتولی «رابین هود» است، تا حدودی از داستان‌هایی استفاده کرده که از زبان راهزنان دهکده خود شنیده است. «سلمان تنها» نیز بر اساس مرگ پدر کمال در دستان بچه یتیمی است که در سال ۱۹۱۵ بزرگ کرده است، قتلی که خود یاشار در پنج سالگی شاهد آن بوده.

http://t2.gstatic.com/images?q=tbn:A...NrsHIkdbYpupb5

«آقایان آکچاساز» د
استان صحرانشین‌های سال‌های ۱۸۶۰ منطقه‌ی «چوکورووا» است، این کتاب نیز بر اساس اشعار «دادالوغلو» شاعر عاشیق قرن نوزده ترکیه که نزدیک محل تولد یاشار کمال دفن شده، نوشته شده است. «یاشار کمال» قسمتی از شهر «دادالوغلو» را دکلمه می‌کند و با دست راستش میزان شعر را نشان می‌دهد و می‌گوید: «خداوند نشانه داد تا ایمانمان محکم شود، اینطور مقدر است اما فرمان، فرمان سلطان است.» کمال در ادامه می‌گوید: «عصیانی بالاتر از این را شاهد بوده‌اید؟»
«یاشار کمال» با حرف‌هایی که ماه اکتبر به یک روزنامه آلمانی زده بود، توجه مردم ترکیه را دوباره به خود جلب کرد، چرا که گفته بود دیگر به پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا امیدی ندارد. گفته بود: «اتحادیه اروپا هم مثل تمام قدرت‌های بزرگ دیگر دنیا دلال جنگ است.» با این حال، «کمال» به‌عنوان یک رمان‌نویس همیشه مدافع ثابت‌قدم هویت بومی بوده و به تمایلات غرب‌طلبانه‌ی ترکیه با دید ظن و تردید نگاه کرده است. می‌گوید: «روشنفکران ما از غربی‌ها تقلید می‌کنند و خودشان را گم کرده‌اند و هیچ‌چیز درباره‌ی آناتولیا نمی‌دانند و با نگاه تحقیر آن را می‌نگرند. به ناظم حکمت نگاه کنید، او شاعر بزرگ ترکیه بود. از آناتولیا سر درآورد و آن شاهکارهای بی‌نظیر را نوشت.»
«یاشار کمال» نویسندگی را از سال‌های ۱۹۵۰ شروع کرد و در روزهای نخست حرف‌هایش به نوعی پوپولیسم تالستوی‌وار شباهت داشت و در میان چپ‌گرایان ترکیه مورد استقبال قرار گرفت. «کمال» از همان کودکی هم از سیاست سر در نمی‌آورده و وقتی هفده سال داشته کتاب «کمونیسم چیست؟» را در دست گرفته و به گفته خودش «حتی یک کلمه» آن را هم نفهمیده است. از همان موقع یاشار یک سوسیالیست نامتعارف شد و در جوانی به زندان افتاد و داستان‌ کوتاه‌ها و نوولا‌هایش توسط پلیس مصادره شد. در سال‌های ۱۹۴۰ هم به اتهام تشکیل اتحادیه تراکتوررانان دستگیر شد اما به یاد می‌آورد: «از رئیس‌پلیس التماس می‌کردم که دست‌نوشته‌هایم را پیدا کند و او می‌گفت آن‌ها را در «کادیرلی» برای روشن کردن چراغ استفاده کردیم.»

یاشار کمال مدتی از آدم‌های مهم چپ افراطی بود، در سال‌های ۱۹۷۰ به گوشه رانده شد اما مشکلات با او باقی ماند. در سال ۱۹۹۶ هم به‌خاطر انتقاد از سرکوبی وحشتناک ترکیه در جنگ جنوب شرق این کشور و دفاع از جدایی‌طلبان به بیست ماه زندان محکوم شد. ژانویه گذشته نیزبا افزایش تعداد کشته‌شدگان جنگ به بیش از چهل هزار نفر، مطبوعات ترکیه یاشار کمال را به‌ دلیل انتقاد از موضع دولت در مورد جنگ کردها مورد حمله قرار دادند، چرا که او گفته بود دولت ترکیه تنها مشکلات را بیشتر می‌کند. یاشار کمال در یک کنفرانس مطبوعاتی در آنکارا گفت: «جنگجویان را تروریست می‌خوانیم و می‌خواهیم به این طریق مشکلات را حل کنیم در حالی که ما به کشوری تبدیل شده‌ایم که علیه ملت خودش جنگ می‌کند.»
«یاشار کمال» به شدت تاکید می‌کند که فشارهای سیاسی هیچ‌گاه بر روی حرفه‌اش تاثیر نداشته‌اند و می‌گوید: «یک نویسنده اگر بخواهد پایش را از گلیم‌اش درازتر کند، کارش تمام است.» کمال به شدت با آن‌هایی که او را نویسنده‌ی چپ می‌خوانند، مخالف است و می‌گوید: «من همیشه امیل زولا را ستایش کرده‌ام اما از رمان‌هایش هیچ‌گاه خوشم نیامده. واقعیت‌های اجتماعی ممکن است عامل مهمی باشند اما سیاست هنر را به خطر می‌اندازد. من درباره‌ی اینچنین موضوعات نمی‌نویسم. من برای مخاطب خاصی نمی‌نویسم، من حتی برای خودم هم نمی‌نویسم، من تنها می‌نویسم.»

وقتی حرف به مشغولیات و دغدغه‌هایش می‌رسد، لبخند می‌زند و می‌گوید: «تو را خدا به ما نگاه کنید، همه‌امان به آدم‌های کودن و نادانی تبدیل شده‌ایم و وقتی به داستان فکر می‌کنم، آینده‌ای نمی‌بینم. چون اصلا آینده‌ای وجود ندارد.» یاشار کمال از روی کاناپه کمی خم می‌شود و ادامه می‌دهد: «بله، نوعی سرکشی و طغیان در رمان‌هایم وجود دارد اما هیچ ربطی به طغیان علیه بشریت ندارد. تا وقتی که بشر از یک نقطه تاریک به نقطه تاریک دیگری می‌رود، مدام برای خودش افسانه می‌سازد. فرقم با بقیه مردم این است که من افسانه‌هایم را یادداشت می‌کنم.»

قهرمان‌های داستان‌های یاشار کمال با جدلی اگزیستانسیال روبرو هستند، همان جدلی که «چوکورووا» در طول عمرش با آن‌ مواجه بوده. هشتاد سال پیش، دهکده «ممیت» در وسط انبوهی از جنگ و باتلاق قرار داشته. اما امروز چیزی جز زمین از آن باقی نمانده. کوچ‌نشینی دیگر به تاریخ پیوسته. مهاجران فصلی به تدریج در حال نابودی هستند و حکایت‌های شفاهی بومی منطقه هم تنها از ذهن معدودی پیرمرد بیرون کشیده شده و در کتابخانه عمومی آدانا کتاب شده است.

«یاشار کمال» اهل نظریه‌پردازی نیست و ترجیح می‌دهد که به جای نظریه‌های ادبی درباره رمان «افسانه هزاران گاو نر» حرف بزند. نسل‌های نسل خانواده حیدر آهنگر بودند و شمشیرهای معروفی می‌ساختند. حیدر تصمیم می‌گیرد که جدای هر گونه مقام و پول به سراغ «رمضانغلو» نوه‌ی شاهنشاه آدانا برود و بهترین کارش را به او تقدیم کند. حیدر در خانه‌ی محقرش را باز می‌کند و می‌گوید: «چه روز خوبی!» کار حیدر می‌گیرد و حتی «ایسمت اینونو» رئیس‌جمهور سال ۱۹۳۸ هم به سراغش می‌آید اما چیزی در مقابل شمشیر به او نمی‌دهد. حیدر هم تا نیمه‌ی شب مدام مشغول کار بوده و صبح همسایه‌ها جسدش را پیدا می‌کنند. پیش از مرگ، شمشیر را به طور ناجوری فرم داده بوده. یاشار کمال در این باره می‌گوید: «سرنوشت حیدر به تکه‌ای آهن بستگی دارد و نمی‌توانست بیشتر از آن کسی که بود، باشد.»

داستان‌های یاشار کمال پر از شخصیت‌های دن‌ کیشوت‌وار است. اما هیچ‌کدام به اندازه نویسنده‌اشان شبیه دن‌ کیشوت نیستند. کمال معروف‌ترین رمان‌نویس داخل کشور ترکیه است اما انگار خیلی طول کشیده و دیگر کسی برایش جایزه نوبل انتظار ندارد. تا به حال سی رمان نوشته و خیلی‌ها تعدادی از آن‌ها را تکراری می‌خوانند و بعضی‌های دیگر می‌گویند که طرح و شخصیت‌بندی‌های «یاشار کمال» مربوط به دنیای ادبیات گذشته است و از این جهت نمی‌تواند با فانتزی‌های پست‌مدرن داستان‌های «اورهان پاموک» رقابت کند.

«هیلمی یاووز» شاعر و منتقد معروف ترک درباره «یاشار کمال» می‌گوید: «داستان‌نویس قهاری است اما مشکل اینجاست که دنیای داستانی او با واقعیت‌های زندگی مدرن ترکیه فاصله زیادی دارد. ترکیه دیگر کشور کوچکی نیست و این دستور آتاتورک که کشاورزان ارباب ما بشوند، دیگر جایگاهی ندارد.» با این حال، «یاشار کمال» پا پس نمی‌گذارد و قلم‌های تازه‌ی میز تحریرش حکایت از یک رمان تازه دارد، رمانی درباره‌ی جابجایی ترک‌ها و یونانی‌ها پس از سال ۱۹۲۲/ «یاشار کمال» درباره‌ی این کتاب می‌گوید: «آدم‌ها از مرگ می‌ترسند اما در یک چشم به هم زدن، همگی می‌میریم. این همان داستانی‌است که باید بنویسم.»

گفت‌وگو چهار ساعت طول کشیده و عصر فرا رسیده است. «عایشه بابان» در اتاق پذیرایی را باز می‌کند و می‌گوید: «چیزی که دنبالش آمده بودی بدست آوردی؟ باید شام را حاضر کنیم.» ذهنم پر از حکایت‌های مختلف است، به سمت خیابان پایینی سرازیر می‌شوم و مراقبم که زیر چرخ‌های اتوبوس پرسرعتی له نشوم. ناگهان حواسم سر جایش می‌آید، وسط استانبول هستم و نه در عالم هپروت.



behnam5555 06-25-2012 08:35 PM

شیخ موس داغتکین
 

شیخ موس داغتکین

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...de_Paris_2.jpg

وی در سال ۱۹۶۴ در روستای هارون در کردستان ترکیه به دنیا آمد . وی در دانشگاه آنکارا در رشته سمعی بصری به تحصیل پرداخت. در سال ۱۹۸۷ به خاطر فشار دولت نظامی ترکیه بر کردها و قتل عام آنها در سن ۲۲ سالگی به فرانسه پناهنده شد
وی در پاریس ساکن شد .
از طبع شعر بسیار قوی برخوردار است . به زبان های کردی و فرانسه شعر می سراید . شعرش در سطحی بسیار بالاست طوری که تعجب شاعران برجسته فرانسه را برانگیخت
وی جایزه بین المللی شعر فرانسه را دوبار دریافت کرده است . ۱- جایزه ایوان گل ۲۰۰۵ که تمام شعرای فرانسه در آن شرکت می کنند . به نوشته مطبوعات فرانسه شعر وی بسیار قویتر از خود شاعران فرانسوی است
جایزه بین المللی مالارمه ۲۰۰۷ که تمام شعرای فرانسوی زبان دنیا ( فرانسه زبان رسمی ۲۹ کشور است ) در آن شرکت می کنند
او در هر دو شرکت و به عنوان نفر برتر شناخته شد .محافل ادبی و علمی فرانسه از وی بسیار استقبال کرده اند .

http://upload.wikimedia.org/wikipedi...lerm_-_002.jpg

بعضی از اشعارش عبارتند از : ۱- جاده های شبانه ۲- رنگ صاف آسمان ۳- فعل زمان

انتشارات مشهور روبر لافون پاریس موسسه کردی پاریس و چند ناشر دیگر آثار وی را به فروش می رسانند که از استقبال بی نظیری برخوردار بوده است
متاسفانه هیچ یک از آثار وی به فارسی ترجمه نشده است . نگارنده این سطور به معرفی وی در مجله La Plume پرداخته است.


behnam5555 06-25-2012 08:40 PM

محمد اوزون
 

محمد اوزون

https://encrypted-tbn2.google.com/im...vmpJLu2v3zXglQ

محمد اوزون نویسنده‌ و رمان‌نویس کرد است. وی در سال ۱۹۵۳ میلادی در سیورک در جنوب شرقی ترکیه‌ زاده‌ شد. اگرچه‌ زبان کردی در فاصله‌ ۱۹۲۰ تا ۱۹۹۰ در ترکیه ممنوع بود ولی او نوشتن به‌ زبان مادری خویش را آغاز نمود. از سال ۱۹۷۷ تا کنون وی به‌ عنوان یک پناهنده‌ سیاسی در کشور سوئد زندگی می‌کند. به عنوان یک نویسنده ، او سهم بزرگی در شکل گیری و ایجاد زبان ادبی مدرن کردی داشت و رسم سنتی داستان سرایی کردی را احیا کرده است. از سال 1977 تا سال 2005 او به صورت تبعید به عنوان پناهنده سیاسی در سوئد زندگی کرد.در طی این مدت در اسکاندیناوی ، او یک نویسنده رسما با کتابها و تالیفات بسیار شد و تعداد زیادی رمان و مقاله به زبان کردی نوشت، که او را عضو بنیان گذارزبان و ادبیات مدرن کردی به لهجه کورمانجی کرد. در ماه ژوئن سال 2005 او به استانبول ترکیه برگشت او عضو کلوب "اهل قلم " و انجمن نویسندگان سوئد است.
در ماه مه سال 2006 اعلام شد که محمد اوزون مبتلا به بیماری سرطان است. .۱ بعد از معالجه در کارولیسکا یا بیمارستان دانشگاه کارولیسکای استکهلم ، در سوئد ، او دوباره به ترکیه برگشت و در حال حاضر تحت معالجه در دیاربکر اقامت دارد.
کارها
او هفت رمان در زبان کردی چاپ ومنتشر کرده است. بعد ا او مجموعه قوانین شعر و نثر ادبیات کردی را اصلاح و ویرایش کرد که در نوع خود اولین مورد بود. موفقیت مهم و حساس او با رمان " در سایه آخرین عشق" (Siya Evînê)بدست آمد. داستان افسانه شده در سال 1920 ، که اندیشمندان کرد نتوانستند درباره مبارزه و تلاش او بخاطر عشق او به یک زن ووظیفه او برای مبارزه با جمهوری جدید التاسیس ترکیه تمایز قائل شوند. در سال 1990 رمانهای او به زبانهای اروپایی ترجمه شد.دوتا از کتابهای او در زبان سوئدی چاپ شد ، و مجموعه ای از مقالات توصیفی اوGranatäppelblomning'(گل انار) و رمان 'I skuggan av en förlorad kärlek( درسایه آخرین عشق) هم به زبان سوئدی ترجمه شدند.با همکاری با مادلین گرایو ، همچنین او مجموعه قوانین شعر ونثر بین المللی را منتشر کرد، Världen i Sverigeجهان به زبان سوئدی، درباره یک پیشقدم مجموعه قوانین شعر ونثرکه در سوئد زاده نشده بود اما در آن کشور زندگی کرده و کار نویسندگی را انجام داده بود. او همچنین اثرات خود را در انستیتوی کردی پاریس ، به لهجه کورمانجی چاپ و منتشر می کند . او بخاطر کار جدید و نوی خود در داستان سرایی سنتی هم به سبک جدید و هم در سبک قدیمی شد و برای ماجراها و مشکلات زندگی اخلاقی خود و اعتقاد بی پروا و نیرومند خود به قدرت کلمه در سال 2001 برنده جایزه Torgny Segerstedt شده است.

https://encrypted-tbn1.google.com/im...CGkPNv7T3RV_tg

تلاش و تحقیق برای حفظ زبان مادری
محمد اوزن چندین بار به علت فعالیت های خود در زمینه ادبیات کردی در ترکیه بازداشت شده است. او در 21 ماه مارس سال 1976 به علت ویرایش مجله کردی- ترکی بازداشت شد و به عنوان جدایی خواه محکوم شد و در زندان مرکزی آنکارا زندانی شد. در طی دوره بازجویی و محاکمه خود در تابستان سال 1976 ، او سعی کرد موجودیت کردها و زبان کردی را ثابت کند. بیانیه دادستان حاکی از آن بود که کردها و فرم زبان کردی وجود ندارد. اگرچه با این ادعای خود برخلاف رای دادستانی به عنوان جدایی خواه تلقی شد و به مجازات محکوم شد. او به هشت ماه زندان محکوم شد. بعد از آزادی از زندان او هنو تحت محکومیت برای مسئولیت و نقش خود در ویرایش مجله ای که قبلا ذکر شد ، قرار داشت و در نتیجه او پناهندگی را انتخاب کرد و در سال 1977 به سوئد رفت مقررات اعمال شده و قانونی درآن زمان بازگشت او را به سرزمین مادی ترکیه غیر ممکن نمود. در نتیجه ، در سال 1981 با تصمیم دولت نظامی وقت ترکیه و همانند بسیاری از اندیشمندان و متفکران ترک و کرد ، او ملیت خود را ترک کرد. او کار تحقیق زبانشناسی را در استکهلم دوباره شروع کرد و کمکهای مالی از طرف دولت سوئد دریافت کرد. برای جمع آوری لغات وواژه ها و فولکلورو فرهنگ خود او رهبر کردهای عراق را در دره کوههای مرکز شورش عراق ملاقات کرد که تا عصر در کلبه ای به شنیدن اشعار کردی و گوش کردن به داستانهای داستا سرایان در نور چراغ نفت سوز پرداخت.او برای این الفبای عربی را یاد گرفت تا بتواند اشعار کردی قرنهای شانزدهم و هفدهم را بخواند. بعدا او چند نسخه کمیاب از مجلات چاپ شده توسط پناهندگان کرد را دریافت کرد. ماجراهای مریض گونه و مرگ آور و کشنده این پیشگامان در اساس و بنیه دو رمان او ، درباره مبارزات کردها در طی سالها و دهه ها در همه اثرها و داستانهای او ، قرار دارد. او همچنین هیئت ویرایش اندیشمندان و متفکران ، که به کردها کمک مالی می کردند تا به اروپا پرواز کنند تا این لغات وواژه های مبهم و ناشناخته رابرای جهانیان روشن کنند.
بعد از زندگی به عنوان پناهنده برای سالیان متمادی ، او به ترکیه برگشت تا درباره ادبیات کردی ، هفت کتاب خود ، شش تا به زبان کردی و یکی به زبان ترکی که توسط دادخواست شماره 39/2000 چهارمین دادگاه امنیتی ایالتی دیار بکر در ماه فوریه سال 2000 ممنوع شده بود.

http://www.tirej.de/ggdfd.jpg

کتابها

Tu (You), Novel, 1985.
  1. Mirina Kalekî Rind (Death of a Nice Old Man), Novel, 1987.
  2. Siya Evînê (Shadow of Love), Novel, 1989. Translated into Swedish as "I skuggan av en förlorad kärlek" ,Översättning av Ingmar Björkstén, Ordfront förlag, 241 s., Stockholm, 2001, ISBN 91-7324-716-2, Pris: 303 SEK
  3. Ji Rojên Evdalê Zeynikê (From the days of Evdal Zeynikê), Novel, 1991.
  4. Destpêka Edebiyata Kurdî (The Beginning of Kurdish Literature] ,Research, 1992.
  5. Mirina Egîdekî (Death of a Hero), Poetry, 1993.
  6. Hêz û Bedewiya Pênûsê (The Strength and Beauty of the Pen), Essays, ****m Publishers, 203p., 1993.
  7. Bîra Qederê : Roman (Memory of Destiny: A Novel), Istanbul, Avesta Publishers, 1995, 260 p. (Re-published by Nefel, Sweden, 2002, ISBN 91-89687-11-6).
  8. Världen in Sverige (Anthology, in Swedish)
  9. Dinya Li Swêdê (The World in Sweden), same anthology, in Kurdish, with Madliene Grive, 1995.
  10. Antolojiya Edebiyata Kurdî (Anthology of Kurdish Literature] (anthology, 2 vols., 1995).
  11. Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê (Light like Love, Dark like Death), Novel, Avetsa Publishers, 350 p., 1998.
  12. Hawara Dîcleyê I, Novel, Nefel Publishers, Sweden, 230 pp., 2003, ISBN 91-89687-13-2.
مقالات
  1. Mehmed Uzun, "Words Washed by the Waters of the Euphrates", International Journal of Kurdish Studies, Vol.14, No. 1&2,pp.36-40, 2000.
  2. Mehmed Uzun, The Kurdish Renaissance in Exile, The Journal of the International Parliament of Writers, Vol. 1, Jan. 2001, pp.67-78.
  3. Mehmed Uzun, The Nature of Fiction, Index on Censorship Journal, vol.4, 2001.
  4. Mehmed Uzun, Diyarbakir: the slap in the face, International Journal of Kurdish Studies, Jan. 2003.



behnam5555 07-11-2012 07:41 AM

(( ناری ))
 


(( ناری ))

( ناری ) ناوی مه‌لا كاكه‌ حه‌مه‌ كوڕی مه‌لا ئه‌حمه‌د كوڕی مه‌لا موحه‌مه‌د كوڕی عه‌بدولره‌حمان له‌ دێی ( باده‌ڵان ) له‌ ناوچه‌ی شلێری قه‌زای پێنجوێن كه‌ سه‌ به‌ پارێزگای سلێمانیه‌ له‌ ساڵی ( 1874 ) ز له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئاین په‌روه‌ر هاتۆته‌ دنیاوه‌ ، كاتی خۆی بنه‌ماڵه‌كه‌یان له‌ دێی ( زیر هه‌رمێ ) ی ناوچه‌ی شلێر بون ،مامۆستا عه‌لائه‌دین سه‌جادیش ده‌ڵێت له‌ دێی ( كیكن ) ی مه‌ریوان هاتۆته‌ دنیاوه‌ ، چونكه‌ دایكی له‌ به‌گ زاده‌كانی ئه‌وێیه‌ وه‌ مامۆستا د. مارف خه‌زنه‌دار ده‌ڵێت له‌ دێی ( ساوجی كۆن ) هاتۆته‌ دنیاوه‌ . ناری دوای ته‌واو كردنی فه‌قێیه‌تی ماوه‌یه‌ك له‌ گوندی ( كیكن) چیاوه‌و له‌ دوایدا گوندی ( بێلوو ) بووه‌ به‌ جێی زینده‌گانی بۆیه‌ له‌ ناو خه‌ڵكیدا به‌ مه‌لا كاكه‌ حه‌مه‌ی بێلو ناوبانگی ده‌ركردو كه‌ دێی ( بێلوو ) ده‌كه‌وێته‌ نێوان مه‌ریوان و پێنجوێن . له‌ شیعردا ناوی ( ناری ) هه‌ڵبژاردووه‌ وه‌ك نازناوی شیعری ناری به‌ واتای ( ئاگرین ) .
سه‌ره‌تای خوێندنی ناری لای باوكی قورئانه‌ كتێبه‌ ورده‌كان ئه‌خوێنی ، پاشان هه‌ر له‌ كن فه‌قێیه‌كانی باوكی ده‌ست ئه‌كات به‌ ( عوامل ) و ئه‌بێت به‌ سوخته‌ ، ئینجا له‌سه‌ر ده‌ستوری كۆنی حوجره‌ . به‌ فه‌قێیه‌تی له‌ گه‌لێ جێگه‌ ژیاوه‌ له‌وانه‌ هه‌ندێك له‌ ئاواییه‌كانی ناوچه‌ی مه‌ریوان وسنه‌و پێنجوێن ، (شرح شمس ) ی لای زانای گه‌وره‌ مه‌لا عه‌بدولره‌حمانی پێنجوێنی خوێندووه‌ ، له‌وێوه‌ ئه‌چێت بۆ سلێمانی له‌ مزگه‌وتی شێخ عه‌بولڕه‌حمان شێخ ئه‌بو بكر كه‌ ئێستا به‌ مزگه‌وتی بابه‌ عه‌لی به‌ناوبانگه‌ ماوه‌ته‌وه‌ ، ئینجا گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ سنه‌و له‌ مزگه‌وتی ( شریعت مدار ) و ( دارالاحسان ) نزیك ساڵو نیوێك ئه‌مێنێته‌وه‌ ، له‌وێوه‌ چوه‌ بۆ بانه‌ بۆلای قازی ( عه‌بدولڕه‌حمان ) له‌وێوه‌ بۆ سابڵاخ بۆ مه‌دلاه‌سه‌ی تورجانی زاده‌كان له‌وێوه‌بۆ ( وان) و (باشقه‌لا) له‌ كوردستانی باكور ، پاشان گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ هه‌ولێر له‌وێوه‌ چووه‌ بۆ ڕواندووز بۆلای ( مه‌لا ئه‌سعه‌د ئه‌فه‌ندی خه‌یلانی ) و له‌ ساڵی 1897 ز ئیجازه‌ی ته‌دریس و دوازده‌ عیلمی مه‌لایه‌تی لای ئه‌م زانا گه‌وره‌یه‌ وه‌رگرتووه‌پاش ئه‌وه‌ به‌ بێ وچان و پشو به‌ تێگه‌یشتنێكی به‌رفراوانه‌وه‌ پله‌ به‌ پله‌ قۆناغه‌كانی خوێندن و زانیاریه‌ هه‌مه‌ جۆره‌كانی ته‌واو ده‌كات ، پاشان گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ مه‌ریوان .
ناری كه‌ به‌ یه‌كجاری گه‌ڕایه‌وه‌ مه‌ریوان ، باوكی كۆچی دوای كردبوو ، بۆ مه‌به‌ستی كاری كۆمه‌ڵایه‌تی و دابینكردمی ژیانی تایبه‌تی خۆی له‌ دێی ( كیكن) ی نزیك مه‌ریوان نیشته‌ جێ‌ بووه‌ ، له‌ پاش سێ‌ ساڵا له‌گه‌لچ خاتو ( پیرۆز ) كه‌ خزمی دایكیه‌تی ژیانی خێزانی پێكه‌وه‌ ده‌نێت و دوو كوڕو كچێكی به‌ ناوه‌كانی ( مه‌لا ئه‌حمه‌د ، مه‌لا عه‌بدوڵا ، مه‌عصومه‌ خانم ) ی لێ ده‌بێت ، له‌ ساڵی 1904 ز دا له‌سه‌ر داوای ( حسێن به‌گی بێلوو) ئه‌بێته‌ مامۆستای حوجره‌ی مزگه‌وتی دێ ی بێلو ، ئیتر له‌وێ‌ هه‌موو ژیانی به‌ ده‌رس وتنه‌وه‌ ئه‌باته‌ سه‌روو به‌ مه‌لا كاكه‌ حه‌مه‌ی بێلو ناوبانگ ده‌رئه‌كات ، زۆر له‌ فه‌قێكانی كوردستان له‌ حوجره‌كه‌یدا به‌ پله‌و پایه‌ی مه‌لایه‌تی گه‌یشتون تا له‌ ساڵی 1944 ز له‌ ته‌مه‌نی 70 ساڵیدا به‌ ڕوو سوری كۆچی دوای ئه‌كات و له‌ ئاسمانو ئه‌ده‌ب و وێژه‌ی كوردی ئاوابوو وه‌ له‌ دێی بێلوو نێژرا .

عه‌زیزم ، ڕۆحی شیرینم ، دووچاوم !
ده‌وای زامی دڵ و جه‌رگی بڕاوم !

ئه‌تۆشا ، من گه‌دا ، دادم بپرسه‌
له‌ ڤولمی چازی بیمارت كوژاوم

ئه‌گه‌ر نه‌یده‌یته‌ ده‌س خۆم قاتیلی خۆم
له‌ ڕۆژی ئاخیره‌تدا بێ پێناوم

ده‌سا لاده‌ سه‌ری زوڵفت له‌سه‌ر ڕوت
كه‌ ڕوتی ڕوتم و مایل به‌ تاوم

له‌ باتی خوێنی خۆم ڕاچیم به‌ ماچێ‌
ده‌سا بیده‌ هه‌تا زیندوم و ماوم


ئه‌وا نیشانه‌ی مه‌رگم عه‌یانه‌
كه‌ من غه‌رقی خه‌م و خوێن و زوخاوم

مه‌كه‌ن مه‌نعم له‌ شیوه‌ن ئه‌ی ڕه‌فیقان !
كه‌ مه‌خزون و غه‌مین و دڵ شكاوم

له‌ ژینی خۆم ئومێدم قه‌ گعه ( ناری )
كه‌ سوتاوه‌ هه‌موو جرگو هه‌ناوم



behnam5555 07-12-2012 07:53 PM

ماموستا مه‌ردووخی کوردستانی
 
ماموستا مه‌ردووخی کوردستانی


هادی حوجه‌توساداتی

"با، رووناکییه‌کان نه‌کوژێنینه‌وه‌ تا بتوانین له‌ رووناکیدا باشتر هه‌نگاو هه‌ڵێنینه‌وه‌"


رۆژی 27ی ره‌جه‌بی 1279ی (ه.ق) یا ساڵی 1256ی هه‌تاوی، رووناکاییه‌ک له‌ کوردستان و له‌ شاری سنه‌دا دره‌وشایه‌وه‌. شێخ محه‌مه‌د مه‌ردووخی کوردستانی ناسراو به‌ ئایه‌توڵڵا مه‌ردووخ، کوڕی عه‌بدولموئمین که‌ ئه‌و کات پێشنوێژی هه‌ینی شاری سنه‌ بوو، له‌ دایک ده‌بێ.
ناوبراو سه‌ره‌تا له‌ لای باوکی فێری خوێندن و زانسته‌کانی ئه‌وده‌م ده‌بێ، پاشان ده‌چێته‌ لای مامی خۆی، شێخ عه‌بدوڕڕه‌حمان و درێژه‌ی به‌ خوێندن ده‌دات. دواتریش له‌ لای شێخ محه‌مه‌دی لۆنی په‌ره‌ی‌ به‌ زانیاریه‌کانی ‌دا. له‌ ته‌مه‌نی 16 ساڵه‌ییدا ده‌بێته‌ ئیمامی جومعه‌ی شاری سنه‌ و هاوکات هه‌وڵی ته‌واو کردنی زانیاریه‌کانی له‌ هه‌موو بوارێکدا ده‌دات. هه‌ربۆیه‌ش له‌ که‌م ته‌مه‌نیدا ده‌بێته‌ هه‌ڵبژارده‌ی هه‌موو مامۆستایانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌.
مه‌ردووخ بێجگه‌ له‌ شاره‌زایی له‌ زاراوه‌کانی زمانی کوردی، زمانه‌کانی، فارسی، عه‌ره‌بی، تورکی، فه‌ڕانسه‌ و ئیگلیزی به‌ باشی زانیوه‌. نوسراوه‌کانی به‌ زمانی فارسی و به‌ شێوه‌یه‌کی‌ ره‌وان ده‌نووسی که‌ هه‌موان لێی تێبگه‌ن. زیاتر له‌ سه‌د کتێب و نامیلکه‌ و هۆنراوه‌ی نووسیوه‌ که‌ زۆربه‌یان له‌ چاپ دراون.

له‌ کتێبه‌ به‌باوبانگه‌کانی ده‌توانین: تاریخ کردستان، فرهنگ مردوخ، جهان آفرینش، جان نما، هدف نما، صرف و نحو، آیین رستگاری، نسیم رستگاری، ندای اتحاد، رهنمای سعادت، چاره‌ بدبختی، منطق پاسخ به‌ پاسخها، عدل و تعقیب، جبر و مقابله‌، گفتارها...... و ده‌یان نوسراوه‌ی تر. به‌ داخه‌وه‌ هۆنراوه‌کانی که‌ به‌ زمانی فارسی و کوردین، هێشتا له‌ چاپ نه‌دراون.

لێره‌دا جێگایه‌تی به‌ پارچه‌ هۆنراوه‌یه‌کی که‌ به‌ زاراوه‌ی هه‌ورامی له‌ وڵامی یه‌کێک له‌ دۆستانیدا هۆنیبوویه‌وه‌ ئاماژه‌ بکه‌ین.

سه‌عیدخانی کوردستانی که‌ له‌ ئیسلام وه‌ڕگه‌ڕابوو و چوبووه‌ سه‌ر دینی مه‌سیح، کتێبێکی به‌ زمانی کوردی له‌ سه‌ر دینی مه‌سیح و له‌ پێداهه‌ڵکوتنی ئه‌و دینه‌دا له‌ چاپدابوو و دانه‌یه‌کیشی به‌ مه‌ردووخ پێشکه‌ش کردبوو. مه‌ردووخ به‌م پارچه‌ شیعره‌ وڵامی ده‌داته‌وه‌:

ئارام دڵه‌ی پڕ جه‌ خاره‌که‌م ده‌رمان ده‌روون پڕ ئازاره‌که‌م
نامه‌ی نزانیت وه‌ لای من یاوا به‌و سام و نه‌ رووی دوو دیده‌م ساوا

یاوا وه‌ سه‌ردم که‌شته‌که‌ی تیرت مه‌ڵهه‌م دا نه‌ زارم خه‌سه‌ی زه‌نجیرت
یاسای دڵداریت به‌ جێ ئاوه‌رده‌ن بو وچک نه‌وازیت باوه‌جی که‌رده‌ن

ویره‌ی گوڵ شیرین سه‌که‌ر رێژه‌که‌ت واژه‌ی گوڵ قه‌شه‌نگ عه‌بیر بێژه‌که‌ت
نه‌ دڵێ، سه‌د دڵ فریفته‌ش مه‌بۆ هه‌زاری وه‌ک من فریفته‌ش مه‌بۆ

که‌له‌ی دڵه‌که‌ت جۆش ئاوه‌رده‌ بی کزه‌ی دووریه‌که‌ت قسه‌ کرده‌ بی
من خۆ که‌م زوخاو جه‌پگه‌ردم وه‌رده‌ن ئه‌م جار ئه‌م کزه‌ سامانساش که‌رده‌ن

دیوناته‌و و دوده‌ی کووره‌ی ده‌رونم که‌لناتو زامان دڵه‌ی پڕ هوونم
من جه‌ دووری تۆ دڵم پڕ ده‌رده‌ن ویره‌ی و واژه‌م جه‌ هه‌ر دوو هه‌رده‌ن

هه‌ر سا دیم وه‌ چه‌م نه‌وهال باڵات کاره‌بام یاوا وه‌ لال ئالات
دیسان دیمه‌وه‌ گۆنا زه‌رده‌که‌ت بۆ سام دوڕدانه‌ قه‌تران وه‌رده‌که‌ت

ئانه‌ رۆژ جه‌ژن شادمانیمه‌ن ئانه‌ نه‌و وه‌هار زنده‌گانیمه‌ن
وه‌رنه‌ ئیسه‌ من هوون دڵ وه‌رده‌ گیانم سه‌نگین بار، ته‌ن خه‌زان که‌رده‌

جه‌رگم وه‌ مه‌ودای زانا بین ریش بێ ده‌رد و ئازیز نزانیم بی چێش
من و یاد تۆ هه‌میشه‌ شادم سارا و سه‌رزه‌وی نه‌مه‌یۆ یادم


له‌و سه‌رده‌مه‌دا که‌ رژیمی پاشایه‌تی هه‌وڵی ده‌دا تا نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ ناو فارسدا بتوێنێته‌وه‌ و زمان و مێژووی کورد وه‌کو پاشکۆی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست پیشانبدا، زۆر دڵسۆزی و لێزانی و نه‌ترسی پێویست بوو تا که‌سێک بتوانێ له‌ لایه‌که‌وه‌ داکۆکی له‌ نه‌ته‌وه‌که‌ی بکا و له‌ لایه‌کی تریشه‌وه‌ ده‌سه‌ڵاتی سه‌رده‌م بۆ بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌و به‌رهه‌مه‌‌ رازی راگرێ. به‌ تایبه‌ت له‌ شاری سنه‌دا که‌ تا راده‌یه‌ک رژیم له‌و بابه‌ته‌وه‌ سه‌رکه‌وتووتر بوو. مه‌ردووخ ئه‌و بوێره‌ بوو که‌ به‌ نووسینی کتێبی فه‌رهه‌نگی مه‌ردووخ و مێژووی کوردستان له‌ هه‌ر دوو بواردا چالاکی نواند و کتێبه‌کانیشی له‌ چاپ دران. ره‌نگبێ بۆ ناسینی مه‌ردووخ له‌ بواری نه‌ته‌وه‌ییدا،هه‌ر ئه‌وه‌ به‌س بێ.

له‌ بواری جیهانبینی و بیر و بۆچوونی مه‌ردووخ له‌ پێوه‌ندی نێوان مرۆڤ و سروشتدا که‌ بێگومان کارێکی پسپۆڕانه‌یه‌، پێویستی به لێکۆڵینه‌وه‌ی تایبه‌ت هه‌یه‌ که‌ هیوادارم له‌ داهاتوودا لێزانان قۆڵی لێ هه‌ڵماڵن، من ده‌توانم ته‌نیا به‌ چه‌ند فاکت له‌ کتێبێ "آیین رستگاری" ئیشاره‌ بکه‌م و بۆ چوونی ئه‌و گه‌وره‌ پیاوه‌ له‌و بواره‌ و چۆنایه‌تی دژایه‌تیه‌که‌ی دژی خوڕافات و پڕوپووچیی باوی سه‌رده‌م پیشان بده‌م:
لاپه‌ڕه‌ی 14: خوای پێکه‌وه‌ نه‌لکاوه‌، جه‌سته‌ی نییه‌، له‌ سه‌ر کورسی دانانیشێ و که‌سیش له‌ په‌نا خۆی دانانێ، دێو ناگرێ و بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنی کاره‌کانی شێتخانه‌ی دانه‌ناوه‌، نامه‌ نانووسێ و مه‌دره‌سه‌ی نییه‌، گوێ بۆ ئاوازی که‌س راناگرێ و چاوی به‌ نوێژ و رۆژووی که‌سیشه‌وه‌ نییه‌، دڵی له‌ که‌ش نایه‌شێ و باوه‌پیاره‌ی که‌س نییه. ئه‌و شتانه‌ی که‌ لایه‌نگران و پێشه‌وایان جاڕی ده‌ده‌ن. خوای من 'گیان" له‌ هه‌مووی ئه‌وانه‌ پاک و خاوێنتره‌.

ل 80: خوایه‌کی که‌ پێغه‌مبه‌رانی له‌ دار بده‌ن، له‌شیان به‌ مشار ببڕنه‌وه‌، ئازیزانی به‌ هه‌موو چه‌شن ئازار بده‌ن ... مووی وه‌جوڵه‌ نه‌که‌وێ و ده‌نگی لێوه‌ نه‌یه‌ ... نه‌بوونی له‌ بوونی باشتره‌.

ل 16: خوای خه‌ڵکی تر ئه‌گه‌ر بێ گیانه‌، بۆ خوایه‌تی نابێ و ئه‌گه‌ریش گیان له‌به‌ره‌ که‌واته‌ هه‌ر ئه‌و "گیانه‌" بۆ به‌ڕێوه‌ بردنی جیهان به‌سه‌.

ل 87: بۆ له‌ خه‌و کردن و نه‌زان راگرتنی خه‌ڵک، هیچ فێڵ و ته‌ڵه‌که‌یه‌ک له‌ ئه‌فسانه‌ و درۆ کاریگه‌رتر نییه‌.
ل 28: هه‌ر شتێک بێجگه‌ له‌ خۆت که‌ له‌ ئاوێنه‌دا ببینی، ئه‌وه‌ خولقێنه‌ری تۆیه‌.
‌ل 92: خۆشی له‌ به‌هه‌شتدایه‌ و تاڵی له‌ جهه‌ننه‌م. له‌ ئاره‌زووی به‌هه‌شتتێکدا که‌ باسی لێوه‌ ده‌که‌ن، خۆتان مه‌خه‌نه‌ جهه‌ننه‌می راستییه‌وه‌.
ل 87: روون و ئاشکرایه‌ که‌ رێبه‌ران بۆ خۆشی و هه‌وا و هه‌وه‌سی خۆیان و سواری که‌ر بوون، دووکانیان کردۆته‌وه‌ ...... خه‌ڵکی بۆ له‌ خه‌و هه‌ڵناستن و خۆیان له‌و چاره‌ڕه‌شیه‌ رزگار ناکه‌ن.

مه‌ردووخ له‌ میعماری، نه‌ججاڕی، نه‌قشی سه‌ر به‌رد، وێنه‌کێشان، سه‌عات سازی، نیگارکێشی، گوڵکاری و درومان لێزانیه‌کی ته‌واوی هه‌بوو. سوارچاک و تیرهاوێژێکی بێ هاوتا بوو.
له‌ "نه‌وه‌ڕه‌" و له‌وبه‌ر گونده‌وه‌، کێوێکی بڵیندی لێیه‌. له‌ سه‌ر ئه‌و کێوه‌ به‌ میعماری و داڕشتنی خۆی ئه‌و قه‌ڵایه‌ی دروست کرده‌وه‌ که‌ له‌ سه‌رده‌می ساسانیه‌کاندا دروستیان کردبوو، پاشتر کردی به‌ هاوینه‌هه‌وار و‌ هاوینانه‌ له‌وێ ده‌ژیا و ئێستاش کراوه‌ به‌ موزه‌.

مه‌ردووخ بۆ یه‌که‌م جار ماشێنی چاپی هێناوه‌ته‌ سنه‌ و گۆڤارێکی به‌ ناوی "بانگی یه‌کێتی" (ندای اتحاد) له‌ چاپداوه‌ و له‌ 2ی زیقه‌عده‌ی ساڵی 1329 (1950) به‌ پێکهێنانی (انجمن صداقت) ده‌که‌وێته‌ خه‌باتی سیاسی ئه‌و سه‌رده‌مه‌وه‌. بۆ خۆی به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ بووه‌ و له‌ رۆژی پێکهاتنیدا وتاری بۆ خه‌ڵک خوێندۆته‌وه‌ که‌ له‌ کتێبی (تاریخ کرد و کردستان)دا ل 24 به‌ وردی باسی لێکراوه‌.

خه‌باتی سیاسی مه‌ردووخ باسێکی جیاوازه‌ و لێکۆڵینه‌وه‌ی تایبه‌تی پێویسته‌ که‌ هیوادارم له‌ جێی خۆیدا باسی لێبکرێ. له‌ ساڵی 1331دا و له‌ کاتی کرانه‌وه‌ی رادوێی سنه‌، مه‌ردووخ وتارێک پێشکه‌ش ده‌کات و له‌ودا نه‌ته‌وه‌ی کورد به‌ یه‌کێتی و یه‌کگرتوویی بانگهێشت ده‌کا و پارچه‌ هۆنراوه‌یه‌کیش له‌ سه‌ر ئه‌و بابه‌ته‌ و به‌ زمانێکی ساکار ده‌خوێنێته‌وه‌ که‌ له‌ودا بانگه‌واز ده‌کا، ته‌نیا رێگای رزگاری هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌ یه‌کگرتووییاندایه‌ و هیچی تر. سه‌رجه‌م ده‌توانین بڵێین که‌ مه‌ردووخ هه‌ڵکه‌وته‌ و بلیمه‌تێکی بێ وێنه‌ بوو. تێکه‌ڵاوێک له‌ زانایی و حازر جوابی. هه‌ر بۆیه‌ش وته‌کانی تا ئێستاش له‌ سه‌ر زمانان ماونه‌وه‌.

سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش، پێشبینیه‌کانی بێ وێنه‌ بوون. له‌ ساڵی 1343دا به‌ هۆنراوه‌یه‌ک پێشبینی خۆی بۆ خه‌ڵک و ده‌سه‌ڵاتدارانی سه‌رده‌م راگه‌یاند که‌ مه‌لاکان (خومه‌ینی) ده‌وڵه‌ت ده‌ڕوخێنن و ده‌سه‌ڵات به‌ ده‌سته‌وه‌ ده‌گرن. 27 ساڵ پێش مه‌رگی خۆی له‌ هۆنراوه‌یه‌کدا به‌ ناوی "همای جان" ساڵی مه‌رگی خۆی پێشبینی کردبوو که‌ له‌ سه‌ر به‌ردی گۆڕه‌که‌ی هه‌ڵکه‌ندراوه‌.

مه‌ردووخ له‌ هه‌ڵسوکه‌وتی کۆمه‌ڵایه‌تیدا زۆر ساکار و خه‌ڵکی بوو، بۆیه‌ش هه‌موو خه‌ڵکی ناوچه‌ و ته‌نانه‌ت هه‌موو کوردستان خۆشیان ده‌ویست و وه‌کو په‌پووله‌ ئابڵۆقه‌ی شه‌می وجودیان ده‌دا. ئه‌و گه‌وره‌ پیاوه‌ پاش 98 ساڵ ته‌مه‌ن له‌ رۆژی 20ی شه‌هریوه‌ری ساڵی 1354 (ه.ش)دا، مه‌لی ژیانی بۆ هه‌تاهه‌تایه‌ هه‌ڵفڕی و ته‌رمی پیرۆزی له‌ شاری سنه‌وه‌ تا گوندی نه‌وه‌ڕه‌ به‌ شانی هۆگرانی گوێزرایه‌وه‌. له‌ په‌ژاره‌ی مه‌رگیدا شاعیران و نووسه‌رانی کورد به‌ زمانی کوردی و فارسی، شیعر و وتاریان پێشکه‌ش کرد که‌ له‌ نامیلکه‌یه‌کدا به‌ ناوی باخچه‌ی کوردستان چاپ و بڵاوکراوه‌ته‌وه‌.

ماوه‌ی 6 مانگ له‌ هه‌مووی کوردستان، دانیشتن و رێزلێنان له‌و گه‌وره‌ پیاوه‌ درێژه‌ی کێشا. رۆحی شاد بێ.
له‌ هه‌موو دۆستان تکا ده‌که‌م که‌ هه‌ڵه‌کانم بۆ راست بکه‌نه‌وه‌ یا ئه‌گه‌ر شتێکم له‌ بیر کردووه‌، یارمه‌تیم بده‌ن تا باشتر بکرێ ئه‌و که‌سایه‌تییه‌ بناسێندرێ. ئه‌گه‌ریش ته‌مه‌ن ئیزنم بدات، به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ نووسراوه‌کانی مه‌ردووخ تێده‌کۆشم بیروبۆچوونه‌کانی، زیاتر بخه‌مه‌ روو تا له‌ داهاتوودا نه‌ته‌وه‌که‌مان بتوانێ که‌ڵکی پێویستی لێوه‌رگرێ، هه‌ر وه‌کو ده‌ڵێن: رابردوو چرای رووناکی داهاتووه‌.

سه‌رچاوه‌ : مال په ری راڤه


behnam5555 07-22-2012 10:52 AM

Ahmed Harde أحمد هردي
 
Ahmed Harde
أحمد هردي

http://ebarzan.com/images/kurdp10.jpg

ئه‌حمه‌د هه‌ردی له ساڵی 1922 له‌شاری سلێمانی له‌دایكبووه‌ كه‌ یه‌كێكه‌ له‌شاعیره‌ نوێخوازه‌كان و به‌شیعره‌ ره‌سه‌ن و رۆمانسییه‌كانی جیاده‌كرێته‌وه‌.
سه‌باری كه‌میی به‌رهه‌مه‌كانی، به‌ڵام قه‌سیده‌كانی هه‌ردی هه‌میشه‌ له‌سه‌ر زاری گه‌نجان و شۆڕشگێڕاندا بوون.
شاعیری ناوبراو په‌یوه‌ندیی پته‌وی له‌گه‌ڵ شۆڕشی كوریدا هه‌بووه‌ و چه‌ند جارێك به‌وهۆیه‌وه‌ ده‌ستگیركراوه‌.
هه‌روه‌ها له‌ساڵی 1991 ه‌وه‌ چۆته‌ له‌نده‌ن و پاش ئه‌وه‌ به‌هۆی نه‌خۆشییه‌وه‌ گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ شاری سلێمانی.
(رازی ته‌نیایی) یه‌كێكه‌ له‌ناسراوترین به‌رهه‌مه‌كانی ئه‌حمه‌د هه‌ردی، جگه‌ له‌وه‌ش چه‌ند كتێبێكی به‌نرخی له‌سه‌ر زانستی عه‌روز هه‌بووه‌.
له رۆژی یه‌كشه‌ممه‌ 29/10/2006 ئه‌حمه‌د هه‌ردی شاعیری ناوداری كورد پاش كێبڕكێیه‌كی زۆر له‌گه‌ڵ نه‌خۆشیدا له‌ته‌مه‌نی 84 ساڵیدا له‌شاری سلێمانی كۆچی دوایی كرد.


http://ebarzan.com/images/kurdp11.jpg


behnam5555 07-22-2012 11:10 AM

شێخ ئەحمەدی جزیری
 

شێخ ئەحمەدی جزیری

http://ebarzan.com/images/kurdp66.jpg

(١٥٧٠- ١٦٤٠) ناسراو بە مەلای جزیری شاعیرێکی کلاسیکی کوردە. دیوانە شیعرێکی بە شێوەزاری کورمانجی ھەیە.
ناوی تەواوی شێخ ئەحمەد کوڕی شێخ محەمەد جزیری یە. وشەی جزیری لە ناویدا ئیشارە بە جزیرەی بۆتان دەکات. ساڵی ١٥٧٠ لە جزیرەی بۆتان ھاتۆتە دنیاوە کە سەردەمی ئەمیر شەرەف خانی کوڕی میر ئەبدال بوە. لە تەمەنی دە ساڵییەوە لەلای باوکی دەستی بەخوێندن کردووە و پاشان چۆتە لای زانا بەناوبانگەکانی جزیرە و فێری زانست بووە. بەفەقێیەتی ھەموو ناوچەکانی جزیرە و ھەکاری و ئامێدی و دیاربەکر و عەمادیە گەڕاوە و لە تەمەنی ٣٢ ساڵیدا ئیجازەی مەلایەتی پێدراوە پاشان بۆتە مەلا و زوربەی کاتی بۆ وانە وتنەوە تەرخان کردووە.
شێخ محەمەدی باوکی لە بنەماڵەیەکی شێخی بەرماڵی بووە و زۆر حەزی بە خوێندەواری کردووە. لە پەرتووکی مێژوی کورد و کوردستانی ئەمین زەکی بەگدا ھاتووە: مەلای جزیری ناوی شێخ ئەحمەدە و لە جزیرەی ئیبن عمر لە نیوەی دوایی سەدەی شەشەمی ھیجری لە دەوری عیمادەدین حاکمی موسڵدا ژیاوە.
مەلای جزیری سۆفی بوە و لەسەر ڕێ و شوێنی نەقشبەندی بووە. دەستێکی باڵای ھەبووە لە لێکدانەوەی قورئان و فەلسەفە و لێکدانەوەی و ئەستێرەناسی و زانستی کیمیا و فیزیک و پزیشکی دا. ھەروەھا زمانەکانی فارسی و عەرەبی و تورکی بەباشی زانیوە.
مەلای جزیری ساڵی ١٦٤٠ لە جزیرەی بۆتان کۆچی دوایی کردووە.


behnam5555 07-22-2012 11:13 AM

وەفایی
 
وەفایی

http://ebarzan.com/images/kurdp5.jpg

وەفایی (١٨٤٤ ز - ١٩٠٢ ز) یان میرزا عەبدوڕڕە‌حیم کوڕی مەلا غەفوور کوڕی مەلا نەسڕوڵڵا، یەکێکە لە شاعیرانی کورد زمان.وەفایی لە شاری سابڵاغ (مەھاباد) لە ساڵی ١٨٤٤ ز لەدایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و بەرنامەی حوجرەی مزگەوتی لە زانستییەکانی ئایینی ئیسلام و زمانی عەرەبی لە مەھاباد تەواو کردووە و ھەر لەوێش مۆڵەتی مەلایەتی وەرگرتووە، بەڵام لەناو خەڵکی بە مەلا نەناسراوە و تەنیا میرزایان پێ وتوە. ھیچ بەڵگەیێک بەدەستەوە نیە مەلایەتی کردبێ، بەڵام قوتابخانەی تایبەتی خۆی ھەبوە و وانەی بە منداڵان وتوە و پێی ژیاوە. وەفایی فیزی زل بووە، زەکات و سەرفترەی وەرنەگرتووە، موچەی فەقێیاتی نەویستوە.
شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری شیعری وەفایی بەدڵ بووە، لەو ڕێگەیەوە ناسیویەتی، خۆشی ویستوە لەبەر ئەوە لێی نزیک بۆتەوە. ماوەیێکی درێژ لای ژیاوە، شیعری بۆ خوێندۆتەوە، سکرتێرییەتی نووسینی بۆ کردووە و کاروباری خوێندەواری بۆ بەڕێوە بردووە.
وەک لە ژیانی شاعیر دەردەکەوێ چوونە حەج لە لای جۆرە ئارەزووێکی لادروست بووە لە وانەیە بەھۆی ھەڵوێستی بەرامبەر ئایین و حەزکردن بەگەشت ئەم ئار‌ەزووەی لا دروست بووبێ.
لەدوا گەشتیدا بۆ سلێمانی لەساڵی ١٩٠٠ ز وا دەردەکەوێ ماوەیێک تێیدا ژیاوە و لەساڵی ١٩٠٢ ز حەجی سێیەمی کردووە. قسەی واش ھەیە لە ساڵی ١٨٩٨ ز لە گەڵ شێخ سەعید حەفید چووە بۆ ئەستەمووڵ و لەوێوە لەگەڵی ڕووی کردۆتە وڵاتی حیجاز.
ھەرچۆنێبێ وەفایی لەگەڵ‌ کاروانی شێخ سەعیدی حەفید و سەید ئەحمەدی خانەقا و شێخ مستەفای شێخ عەبدولسەمەدی قازی و حاجی تۆفیقی پیرەمێرد چوە بۆ حەج، ئەگەر ھەمووشیان لەو کاروانە دا نەبووبن لەڕێگەی گەڕانەوە ئەو کەسانە پێکەوە گەڕاونەتەوە.
لە سارای عەرەبستان لە سەردەمی گەڕانەوەی ئەو حاجیانەوەفایی تووشی نەخۆشی زەحیری دەبێ، مەرگ ماوەی نادا و ئەنجام لەو وڵاتە دوورەدا کۆچی دوایی دەکا و لە ناو لمی بادیەی عێراق یا بیابانی شام لە لایەن ھەواڵەکانییەوە لە ساڵی ١٩٠٢ ز دوور لە نیشتمان بەخاک دەسپێردرێ.
پیرەمێرد دەڵێ: "بەدەستی خۆم لە بیابان وەفاییم ناشتووە."

http://ebarzan.com/images/kurdp67.jpg


وەفایی سەردەمی منداڵی و مێردمنداڵی لەمەڵبەندی خۆی مەھاباد بردۆتە سەر. لەم ماوەیەدا خەریکی وەرگرتنی زانستی و زانیاری بووە. لەدوای ئەوە لەجێگەیێک ئۆقرەی نەگرتووە لە ھەکاری وڵاتی شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری و شاری سلێمانی ژیاوە. چوونە حەجیشی لەو سەردەمانەدا کاتی زۆری ژیانی شاعیری بۆ خۆی بردووە.



behnam5555 07-22-2012 11:15 AM

شەرەفخانی بەدلیسی
 
شەرەفخانی بەدلیسی

http://ebarzan.com/images/kurdp47.jpg


شەرەفخان بەدلیسی (١٥٤٣-١٦٠٣ یان ١٦٠٤) سیاسەتوان و مێژوونووسی ناوداری کورد و خاوەن کتێبی مێژوونامەی شەرەفنامە بوو. شەرفخان بەدلیسی کە لە گەورەترین ڕووناکبیران و نووسەرانی سەردەمی خۆیەتی بەنووسینی شەرەفنامە زانیاریی لەمەڕ جوگرافیا و ژیانی ڕامیاری و دەسەڵاتی کورد و زمان و ڕووە ھەمەجۆرەکانی کۆمەڵگای کوردیی ئەو دەمە تۆمارکردووە.
شەرفخان کوڕی شەمسەدین بەدلیس لە ٢٥ی شوباتی ١٥٤٣ لە گوندی گەرمەڕووی سەر بەشاری قوم لە ئێران لەدایکبووە. لەدیوەخانی شا تەھماسپی یەکەم لە ساڵی ١٥٤٣ تا ١٥٧٦ لەگەڵ کوڕەکانی ئەودا ژیاوە. لە ئێران شا ئیسماعیلی سەفەوی ساڵی ١٥٧٦ پایە و نازناوی میری میران دەبەخشێتە شەرەفخان و دەیکاتە سەرۆکی ھۆزی کوردەکانی ئێران. لە کانوونی دووەمی ١٥٧٨ لە جەنگی نێوان ئێرانییەکان و عوسمانییەکان دا پشتی ئێرانییەکان بەردەدات و لایەنگری عوسمانییەکان دەکات بەخۆی و ٤٠٠ چەکدارەوە دژ بە ئێران دەوەستێ سەرکردایەتی عوسمانییەکان دەکات لە ساڵی ١٥٨٩سوڵتان مورادی سێیەم دژ بە ئێرانییەکان پایە و نازناوی خان دەبەخشێتە شەرەفخان و دەیکاتە میری ویلایەتی بەدلیس. لە ساڵی ١٥٩٠ واتا لە تەمەنی ٥٣ ساڵیدا جڵەوی فەرمانڕەوایی خۆی دەداتە دەست کوڕەکەی خۆی شەمسەدین بەگ.
لە ساڵانی ١٥٩١ تا ١٥٩٢ دەست دەکات بە نووسینی شەرەفنامە و لە ٤ی ئابی ١٥٩٧ لە نووسینی شەرەفنامە تەواو دەبێت و پوختەی نووسینەکانی لە دوادوای ساڵی ١٥٩٧دا کۆتایی پێھێنا. میر شەرەفخان لە ساڵی ١٠١٢ی کۆچی دا بەرامبەر بە ١٦٠٣ یان ١٦٠٤ کۆچی دوایی کردووە. بەساڵنامەی زایینی ٦٠ ساڵ ژیاوەو بە ساڵنامەی کۆچیش ٦٣ ساڵ ژیاوە.



behnam5555 07-22-2012 11:21 AM

ئەحمەدی خانی
 
ئەحمەدی خانی
http://ebarzan.com/images/kurdp12.jpg

Ehmedê Xanê 1651-1707

ئەحمەدی خانی (١٦٥١-١٧٠٧) شاعیر و نووسەر و ڕۆشنبیری گەورەی کورد بووە. ئەحمەدی خانی لە یەکەم کەسانێک دادەنن کە لەسەر کوردایەتی و نەتەوەخوازیی کوردی نووسیویەتی. بەناوبانگترین بەرھەمی کتێبی شیعری مەم و زینە کە چیرۆکێکی دڵدارانە دەگێڕێتەوە کە لە ساڵی ١٦٩٢ بە شێوەزاری کورمانجی نووسراوە.
ناوی ئەحمەد کوڕی ئەلیاس کوڕی ڕۆستەم بووە. لە ساڵی ١٠٦١ی کۆچیی مانگی بەرانبەر بە ١٦٥٠ یان ١٦٥١ زایینی لەدایکبووە. نازناوی شیعری لە ھۆزی خانیان وەرگرتووە، بەشێکی ئەم ھۆزە لە دەوروبەری ناوچەی بۆتان بوون، بەڵام بنەماڵەی شاعیر باریان کردووە بۆ شاری بایەزید. لە مەم و زینەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە خانی لە جزیرە ژیاوە. خانی یەکێک بووە لە مەلا گەورەکانی سەردەمی خۆیی و شارەزاییەکی چاکی لە فەلسفە و زانستەکانی دیکەدا ھەبووە. خانی لە دێڕێک لە هۆنراوەکانیدا باسی لە دایکبوونی خۆی دەکات و دەڵێ:

لەو ڕا کو دەما ژ غەیب فەک بوو
تەئریخ هەزار و شەست و یەک بوو

وەک لە سەرچاوەکانی ژیانی و کردەوە ئەدەبییەکانی شاعیر دەردەکەوێ باب و باپیرانی لە ڕووی داراییەوە ژیانیان ئاسان بووە و بە بەختیاری ژیاون. ئەحمەدی خانی ھەموو ژیانی بۆ خوێندەواری و بڵاوکردنەوەی ڕۆشنبیری و ھۆشیاریی سیاسی خەرج کردووە لە کۆمەڵی کوردەواریدا. ئەمە دوو لایەنی ڕووناکی بووە، یەکەمیان بەرھەم ھێنانی داھێنانی ئەدەبی، واتە شیعری، دووەمیان فێرکردن و پێگەیاندنی منداڵان و لاوی کورد لە ڕووی خوێندەوارییەوە.
شاعیر لە مەڵبەندی لە دایکبوونی، شاری بایەزید، لەساڵی ١٧٠٧ (١١١٩ی کۆچیی مانگی) کۆچی دوایی کردووە و ھەر لەوێش نێژراوە.


behnam5555 07-22-2012 12:38 PM

ذياب آغا
 
ذياب آغا
http://ebarzan.com/images/kurdh316.jpg

له‌ ساڵی 1923 له‌ لۆزان سویس مصطفى كمال أتاتورك و‌ ذ ياب آغا

پێویسته‌ هه‌موو کوردێک ئه‌م نووسينه‌ بخۆێنێته‌وه‌!

کوردۆمیم


به‌ پیێ دۆکۆمێنته مێژووییه‌کان و ئه‌وه‌ی له‌ کوردستان له‌ به‌ر سێبه‌ری مێژوودا نوسراوه‌ ، کاتێک ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی ده‌وڵه‌تی ترکییه‌ له‌ ساڵی 1923 له‌ لۆزان سویس بوو،ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی وڵاته‌کانی دیکه‌ گوتیان: له‌ کوردستان دا دانیشتوانی کورد هه‌ن،و ‌ڕۆژهه‌ڵاتی ترکییه دا نیشته‌جێن‌، ئه‌گه‌ر ئێمه‌ ئه‌م په‌یمانه‌ ئیمزا که‌ین ، چ به‌ سه‌ر ئه‌وان دێ؟" عیسمه‌ت پاشا، سه‌رۆکی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی ترک وڵامی دانه‌وه‌:" حکوومه‌تی ترکی ترکییه‌ هه‌ر ته‌نی حکوومه‌تی ترکان نییه‌ ، حکوومه‌تێکی ترکی و کوردی یه‌. گه‌لی کورد و ترک بڕیاریان داوه‌ به‌یه‌که‌و بژین، جا بۆیه‌ هیچ کێشه‌یه‌ک له‌ ئارا دا نییه‌ ، به‌ڵام عیسمه‌ت پاشا ده‌بوو ڕاستی ئه‌و قسه‌یه‌ بسه‌لمێنێ ، ئه‌و له‌ که‌ماڵ پاشای ڕائه‌سپارد له‌ ئانکارا شتێک بکا بۆ ئه‌وه‌ی بیسه لمێنێ که‌ گه‌لی کورد له‌ گه‌ڵ گه‌لی تورکن.
که‌ماڵ پاشا ، له‌ دوای حه‌سه‌ن خه‌یری ئه‌ندامی کوردی پارله‌مانی تورکیه‌ی نارد و پێی گوت، ده‌بێ سبه‌ینێ جلوبه‌رگی کوردی ده‌به‌ر که‌ی و له‌ گه‌ڵما بێی بۆ پارلمان بۆ ئه‌وه‌ی به‌ هه‌موو که‌س و به‌ ڕۆژنامه‌نو‌سانی وڵاتانی تر نیشان بده‌ین که‌ حکوومه‌تی ترکییه‌ هه‌بوونی گه‌لی کورد و نه ریته‌کانیان ، جلوبه‌رگ و کولتووریان قبووڵ ده‌کا. بۆ ڕۆژی دواتر حه‌سه‌ن خه‌یری به‌ جلوبه‌رگی کوردییه‌وه‌ هاته‌ پارلمان و له‌وێدا قسه‌ی کرد و وتی: گه‌لی کورد و گه‌لی ترک بڕیاریان داوه‌ به‌ یه‌که‌وه‌ بژین، گه‌لی کورد نایه‌وێ له‌ ترکییه‌ جوێ بێته‌وه‌. دوایه‌ که‌ماڵ پاشا داوای لێکرد که‌ ئه‌و قسانه‌ی له‌ پارله‌ماندا کردوونی بکاته‌ تیلگراف و بینێرێ بۆ نۆێنه‌ری تورکیه‌ له‌ لۆزان.
حه‌سه‌ن خه‌یری ئه‌و تێلێگرافه‌ی نارد بۆ لۆزان، له‌وێ عیسمه‌ت پاشا تێلگرافه‌که‌ی نێشانی نوێنه‌رانی وڵاتانی ئوڕووپایی دا. ئه‌وانیش قه‌بوڵیان کرد که‌ کورد به‌و په‌یمانه‌ رازیه‌ و په‌یمانه‌که‌یان ئیمزا کرد که‌ به‌ په‌یمانی لۆزان ناسراوه‌ و ڕه‌دی په‌یمانی سێڤه‌ره‌ که‌ ساڵی 1920 له‌ فه‌رانسه‌ ئیمزا کرا و له‌ ماده‌کانی 62 و 63 دا باس له‌ جه‌سپاندنی مافه‌کانی گه‌لی کورد تا قۆناغی سه‌ربه‌خۆێی ئه‌کا. ماوه‌یه‌کی درێژی پێنه‌چوو حه‌سه‌ن خه‌یری له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانی تورکه‌وه‌ گیرا و ناردرایه‌ به‌ر‌ده‌م دادگا‌ی تایبه‌تی ئه‌و وه‌ڵاته‌ که‌ به‌ ئیستکلال مه‌حکه‌مه‌سی به‌ نێوبانگه‌.

http://ebarzan.com/images/kurdh315.jpg

له‌ مه‌حکه‌مه‌ دا حقووقزان و پارێزه‌ره‌ی لێ نه‌بوو، ته‌نێ ئه‌ندامانی پارلمان و پارتییه‌که‌ی که‌ماڵ پاشای لێ بوو. به‌ حه‌سه‌ن خه‌یرییان گوت : " ئه‌تۆ ناسیۆنالیستێکی کوردی ، ئه‌تۆ ده‌ته‌وێ ترکییه‌ دابه‌ش که‌ی و کۆمارێکی سه‌ربه‌خۆی کورد دابمه‌زرێنی." حه‌سه‌ن خه‌یری وڵامی دایه‌وه‌: " نا، نا، ئێوه‌ ده‌زانن من کێم. ئه‌من حه‌سه‌ن خه‌یریم. ئه‌من له‌ پارلمان دا قسه‌م کرد، تێلگرافێکم نارد بۆ لۆزان، چۆن ڕێتان ده‌که‌وێ به‌ من بڵێن:
" ئه‌تۆ جیاوازیخوازێکی کوردی". ئه‌وان پێیان گوت : " له‌بیرته‌ ڕۆژێک جلوبه‌رگی کوردیت ده‌به‌ر کردبوو و به‌و جلوبه‌رگانه‌وه‌ هاتییه‌ نێو پارلمان، جا بۆیه‌ ئه‌تۆ کوردێکی جیاوازیخوازی."
حه‌سه‌ن خه‌یری به‌ مه‌رگ حوکم درا، کاتێک بردیانه‌ به‌ر سێداره‌ و لێیان پرسی دوایین قسه‌ت چییه‌؟ گوتی : ئه‌من ده‌مه‌وێ قه‌بره‌که‌م له‌ جێیه‌کی ئه‌وتۆ بێ که‌ کورده‌کان هاتوچووی به‌لا دا به‌که‌ن و داوا ده‌که‌م هه‌رجارێک که‌ کوردێک گه‌یشته‌ سه‌رقه برم تفێکی لێ بکا له‌ به‌ر ئه‌و خه‌یانه‌ته‌ی پێم کردن.


behnam5555 07-22-2012 12:41 PM

شێخ مه‌حمودی نه‌مر
 


(شێخ مه‌حمودی نه‌مر)

Shaikh Mahmud al-Hafeed

1881-1956

http://ebarzan.com/images/kurdh192.jpg




raamis 07-24-2012 01:30 PM

دستان خوش بیت

behnam5555 12-07-2012 09:20 PM

چه‌ند لایه‌نێكی ژیانی مامۆستا بدیع الزمان سه‌عیدی نوورسی
 

چه‌ند لایه‌نێكی ژیانی مامۆستا بدیع الزمان سه‌عیدی نوورسی

پوخته‌ی چه‌ند لایه‌نێكی ژیانی دانه‌ر:
مامۆستا بدیع الزمان سه‌عیدی نوورسی [1]
× له‌ نێوان چیا بڵنده‌كان و له‌ به‌ره‌به‌یانی یه‌كێك له‌ ڕۆژه‌كانـی ساڵی (1294ك /1876ز) له‌ گوندی "نوورس"ی سه‌ر به‌ پارێزگه‌ی "به‌دلیس"ی كوردستانی ژێر ده‌سته‌ڵاتی عوسمانی "بدیع الزمان مامۆستا سـه‌عیدی نوورسی" له‌ بنه‌ماڵه‌یه‌كی كوردی دیندار له‌دایك بووه‌.
× "صۆفی میرزا"ی باوكی به‌ خواپه‌رستی و پیاوچاكی به‌ناوبانگ بووه‌ و هه‌ر خۆراكێك حه‌ڵاڵا نه‌بووبێت ده‌رخواردی مناڵه‌كانــی نه‌داوه‌.. خـاتــوو "نــووریه‌"ی دایكیشـی به‌ پاك و خاوێنی و ده‌ستنوێژه‌وه‌ نه‌بووبێت شیری به‌ مناڵه‌كانی نه‌داوه‌! × هه‌ر له‌ قۆناغی مـناڵی‏یه‌وه‌ هه‌ڵكـه‌وتوویی و زیره‌كیـی پێوه‌ دیار بـووه‌ و، لای زانا به‌ناوبانگه‌كانی ژیـنـگـه‌ و سه‌رده‌می خۆی زانسـته‌ ئیسلامی‏یه‌كانی خـوێندووه‌‏‏‏‏ و، به‌شێكی زۆری كاته‌كانی بـه‌ تـاوتوێ‌كردن و لێكۆڵینـه‌وه‌ی دیارده‌كانی ده‌وروبه‌ری به‌ســــه‌ر بردووه‌ و، له‌گه‌ڵا زانایان‏دا كه‌وتووه‌ته‌ وت‏و وێژ و گفت‏وگۆی زانستی‏یه‌وه‌. تا له‌ ته‌مه‌نی چوارده‌ ساڵی‏دا بڕوانامه‌ی "عالمی"ی وه‌رگرتووه‌!
× هـه‌ر له‌ تافی لاوی‏ و له‌ خـه‌ونێكی‏ ڕاســت‏دا به‌ خــزمه‌تـی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم شه‌ره‌فمه‌ند بووه‌ و داوای (زانستی قورئان)ی لـێ‌ كردووه‌، حه‌زره‌تیش له‌و خـه‌ونه‌دا مژده‌ی داوه‌تێ‌ كه‌: "سیوهبُ لك علمُ القرێ‌ن ما لم تسألْ شیئاً من اڵامه‌"! واته‌ زانســتی قورئانت پێ‌ ده‌به‌خشرێت به‌ مه‌رجێك " سوئال"ی هیچ شتێك له‌ نه‌ته‌وه‌كه‌م نه‌كه‌یت. ئه‌ویش تا له‌ ژیـان‏دا ما سوئالـی له‌ كه‌س نه‌كرد، نه‌ به‌ واتای "پرسیار" و نه‌ به‌ واتای "سواڵاكردن" ته‌نانه‌ت له‌ موحتاجترینی كاته‌كانی ته‌مه‌نیدا دیاری و سه‌ده‌قه‌ و زه‌كاتیشی له‌ خه‌ڵكی وه‌رنه‌گرتووه‌!
× زیره‌كی و زه‌ین‏ڕۆشنی و توانای له‌به‌ركردنی هێنده‌ كه‌م‏وێنه‌ و له‌ڕاده‌به‌ده‌ر بووه‌ كــه‌ توانیـویه‌تی نزیكه‌ی "نه‌وه‌د" كتێبی مه‌تنه‌ سه‌ره‌كی‏یه‌كان له‌به‌ر بكات، له‌ بابه‌ته‌كانی: (نه‌حوو، صه‌رف، ته‌فسیر، حه‌دیپ، مه‌نتیق، فیقهی ئیسلامی ... هتد). جگه‌ له‌مانه‌ش هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای فه‌رهه‌نگی به‌ناوبانگی "قاموس المحیگ"وه‌ تا ده‌گاته‌ "باب السین"ی ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ی له‌به‌ر كردووه‌ كه‌ كۆی لاپه‌ڕه‌كانی ده‌كاته‌: (708) لاپه‌ڕه‌، ئنجا به‌ ماوه‌ی یه‌ك حه‌فته‌ش كتێبی "جـمع الجوامع"ی سه‌ر به‌ زانستی ئوصولی فیقهی خوێندووه‌ و له‌به‌ریشی كردووه‌!
× بۆ مه‌به‌ستی موتاڵاكردن و خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و كتێبانه‌ی پێویستی بوون سوودی له‌ كتێبخانه‌ پڕ له‌ كتێبه‌كانی "عمر پاشا"ی والیی "وان" و "تایه‌ر پاشا"ی والیی "به‌دلیس" وه‌رگرتووه‌ كه‌ ڕێزی زۆریان لـێ‌ ناوه‌ و بایه‌خیان پێ‌ داوه‌. × له‌ ئه‌نجامی مونازه‌ره‌ و وت ‏و وێژی له‌گه‌ڵا هه‌ندێ‌ مامۆستای زانسته‌ نوێكانی سه‌رده‌م‏دا هه‌ستی كردووه‌ كه‌ پێوستیی به‌و زانستانه‌ هه‌یه‌، بۆیه‌ له‌ شاری "وان" ده‌ستی به‌ خوێندنه‌وه‌ و لێكۆڵینه‌وه‌ی كتێبه‌كانی ئه‌و زانستانه‌ كردووه‌، وه‌ك: (بیركاری، فه‌له‌ك، كیمیا، فیزیا، زه‌وی‏ناسی، فه‌لسه‌فه‌، مێژوو، جوگرافیا... هتـد" ته‌نانه‌ت توانیویه‌تی له‌ هه‌ندێكیشیان‏دا كتێب دابنێت! × له‌به‌ر ئه‌م زیره‌كی‏یه‌ بێ‌وێنه‌یه‌ی، ناوبانگــی به‌: (سـه‌عیدی مه‌شـهوور) و پاشان به‌: (بدیع الزمان) بڵاوبووه‌ته‌وه‌. × له‌ سـاڵی 1897زدا مامۆستا "بدیع الزمان" هه‌واڵێكی له‌ ڕۆژنامـه‌ ناوخۆیی‏یه‌كان‏دا خـوێنده‌وه‌ كـه‌ بریتی بـوو لـه‌وه‌ی: "گلادسـتۆن"ی وه‌زیری موسـته‌عمه‌راتی به‌ریتانیا له‌ په‌رله‌مانی وڵاته‌كه‌ی‏دا نوسخه‌یه‌كی قورئانی پیرۆزی به‌ ده‌سـته‌وه‌ گرتووه‌ و به‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی وتووه‌:
(هه‌تا ئه‌م قورئانه‌ له‌ناو موسڵمانان‏دا بمێنێت ئێمه‌ ناتوانین حوكمڕانییان بكه‌ین، كه‌واته‌ چار ته‌نها ئه‌وه‌یه‌ كه‌ قورئان له‌سـه‌ر زه‌وی‏دا نه‌هێڵین، یاخود په‌یوه‌ندیی موسڵمانه‌كانی پێوه‌ ببچڕین)!
ئـه‌م هـه‌واڵه‌ ته‌زووی به‌ جـه‌ســته‌ی "بدیع الزمان"دا هێنا و حــه‌وانه‌وه‌ و ســره‌وتی لـێ‌‏ بڕی و، بۆ هه‌موو كه‌سانی ده‌وروبه‌ری خۆی به‌ ئاشكرا ڕاگه‌یاند كه‌:
(ده‌بێ‌ به‌ به‌ڵگه‌ بۆ هه‌موو جیهانی بچه‌سپێنم و پێیان بسه‌لمێنم كه‌ قورئانی پیرۆز خۆرێكی مه‌عنه‌وی‏یه‌، تیشكی ئه‌و خۆره‌ هه‌رگیز كز نابێت و ڕووناكی‏یه‌كه‌شی به‌ هیچ كه‌سێك ناكوژێته‌وه‌).
دوای ئه‌م ڕووداوه‌ ڕۆشت بۆ ئه‌سته‌مبووڵا و پـڕۆژه‌ی دامه‌زراندنی زانكۆیه‌كی ئیسلامیی له‌ كوردستان‏دا به‌ ناوی "زانكۆی زه‌هرا‌و " = به‌ وێنه‌ی زانكۆی ئه‌زهه‌ری پیرۆز = پێشكه‌شی كاربه‌ده‌ستان كرد، زانكۆیه‌ك كه‌ ئه‌ركی بڵاوكردنه‌وه‌ی ڕاسـتی‏یه‌كانی ئیسـلام بگرێته‌ ئه‌سـتۆی و, زانسته‌ ئایینی و زانسـته‌ گه‌ردوونی‏یه‌ نوێكانی پێكه‌وه‌ تێدا بخوێنرێن، به‌پێی نه‌خشه‌ و بۆچوونی ئه‌و وته‌ به‌ناوبانگه‌ی خۆی كه‌ تیایدا ده‌ڵـێت:
(ڕووناكیی دڵا: زانسته‌ ئایینی‏یه‌كانه‌ و، نـووری عه‌قڵیش: زانسته‌ گه‌ردوونی‏یه‌ نوێكانه‌. به‌ تێكه‌ڵاكردنی ئه‌م دوانه‌ "ڕاستی" ده‌رده‌كه‌وێت و، به‌ لێك‏جیابوونه‌وه‌شیان، له‌میان‏دا فڕوفێڵا و گومان و، له‌ویشیان‏دا ده‌مارگیریی بێ‌‏كه‌ڵك و نه‌فره‌ت‏لێكراو، سه‌رهه‌ڵده‌دات)! له‌م هه‌وڵه‌ی ئه‌م جاره‌یدا و له‌ هه‌وڵێكی تریش‏دا كه‌ له‌ ساڵی 1907زدا بۆ هه‌مان مه‌به‌سـت ڕۆشت بۆ ئه‌سته‌مبووڵا و هه‌وڵا و ته‌قالای خۆی خسته‌كار، هیچ سه‌ركه‌وتنێكی به‌ده‌ست نه‌هێنا، به‌ڵام له‌ ساڵی 1911زدا توانیی قه‌ناعه‌ت به‌ سوڵتان ڕه‌شاد بكات و، سوڵتانیش بڕێك پاره‌ی بۆ ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ ته‌رخان كرد و، له‌سه‌ر لێواری "ده‌ریاچه‌ی وان" ده‌ست كرا به‌ كاركردن له‌ بنیاتنانی ئه‌و زانكۆیه‌دا، به‌ڵام هه‌ڵگیرسانی یه‌كه‌م جه‌نگی جیهانی په‌كی ته‌واوكردنی پڕۆژه‌كه‌ی خست.
× هه‌ر له‌ ساڵی 1911زدا ســه‌ردانی وڵاتی "شام"ی كرد و، له‌سه‌ر مینبه‌ری مزگه‌وتی ئه‌مه‌وی له‌ دیمه‌شق وتارێكی گرنگی به‌ زمانی عه‌ره‌بی ئاراسـته‌ی زانایانی ئه‌و وڵاته‌ كرد كه‌ دوایی به‌ ناونیشانی "الخگبه‌ الشامیه‌" (واته‌ وتاری شام) چه‌ند جارێك چاپ كرا و، پاشـان هه‌ر خۆی به‌ درێژه‌ پێدانه‌وه‌ وه‌ری‏گێڕا بۆ زمانی توركی و ئه‌م ده‌قه‌ی دواییش سه‌رله‌نوێ‌ چه‌ندین جار كراوه‌ته‌وه‌ به‌ عه‌ره‌بی و بۆ چه‌ند زمانێكی تریش وه‌رگێڕراوه‌.
× هه‌رچه‌ند ڕای مامۆستا سه‌عیدی نوورسی له‌ یه‌كه‌مین جه‌نگی جیهانیدا له‌گه‌ڵا ئه‌وه‌ نه‌بوو كه‌ ده‌وڵه‌تی عوسمانی به‌ جه‌نگه‌وه‌ بگلێت، به‌ڵام هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی به‌شداریی ده‌وڵه‌تی عوسمانی له‌ جه‌نگ‏دا ڕاگه‌یه‌نرا، یه‌كسه‌ر خۆی و قوتابییانی هاوبه‌شییان له‌و جه‌نگه‌دا كرد دژی ڕوسیای قه‌یسه‌ری، كه‌ له‌ به‌ره‌ی قه‌فقاسه‌وه‌ هێرشی بۆ شاره‌ سنووری‏یه‌كانی كوردستان ده‌برد. فه‌رمانده‌ی سوپایش سه‌ركرده‌یی (هێزه‌ یارمه‌تی‏ده‌ره‌كان)ی پێ‌ سپارد كه‌ له‌ قوتابییانی نوورسی و خۆبه‌خشه‌ران پێك هاتبوون. × "بدیع الزمان" و هێزه‌كه‌ی له‌ چه‌ندین جه‌نگی گرنگ‏دا له‌ دژی ڕووسه‌كان به‌شداریی ئازا و به‌جه‌رگانه‌ی جیهادیان كرد و، هێنده‌ ئازایه‌تی و توانا و لێهاتنی له‌و جه‌نگه‌دا نواند كه‌ سه‌رنجی فه‌رمانده‌ی سوپا و ته‌نانه‌ت چاودێره‌ بیانییه‌كانیشی ڕاكێشابوو! × كاتێك كه‌ سوپای ڕووس به‌ ژماره‌یه‌كی زۆر زیاتر له‌ سوپای به‌رگریكه‌ران ڕژانه‌ ناو شاری به‌دلیسه‌وه‌ "بدیع الزمان" و قوتابییانی به‌رگری‏یه‌كی مه‌ردانه‌ و فیداكارانه‌یان له‌ شاره‌كه‌یان ده‌كرد، تا له‌ ئه‌نجام‏دا به‌ سه‌ختی پێكرا‏ و له‌ هۆشی خۆی چوو، ئنجا ڕووسه‌كانیش له‌ 2/3/1916زدا به‌ برینداری "دیل"یان كرد و بردیان بۆ به‌ندیخانه‌ی ئه‌فسه‌ره‌ دیله‌كان له‌ شاری "كۆسترما"ی سیبیریا.
× له‌ ماوه‌ی "دیلی"دا به‌رده‌وام وانه‌ی ئیمانیی به‌ ئه‌فسه‌ره‌ دیله‌كانی هاوڕێی ده‌وت، كه‌ ژماره‌یان نه‌وه‌د دانه‌ بوو‏.
× هه‌ر له‌و ماوه‌یه‌دا و له‌به‌ر نواندنی هه‌ڵوێستێكی به‌جه‌رگانه‌ی ئه‌وی زانا و موجاهید و خاوه‌ن عیززه‌تی ئیسلام و، هه‌ڵنه‌سانی له‌بـه‌ر سه‌ركرده‌یه‌كی گه‌وره‌ی سوپای ڕووس كه‌ خاڵی قه‌یسه‌ر و سه‌ركرده‌ی به‌ره‌ی قه‌فقاس بوو، له‌ په‌تی سێداره‌ و به‌ده‌ست‏هێنانی "پله‌ی شـه‌هیدی" نزیك بووه‌وه‌، به‌ڵام خوای گه‌وره‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی بۆ ئه‌ركێكی گه‌لـێ‌ گرنگ و گه‌وره‌تر هه‌ڵی گرتبوو، له‌و تاقیكردنه‌وه‌یه‌ به‌سه‌ریبه‌رزه‌وه‌ هێنایه‌ده‌ر و له‌ حوكمی ئیعدام ڕزگاری كرد!
× پاشان به‌ جۆرێكی گه‌لـێ‌ سه‌رسووڕهێنه‌ر و ناوازه‌ و به‌ چاودێری‏یه‌كی ئاشكرای په‌روه‌ردگار له‌ دیلی هه‌ڵهات و، له‌ ڕێی (وارشـۆ = ئه‌ڵمانـیا = ڤیه‌ننا)وه‌ گه‌ڕایه‌وه‌ وڵات.
× كه‌ له‌ به‌رواری 17/6/1918زدا گه‌یشته‌وه‌ ئه‌سـته‌مبووڵا "مه‌دالیای جه‌نگ"ی خه‌ڵات‏كرا و، له‌ لایه‌ن خه‌لیفه‌ و شێخولئیسلامی ده‌وڵه‌تی عوسمانی و سه‌ركرده‌ی گشتیی سوپا و قوتابییانی زانسته‌ شه‌رعی‏یه‌كانه‌وه‌ پێشوازی‏یه‌كی ناوازه‌ و ڕه‌نگینی لـێ‌‏كرا. هه‌روه‌ها كاربه‌ده‌ســتان داوایان ‏لـێ‌‏كرد كه‌ هه‌ندێ‌ كارمه‌ندیی به‌رز له‌ ده‌وڵه‌ت‏دا بگرێته‌ ئه‌ستۆی خۆی، به‌ڵام مامۆستا هیچیانی نه‌ویست جگه‌ له‌ ئه‌ندامێتیی (دار الحكمه‌ الإسلامیه‌) كه‌ ده‌زگایه‌كی زانستیی ئه‌وتۆ بوو ته‌نها گه‌وره‌ زانایانی تێدا ده‌كران به‌ ئه‌ندام. × له‌ ماوه‌ی ئه‌م ئه‌ندامێتی‏یه‌ی‏دا زۆربه‌ی نووسراوه‌ عه‌ره‌بی‏یه‌كانی خۆی چاپ‏كرد، وه‌ك: ته‌فسیره‌ به‌نرخه‌كه‌ی كه‌ ناوی "إشارات الإعجاز فی مڤان الإیجاز"ه‌ و له‌ گــه‌رمـه‌ی جه‌نگ‏دا داینابوو (كه‌ ئێستا له‌ به‌شی خوێندنی دوكتۆرای وانه‌ی "ته‌فسیر" له‌ زانكۆی ئه‌زهـه‌ر به‌ ده‌رس ده‌خوێنرێت). هـه‌روه‌ها به‌و مووچه‌یه‌ی كه‌ له‌ لایه‌ن ئه‌م ده‌زگایه‌وه‌ وه‌ری‏ده‌گـرت نامیلكه‌كانـی كـۆمه‌ڵه‌ پـه‌یامی "المپنوی العربـی النوری"ی له‌ چاپ دا و بـه‌ خـۆڕایی به‌سه‌ر موسڵمانان‏دا دابه‌شی كردن! × ئنجا هه‌ر كه‌ شاری ئه‌سته‌مبووڵا له‌ به‌رواری 18/3/1920زدا له‌ لایه‌ن دوژمنانی ئیسلام به‌ تایبه‌ت ئینگلیزه‌وه‌ داگیر كرا، مامۆستا سه‌عیدی نوورسی هه‌ستی‏كرد كه‌ تیرێكی گه‌وره‌‏‏ ‏‏و جه‌رگبڕ ئاراسـته‌ی جیهانی ئیسـلامی كراوه‌. له‌به‌ر ئه‌وه‌، قۆڵی لێبڕانی لـێ‌‏ هه‌ڵكرد و نامیلكــه‌ی "خگوات سـته‌"ی دانا كه‌ زۆر به‌ توندی هێرشـی تێدا كردبووه‌ سـه‌ر داگیركه‌ران و، هۆكاره‌كانی نائومێدیی تێدا پووچه‌ڵا كردبووه‌وه‌ كه‌ زۆر كه‌س له‌و ڕۆژگاره‌دا دووچاری بووبوون. ئه‌م نامیلكه‌یه‌شی چه‌ند جارێك به‌ نهێنی له‌ناو ئه‌سته‌مبووڵی داگیركراودا له‌ چاپ دا و بڵاوی‏ كرده‌وه‌ و، كاریگه‌ری(تأپیر)یه‌كی گه‌لـێ‌ گرنگی له‌ دڵا و ده‌روونی خه‌ڵكی = له‌و بارودۆخه‌دا = به‌جێ‌‏هێشت.

× ئنجا له‌به‌ر ناوبانگه‌ فراوان و جیهاده‌ به‌رده‌وامه‌كه‌ی، دوو جار له‌ لایه‌ن سه‌ركرده‌كانی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازه‌وه‌، بۆ شاری "ئه‌نقه‌ره‌" بانگێشت كرا. هه‌رچه‌ند یه‌كسه‌ر له‌و كاته‌دا به‌ده‌م خواسته‌كه‌یانه‌وه‌ نه‌ڕۆشت، چونكه‌ پێی وابوو نابێت له‌و ده‌مانه‌دا سه‌نگه‌ره‌كانی پێشوو چۆڵا بكات، به‌ڵام دوایی له‌ ڕێی گه‌ڕانه‌وه‌یدا بۆ "وان" سه‌ری لـێ‌دان. ئه‌وه‌بوو له‌ ســاڵی1922زدا ڕۆشت بۆ ئه‌وێ‌ و له‌ لایه‌ن گه‌وره‌ پیاوانی ده‌وڵه‌ته‌وه‌ له‌ ئیستگای شه‌مه‌نده‌فه‌ر پێشوازیی لـێ‌‏كرا. به‌ڵام هێنده‌ی نه‌خایاند له‌م كاربه‌ده‌ستانه‌ی "ئه‌نقه‌ره‌"ش نائومێد بوو، چونكه‌ سه‌رنجی دا زۆربه‌یان فه‌رز و ئه‌ركه‌ ئایینی‏یه‌كانیان جێ‌‏به‌جێ‌ ناكه‌ن.. له‌به‌ر ئه‌وه‌، وتارێكی ئاراسته‌ی ئه‌نجومه‌نی په‌رله‌مان(مجلسِ مبعوپان) كرد، كه‌ به‌م ده‌سـته‌واژه‌یه‌ی خواره‌وه‌ سـه‌ره‌تای وتاره‌كه‌ی داڕشتبوو: (یا أیها المبعوپون! "إنكم لمبعوپون لیوم عڤیم"...)!
هه‌ر له‌وێ‌‏دا جارێكی تر پڕۆژه‌ی دامه‌زراندنی زانكـۆكه‌ی شاری وانی پێشــكه‌ش كردن وخستیه‌ پێش‏چاوی به‌رپرسانی نوێ‌، ئه‌وانیش به‌ڵێنیان پێ‌ دا كه‌ به‌ده‌م خواسته‌كه‌یه‌وه‌ بڕۆن، به‌ڵام چه‌ند بارودۆخێكی ڕامیاری ڕێی له‌ هێنانه‌دیی پڕۆژه‌كه‌ گرت. × له‌ ساڵی 1923زدا "بدیع الزمان" له‌ ئه‌نقه‌ره‌وه‌ گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ كوردستان و ڕۆشت بۆ شاری (وان) و له‌سه‌ر چیای "ئه‌ره‌ك"ی نزیكی شاردا ماوه‌ی دوو ساڵی به‌ خواپه‌رستی و بیركردنه‌وه‌ و گۆشه‌گیری و ده‌رس وتنه‌وه‌ به‌ قوتابییانی برده‌سه‌ر، كه‌چی هێشتا هه‌ر له‌ پریشكی كاره‌سات و ڕووداوه‌كان ڕزگاری نه‌بوو، چونكه‌ له‌ گه‌رمه‌ی شۆڕشه‌كه‌ی شێخ سه‌عیدی پیران‏دا، ئه‌میش (وه‌ك زانا و كه‌سایه‌تییه‌كی گه‌وره‌ی كورد) له‌گه‌ڵا كه‌سـانێكی تری زۆر له‌ به‌رواری 25/2/1925زدا، ڕه‌هه‌نده‌(نه‌فی)ی شـاری "بوردوور" له‌ باشـووری خۆرئاوای توركیا كرا و، پاشان به‌ ته‌نها خۆی بۆ شارۆچكه‌یه‌كی دوور ڕه‌هه‌نده‌ كرا كه‌ ناوی "بارلا"یه‌ و له‌ به‌رواری 1/3/1927زدا گه‌یشته‌ ئه‌وێ‌.
× دوژمنانی "ئیمان" پێیان وابوو كـه‌ لـه‌ "بارلا"دا مامۆستا نوورسی له‌ناوده‌چێت‏ ‏و ناوی كوێر ده‌بێته‌وه‌ و له‌ بیری خه‌ڵكـی ده‌چێته‌وه‌ و ئه‌م كانی‏یه‌ به‌خوڕه‌مه‌ی زانست و ئیمان وشك ده‌كات..

به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ خاوه‌نی لوتف و سۆز و به‌زه‌یی‏یه‌ سـه‌باره‌ت به‌ سه‌رجه‌م به‌نده‌ پاك و دڵســۆزه‌كانی، ئه‌وا نیازه‌ چـه‌پـه‌ڵه‌كه‌ی ئه‌وانی پووچـه‌ڵا كرده‌وه‌ و، ئه‌م به‌نده‌ زانا و پاكه‌ی به‌ فه‌زڵا و به‌خشایشی خۆی وه‌ها چاودێری كرد كه‌ له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌ودا "بارلا"ی كرد به‌ سـه‌رچاوه‌ی په‌خشاندنی تیشكێكی گه‌وره‌ی نووری قورئانی پیرۆز. چونكه‌ مامۆستا نوورسی زۆربه‌ی "په‌یامه‌كانی نوور"ی له‌وێ‌ دانا و، ئنجا به‌ شێوه‌ی ده‌ست‏نووس له‌ سه‌رانسه‌ری توركیادا بڵاوبوونه‌وه‌! ئه‌وه‌بوو هه‌ر كه‌ مامۆستا نوورسی = به‌ درێژایی چاره‌كه‌ سه‌ده‌یه‌ك = له‌م شاره‌وه‌ بۆ ئه‌و شار ڕه‌هه‌نده‌ ده‌كرا و له‌ زیندان و به‌ندیخانه‌كانی گه‌لـێ‌ پارێزگای توركیادا دووچاری به‌ندی و گرتن ده‌بوو، خوای گه‌وره‌ كه‌سانێكی دڵسۆزی بۆ نووسینه‌وه‌ و له‌به‌رگرتنه‌وه‌ی ئه‌م په‌یامانه‌ ده‌ڕه‌خساند و ئه‌م ڕێژنه‌ به‌پیت و به‌ره‌كه‌تانه‌ی ئیمانیان بڵاو‏ ده‌كرده‌وه‌، تاكو گیانی نوستووی ئیمانیان لای ئیمانداران بێداركرده‌وه‌ و له‌سه‌ر چه‌ندین ستوون و پایه‌ی زانستی و مه‌نتیقی و، به‌ ڕه‌وانبێژی‏یه‌كی به‌رز، دامه‌زراند. به‌ چه‌شنێك كه‌سانی عه‌وام لێی‏ تێ‌‏ده‌گه‌ن و مرۆڤانی تایبه‌تمه‌ند و شاره‌زایش به‌هره‌مه‌ندی تێشوو لـێ‌‏وه‌رگرتنی ده‌بن.

× پاش ئه‌وه‌ی هه‌شت ساڵا و نیوی به‌ ڕه‌هه‌نده‌یی له‌ بارلادا برده‌ سه‌ر، له‌ چه‌ند جێگایه‌كی تری وه‌ك شاری "ئیسـپارته‌" و "قه‌سته‌مۆنی" و شارۆچكه‌ی "ئه‌میرداغ‏"دا به‌ "ڕه‌هه‌نده‌یـی" و "ده‌ست به‌سه‌ری" و، له‌ شاره‌كانی: "ئه‌سكی‏شه‌هر و ئه‌فیوون و ده‌نیزلی"یش‏دا به‌ "به‌ندی" ژیانی به‌سه‌ر بردووه‌. كه‌ ئه‌مانه‌ش چاره‌كه‌ سه‌ده‌یه‌ك له‌ ژیانی پڕ له‌ ناسۆر و ئه‌شكه‌نجه‌ و جیهادی‏‏‏ مه‌عنه‌ویی ته‌مه‌نی ئه‌م زانا پایه‌داره‌ ده‌گرنه‌وه‌.
× به‌م جۆره‌، مامۆستا نوورسی له‌ سه‌ره‌تای ڕۆشتنیه‌وه‌ بۆ "بوردوور" (1926) و پاشان بۆ "بارلا" (1927) هه‌تا ساڵی 1950ز له‌ نووسینی "په‌یامه‌كانی نوور"دا به‌رده‌وام ‏بوو، تاكو له‌ (130) په‌یام (كتێب و نامیلكه‌) تێپه‌ڕیان‏كرد و، هه‌موویان له‌ ژێر ناونیشانی "سه‌رجه‌می په‌یامه‌كانی نوور"دا كۆكرانه‌وه‌ و، بریتین له‌ چه‌ند كۆمه‌ڵه‌ په‌یامێكی سه‌ره‌كی كه‌ ئه‌مانه‌ن: 1- (سۆزله‌ر) واته‌ "وته‌كان"..
2- (مه‌كتووبات) واته‌ "نامه‌كان"..
3- (له‌معه‌له‌ر) واته‌ "بریسكه‌كان"..
4- (شوعاعله‌ر) واته‌ "تیشكه‌كان"
5- (لاحیقه‌له‌ر) واته‌ "پاشبه‌نده‌كان"..
هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵه‌ په‌یامه‌كانی تری جگه‌ له‌مانه‌ش، كه‌ هه‌ر هه‌موویان تا ساڵی 1956ز ڕێی چاپخانه‌كانیان به‌ سه‌ربه‌ستی بۆ نه‌گیرایه‌به‌ر، به‌ڵام له‌م به‌رواره‌وه‌، بڕیاری ئازادیی له‌چاپ‏دانیان ده‌ركرا و، مامۆستا نوورسی خۆی سـه‌رپه‌رشتیی له‌چاپدانی كردن هه‌تا هه‌موویانی به‌ چاپ گه‌یاندن و، پێش ماڵئاوایی‏كردنی له‌م ژیانی دنیایه‌ و به‌ چاودێریی خۆی سه‌رجه‌می په‌یامه‌كانی له‌ چاپ‏ دان.
× گرنگترین تایبه‌تكاریی ئه‌م په‌یامانه‌ له‌وه‌دایه‌ كه‌: ته‌فسیرێكی خه‌ست‏وخۆڵی ڕاستییه‌كانی قورئانی پیرۆزه‌ و، به‌ "مه‌وسووعه‌یه‌كی ئیمانی"ی بایه‌خدار داده‌نرێن و، به‌ده‌م خواسـته‌ ئیمانی‏یه‌كانی خه‌ڵكی سه‌رده‌مه‌وه‌ ده‌ڕۆن و، ئیمانی ته‌حقیقی له‌ دڵا و ده‌روون و بیر و ژیریی مرۆڤی هاوچه‌رخ‏دا داده‌مه‌زرێنن‏‏ و، بینای كوفر و ئیلحاد له‌ بنج و بێخ‏دا هه‌ڵده‌ته‌كێنن و‏، قه‌ڵای مه‌حكه‌من بۆ ئیماداران‏‏ و‏، گرنگترین چه‌كی پێشكه‌وتووی "ئیمان"ن له‌م سه‌رده‌مه‌دا، كه‌ نوێ‌ترین چه‌كی فرت و فێڵی كوفر و ئیلحادی تێدا به‌كار ده‌هێنرێت!
× له‌ سه‌عات سێ‌ و نیوی شه‌وی قه‌دری مانگی ڕه‌مه‌زانی پیرۆزی ساڵی 1379ك به‌رامبه‌ر 23/3/1960ز به‌ده‌م بانگی په‌روه‌ردگاریه‌وه‌ ڕۆشت و كۆچی ماڵئاوایی له‌م دنیا فانی‏یه‌ كرد. خوای گه‌وره‌ نوقمی میهره‌بانیی فراوانی خۆی بكات و به‌ به‌هه‌شتی به‌رین شادی بكات. ئامین.
× چه‌ند مانگێك دوای كۆچی دوایی، كاربه‌ده‌ستان له‌ گۆڕه‌كه‌ی ده‌ریان‏هێنا و له‌ شوێنێكی نه‌زانراودا ناشتیانه‌وه‌! × له‌ دوای وه‌فاتی خۆی، قوتابی‏یه‌ دڵسۆزه‌كانی به‌وپه‌ڕی چوست و چالاكی "په‌یامه‌كانی نوور"یان به‌ خه‌ڵكی گه‌یاند و، به‌ ئاسته‌ زانستی و فیكرییه‌كانی ناوخۆ و جیهانیان‏ ناساندن و گه‌وره‌ بیریاران(مفكرین)ی ئیسلامی و جیهانییان پێ‌ ئاشنا كردن. × تا ئێستا له‌ توركیادا پێنج كۆنگره‌ی جیهانی و ده‌یان كۆڕ و سیمیناری ناوخۆیی له‌سه‌ر ژیان و بیری مامۆستا نوورسی گیراوه‌. هه‌روه‌ك له‌ چه‌ندین شوێنی تری جیهان‏دا وه‌ك (میسر و مه‌غریب و ئه‌رده‌ن و مالیزیا و ئه‌ندۆنیسیا و ئوستورالیا) كۆنگره‌ی جیهانی و كۆڕ و سیمیناری زانستیی له‌ ئاسته‌ ئه‌كادیمییه‌كان‏دا له‌سه‌ر پێشكه‌ش كراوه‌. جگه‌ له‌و ده‌یان لێكۆڵینه‌وه‌ و باس و كتێبانه‌ی كه‌ به‌ زمانه‌ جیا جیاكان بۆ ئه‌م مه‌به‌سـته‌ نووسراون و، جگه‌ له‌و نامه‌ زانكۆیی و ئه‌كادیمیانه‌ش كه‌ بۆ وه‌رگرتنی بڕوانامه‌ی باڵا (ماسته‌ر و دكتۆرا) له‌ چه‌نده‌ها زانكۆی ناوخۆ و جیهانی‏دا (هه‌ر له‌ مالیزیاوه‌ تا ده‌گاته‌ فه‌ره‌نسا) له‌سه‌ر ژیانی نوورسی خۆی و له‌سه‌ر په‌یامه‌كانی نووسراون و ئاماده‌ كراون.
× كه‌سانی دیار و به‌ناوبانگی گۆڕه‌پانی زانست و فیكری ئیسلامیی سه‌رده‌م چ له‌ ئاستی كوردستان و چ له‌ ئاسـتی عێراق و وڵاته‌ عه‌ره‌بی‏ و ئیسلامییه‌كان و چ له‌ ئاستی جیهان‏دا له‌ پێشه‌نگی توێژه‌ر و نووسه‌ر و لێكۆڵه‌رانی ژیان و نووسینه‌كانی مامۆستا "نوورسی"ن، كه‌ لێره‌دا بۆ نموونه‌ ته‌نها ناوی هه‌ندێكیان پێش‏چاو ده‌خه‌ین، وه‌ك:
(د. محســن عبد الحمید ، د. محمد سـعید ڕه‌مه‌زان بۆتانی، د. علی محی‏الدین قه‌ره‌داغی، د. جلال جلالی زاده‌، عبد القادر بادللی، د. عماد الدین خلیل، خوا لێخۆشـبوو مامۆسـتا ئه‌بولحه‌سـه‌ن نه‌دوی‏ و، ده‌یان زانا و پڕۆفیسۆری تر له‌ زانكۆی ئه‌زهه‌ر و زۆربه‌ی زانكۆكانی جیهانی ئیسلامی و ته‌نانه‌ت خۆرهه‌ڵاتناسانی چه‌ند زانكۆیه‌كی خۆرئاوایش) خوێنه‌ری به‌ڕێز بۆ خۆی ده‌توانێت له‌ سـه‌رچاوه‌كان و له‌ ڕێی ئه‌و كتێب و باس و بابه‌تانه‌ش كه‌ له‌ باره‌ی بیر و زانست و ژیانی مامۆستا نوورسییه‌وه‌ پێشكه‌ش كراون، به‌ نووسینه‌كانی ئه‌و زانا و بیریارانه‌ و كه‌سانی تریش ئاشنا ببێت. یان په‌یوه‌ندی بكات به‌م ئادره‌سه‌وه‌: www.nesil.com.tr
× كاری وه‌رگێڕانی "په‌یامه‌كانی نوور" بۆ زمانه‌كانی تری جیهان هه‌ر به‌رده‌وامه‌. ئه‌وه‌تا - سوپاس بۆ خوا - وه‌رگێڕانی سه‌رجه‌می په‌یامه‌كان بۆ (زمانی عه‌ره‌بی) له‌ لایه‌ن مامۆستا (إحسان قاسم الصالحی)یه‌وه‌ ته‌واو بووه‌ و، له‌ نۆ دانه‌ به‌رگی قه‌شه‌نگ و ڕه‌نگین‏دا و له‌ هه‌ردوو شاری ئه‌سته‌مبووڵا و قاهیره‌ بڵاو كرانه‌وه‌. به‌شـێكی زۆریشیان له‌ لایه‌ن خوشكی نۆموسڵمان: ماری وێڵد(شكران واحده‌)ه‌وه‌ كراون به‌ ئینگلیزی و تا ئێستا چوار به‌رگی گه‌وره‌یان به‌ چاپی جوان و ڕه‌نگین به‌و زمانه‌ لـێ‌ بڵاو كراوه‌ته‌وه‌. سوپاسی بێ‌كۆتایی بۆ خواوه‌ندی میهره‌بان كه‌ یارمه‌تی و ته‌وفیقی نووسه‌ری ئه‌م چه‌ند دێڕه‌شی دا كه‌ زیاتر له‌ سه‌د دانه‌مان له‌و په‌یامانه‌ كرد به‌ كوردی و، تا ئێستا و له‌ ماوه‌ی پازده‌ سـاڵادا (چل و دوو) نامیلكه‌ و په‌یاممان له‌و وه‌رگێڕراوه‌ كوردییانه‌ و له‌ دووتوێی (بیست و چوار) كتێب‏دا بڵاو كرده‌وه‌ و، ده‌یان په‌یامی تریش ئاماده‌ی چاپن. وا ئیستاش له‌ نیازدایه‌ كه‌ به‌ پشتیوانیی خوای گه‌وره‌ سه‌رجه‌می ئه‌م وه‌رگێڕراوه‌ كوردییانه‌، وه‌كو توركی و عه‌ره‌بی و ئینگلیزییه‌كان، له‌ شێوه‌ی به‌رگی گه‌وره‌ و نایاب‏دا بڵاو بكه‌ینه‌وه‌. به‌شێكی ئه‌م په‌یامانه‌ بۆ ئه‌م زمانانه‌ی خواره‌وه‌ش وه‌رگێڕراون، كه‌ تا ئێستا كاری وه‌رگێڕان تیایان‏دا به‌رده‌وامه‌:
ئه‌ڵمانی، فه‌ره‌نسـی، ڕووسی، ئۆردی، فارسی، ئیتالی، كۆجاراتی، مه‌لایا، ڕۆمانی، بۆسنی... هه‌روه‌ها گه‌لـێ‌ زمانی تریش.
× له‌ چه‌ند زانكۆیه‌كی جیهان‏دا زانست و بیری "نوورسی" له‌ ناوه‌ندی مه‌نـهه‌جه‌ ڕه‌سمی‏یه‌كان‏ و سه‌رچاوه‌ زانستییه‌كان‏دا دانراون، وه‌ك زانكۆی ئه‌زهه‌ری میسر و، زانكۆی محمد الخامس‏ له‌ مه‌غریب و، زانكۆی ئیسلامیی جیهانی له‌ مالیزیا.
× هیوادارم گه‌لی كوردمان - به‌ تایبه‌ت توێژی زانا و ڕۆشنبیران و خوێنه‌رانمان - پتر ئاوڕ له‌م كه‌سایه‌تییه‌ گه‌وره‌یه‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆیان بده‌نه‌وه‌ و زیاتر به‌ ژیان و نووسینه‌كانی ئاشنا ببن و، له‌م ڕووه‌وه‌ ئێمه‌ش له‌ گه‌لانی تر دوانه‌كه‌وین. زۆر به‌ دڵنیایییه‌وه‌ ده‌ڵێم: گه‌وره‌ پیاوانی نه‌ته‌وه‌كانی تر هێنده‌ی به‌شــێكی كه‌می زانایی و گه‌وره‌یی مامۆسـتا نوورسی زیره‌كی و بلیمه‌تی و زانست و ئازایه‌تی و ئیمانداری و دڵسۆزییان نه‌نواندووه‌، كه‌چی نه‌ته‌وه‌كانیان له‌ شان و باڵی ئه‌وانیان به‌رز كردووه‌ته‌وه‌ و به‌ جیهانیان ناساندوون و له‌ ئاســتی جیهان‏دا شـانازییان پێوه‌ ده‌كه‌ن، به‌ڵام ئێمه‌ هێشتا ئاوڕی پێوستمان له‌م گه‌نجینه‌ زێڕ و گه‌وهه‌رانه‌ی خۆمان نه‌داوه‌ته‌وه‌. له‌گه‌ڵا ئه‌وه‌ش‏دا زۆر هیوادارم كه‌ ڕۆژگارانی ئاینده‌ به‌ زیادبوونی سه‌ربه‌ستیی فیكری و به‌رز بوونه‌وه‌ی ئاستی ڕۆشنبیری و زانستی لای هه‌موو توێژ و چینه‌كانی گه‌له‌كه‌مان، پتر نرخ و به‌های به‌خششه‌ فیكری و زانستی و ئیمانییه‌كانی ئه‌م كه‌ڵه‌ زانایه‌ی نه‌ته‌وه‌كه‌مان ده‌رده‌كه‌وێت و، سوودی زیاتری لـێ‌ وه‌رده‌گیرێت.
× له‌ خوای گه‌وره‌ داواكارم كه‌ به‌ سۆز و میهره‌بانیی خۆی له‌ بڵاوكـردنه‌وه‌ی سـه‌رجه‌می په‌یامه‌كانی نوور‏دا به‌ زمانی كوردی پشتیوانمان بێت و ئه‌م كاره‌مان بۆ ئاسان بكات و، نیازی خاوێن و گیرابوونی لای خۆیمان پێ‌ بـبه‌خشـێت و، له‌ خۆم و دایك و باوكم و خێزان و مناڵا و یارمه‌تی‏ده‌رانم له‌م خزمه‌ته‌ پیرۆزه‌دا و له‌ سه‌رجه‌م موسڵمانان خۆش ببێت. إنّه علی ما یشا‌و قدیر وبالإجابه‌ جدیر.

http://www.zankokurd.org


behnam5555 12-07-2012 09:24 PM

ژیان و به‌سه‌رهاتی سه‌لاَحه‌ددینی ئه‌ییووبی، سه‌ركرده‌ی موسَلمانی كورد
 

ژیان و به‌سه‌رهاتی سه‌لاَحه‌ددینی ئه‌ییووبی، سه‌ركرده‌ی موسَلمانی كورد

سه‌لاَحه‌ددین كوری نه‌جمه‌ددین ئه‌ییووبی كوری شادی كوری مه‌روانه، ‌له‌ بنه‌ماله‌یه‌كی گه‌وره‌ و سه‌رؤك هيز بووه‌ له‌ سالی ٥٣٣ك - ١١٣٧ز له‌ شاری تكریت له‌دایك بووه. ته‌مه‌نی لاويتی له‌ شاری به‌عله‌به‌گ و دیمه‌شق به‌سه‌ر بردووه سه‌لاَحه‌ددین سه‌ر به‌ هؤزيكی كورده‌ به‌ ناوی ڕه‌وادی له‌ گوندی دوین له‌ ناوچه‌ی ئاران له‌ ئازه‌ربایجان ده‌ژیان هؤزی ڕه‌وادی ده‌گه‌ريته‌وه‌ بؤ تیره‌ی هه‌زبانی كه‌ یه‌كيكه‌ له‌ گه‌وره‌ترین تیره‌كانی میلله‌تی كورد. سه‌لاَحه‌ددین وه‌كو هه‌موو منداليكی میر و سه‌ركرده‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ خراوه‌ته‌ به‌ر خويندن له‌ خويندنگه‌كانی ئه‌و كاته‌دا كه‌ به‌ زؤری مزگه‌وته‌كان بوون فيری خويندن بووه‌ و قورئانی پیرؤزی له‌به‌ر كردووه‌ جگه‌ له‌مانه‌ش له ‌به‌رده‌ستی زانا و ناوداره‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌دا زانیاری زمان و چه‌نده‌ها زانیاری تر فير بووه ئه‌وه‌ی كه‌ زیاتر بووه‌ته‌ مایه‌ی په‌روه‌رده‌بوونی سه‌لاَحه‌ددین و پيگه‌یشتن و ئاماده‌بوونی بؤ ئه‌وه‌ی له‌ ناهه‌موارترین كاتدا سه‌ركردایه‌تیی موسلمانان بگريته‌ ده‌ست، ئه‌وه‌ بوو له‌ژير چاوديری سئ مامؤستای پایه‌به‌رز و هه‌لكه‌وتوودا په‌روه‌رده‌ كرا مامؤستای یه‌كه‌می نه‌جمه‌ددینی ئه‌ییووبی باوكی و مامؤستای دووه‌می ئه‌سه‌ده‌ددین شيركؤی مامی و مامؤستای سئ یه‌می نووره‌دین مه‌حموود مه‌لیك بوون سه‌لاَحه‌ددین له‌گه‌لًَ ئه‌و سئ قاره‌مانه‌دا هه‌لسوكه‌وتی ده‌كرد و له‌ناو كؤره‌كانیاندا داده‌نیشت و گويی له‌ قسه‌كانیان ده‌گرت و ته‌ماشای كرده‌وه‌كانیانی ده‌كرد و ليیانه‌وه‌ فيری جواميری و خه‌باتكردن و دلسؤزی و تاقیكردنه‌وه‌ی ژیان ئه‌بوو تاوای لئ هات مامؤستاكانی به‌ چاويكی ريزه‌وه‌ بؤیان ده‌روانی و چاوه‌روانی پاشه‌رؤژيكی مه‌زنیان لئ ده‌كرد
سه‌لاَحه‌ددین سالاَنی مندالیی له‌ به‌عله‌به‌گ به‌سه‌ر برد كه‌ به‌ خؤشترین سالاَنی ژیانی ده‌ژميردريت له‌سه‌ر ده‌روونبه‌رزی سوارچاكی و خواناسی په‌روه‌رده‌ كرا و فيری هونه‌ری جه‌نگ و جیهادكردن بووه ‌و به‌ ئازایه‌تی و به‌جه‌رگی و عیزه‌تی ئیسلامییانه‌وه‌ ناوی ده‌ركردووه ئه‌م په‌روه‌رده‌كردنه‌ وای لئ كرد كه‌ كه‌سایه‌تییه‌كی پایه‌به‌رزی لئ ده‌رچيت و شایه‌نی ئه‌وه‌ بيت هه‌موو جیهان له‌ به‌رده‌ستیدا بله‌رزيت و ئاراسته‌ و ريره‌وی ميژوو بگؤريت پاش كؤچیدواییی ئه‌سه‌ده‌دینی مامی له‌ سالی ١١٦٩ز ، عازد سه‌لاَحه‌ددینی كرد به‌ وه‌زیری خؤی له‌ میسر و نازناوی ملك ناسری پئ به‌خشی كاتيك خاچپه‌رسته‌كان زانییان سه‌لاَحه‌ددین كراوه‌ته‌ وه‌زیر، زؤر دلگران بوون سه‌لاَحه‌ددین ده‌ستی كرد به‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ی میسر و كردنه‌وه‌ی نه‌خؤشخانه‌ و دروستكردنی شوورا و گه‌ليك خزمه‌تی تر هه‌روه‌ها دوو قوتابخانه‌ی به‌ ناوی الناصریة ‌والكاملیة‌ وه‌ كرده‌وه‌ بؤ بلاَوكردنه‌وه‌ی مه‌زهه‌بی سوننه ‌و گرنگیدان به‌ مه‌زهه‌بی فیقهی شافعی سه‌لاَحه‌ددین یه‌كه‌م شتيك كه‌ گرنگی پئ داوه ‌و ريكی خستووه‌ پته‌و كردنی لایه‌نی رؤحی و بیروباوه‌ر و لابردنی خراپه‌كاری بووه ئه‌وه‌ بوو له‌پيش هه‌موو شتيكه‌وه‌ داوای له‌ شيخ قتب الدین النیسابوری كرد كه‌ كتيبيكی ده‌رباره‌ی بیروباوه‌ر له‌ژير رؤشناییی قورئان و سوننه‌تدا بؤ بنووسيت وه‌ خؤی چاك دیراسه‌ی ده‌كرد و كوره‌كانیشی له‌سه‌ر په‌روه‌رده‌ ده‌كرد قازی ئیبن شیداد كه‌ یه‌كيك بووه‌ له‌ هاوه‌لاَنی سه‌لاَحه‌ددین و هه‌مووكات پيكه‌وه‌ بوون، ده‌ليت سه‌لاَحه‌ددین زؤر حه‌زی له‌ قورئانخويندن و گويگرتن له‌ قورئان ده‌كرد هه‌میشه‌ قورئانخوينيكی ده‌نگخؤشی له‌خواترسی ئاماده‌ ده‌كرد بؤ ئه‌وه‌ی قورئانی بؤ بخوينيت كاتيك گويی له‌ قورئانخوين ببوایه
‌دلی داده‌خورپا و فرميسك تكتك به‌ چاوه‌كانیدا ده‌هاته‌ خواره‌وه‌ هه‌روه‌ها قازی ده‌ليت ئه‌گه‌ر بیبیستایه‌ كه‌ دوژمن په‌لاماری موسلمانانی داوه‌ خيرا سوژده‌ی ده‌برد و ده‌یوت خوایه‌ ئه‌وا من هه‌موو توانایه‌كی خؤمم بؤ سه‌رخستنی دینه‌كه‌ت خستؤته‌ كار و جگه‌ له‌ كؤمه‌كی و پشتگیری تؤ هیچی تر شك نابه‌م هه‌روه‌ها ده‌ليت له‌ كاتی سوژده‌دا ده‌مبینی فرميسكه‌كانی به‌ ریشیدا ده‌هاتنه‌ خواره‌وه ‌و ئیتر نه‌مده‌زانی چی ده‌ليت به‌لاَم ئه‌و رؤژه‌ دوایی نه‌ده‌هات خوای گه‌وره‌ سه‌ركه‌وتنی ده‌نارد هه‌میشه‌ له‌ رؤژه‌كانی هه‌ینیدا هيرشه‌كانی ده‌ستپئ ده‌كرد به‌و هیوایه‌ی كه‌ موسلمانان له‌خوا بپارينه‌وه، چونكه‌ كاتی گیرابوونی دوعایه
وه‌ هه‌رگیز هيزی دوژمنی به‌ زؤر نه‌زانیوه ‌و ليیان نه‌ترساوه شه‌ريك له‌ نزیك شاری عه‌نكاوه‌ رووی دا، موسلمانه‌كان هه‌موو هه‌لهاتن و ئالاَكه‌یان لئ كه‌وت سه‌لاَحه‌ددین خؤی و چه‌ند كه‌سيكی تر مانه‌وه ‌و پالی به‌ شاخه‌كه‌وه‌ دا و به‌ده‌م ته‌كبیری الله اكبر ه‌وه‌ ده‌ستی كرد به‌ گيرانه‌وه‌ی سه‌ربازه‌كان و هاندانیان بؤ مه‌یدانی جه‌نگ وه‌ ئه‌و رؤژه‌ نه‌سره‌وت تا سه‌ركه‌وتنی به‌ده‌ست هينا هه‌روه‌ها ئیبن شیداد ده‌ليت سه‌لاَحه‌ددین خؤی له‌ كه‌س به‌ گه‌وره‌تر نه‌ده‌زانی فیز و له‌خؤباییبوونی نه‌بوو پیاويك داوایه‌كی له‌سه‌ر نووسی به‌پيی خؤی چووه‌ دادگا و له‌گه‌ل َپیاوه‌كه‌دا پيكه‌وه‌ له‌ به‌رده‌م قازیدا وه‌ستان قازی به‌پيی پيویست له‌ مه‌سه‌له‌كه‌ كؤلییه‌وه ‌و راستی سه‌لاَحه‌ددین ده‌ركه‌وت له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا رووی له‌ پیاوه‌كه‌ نه‌گؤری به‌لكو هه‌نديك جلوبه‌رگ و پاره‌ی دایه ‌و خواحافیزی لئ كرد هه‌روه‌ها ئیبن شیداد ده‌ليت كاتيك هيزه‌كانی سولتان سه‌لاَحه‌ددین ئابرووقه‌ی شاری موسلیان دابوو ته‌نگیان به‌ شه‌ركه‌ره‌كانی ناو شار هه‌لچنیبوو به‌ره‌كانی پيشه‌وه‌ی سوپا له‌وه‌دا بوون بچنه‌ ناو شه‌ره‌كه‌وه ‌و له‌م كاته‌دا ده‌رگایه‌كی شاره‌كه‌ كرایه‌وه ‌و ئافره‌تيكی به‌سالاَچوو هات بؤ لای سه‌لاَحه‌ددین و پيی وت
من پیره‌ژنيكم له‌ دنیای رووتا ته‌نها كچيك شك ده‌به‌م ئيستا كاتی مندالبوونيتی ده‌ترسم له‌م كاته‌دا هيزه‌كانت بينه‌ ناو شاره‌كه‌وه ‌و له‌ ترسان منداله‌كه‌ی له‌بار بچيت و بمريت داوات لئ ده‌كه‌م كچه‌ تاقانه‌كه‌م و كؤرپه‌ ساواكه‌ی به‌ من ببه‌خشیت و ئه‌م هيرشه‌ دوابخه‌یت سه‌لاَحه‌ددین وتی به‌سه‌رچاو به‌لاَم به‌مه‌رجيك هه‌ركاتيك كچه‌كه‌ت منداله‌كه‌ی بوو، هه‌والم بده‌یتئ پاشان سولتان فه‌رمانی ده‌ركرد هيزه‌كانی بكشينه‌ دواوه ‌و له‌ شار دووركه‌ونه‌وه‌ دوای چه‌ند رؤژيك ژماره‌یه‌ك له‌ فه‌رمانده‌كانی سوپا چوون بؤ خيوه‌ته‌كه‌ی سولتان بؤ ئه‌وه‌ی بزانن بؤچی به‌ قسه‌ی ئافره‌تيكی به‌سالاَچوو سوپاكه‌ی گيراوه‌ته‌ دواوه سولتان له‌ وه‌لاَمدا وتی به‌ لای منه‌وه‌ هیچ جیاوازییه‌ك نییه‌ له‌ نيوان فه‌تحی شاريك و فه‌تحی دليكدا مادام توانیم ئه‌و ئافره‌ته‌ دلخؤش بكه‌م وه‌كو ئه‌وه‌ وایه‌ شاره‌كه‌م فه‌تح كردبيت له‌و كاته‌دا سه‌یریان كرد ئه‌وا ئافره‌ته‌كه ‌و چه‌ند سواريك هاتن بؤ لای سولتان و ئافره‌ته‌كه‌ وتی مژده‌ بيت كه‌وا كچه‌كه‌م كوريكی بووه ‌و ئامؤژگاریم كردووه‌ به‌ شيوه‌یه‌ك په‌روه‌رده‌ی بكات ببيته‌ سه‌ربازيكی به‌وه‌فای سه‌لاَحه‌ددین ئه‌م سوارانه‌ش نيردراوی ئه‌میری شاره‌كه‌ن و هاتوون ئاماده‌ییت پئ رابگه‌یه‌نن بؤ كردنه‌وه‌ی ده‌رگاكان و هاتنه‌ژير فرمانی سولتان به‌هؤی ئه‌م میهره‌بانی و ئازایه‌تییه‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ل مندا كردت
سه‌لاَحه‌ددینی پایه‌به‌رز نموونه‌یه‌كی راسته‌قینه‌ی تيكؤشه‌ری ئیسلامی بوو به‌رهه‌می په‌روه‌رده‌ی ئیسلام بوو ئه‌وه‌ بوو داگیركه‌رانی خاچپه‌رستی ئه‌ورووپایی له‌ فه‌له‌ستین ده‌رپه‌راند و قودسی پیرؤزی رزگار كرده‌وه‌ وه‌ نیوه‌دوورگه‌ی عه‌ره‌ب و مه‌زاره‌ پیرؤزه‌كانی مه‌ككه ‌و مه‌دینه‌ی له‌ هه‌ره‌شه‌ی كافران رزگار كرد ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ گه‌وره‌یه‌ش له‌ جه‌نگی حطین دا بوو كه‌له‌ ١٧ی ره‌بیعی یه‌كه‌می سالی ٥٨٣ك رووی دا قازی ئیبن شیداد ده‌ليت له‌راستیدا كيشه‌ی قودس ئه‌وه‌نده‌ قورس بوو له‌سه‌ر شانی كه‌ شاخه‌كان نه‌یانده‌توانی هه‌لیبگرن له‌ ٢٧ی ره‌جه‌بی سالی ٥٨٣ ی كؤچی سه‌لاَحه‌ددین گه‌یشته‌ شاری قودس واته‌ دوای ٩٠ سال ژيرده‌سته‌یی، یه‌كه‌م قیبله‌ی موسلمانان گه‌رایه‌وه‌ بؤ باوه‌شی ئیسلام ئه‌و قیبله‌یه‌ی كه‌ پيغه‌مبه‌ری ئیسلام درودی خوای له‌سه‌ر بيت له‌ شه‌وی ئیسرا و میعراجدا پيشنويژی تيدا كرد بؤ پيغه‌مبه‌ران سه‌لامی خوا له‌ هه‌موویان خوای گه‌وره‌ وای ريك خستبوو ئه‌و شه‌وه‌ی سه‌لاَحه‌ددین گه‌یشته‌ قودس به‌رامبه‌ر بوو له‌گه‌ل هه‌مان شه‌و كه‌ پيغه‌مبه‌ری خوا درودی خوای له‌سه‌ر بيت ئه‌و نويژه‌ی تيدا كرد سه‌لاَحه‌ددین له‌ سالی ٥٨٩ك-١١٩٣ز كؤچی دوایی كرد
هه‌والی كؤچی دوایی سه‌لاَحه‌ددین وه‌ك هه‌وره‌ تریشقه‌یه‌كی به‌هيز دای له‌ گويچكه‌ی هه‌موو موسلمانيك و وایان ده‌زانی كه‌ هه‌رچی خؤشی و شادییه‌ك هه‌یه‌ سولتان له‌ پيش خؤیدا به‌ ريی كردووه‌ خه‌لكانی ئه‌و ناوچانه‌ تيكرا به‌ گه‌وره‌و بچووك و پیرو مندال و ژن و پیاو ده‌شته‌كی و شارستانی ده‌وله‌مه‌ندو هه‌ژار هه‌موو دل بریندارو چاو به‌ گریان بوون و جؤگه‌له‌ی فرميسكی سويرو خويناوی له‌ چاوانه‌وه‌ سه‌ری ده‌كرد
ئیبن شداد كه‌ خؤی ئاماده‌ی ئه‌و رووداوه‌ بوو باسی ده‌كات و ده‌ليت ئه‌و رؤژه‌ رؤژيك بوو موسلمانان دوای خه‌لیفه‌كانی راشیدین رؤژی وا ناخؤشیان به‌ خؤیانه‌وه‌ نه‌دیبوو دیمه‌شق و قه‌لاَكه‌ی و هه‌موو ناوچه‌كانی ده‌وروبه‌ری غه‌م و په‌ژاره‌یه‌كی بئ وينه‌ی دای گرتبوون,هه‌ر خوا خؤی ده‌زانيت چؤن بوو كوره‌كانی له‌ ناو خه‌لكه‌كه‌دا ده‌گریان به‌ شيوه‌یه‌ك خه‌لكی خه‌ریك بوو گیانیان ده‌رده‌چوو كاتيك سولتان كؤچی دوای كرد ته‌مه‌نی ٥٧ سال بوو ,دوای خؤی میراته‌كه‌ی یه‌ك دیناری زيرو٤٧ درهه‌می ناسری بوو ,وه‌ بؤ كفن و شاردنه‌وه‌كه‌ی پاره‌یان بؤ قه‌رز كرد بوو ,ئیتر بئ ئه‌وه‌ی مولكیك یان زه‌وی و زاريك یان كؤشكيك له‌ هه‌موو مالی دونیا كه‌ له‌ به‌رده‌ستیدا بوو به‌ جئ بهيليت هؤیه‌كانی سه‌ركه‌وتنی سه‌لاَحه‌ددین هؤیه‌كانی سه‌ركه‌وتنی سه‌لاَحه‌ددین زؤرن بيگومان هه‌موو سه‌ركه‌وتنيكیش چه‌نده‌ها هؤو پيشه‌كی هه‌یه‌ ئيستا با بزانین گرنگترین ئه‌و هؤو پيشه‌كی یانه‌ چی بوون كه‌ ئه‌و سه‌ركه‌وتنه‌ ميژوویی یه‌یان له‌سه‌ر ده‌ستی سولتاندا بؤ ئیسلام و موسلمانان به‌دی هينا
ده‌بيت ئه‌وه‌شمان له‌ یاد نه‌چيت كه‌ ئه‌و هؤو پيشه‌كی یانه‌ له‌ داهينان و په‌یدا كردنی سولتان خؤی نه‌بوون به‌لكو له‌ ريبه‌ری كردنی ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ بوو كه‌ پيغه‌مبه‌ری خوا درودی خوای له‌ سه‌ر بيت له‌ جه‌نگه‌كانی به‌درو خه‌نده‌ق و رزگاركردنی مه‌ككه‌دا له‌سه‌ری ده‌رؤیشت و خه‌لیفه‌كانی راشیدینیش پاش خؤی له‌ جه‌نگه‌كانی پاشگه‌ز بوونه‌وه‌ حروب الرده‌ و قادسیه‌و یه‌رموكدا له‌سه‌ری ده‌رؤیشتن,سه‌لاَحه‌ددین ده‌بيت سه‌ركه‌وتووبيت و خوای خاوه‌ن توانا به‌سه‌ر دوژمناندا زالی بكات چونكه‌ ئه‌و ريبازه‌ی ئه‌وانی گرتبووه‌ به‌رو به‌ گويره‌ی هه‌مان به‌رنامه‌ ده‌جولاَیه‌وه‌و خوای گه‌وره‌ به‌لين و بریاری خؤی به‌جئ ده‌هينيت ,وه‌ك ده‌فه‌رموويت وَلَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ إِن اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ ،٤٠، الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ ، الحج٤٠-٤١
واته‌ خوا سه‌ركه‌وتن به‌وانه‌ ده‌به‌خشيت كه‌ دینه‌كه‌ی سه‌رده‌خه‌ن به‌ راستی خوا خاوه‌ن هيزی بئ پایانه‌ و به‌سه‌ر هه‌موو شتيكدا زاله‌ ,ئه‌وانه‌ی ئه‌گه‌ر له‌ زه‌ویدا ده‌سه‌لاَتمان دانئ نويژ به‌جئ ده‌هينن و زه‌كات ده‌ده‌ن و فه‌رمان به‌ چاكه‌و ريگری له‌ خراپه‌ ده‌كه‌ن,وه‌ئه‌نجامی هه‌موو كاريك بؤ لای خوایه،‌ موسلمانه‌كان ئه‌گه‌ر له‌ هه‌موو كارو شوينيكدا به‌ گويره‌ی ئه‌م ئایه‌ته‌ پیرؤزه‌ ره‌فتار بكه‌ن و هه‌ولی ئاماده‌كردنی پيویستیه‌كانی سه‌ركه‌وتن بده‌ن و به‌ دلسؤزی و چلاكی یه‌وه‌ له‌ سه‌ری برؤن ,بيگومان خوای گه‌وره‌ هیوایان بؤ سه‌ركه‌وتن و زالبوون كارو بار گرتنه‌ ده‌ست دينيته‌ دی ,چونكه‌ خؤی به‌لينی داوه‌ وه‌ك ده‌فه‌رموويت وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا ، النور٥٥ واته‌ خوا به‌لينی داوه‌ به‌وانه‌تان كه‌ ئیمان ده‌هينن و كرده‌وه‌ی چاكه‌ ده‌كه‌ن ,كاروباری زه‌وییان ده‌داته‌ ده‌ست وه‌ك دایه‌ ده‌ست ئه‌وانه‌ی پيش خؤیان .هه‌روه‌ها ئه‌و دینه‌ی خوا خؤی پئ ی رازی یه‌ بؤیان زال ده‌كات وه‌ حالیان له‌ ترسه‌وه‌ بؤ ئاسایش ده‌گؤريت,چونكه‌ ته‌نها خوا ده‌په‌رستن و هیچ شتيك ناكه‌ن به‌ شه‌ریكم
سه‌ركرده‌كانی ئه‌م چه‌رخه‌ زؤر پيویسته‌ به‌ جوانی شاره‌زای ژیانی ئه‌م پالاوانه‌ بن و هه‌ولبده‌ن چاوی لئ بكه‌ن و شوين پيكانی هه‌لبگرن,به‌لكو بتوانن موسلمانه‌كان ووریا بكه‌نه‌وه‌و یه‌كیان بخه‌ن و به‌ره‌یه‌كی ئیسلامی فراوان بنیات بنين و خؤیان ئاماده‌ بكه‌ن بؤ به‌ ده‌ست هينانی سه‌ركه‌وتن و پاك كردنه‌وه‌ی هه‌موو جیهانی ئیسلامی له‌ چنگی دوژمنه‌ داگیر كه‌ره‌كان و ئه‌لقه‌ له‌گويكانیان به‌ راستی ئوممه‌تی ئیسلام له‌م سه‌رده‌مه‌دا زؤر پيویستی به‌ سه‌ركرده‌یه‌كی تری وه‌ك سه‌لاَحه‌ددین هه‌یه‌ له‌ ئیمان و خوا په‌رستی دا له‌ دادگه‌ری و میهره‌بانی دا ,له‌ ئازایه‌تی و خؤراگری دا ,له‌ ليبوورده‌یی و دل نه‌رمی دا ,له‌ پیاوه‌تی و به‌خشنده‌ی دا,له‌ جیهاد كردن و سیاسه‌تدا ,ئه‌و رؤژه‌ی ئه‌م سیفه‌ت و ره‌وشتانه‌ له‌ سه‌ركرده‌یه‌كی موسلماندا به‌دی هات ئه‌و كاته‌ موسلمانان چاوه‌روانی سه‌ركه‌وتنی گه‌وره‌ور زگاربوون و سه‌ربه‌رزی ته‌واو بن خوای گه‌وره‌ ليت خؤش بيت و پله‌ی به‌رزت بدایئ ئه‌ی سه‌ركرده‌ی كوردی قاره‌مانی ئیسلام

http://www.rwnaki.com


behnam5555 12-10-2012 05:37 PM

مامۆستا مه‌لاغه‌فووری ده‌باغی
 

مامۆستا مه‌لاغه‌فووری ده‌باغی
1306- 21.05،1369


ئــــه‌ی جووته‌ مه‌مت عه‌ینی هوڵووی تازه‌ فه‌ریكه‌
فێداری ده‌سی تۆیه‌ دڵم، چـــــــاره‌سه‌ری كه‌

گیان بۆته‌ په‌پوولێك و لـــــــه‌ ده‌وری شه‌می ڕووته‌
تا باڵ و په‌ڕی پـــــــــــــــاكی نه‌سووتاوه‌، ده‌ری كه‌!

چـــــــــاوت كه‌ به‌ هاوكاریی برۆت خه‌ڵكی ده‌كوژێ
ئه‌گریجه‌ له‌ پای چی له‌گه‌ڵ ئه‌و جووته‌ شه‌ریكه‌؟




له‌ ساڵی 1306 له‌ شاری سه‌قز له‌ دایک ده‌بێ و به‌ داخه‌وه‌ هه‌ر له‌و سه‌ر ده‌مه‌ دا به‌ هۆی نه‌ خۆشی خووریلکه‌ چاوه‌ بێ نازه‌ کانی له‌ ده‌ست ده‌دا و له‌و په‌ری نه‌خۆشی دا پێ هه‌ڵ ده‌گرێت، کاتێک باسی به‌ سه‌ر هاتی ژیانی خۆی بۆ ده‌ کردم ده‌ی فه‌رموو : " من زۆر منداڵ بووم شه‌وانی هاوین له‌ سه‌ر بان ده‌نووستین و زۆر جار وا ده‌بوو به‌ خه‌وه‌وه‌ ده‌رۆیشتم و له‌ بانی ده‌ که‌وتم و بریندار ده‌بووم و له‌ به‌ر ژان و برینم ده‌گریام بابم وه‌ خه‌به‌ر ده‌هات ، وای لێ هات بابم شه‌وانه‌ پشتێنده‌که‌ی له‌ من ده‌به‌ست و هه‌ر که‌ هه‌ڵ ده‌ستام برۆم وه‌خه‌ به‌ر ده‌هات و پێشی پێ ده‌ گرتم " ... مامۆستا ته‌مه‌نێکی ناخۆش و پڕ له‌ ئازاری دی ،ته‌ مه‌نێک له‌و په‌ری بێ ده‌ره‌تانی و ده‌ست کورتی ، مامۆستا ده‌ی فه‌رموو" رۆژێک نامه‌یه‌کم بۆ فه‌رمانداری مه‌هاباد نووسی ، ئای به‌ڵکوو سێ یه‌ک نانم(2 کیلۆ) به‌ خۆرایی بده‌نێ ، فه‌رماندار بۆی نووسیبووم ئێمه‌ ئه‌و بوودجه‌یه‌مان نییه‌ ، منیش به‌ شێعر وڵامم داوه‌ . ده‌ستم به‌ دۆعایه‌ خه‌ڵکی بمرێ // تا نانێ بخۆین له‌ تازیه‌ داری ..... مامۆستا مه‌لا غه‌فوور به‌ یارمه‌تی و پیاوه‌تی دۆستی به‌ وه‌فا و ئه‌مه‌گ داری واته‌ کاک جه‌لیل گادانی ده‌چێته‌ تاران و له‌ تاران فێری خه‌تی برێل ده‌بێت و به‌و شیوه‌ خۆی به‌ نووسینی شێعره‌کانی یه‌وه‌ هیلاک ده‌ کات تا له‌ فه‌وتان رزگاریان بکات ، شک له‌وه‌ دانییه‌ له‌ سه‌ر ده‌می شۆرشی چه‌کدارانه‌ی 47 -48 که‌ به‌شێکی زۆر له‌ دۆستان و هاواڵانی له‌ شاخ خه‌بات ده‌ که‌ن و مامۆستاش به‌ دڵ ده‌ گه‌ڵیانه‌ ، له‌ چه‌ندین شوێن دا به‌ شێعر یادیان ده‌ کات ، هه‌ر ئه‌وه‌ش بوو به‌ هۆی گیرانی و له‌ ناو بردنی به‌شێکی زۆر له‌ ئاسه‌واره‌کانی به‌ ده‌ستی ساواکی حه‌مه‌ ره‌زا شا .له‌ سه‌ر ده‌می شۆرشی به‌ تاڵان چووی ئێران مامۆستا مه‌لا غه‌فوور به‌ دڵێکی پڕ له‌ هیواو ئاواته‌ وێرای خه‌ڵکی کوردستان به‌شداری له‌ خۆپێنیشان دانه‌کان ده‌ کرد و به‌ هێز و گوڕێکی پۆڵایین شێعره‌کانی ده‌خوێنده‌ وه‌و لاوان گه‌نجانی له‌ دژی ده‌سه‌ڵات هان ده‌دا ، مامۆستا خۆشه‌ویستی خه‌ڵک و خه‌م خۆری نیشتیمانه‌که‌ی بوو، ده‌گه‌ڵ ده‌رد و ئازاری هاووڵاتیانی گه و‌ره‌ ببوو، ژانی کۆمه‌ڵێکی چه‌ساوه‌و زوڵم لێکراوی به‌ ته‌واو مان چێشت بوو ، هیوای بۆ دووا رۆژ زۆر بوو ، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ کوندی شووم و نه‌گبه‌ت هه‌موو ئاواته‌کانی لێ کرده‌ قه‌قنه‌س و ته‌نانه‌ت ده‌سه‌ڵاتی تازه‌ پێ گه‌یشتوو و خوێن رێژ کاک که‌ماڵی برای له‌ ژێر ئه‌شکه‌نجه‌ دا شه‌هید کرد . ئاسه‌واره‌کانی زۆرن ، ئه‌وه‌نده‌ی من ئاگادار بم و له‌ خزمه‌تی دابووم بۆ کۆ کردنه‌وه‌ی شێعره‌کان و به‌ سه‌رهاتی خۆی ، له‌ شێعری شاعیران وه‌کی مامۆستا هێمن ، قانع ، وه‌فایی بۆ تێ هه‌ڵکێش و ته‌خمیس که‌ڵکی وه‌ر گرتووه‌ و ته‌نانه‌ت چوارینه‌کانی فه‌رووخی یه‌زدی و سه‌عدی شیرازی وه‌رگێراوه‌ته‌وه‌ سه‌ر کوردی هه‌ر وه‌ها په‌ندی پێشینیانی مامۆستا زۆر به‌ ناو بانگه‌ ، به‌شێکی زۆر له‌ شێعره‌ کانی له‌ ساڵی 1357 به‌ کاسێت بڵاو کرده‌وه‌ ، هه‌ر له‌و ساڵه‌ دا من له‌ خزمه‌تی دا بووم تا ته‌واوی شێعره‌کانیم بۆ کۆ کرده‌وه‌ و به‌ خه‌تێکی خۆش بۆم نووسی یه‌وه‌ ده‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که‌ من زۆر زۆر به‌داخم که‌ ئه‌وده‌فته‌ری من بۆم نووسی یه‌وه‌ و ته‌واوی شێعر و په‌نده‌ کانی تێدا بوو نازانم چی به‌ سه‌ر هات ، له‌وه‌ش ناخۆش تر چه‌ند ساڵ دوواتر دیوانه‌که‌ی به‌ پێشه‌کی یه‌کی مامۆستا هه‌ژار به‌ نیوه‌ چڵی و زۆر به‌ شپرزه‌یی بڵاو کراوه‌ که‌ به‌شێکی زۆر له‌ شێعره‌کان و له‌ به‌ سه‌رهاته‌ به‌نرخه‌که‌ی خۆی لێ هه‌ڵ قرتێندرا !!! به‌ش به‌ حاڵی خۆم ده‌بێ ئه‌و راستییه‌ش بڵێم که‌ من به‌شێکی زۆر په‌روه‌رده‌ی ده‌ستی مامۆستا مه‌لاغه‌فوورم و ئه‌گه‌ر فێری ئه‌لفو بێتکه‌ی کوردیش بووم له‌و زاته‌ گه‌وره‌یه‌ فێر بووم ، مامۆستا منی راهێنا چۆن بنووسم و چۆنی بخوێنمه‌وه‌ ، هه‌ڵی شێلام و به‌ بیری نه‌ته‌وه‌یی جارێکی تر له‌ قالب دا دای رژتم ، زۆر وشه‌ی ره‌سه‌نی کوردی و ده‌رسی باشی له‌ فێر بووم ، یادی به‌خێر بێت و جارێکی دیش له‌ خزمه‌تی که‌س و کاری سه‌ری رێز و نه‌وازیش داده‌نوێنم داوای ته‌مه‌ن درێژی و ساغی و سڵامه‌تیان بۆ ده‌که‌م . مامۆستا 4 کور و کچێکی هه‌یه‌ و به‌ داخه‌وه‌ رۆژی (12ی ئاگووستی 1990 --21ی گه‌لاوێژی 1369 له‌ شاری مه‌هاباد کۆچی دووایی کرد و له‌ گۆرستانی شاعیران له‌ په‌نا مامۆستایان ، هێمن ، هه‌ژار به‌ خاک ئه‌سپێردراوه‌. رووحی شاد بی


behnam5555 07-06-2013 07:06 PM

قانع
 

قانع


http://www.radionawxo.org/kurdi/imag...ium370_296.gif





قانع محه‌مه‌د كابولی‌ ناسراو به‌(مامۆستا قانع)، شاعیران‌و نووسه‌ران به‌(شاعیری چه‌وساوه‌كان‌و به‌شمه‌ینه‌تان‌و زانای گه‌وره‌و پایه‌به‌رزی نه‌ته‌وه‌ی كورد)ی‌ ناو ده‌به‌ن.

قانع به‌هۆی شیعره‌كانیه‌وه‌ به‌شاعیری چه‌وساوه‌كانی كوردستان ناوبانگی ده‌رچووه‌. به‌بڕوای‌ شاعیران‌و ئه‌ده‌ب دۆستان؛ شیعره‌كانی قانع هه‌وێنی بیرێكی فراوان‌و پێشكه‌وتنخوازانه‌یه‌، چونكه‌ دوای‌ تێپه‌ڕینی‌ ساڵانێكی‌ زۆر به‌سه‌ر كۆچی دوایی شاعیره‌ نه‌مره‌دا، كه‌چی ئێستاش په‌یتا په‌یتا خوێنه‌ری شیعره‌كانی له‌زیادبووندان.

ژیانی منداڵی: دوای ئه‌وه‌ی ده‌ره‌به‌گه‌كانی ناوچه‌ی مه‌ریوان باوكی ئه‌م شاعیره‌ ده‌ربه‌ده‌رو ئاواره‌ ده‌كه‌ن، به‌ده‌م لێقه‌وماوییه‌وه‌ قانع وه‌كو منداڵی ده‌ربه‌ده‌رێك له‌ڕۆژی ١٥ی ئه‌یلولی ساڵی ١٨٩٨ی زاینی له‌گوندی (ڕیشێن)ی‌ ناوچه‌ی‌ مه‌ریوان له‌دایكبووه‌، به‌و حاڵه‌شه‌وه‌ كڵۆڵی ده‌ستی له‌یه‌خه‌ی نه‌كرده‌وه‌، له‌ته‌مه‌نی ٤٠ ڕۆژیدا باوكی كۆچی دوایی كردووه‌، مه‌ینه‌تییه‌كانی‌ قانع له‌منداڵیدا تادێت ڕوو له‌زیادبوون ده‌كات، چونكه‌ هه‌ر له‌ته‌مه‌نی‌ منداڵیدا بووه‌ كه‌ دایكیشی كۆچی دوایی كردووه‌و دواتر له‌لایه‌ن مامه‌كانیه‌وه‌ به‌خێوكراوه‌.

تۆماری ژیانی ئه‌م منداڵه‌ مه‌ینه‌ت دۆسته‌، له‌زه‌مینه‌یه‌كی ده‌ربه‌ده‌ریی‌و پڕ له‌كوێره‌وه‌رییه‌وه‌ ده‌ستیپێكردووه‌، شه‌رم نییه‌ ئه‌گه‌ر بڵێین ڕۆژان له‌نێو منداڵاندا‌و شه‌وانیش له‌سه‌ر ته‌نور ژیانی به‌سه‌ر بردووه‌و شه‌وی‌ ڕۆژ كردووه‌ته‌وه‌. دواتر به‌هۆی خزمێكی دووریانه‌وه‌ كه‌ ناوی (ئاغا سه‌ید حسێن) بووه‌‌و خه‌ڵكی گوندی‌ (چۆڕ) بووه‌ له‌ناوچه‌ی مه‌ریوان، قانعی‌ به‌شمه‌ینه‌ت پێده‌نێته‌ زه‌مینه‌و ژیانێكی تره‌وه‌.

ئاغا سه‌ید حسێن، قانعی‌ بردووه‌ته‌ لای خۆیی‌و له‌حوجره‌ ناردوویه‌تیه‌ به‌ر خوێندن. به‌رله‌وه‌ی به‌ته‌واوی فێری نووسین‌و خوێندن بێت‌، جاروبار شیعری سه‌رزه‌نشتیی داناوه‌، هه‌ر ئه‌مه‌ش بووه‌ته‌ هۆكاری‌ بنچینه‌ی شاعیرێتی دوا ڕۆژی قانعی‌ به‌شمه‌ینه‌ت.

قانع له‌كاتی بێ‌ ئیشیدا، كاته‌كانی‌ خۆی به‌خوێندنه‌وه‌و بابه‌تی وێژه‌ییه‌وه‌ بردووه‌ته‌سه‌ر، شیعر له‌وكاته‌دا شه‌وچه‌ره‌ی كۆڕی شه‌وانه‌و كه‌ره‌سته‌ی ڕۆشنبیره‌كان بووه‌، بۆیه‌ ئه‌میش (كه‌ مه‌به‌ست قانع)ه‌ یه‌كێك بووه‌ له‌سه‌وداسه‌ره‌كانی بازاڕی شیعر.

كه‌ ئاگری یه‌كه‌مین شه‌ڕی جیهانی گه‌یشته‌ ناوچه‌ی مه‌ریوان، له‌به‌رئه‌وه‌ی كه‌ لایه‌نی ئاینی له‌شه‌ڕه‌كه‌دا به‌هێزبوو، زۆربه‌ی ڕۆشنبیره‌ ئایینییه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی ناوچه‌كه‌ ڕاسته‌وخۆ تێكه‌ڵی شه‌ڕه‌كه‌ بوون‌و خه‌ڵكێكی زۆریان ڕاپێچی ناو شه‌ڕه‌كه‌ كرد، بێئه‌وه‌ی له‌ستراتیژییه‌تی شه‌ڕه‌كه‌و لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان‌و نیازی ئیمپریالیزم‌و مه‌به‌سته‌كانی بگه‌ن. قانعیش یه‌كێكبووه‌ له‌و كۆمه‌ڵه‌ ڕۆشنبیره‌ ئایینیه‌ی‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی ناوچه‌كه‌یان‌و وه‌كو یه‌كێك له‌وان به‌شداری شه‌ڕه‌كه‌ی‌ كردووه‌.. سه‌رچاوه‌كان باسیان له‌وه‌كردووه‌ "لایه‌نی به‌ئایین بۆیاخكراوی شه‌ڕه‌كه‌، زۆر كاریانكردووه‌ته‌ سه‌ر ڕێبازی بیركردنه‌وه‌ی قانع، بۆیه‌ قانع سه‌ره‌تا شیعرییه‌كه‌ی كه‌ له‌سه‌ر سه‌رزه‌نشتكاری دامه‌زرابوو جێده‌هێڵێت‌و ڕوو ده‌كاته‌ شیعری ئایینی‌و خواپه‌رستی".

كه‌ شۆڕشی ئۆكتۆبه‌ری سۆسیالیستی به‌پێچه‌وانه‌ی تای كێشی سیاسی ئه‌نجامی شه‌ڕه‌كه‌ی به‌بارودۆخێكی سه‌ر به‌قازانجی زۆربه‌ی گه‌لانی ناوچه‌كه‌ كێشایه‌وه‌، سه‌ره‌تای بیركردنه‌وه‌یه‌كی نوێ‌ له‌ژیانی ڕۆشنبیری قانعدا سه‌ریهه‌ڵدا، دوای‌ ئه‌وه‌ جارێكی تر ده‌ستیكردووه‌ته‌وه‌ به‌خوێندن، ئینجا هه‌وای گه‌ڕان به‌شاره‌كانی كوردستاندا ده‌بێته‌ خولیای، هه‌ربۆیه‌ بۆ خوێندن، (سنه‌، سابڵاغ، شنۆ، هه‌ولێر، كۆیه‌، كه‌ركوك، سلێمانی‌و بیاره‌) گه‌ڕاوه‌. دوا قۆناغی خوێندنی دێنێته‌وه‌ بۆ مه‌ریوان‌و ئینجا به‌یه‌كجاری ده‌ستی لێ هه‌ڵده‌گرێ‌.

ژیانی لاوێتی:
له‌سه‌ره‌تای لاوێتیدا، قانع تووشی‌ نه‌خۆشی ته‌نگه‌نه‌فه‌سی بووه‌، تاهاتووه‌ ئه‌و نه‌خۆشیه‌ی‌ زیاتر تێدا ده‌ركه‌وتووه‌، له‌ئه‌نجامیشدا هه‌ر به‌و ئازاره‌وه‌ سه‌ریناوه‌ته‌وه‌و كۆچی‌ دوایی كردووه‌.

ئه‌و ناكۆكییه‌ خێڵه‌كییانه‌ی نێوان بنه‌ماڵه‌ی شاعیرو ده‌ره‌به‌گه‌كانی ناوچه‌ی مه‌ریوان ڕۆژ له‌دوای ڕۆژ له‌ناو جموجۆڵی فیكری شاعیردا زیادیكردووه‌، ئه‌مه‌ له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی‌ تریشه‌وه‌و له‌سه‌ره‌تای بیسته‌كان به‌دواوه‌ كه‌ ناو به‌ناو هه‌واڵی په‌یوه‌ندی سیاسییانه‌ی توندوتۆڵی هاریكاری نێوان كۆڕو كۆمه‌ڵ‌‌و تاقمه‌ سیاسییه‌كانی ئه‌و سه‌ده‌مه‌ی باكووری كوردستان‌و كه‌مالییه‌كان گه‌یشتووه‌، بێئارامی خۆیی‌و شیعره‌كانیشی‌ داگیركردووه‌.

له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ سه‌ركه‌وتنی شۆڕشه‌ مه‌زنه‌كه‌ی ئۆكتۆبه‌رو سه‌ره‌تای بڵاوبوونه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕی پێشكه‌وتنخوازانه‌ی دژ به‌فاشیزم له‌نێو توێژو كۆمه‌ڵه‌ خوێنده‌واره‌كاندا، ئه‌مانه‌ هه‌موو زه‌مینه‌یه‌كی نیشتمانپه‌روه‌رانه‌و نه‌ته‌وه‌ییانه‌یان خوڵقاندبوو، پاشگه‌زبوونه‌وه‌ی كه‌مالییه‌كان به‌رامبه‌ر مه‌سه‌له‌ی كوردو به‌رپابوونی شۆڕشه‌ ناوبه‌ناو پچڕاوو یه‌ك له‌دوای یه‌كه‌كانی باكووری كوردستان (ئاگری داخ) بیروباوه‌ڕی زۆربه‌ی لاوه‌ خوێنده‌واره‌كانی خسته‌به‌ر مه‌ودایه‌كی نه‌ته‌وایه‌تی‌و نیشتمانیانه‌ی كاریگه‌ر.

له‌وكاته‌دا كه‌ سه‌ره‌تای شاعیرێتی قانع بوو، زۆر به‌گورجی باری سه‌رنج‌و شێوه‌ی ناوه‌ڕۆكی شیعره‌كانی له‌دڵداری‌و ئایینییه‌وه‌ گۆڕدران بۆ نیشتمانپه‌روه‌رێتی. وه‌ك خۆی چه‌ندجارێك له‌پێشه‌كی دیوانه‌ شیعره‌كانی سه‌رده‌می خۆیدا باسیكردووه‌و له‌چه‌ندلایه‌كی تریشه‌وه‌ لێی دواوه‌؛ كتێبێكی ده‌ستنووسی فارسی به‌ناوی (وقایق ال ارده‌لان)ی ده‌ستده‌كه‌وێت كه‌ باسی ڕاپه‌ڕینه‌كانی تیره‌ی ئه‌رده‌ڵانییه‌كان ده‌كات به‌رامبه‌ر داگیركه‌ران، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌نده‌ی تر كارده‌كاته‌سه‌ر دیوی ناوه‌وه‌ی شاعیرو به‌رهه‌مه‌ شیعرییه‌كانی كه‌ لێره‌دا به‌ته‌واوی قۆناغی شیعری دڵداری جێده‌هێڵێت‌و دوای ئه‌و قۆناغه‌ ده‌بێته‌ شاعیرێكی نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتمانپه‌روه‌ر.

بیروباوه‌ڕی سۆشیالیستی‌و دژه‌ ده‌ره‌به‌گایه‌تی:
بڵاوكردنه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕی سۆسیالیستی له‌لایه‌ن كاربه‌ده‌ستانی حكومه‌تی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ به‌ربه‌ستكرابوو، له‌وكاته‌دا باس‌و به‌سه‌رهاتی شۆڕشی ئۆكتۆبه‌ری سۆسیالیستی‌و ئامانج‌و لایه‌نه‌ سیاسی‌و ئابووری‌و نه‌ته‌وایه‌تییه‌كان به‌زۆری له‌سه‌ر زاری‌ خه‌ڵكی‌ بوون، قانعیش له‌و سه‌رده‌مه‌دا هه‌ست به‌سه‌ره‌تای ڕژێمی سۆسیالیستی ده‌كات‌و ده‌ڵێت:
با سێ‌‌ قات نه‌بێت خانوو سه‌راكه‌ت
پاره‌ی قاتێكیان بده‌ به‌براكه‌ت
ده‌وڵه‌مه‌ندان مه‌ڵێ‌ هه‌وڵی بۆ خۆیه‌
نه‌بوونی هه‌ژار، نه‌بوونی تۆیه‌

به‌هۆی جه‌نگی دووه‌می جیهانییه‌وه‌ بیروباوه‌ڕی پێشكه‌وتووانه‌ په‌ره‌یسه‌ندووه‌و ئه‌م په‌ره‌سه‌ندنه‌ش بووه‌ته‌ هۆی زیاتر هاندانی قانع له‌دژی ڕژێمی ده‌ره‌به‌گایه‌تی‌و كۆڵۆنیالیزم.. ئه‌و ناكۆكییه‌ خێڵه‌كییانه‌ی نێوان شاعیرو چه‌ند ده‌ره‌به‌گێك هه‌بوون، گۆڕدرا به‌شێوه‌ی كێشه‌یه‌كی سیاسی دژ... به‌تێكڕای ڕژێمه‌كه‌. هه‌رچه‌نده‌ مه‌ودای بیركردنه‌وه‌ی له‌كێشه‌ی نێوان خاوه‌ن موڵك‌و ڕه‌عیه‌ته‌كان قوڵتر بوایه‌ته‌وه‌، ئه‌وه‌نده‌ هه‌ڵوێستی به‌رامبه‌ر تێكڕای ده‌ره‌به‌گایه‌تی توندتر ده‌بوو، له‌م قۆناغه‌شدا قانع تێكه‌ڵ‌ به‌ئه‌ده‌بی شۆڕشی نهێنی بوو.

له‌به‌رئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی كورده‌واری ئه‌و سه‌رده‌مه‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئایینی‌و ده‌ره‌به‌گایه‌تی بووه‌، سروشتی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان له‌وڵاتێكی پیشه‌سازی نه‌چووه‌ كه‌ ده‌سه‌ڵاتی سه‌رمایه‌داران خه‌ڵكیان چه‌وساندبێته‌وه‌، بۆیه‌ شیعره‌كانی قانع به‌زۆری له‌گه‌ڵ‌ جوتیاراندا ده‌دوێ‌‌و به‌رهه‌ڵستی ده‌ره‌به‌گه‌كان ده‌كات. شاعیر باوه‌ڕی به‌یه‌كگرتنی جه‌ماوه‌رو سه‌ركه‌وتنی ڕژێمی سۆسیالیستی هه‌بووه‌، بۆیه‌ ڕووده‌كاته‌ ده‌ره‌به‌گ‌و هه‌وڵی شۆڕشی نهێنی ده‌دات به‌گوێیداو ده‌ڵێت:
گوێگره‌... قانوونی سۆسیالیستی ده‌نگیدایه‌وه‌
ڕۆژی مه‌رگت زۆر نزیكه‌ ئه‌و ده‌نگه‌ یاسینته‌
نۆكه‌رو پێش خزمه‌ت‌و كاره‌كه‌رو دایانه‌كه‌ت
كه‌وته‌ ڕۆژی خۆی بزانه‌ دوژمنی خوێنینته‌
باخێكی‌ هێنده‌ قایم‌و مه‌حكه‌م نه‌بووی... من ناتگه‌مێ‌
ده‌ستی ئیستیعماره‌ هێزو كۆمه‌ك‌و په‌رژینته‌

شاعیر له‌و باوه‌ڕه‌دابووه‌ كه‌ له‌وڵاتێكی فره‌ نه‌ته‌وه‌دا ئاسان نابێت كه‌ هه‌موو نه‌ته‌وه‌كانی ناو چوارچێوه‌ی ئه‌و وڵاته‌ وه‌ك یه‌ك بژین‌و له‌ڕووی یاسای كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌ یه‌كسان بن‌و ئابووری وڵات به‌ئابووری هه‌موو نه‌ته‌وه‌كان وه‌ك یه‌ك بدرێنه‌ قه‌ڵه‌م‌و وه‌كو یه‌ك سه‌ربه‌ستی سیاسییان بدرێتێ‌‌، بۆیه‌ هه‌میشه‌ له‌هه‌ڵوێستی سیاسییانه‌ی نه‌ته‌وه‌ سه‌ره‌كییه‌كانی ئه‌و جۆره‌ وڵاتانه‌ سڵه‌میوه‌ته‌وه‌و له‌شیعره‌كانیدا ئه‌مه‌ی به‌لادێنشینه‌كان گه‌یاندووه‌.

نموونه‌ی شیعریی قانع:
قانع له‌زۆر بواردا شیعری نووسیوه‌ له‌وانه‌: دڵداری، نیشتمانی، كۆمه‌ڵایه‌تی، نه‌ته‌وایه‌تی، شۆڕشگێڕانه‌، ئایینی. ئه‌مانه‌ هه‌ندێك نموونه‌ی شیعریی قانعن:

نموونه‌ی شیعری ئایینی:
یا محه‌مه‌د لێو به‌بارو دڵ‌ به‌بوریانم مه‌كه‌
ئه‌ی ڕه‌ئیسی هه‌ردوو دنیا، دیده‌ گریانم مه‌كه‌
ده‌سته‌ ئه‌ژنۆو چاوه‌ڕێگه‌ی ده‌ستی یارانم مه‌كه‌
من كه‌ ئالی تۆم، زه‌لیلی باری عصیانم مه‌كه‌
غه‌یری قاپی ڕه‌ئفه‌تت، بۆ كه‌س سه‌ناخوانم مه‌كه‌!.

شیعری دڵداری:
مه‌سیح گه‌ربێته‌ سه‌ر قه‌برم بخوێنێ‌ پێی ده‌ڵێم: لاچۆ
دڵم پێكراوی تیری غه‌مزه‌و په‌یكانی موژگانه‌
ئه‌گه‌ر تۆ نۆبه‌ره‌ی ماچێكی لێوی خۆت به‌من به‌خشی
مه‌عباد چۆڵ‌ ئه‌كه‌م بیللا، ئه‌چم بۆ كونجی مه‌یخانه‌

شیعری نیشتمانپه‌روه‌ری:
ئه‌ی وه‌ته‌ن! خۆ من به‌ناحه‌ق سه‌ركزو ئاواره‌ نیم
ڕۆڵه‌كه‌ی خۆتم به‌پاكی دوژمن‌و خوێنخواره‌و نیم
چونكه‌ ڕۆڵه‌ی كوردستانم، وه‌حشی‌و په‌تیاره‌ نیم
وا مه‌زانه‌! كه‌وته‌ ڕۆژی خۆی، وه‌ها بێكاره‌ نیم
سه‌یری مه‌غزی دوژمن كه‌، تێكه‌ڵی خوێناومه‌
یان
قوربانی ئه‌م خاكه‌یه‌، ئه‌م ڕۆحه‌ له‌به‌رما
سۆزی دڵی پڕ ده‌رده‌، كه‌ خولیایه‌ له‌سه‌رما
ئاماده‌یی مه‌یدانم‌و ئه‌م به‌رگه‌ كه‌ پۆشیم
كفنه‌، نه‌وه‌كو چاكه‌ت‌و پانتۆڵه‌ له‌به‌رما

به‌رهه‌مه‌كان:
* گوڵاڵه‌ی مه‌ریوان.
* باخچه‌ی‌ كوردستان.
* چوارباخی پێنجوێن.
* شاخی هه‌ورامان.
* ده‌شتی گه‌رمیان.



وه سيه تي دايك بو كچ

http://vista.ir/include/articles/ima...fd70af904c.jpg


کچــم رولـه ى كزوله ى به رده بـاريم چراى روناكي بى ده ستى و هه ژاريم
كچم پارچه ى نه ژاكــاوى زه مانـه م نه تيجه ى ئيهتــيمامى خويـــنده واريم

وه ره گوى را گــره بو په ندى دايكت فه ره ح به خشى ده رونى بى قه راريم
كچم هوشى حه يا وناموسى خوت بى نه كه ى كارى زياد كه ى ده ردى كاريم

نه خوى هه رگيز فريوى ساده روويان نه بيته هوى زيــادى شين و زاريـم
كچم هوشيارى خوت به تاكو مردن وه كوو من به به زرنگى و هوشياريم

كچم وه للا هه مووى داخى كچــانه نه خــوشين و كــزى و بى ئيختــياريم
نه ته نــيا وه ســيه تم بو تويه روله فـيـــداكارى كچـانى كــورده واريـم

ماموستا قانع




behnam5555 07-06-2013 07:13 PM

موحه‌ممه‌د عه‌لی عه‌ونی
 

موحه‌ممه‌د عه‌لی عه‌ونی


موحه‌ممه‌د عه‌لی عه‌ونی له ساڵی 1897دا له كوردستانی باكوور، له شاری سوێره‌ك، سه‌ربه‌شاری دیاربه‌كر، هاتۆته‌ ژیانه‌وه.

پله‌ی یه‌كه‌م‌ و دووهه‌می خوێندنی له توركیا ته‌واو كردوه ‌و بۆ فێربوونی زانستی ئاینی و عه‌ره‌بی هاتۆته میسرو له قاهیره‌، له ئه‌زهه‌ر خوێندیه‌ و كارنامه‌ی به‌رزی ساندوه‌.


زمانی فارسی و فه‌ره‌نسیشی زۆرباش زانیوه، له‌گه‌ڵ ماڵه به‌درخانیه‌كان‌دا له دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵی خۆیبون‌دا به‌شداربوه. له‌به‌ر كوردایه‌تی كردنی تورك نه‌یانهێشتوه بگه‌ڕێته‌وه نیشتمانی خۆی‌و هه‌ر له‌میسر ماوه‌ته‌وه‌و له دیوانی شاهیدا به‌وه‌رگێڕی زمانه ڕۆژهه‌ڵاتیه‌كان دامه‌زراوه.
شه‌رفنامه‌ی فارسی له چاپداوه‌ته‌وه‌و پێشه‌كی و په‌راوێزی زۆرهێژای له‌سه‌ر نوسیوه‌. هه‌روه‌ها شه‌رفنامه‌ی كردۆته عه‌ره‌بی‌و له پاش مه‌رگی ئه‌و ساڵی 1958 شالیارێتی په‌روه‌رده‌ی میسر له چاپی‌داوه.
مه‌سه‌له‌ی كورد (القضیة الكردیة)ی بله‌چ شێركۆ عه‌ره‌بی‌یه‌كه‌ی، ئه‌ونوسیویه‌. پوخته‌ی مێژووی كوردو كورستان‌و مێژووی ووڵاتان و میرنیشینه‌كانی كوردی مامۆستا ئه‌مین زه‌كی به‌گی كردون به‌ عه‌ره‌بی‌و به په‌راوێزی زۆربایه‌خداری ڕازاندونه‌وه. به‌شی دووه‌می "مشاهیر الاكرادى" ئه‌مین زه‌كی‌به‌گی له‌چاپ داوه‌ته‌وه. گه‌لێك نوسراوی زۆربه‌نرخی له‌سه‌ر كوردوكودستان هه‌یه كه تائێستا بڵاونه‌كراونه‌وه.
له 1952.07.11 له شاری قاهیره‌ی پایته‌ختی ووڵاتی میسر كۆچی ‌دوایی ده‌كات، له ته‌كیه‌ی شێخ مغاوی له "جه‌به‌ل مه‌قطه‌م"، له نزیك گۆڕی "عومه‌ر ئیبن ئه‌لفارض" نێژراوه‌.



اکنون ساعت 06:49 AM برپایه ساعت جهانی (GMT - گرینویچ) +3.5 می باشد.

Powered by vBulletin® Version 3.8.4 Copyright , Jelsoft Enterprices مدیریت توسط کورش نعلینی
استفاده از مطالب پی سی سیتی بدون ذکر منبع هم پیگرد قانونی ندارد!! (این دیگه به انصاف خودتونه !!)
(اگر مطلبی از شما در سایت ما بدون ذکر نامتان استفاده شده مارا خبر کنید تا آنرا اصلاح کنیم)