گویش هورامی

جمال ابوطالبي عبدالملكي

قبل از اسلام مردم کردستان امروزی با زبانی به نام اوستایی و پهلوی مادی صحبت میکردند. اما بعد از اسلام کم کم با سلطه زبان عربی و برخی زبانهای دیگر بر زبانهای ایرانی، خواسته یا ناخواسته دچار تغییراتی شدند. این تغییرات بر روی زبان مردم سرزمینهایی که شرایط جغرافیایی و سیاسی آنها کمک میکرد که بر شدت اثر آن بیافزاید، بیشتر بود. منطقه کردستان به خاطر شرایط خاصی که از نظر جغرافی و سیاسی داشت کمتر دچار این تغییرات شد. اما این شرایط خاص باز هم نتوانست مانع تغییر در زبان مردم این خطه از ایران شود و به تدریج این تغییرات خود را بر روی زبان مردم ماد نیز نشان داد اما این تغییرات به تناسب تغییرات فارسی بسیار کمتر بود. به هر حال زبان مردم کردستان امروزی تا به امروز، به گونه هایی متفاوت دچار تغییر شده است و باعث گردیده که امروز، در منطقه کردستان، شاهد زبانها یا گویشهای گوناگونی مانند کرمانجی شمالی و جنوبی،هورامی،لکی،کلهری و ... باشیم. اما زبان یا گویشی که در اینجا به صورت مختصر در مورد آن صحبت خواهیم کرد،هورامیست که نسبت به بقیه ی زبان ها از کمترین تغییرات برخوردار است،و بارها وبارها مورد مطالعه بسیاری از زبانشناسان ایرانی و اروپایی قرار گرفته است. گویشی که امروز میتوان آن را مادر زبان کوردی و فارسی نامید.زبان اوستايی و پهلوی ، كه از زبانهای قديمی آريايی مي باشند ، با اين گویش قرابت دارند. اين قرابت گاهی به حدی است ، كه افراديكه به كوردی هورامی مسلط مي باشند ، مي توانند تا اندازه زيادی از متون سنگ نوشته ها و پوست نوشته های دوران باستان ، كه به زبان اوستايی و يا پهلوی نوشته شده اند ، سر درآورند . لذا به نظر زبانشناسان ، فراگيری زبان كوردی هورامی ، براي فارسي زبانها ، بسيار كار مثبتي است و به منزله يادگيری زبان لاتين ، توسط فرانسوی زبانان مي باشد. هورامی قدیمی ترین و باستانی ترین زبان ایران و تنها بازمانده و یادگار زبان ایران باستان است...

این گویش تمام شرایط یک گویش مستقل را دارد چرا که از نظر شمار لغات بر تمامی گویش های کوردی برتری دارد و از نظر دستور زبانی و مشخص کردن مونث و مذکر و نشانه های معرفه و نکره و... اگر از عربی برتر نباشد کمتر نیست. برای مثال در هورامی گاها" برای انجام یک کار در دو زمان متفاوت مجبور هستیم که یک فعل با دو ظاهر کاملا" متفاوت را به کار ببریم، مثلا":

در کوردی سورانی برای مضارع اخباری و ماضی ساده برای اول شخص از مصدر که وتن (افتادن) داریم:

ئه ‌که ‌وم-که ‌وتم ((مصدر در هر دو که وتن می باشد.))

اما در هورامی برای همین صیغه ها داریم:

مه گنوو-که وتا ((مصدر ها کاملا متقاوت))

این یکی از ویژگی های کوردی هورامیست که شاید در هیچ زبان دیگری نمونه آن را نتوانیم ببینیم. بنابراین زبانشناسان کورد باید دست از لهجه دانستن هورامی بردارند و به آن با عنوان یک گویش مستقل، با هویت کوردی و کوردستانی نگاه کنند، چرا که کوردی هورامی و هورامان نشان دهنده ی قدمت اصیل و دیرین کردستان است و نابودی آن به معنای نابودی ادبیات کلاسیک کردستان. شاید حدود چهل پنجاه سال پیش، بعضی از خیرخواهان کورد كه چشم دیدن زبان و فرهنگ، ادبیات و موجودیت، کوردها و هویت كوردی را نداشتند، طی - به اصطلاح - كوردشناسی خود، این موضوع توطئه و تفرقه برانگیز را علم كردند كه هورامی ها در ایران و عراق، و زازاكی ها در استان پرجمعیت، كوهستانی و جنگلی استان‌ "درسیم" در كردستان تركیه، كورد نیستند. سال ها از این سخنان بیهوده گذشت و دانشمندان كورد كم و بیش به این ذهنیت غیر علمی پاسخ ها دادند و چنان مدعیانی نیز خاموش گشتند. اما برای جلوگیری از تکرار این گونه توطئه ها، روشنفکران و نویسندگان و رسانه های کوردی باید میدان بیشتری به این زبان بدهند. بسیار کم دیده میشود که در هفته نامه ها و ماهنامه های کوردی مقاله ای به زبان کوردی هورامی نوشته شده باشد.خوشبختانه یکی از اقدامات سازمان یونسکو در سال ٢٠٠٨ برای حفظ و حمایت از زبانها، پروژه مطاله زبان کوردی هورامی است. سازمان یونسکو این زبان را جزو زبان‌های در خطر اعلام کرده و از این رو پروژه جامعی برای مطالعه این زبان در سال ٢٠٠٨ تعریف شده است. هدف این پروژه شناسایی خصوصیات زبان کوردی هورامی معاصر است که بنابر اعلام یونسکو پژوهش مستقلی در مورد آن صورت نگرفته است. از جمله کارهایی که ذیل این پروژه پژوهشی صورت گرفته بررسی دستور زبان کوردی هورامی است.

از دیگر اقداماتی که سازمان یونسکو در سال جاری میلادی حمایت از آنها را بر عهده دارد تدوین اطلس جهانی زبان‌های در حال نابودی است. این پروژه که ویرایش سوم اطلسی است که سازمان یونسکو پیش از این در سالهای ١٩٩١ و سپس ٢٠٠١ میلادی منتشر کرده بود، آمار و اطلاعات و همچنین پراکندگی جغرافیایی زبان‌هایی را که با خطر فراموشی رو به رو هستند به روز می کند. یونسکو امسال پروژه‌ای برای مطالعه گویش کوردی هورامی داشته است.