به قياس درنگنجي و به وصف درنيايي
متحيرم دراوصاف جمال و روي و زيبت

هرگز انديشه نکردم که تو با من باشي
چون به دست آمدي، اي لقمه از حوصله بيش؟

جامه‌اي پهن‌تر از کارگه امکاني
لقمه‌اي بيشتر از حوصله ادراکي

اي چشم خرد حيران د رمنظر مطبوعت
وي دست نظر کوتاه از دامن ادراکت

اي برتر از خيال و قياس و گمان و وهم
وز هرچه گفته‌اند و شنيده‌يم وخوانده‌ايم

مجلس تمام گشت وبه آخر رسيد عمر
ما همچنان در اول وصف تو مانده‌ايم

مرا سخن به نهايت رسيد و فکر به پايان
هنوز وصف جمالت نمي‌رسد به نهايت

آن نه روي است که من وصف جمالش دانم
اين حديث از دگري پرس، که من حيرانم

سعدي ا زبارگاه قربت دوست
تا خبر يافته‌ست، بي‌خبر است

گر من از دوست بنالم، نفسم صادق نيست
خبر از دوست ندارد که ز خود باخبر است

هوشم نماند و عقل برفت و سخن ببست
مقبل کسي که محو شود در کمال دوست

خود نه زبان دردهان عارف مدهوش
حمد و ثنا مي کند، که موي بر اعضا

آن که من درقلم قدرت او حيرانم
هيچ مخلوق ندانم که درو حيران نيست

چو مي‌نديدمت،از شوق بي‌خبر بودم
کنون که با تو نشستم، ز ذوق بي‌خبرم

درد پنهان به تو گويم، که خداوند کريمي
يا نگويم، که توخود واقف اسرار ضميري

جام جهان‌نماست ضمير منير دوست
اظهار احتياج خود آن جا چه حاجت است

درد نهاني به که گويم، که نيست
باخبر از درد من، الا خبير

تو را زحال پريشان ما چه غم دارد؟
اگرچراغ بميرد صبا چه غم دارد؟

تو را که درد نباشد، ز درد ما چه تفاوت؟
توحال تشنه نداني که بر کنارهء جويي

سخني که نيست طاقت که ز خويشتن بپوشم
به کدام دوست گويم که محل راز باشد؟

سخن عشق تو بی آن که برآید به زبانم
رنگ رخساره خبر می‌دهد از حال نهانم
گاه گویم که بنالم ز پریشانی حالم
بازگویم که عیانست چه حاجت به بیانم
هیچم از دنیی و عقبی نبرد گوشه خاطر
که به دیدار تو شغلست و فراغ از دو جهانم
گر چنانست که روزی من مسکین گدا را
به در غیر ببینی ز در خویش برانم
من در اندیشه آنم که روان بر تو فشانم
نه در اندیشه که خود را ز کمندت برهانم
گر تو شیرین زمانی نظری نیز به من کن
که به دیوانگی از عشق تو فرهاد زمانم
نه مرا طاقت غربت نه تو را خاطر قربت
دل نهادم به صبوری که جز این چاره ندانم
من همان روز بگفتم که طریق تو گرفتم
که به جانان نرسم تا نرسد کار به جانم
درم از دیده چکانست به یاد لب لعلت
نگهی باز به من کن که بسی در بچکانم
سخن از نیمه بریدم که نگه کردم و دیدم
که به پایان رسدم عمر و به پایان نرسانم

شنیدم که از نیکمردی فقیر
دل آزرده شد پادشاهی کبیر
مگر بر زبانش حقی رفته بود
ز گردن‌کشی بر وی آشفته بود
به زندان فرستادش از بارگاه
که زورآزمای است بازوی جاه
ز یاران یکی گفتش اندر نهفت
مصالح نبود این سخن گفت، گفت
رسانیدن امر حق طاعت است
ز زندان نترسم که یک ساعت است
همان دم که در خفیه این راز رفت
حکایت به گوش ملک باز رفت
بخندید کو ظن بیهوده برد
نداند که خواهد در این حبس مرد
غلامی به درویش برد این پیام
بگفتا به خسرو بگو ای غلام
مرا بار غم بر دل ریش نیست
که دنیا همین ساعتی بیش نیست
نه گر دستگیری کنی خرمم
نه گر سر بری در دل آید غمم
تو گر کامرانی به فرمان و گنج
دگر کس فرومانده در ضعف و رنج
به دروازه‌ی مرگ چون در شویم
به یک هفته با هم برابر شویم
منه دل بدین دولت پنج روز
به دود دل خلق، خود را مسوز
نه پیش از تو بیش از تو اندوختند
به بیداد کردن جهان سوختند؟
چنان زی که ذکرت به تحسین کنند
چو مردی، نه بر گور نفرین کنند
نباید به رسم بد آیین نهاد
که گویند لعنت بر آن، کاین نهاد
وگر بر سرآید خداوند زور
نه زیرش کند عاقبت خاک گور؟
بفرمود دلتنگ روی از جفا
که بیرون کنندش زبان از قفا
چنین گفت مرد حقایق شناس
کز این هم که گفتی ندارم هراس
من از بی زبانی ندارم غمی
که دانم که ناگفته داند همی
اگر بینوایی برم ور ستم
گرم عاقبت خیر باشد چه غم؟
عروسی بود نوبت ماتمت
گرت نیکروزی بود خاتمت

حکایت از لب شیرین دهان سیم اندام
تفاوتی نکند گر دعاست یا دشنام
حریف دوست که از خویشتن خبر دارد
شراب صرف محبت نخوردست تمام
اگر ملول شوی یا ملامتم گویی
اسیر عشق نیندیشد از ملال و ملام
من آن نیم که به جور از مراد بگریزم
به آستین نرود مرغ پای بسته به دام
بسی نماند که پنجاه ساله عاقل را
به پنج روز به دیوانگی برآید نام
مرا که با توام از هر که هست باکی نیست
حریف خاص نیندیشد از ملامت عام
شب دراز نخفتم که دوستان گویند
به سرزنش عجبا للمحب کیف ینام
تو در کنار من آیی من این طمع نکنم
که می‌نیایدت از حسن وصف در اوهام
ضرورتست که روزی بسوزد این اوراق
که تاب آتش سعدی نیاورد اقلام

شبی یاد دارم که چشمم نخفت
شنیدم که پروانه با شمع گفت:

که من عاشقم گر بسوزم رواست
تو را گریه و سوز باری چراست؟

بگفت ای هوادار مسکین من
برفت انگبین یار شیرین من

چو شیرینی از من به در می‌رود
چو فرهادم آتش به سر می‌رود

همی‌گفت و هر لحظه سیلاب درد
فرو می‌دویدش به رخسار زرد

که‌ای مدعی! عشق کار تو نیست
که نه صبر داری، نه یارای ایست

تو بگریزی از پیش یک شعله خام
من استاده‌ام تا بسوزم تمام

تو را آتش عشق گر پر بسوخت
مرا بین که از پای تا سر بسوخت

همه عمر برندارم سر از این خمار مستی
که هنوز من نبودم که تو در دلم نشستی
تو نه مثل آفتابی که حضور و غیبت افتد
دگران روند و آیند و تو همچنان که هستی
چه حکایت از فراقت که نداشتم ولیکن
تو چو روی باز کردی در ماجرا ببستی
نظری به دوستان کن که هزار بار از آن به
که تحیتی نویسی و هدیتی فرستی
دل دردمند ما را که اسیر توست یارا
به وصال مرهمی نه چو به انتظار خستی
نه عجب که قلب دشمن شکنی به روز هیجا
تو که قلب دوستان را به مفارقت شکستی
برو ای فقیه دانا به خدای بخش ما را
تو و زهد و پارسایی من و عاشقی و مستی
دل هوشمند باید که به دلبری سپاری
که چو قبله ایت باشد به از آن که خود پرستی
چو زمام بخت و دولت نه به دست جهد باشد
چه کنند اگر زبونی نکنند و زیردستی
گله از فراق یاران و جفای روزگاران

اي لعبت خندان لب لعلت كه مزيدست

وي باغ لطافت به رويت كه گزيدست

زيباتر از اين صيد همه عمر نكردست

شيرينتر از اين خربزه هرگز نبريدست

اي خضر حلالت نكنم چشمه حيوان

داني كه سكندر به چه محنت طلبيدست

آن خون كسي ريخته‌اي يا مي سرخست

يا توت سياهست كه بر جامه چكيدست

با جمله برآميزي و از ما بگريزي

جرم از تو نباشد گنه از بخت رميدست

نيكست كه ديوار به يك بار بيفتاد

تا هيچ كس اين باغ نگويي كه نديدست

بسيار توقف نكند ميوه بر بار

چون عام بدانست كه شيرين و رسيدست

گل نيز در آن هفته دهن باز نمي‌كرد

و امروز نسيم سحرش پرده دريدست

در دجله كه مرغابي از انديشه نرفتي

كشتي رود اكنون كه تتر جسر بريدست

رفت آن كه فقاع از تو گشايند دگربار

ما را بس از اين كوزه كه بيگانه مكيدست

سعدي در بستان هواي دگري زن

وين كشته رها كن كه در او گله چريدست

اي لعبت خندان لب لعلت كه مزيدست


وي باغ لطافت به رويت كه گزيدست

زيباتر از اين صيد همه عمر نكردست


شيرينتر از اين خربزه هرگز نبريدست

اي خضر حلالت نكنم چشمه حيوان


داني كه سكندر به چه محنت طلبيدست

آن خون كسي ريخته‌اي يا مي سرخست


يا توت سياهست كه بر جامه چكيدست

با جمله برآميزي و از ما بگريزي


جرم از تو نباشد گنه از بخت رميدست

نيكست كه ديوار به يك بار بيفتاد


تا هيچ كس اين باغ نگويي كه نديدست

بسيار توقف نكند ميوه بر بار


چون عام بدانست كه شيرين و رسيدست

گل نيز در آن هفته دهن باز نمي‌كرد


و امروز نسيم سحرش پرده دريدست

در دجله كه مرغابي از انديشه نرفتي


كشتي رود اكنون كه تتر جسر بريدست

رفت آن كه فقاع از تو گشايند دگربار


ما را بس از اين كوزه كه بيگانه مكيدست

سعدي در بستان هواي دگري زن


وين كشته رها كن كه در او گله چريدست

دوش مرغي به صبح مي ناليد

عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش

يکي از دوستان مخلص را

مگر آواز من رسيد به گوش

گفت باور نداشتم که تو را

بانگ مرغي چنين کند مدهوش

گفتم اين رسم آدميت نيست

مرغ تسبيح خوان و من خاموش

از در درآمدي و من از خود به درشدم

گفتي كز اين جهان به جهان دگر شدم

گوشم به راه تا كه خبر مي‌دهد ز دوست

صاحب خبر بيامد و من بي‌خبر شدم

چون شبنم اوفتاده بدم پيش آفتاب

مهرم به جان رسيد و به عيوق برشدم

گفتم ببينمش مگرم درد اشتياق

ساكن شود بديدم و مشتاقتر شدم

دستم نداد قوت رفتن به پيش يار

چندي به پاي رفتم و چندي به سر شدم

تا رفتنش ببينم و گفتنش بشنوم

از پاي تا به سر همه سمع و بصر شدم

من چشم از او چگونه توانم نگاه داشت

كاول نظر به ديدن او ديده ور شدم

بيزارم از وفاي تو يك روز و يك زمان

مجموع اگر نشستم و خرسند اگر شدم

او را خود التفات نبودش به صيد من

من خويشتن اسير كمند نظر شدم

گويند روي سرخ تو سعدي چه زرد كرد

اكسير عشق بر مسم افتاد و زر شدم

سخن بيرون مگوي از عشق، سعدي
سخن عشق است و ديگر قال و قيل است
گويند : مگو سعدي چندين سخن از عشقش
مي گويم و بعد از من گويند به دوران ها
گر همه عالم ز لوح فکر بشويند
عشق نخواهد شدن، که نقش نگين است
سيم و زرم گومباش و دنيي واسباب
روي تو بينم، که ملک روي زمين است
من هم اول روز دانستم که عشق
خون مباح و خانه يغما مي کند
جان ندارد هر که جانانيش نيست
تنگ عيش است آن که بستانيش نيست
غايب مشو، که عمر گرانمايه ضايع است
الا دمي که در نظر يار بگذرد

بر آميزي و بگريزي و بنمايي و بربايي
فغان از قهر لطف اندود و ز هر شکر آميزت
من آن نيم که دل از مهر دوست بردارم
وگر ز کينه دشمن به جان رسد کارم
نه بوي رفتنم از خاک آستانه دوست
نه احتمال نشستن نه پاي رفتارم
بيايمت که ببينم کدام زهره و يارا؟
روم که بي تو نشينم کدام صبر و جلادت؟
نه قوتي که توانم کناره جستن از او
نه قدرتي که به شوخيش در کنار کشم
نه بخت و دولت آنم که بي تو بنشينم
نه صبر و صاقت آنم که از تو در گذرم
بو العجب واقعه اي باشد و مشکل دردي
که نه پوشيده توان داشت نه گفتن يارند
دل دردمند سعدي ز محبت تو خون شد
نه به وصل مي رساني نه به قتل مي رهاني
مرا نه دولت وصل و نه احتمال فراق
نه پاي رفتن از ين ناحيت نه جاي مقام
روز وصلم قرار ديدن نيست
شب هجرانم آرميدن نيست
اي نفس خرم باد صبا
از بر يار آمده اي مرحبا
قافله شب چه شنيدي ز صبح؟
مرغ سليمان چه خبر از سبا؟
بر سر خشکم است هنوز آن حريف
يا سخني مي رود اندر رضا؟
از در صلح آمده اي يا خلاف؟
با قدم خوف وم يا رجا؟
بار دگر گر به سر کوي دوست
بگذري اي پيک نسيم صبا
گو: رقي بيش نماند از ضعيف
چند کند صورت بيجان بقا؟
غم و شادي بر عارف چه تفاوت دارد؟
ساقيا باده بده شادي آن کاين غم ازوست
غم شربتي ز خون دلم نوش کرد و گفت:
اين شادي کسي که درين دور خرم است
چون غمت را نتوان يافت مگر در دل شاد
ما به اميد غمت خاطر شادي طلبيم
شادي به روي آن که به روي تو جام مي
از دست غم ستاند و بر ياد غم خورد
غم تو خجسته بادا که غميست جاوداني
ندهم چنين غمي را به هزار شادماني

بر آميزي و بگريزي و بنمايي و بربايي
فغان از قهر لطف اندود و ز هر شکر آميزت
من آن نيم که دل از مهر دوست بردارم
وگر ز کينه دشمن به جان رسد کارم
نه بوي رفتنم از خاک آستانه دوست
نه احتمال نشستن نه پاي رفتارم
بيايمت که ببينم کدام زهره و يارا؟
روم که بي تو نشينم کدام صبر و جلادت؟
نه قوتي که توانم کناره جستن از او
نه قدرتي که به شوخيش در کنار کشم
نه بخت و دولت آنم که بي تو بنشينم
نه صبر و صاقت آآنم که از تو در گذرم
بو العجب واقعه اي باشد و مشکل دردي
که نه پوشيده توان داشت نه گفتن يارند
دل دردمند سعدي ز محبت تو خون شد
نه به وصل مي رساني نه به قتل مي رهاني
مرا نه دولت وصل و نه احتمال فراق
نه پاي رفتن از ين ناحيت نه جاي مقام
روز وصلم قرار ديدن نيست
شب هجرانم آرميدن نيست
اي نفس خرم باد صبا
از بر يار آمده اي مرحبا
قافله شب چه شنيدي ز صبح؟
مرغ سليمان چه خبر از سبا؟
بر سر خشکم است هنوز آن حريف
يا سخني مي رود اندر رضا؟
از در صلح آمده اي يا خلاف؟
با قدم خوف وم يا رجا؟
بار دگر گر به سر کوي دوست
بگذري اي پيک نسيم صبا
گو: رقي بيش نماند از ضعيف
چند کند صورت بيجان بقا؟
غم و شادي بر عارف چه تفاوت دارد؟
ساقيا باده بده شادي آن کاين غم ازوست
غم شربتي ز خون دلم نوش کرد و گفت:
اين شادي کسي که درين دور خرم است
چون غمت را نتوان يافت مگر در دل شاد
ما به اميد غمت خاطر شادي طلبيم
شادي به روي آن که به روي تو جام مي
از دست غم ستاند و بر ياد غم خورد
غم تو خجسته بادا که غميست جاوداني
ندهم چنين غمي را به هزار شادماني

بر آميزي و بگريزي و بنمايي و بربايي
فغان از قهر لطف اندود و ز هر شکر آميزت
من آن نيم که دل از مهر دوست بردارم
وگر ز کينه دشمن به جان رسد کارم
نه بوي رفتنم از خاک آستانه دوست
نه احتمال نشستن نه پاي رفتارم
بيايمت که ببينم کدام زهره و يارا؟
روم که بي تو نشينم کدام صبر و جلادت؟
نه قوتي که توانم کناره جستن از او
نه قدرتي که به شوخيش در کنار کشم
نه بخت و دولت آنم که بي تو بنشينم
نه صبر و صاقت آآنم که از تو در گذرم
بو العجب واقعه اي باشد و مشکل دردي
که نه پوشيده توان داشت نه گفتن يارند
دل دردمند سعدي ز محبت تو خون شد
نه به وصل مي رساني نه به قتل مي رهاني
مرا نه دولت وصل و نه احتمال فراق
نه پاي رفتن از ين ناحيت نه جاي مقام
روز وصلم قرار ديدن نيست
شب هجرانم آرميدن نيست
اي نفس خرم باد صبا
از بر يار آمده اي مرحبا
قافله شب چه شنيدي ز صبح؟
مرغ سليمان چه خبر از سبا؟
بر سر خشکم است هنوز آن حريف
يا سخني مي رود اندر رضا؟
از در صلح آمده اي يا خلاف؟
با قدم خوف وم يا رجا؟
بار دگر گر به سر کوي دوست
بگذري اي پيک نسيم صبا
گو: رقي بيش نماند از ضعيف
چند کند صورت بيجان بقا؟
غم و شادي بر عارف چه تفاوت دارد؟
ساقيا باده بده شادي آن کاين غم ازوست
غم شربتي ز خون دلم نوش کرد و گفت:
اين شادي کسي که درين دور خرم است
چون غمت را نتوان يافت مگر در دل شاد
ما به اميد غمت خاطر شادي طلبيم
شادي به روي آن که به روي تو جام مي
از دست غم ستاند و بر ياد غم خورد
غم تو خجسته بادا که غميست جاوداني
ندهم چنين غمي را به هزار شادماني

اي لعبت خندان لب لعلت كه مزيدست
وي باغ لطافت به رويت كه گزيدست

زيباتر از اين صيد همه عمر نكردست
شيرينتر از اين خربزه هرگز نبريدست

اي خضر حلالت نكنم چشمه حيوان
داني كه سكندر به چه محنت طلبيدست

آن خون كسي ريخته‌اي يا مي سرخست
يا توت سياهست كه بر جامه چكيدست

با جمله برآميزي و از ما بگريزي
جرم از تو نباشد گنه از بخت رميدست

نيكست كه ديوار به يك بار بيفتاد
تا هيچ كس اين باغ نگويي كه نديدست

بسيار توقف نكند ميوه بر بار
چون عام بدانست كه شيرين و رسيدست

گل نيز در آن هفته دهن باز نمي‌كرد
و امروز نسيم سحرش پرده دريدست

در دجله كه مرغابي از انديشه نرفتي
كشتي رود اكنون كه تتر جسر بريدست

رفت آن كه فقاع از تو گشايند دگربار
ما را بس از اين كوزه كه بيگانه مكيدست

سعدي در بستان هواي دگري زن
وين كشته رها كن كه در او گله چريدست

در آن نفس كه بميرم در آرزوي تو باشم
بدان اميد دهم جان كه خاك كوي تو باشم

به وقت صبح قيامت كه سر ز خاك برآرم
به گفت و گوي تو خيزم به جست و جوي تو باشم

به مجمعي كه درآيند شاهدان دو عالم
نظر به سوي تو دارم غلام روي تو باشم

به خوابگاه عدم گر هزار سال بخسبم
ز خواب عاقبت آگه به بوي موي تو باشم

حديث روضه نگويم گل بهشت نبويم
جمال حور نجويم دوان به سوي تو باشم

مي بهشت ننوشم ز دست ساقي رضوان
مرا به باده چه حاجت كه مست روي تو باشم

هزار باديه سهلست با وجود تو رفتن
و گر خلاف كنم سعديا به سوي تو باشم