اسماعيل خان فرخي عکاس نامدار بوکاني

نويسنده: م.فرخي

ترجمه از کردي:افشين کربلايي

اسماعيل خان در سال 1287 (1900 ميلادي) در شهر شاهين دژ پا به عرصه گيتي نهاد.مادرش سکينه، خواهر سردار محمد حسين خان و دختر سردار عزيز خان بود.پدرش عزت الله ملقب به امير تومان مير پنج از خان هاي منطقه ي شاهين دژ بود.عزت الله خان پسر فرخ خان منصورالممالک بود که بعد از پيوند خانوادگي با خانواده سردار در روستاي قره گويز شهرستان بوکان به ادامه زندگي مي پردازد و به عنوان ارباب، چندين روستا را در اختيار مي گيرد.
بعد از مدت زيادي خانواده عزت الله خان بدليل حادثه اي ناگواراز طرف حاجي بابا شيخ سيادت از قره گويز رانده شده و بار ديگر راهي شاهين دژ مي شوند.
تحقيق بر سر زندگي خانواده اسماعيل خان و زندگي شخصي وي نياز به تحقيقي تخصصي و تاريخي دارد که در توان نگارنده نمي باشد، ولي به صورتي هر چند مختصر مي توان در رابطه با زندگي سياسي و هنري اسماعيل خان اطلاعاتي را ارائه نمود.
هنر عکاسي از سالهاي ابتداي زندگي اسماعيل خان و از هنگامي که اسماعيل خان وارد خانواده پدر بزرگش فرخ خان منصورالممالک مي شود آغاز مي گردد.
فرخ خان منصور الممالک در سفري که به روسيه داشت با شخصي بنام آرتان آشنا مي شود.آرتان هنرمندي بود که در زمينه عکاسي و نقاشي به فعاليت مي پرداخت و از همين راه نيز امرار معاش مي کرد.
فرخ خان در بازگشت به کردستان آرتان را نيز با خود آورد و از طريق آرتان، خود و عزت الله خان هنر عکاسي را آموختند.عکاسي در خانواده او همانند هنري جاودانه ادامه مي يابد و اندک اندک اسماعيل خان نيز با دنياي عکاسي آشنا مي شود تا زماني که مغازه اي را در شهر مهاباد داير مي کند.
اسماعيل خان به سبب سوادي که داشته در اداره ماليه ي مهاباد استخدام مي شود.از فرخ خان زبان روسي را مي آموزد.آشنايي خوبي با شعر و ادب داشته و جداي از آن در هنر خوشنويسي نيز دستي داشته است.همين موارد باعث گرديد که در معامله خريد املاک بوکان از طرف مالکين بوکان از شخصي تبريزي نقش واسط را بازي نمايد.اسماعيل خان پس از بيرون آمدن از اداره ماليه مهاباد اولين مغازه خود را در اين شهر داير مي کند.
در جريان جنگ جاني دوم در تبريز دستگير مي شود و پس از مدتي گذراندن حبس در تبريز به زندان اروميه انتقال مي يابد، پس از آزادي در اروميه مغازه اي را راه مي اندازد.
به درخواست دوست و آشنايان به کردستان باز مي گردد و در شهر سقز سکونت مي گزيند و پس از مدتي به بوکان باز مي گردد.
در شهر بوکان نيز زياد باقي نمي ماند و به تهران کوچ مي کند و همزمان در تهران دو مغازه عکاسي را تاسيس مي کند.
بعد از سکونت در تهران کم کم پيري به سراغش مي آيد و به بوکان بازمي گردد.
پس از تعويض چندين کسب و کار در بوکان براي آخرين بار در دکه اي تا آخرين روزهاي عمرش به عکاسي مي پردازد.
همانطور که پيش تر گفتم، تحقيق بر سر زندگي اسماعيل خان کاريست بس دشوار اما به هر حال اين گوشه اي بود از زندگي پر مشقت هنرمندي کرد.چند حادثه مهم در زندگي وي نياز به ويرايش و فهرست دارد:
بيرون راندن خانواده از قره گويز
چگونگي کار عکاسي در سال هاي جواني اين هنرمند که براي ظاهر کردن عکس ها از نور خورشيد کمک مي گرفتند.
معامله املاک بوکان از مردي تبريزي و حاکمان بوکان
چگونگي زنداني شدن در زندان هاي تبريز و اروميه
از بين رفتن آرشيوش در تبريز
مغازه هاي تهران و دکه هاي آهني بوکان که گاهي يادش مي رفت قفلش کند و...
اگر چه اسماعيل خان در خانواده اي بزرگ و شناخته شده متولد شده بود، اما بعد از بيرون آمدن از زندان،هيچ وقت نتوانست زندگي آرام و آزادي داشته باشد و در سالهاي آخر عمرش دلش تنها به آن دکه ي آهني خوش بود.
اسماعيل خان در سال 1353 در سن 75 سالگي دارفاني را وداع گفت.او که تصاوي قديمي بوکان اکثراً بوسيله خودش ثبت گرديده اند، متاسفانه در دوران زنداني شدنش در تبريز به شيوه اي مرموز و عجيب آرشيوش از نابود شد.

منبع : هفته نامه کوشا