[رزیتا]

شما مي‌دانيد اينترنت ملي چيست؟

سعید ارکان‌زاده یزدی:وزير جديد ارتباطات و فناوري اطلاعات در 15 شهريور ماه، در مراسم معارفه خود از پيگيري راه‌اندازي «اينترنت ملي»اي سخن گفت كه قرار بود تا امسال تماما راه بيفتد و همه كاربران داخل كشور را به هم متصل كند و همه نيازهايي را كه كاربران ايراني را به اينترنت وابسته كرده، رفع كند. هنوز بسياري از كارشناسان حوزه فناوري اطلاعات نفهميده‌اند كه اين اينترنت ملي يا شبكه ملي اينترنت چيست. 566 ميليارد تومان بودجه در سه سال اخير خرج شده اما كسي اينترنت ملي را نديده است.
عبدالمجيد رياضي دبير وقت شوراي عالي فناوري اطلاعات كشور، اولين نفري بود كه در بهمن ماه سال 84 از اينترنت ملي سخن گفت. كارشناسان فناوري اطلاعات براي اولين بار در همين روزها اصطلاح «اينترنت ملي» را شنيده بودند وگرنه نمونه‌اي از آن را در خارج از ايران نديده بودند. اينترنت بزرگ‌ترين شبكه رايانه‌اي جهان بود و كاربران تمام دنيا را از راه پروتكل‌هاي مشخص و با فناوري مشخصي به هم وصل مي‌كرد. تا آن تاريخ هيچ كشوري پيدا نشده بود كه بخواهد شبكه‌اي ملي براي خود درست كند و نام آن را اينترنت بگذارد. در خوشبينانه‌ترين حالت، كارشناسان تصور كردند منظور از اينترنت ملي در سخنان دبير شوراي‌عالي فناوري اطلاعات، يك شبكه داخلي است كه كاربران را به هم متصل مي‌كند و برخي خدماتي را كه اينترنت ارائه مي‌دهد مثل ايميل، براي كاربران به نمايش مي‌گذارد. اما وقتي ديدند دبير شوراي‌عالي و نيز وزير ارتباطات دكتر محمد سليماني در سخنان خود از اينترنت ملي سخن مي‌گويند، تلاش كردند بفهمند اينترنت ملي چيست اما هنوز چند روزي نگذشته بود و كارشناسان درباره مفهوم اينترنت ملي به نتيجه‌اي نرسيده بودند كه خبر رسيد اجراي اين پروژه حدود يك ميليارد دلار يعني 900 ميليارد تومان هزينه دارد و هزينه‌ آن نيز در بودجه سال 85 از مجلس درخواست شده است.
در اواخر سال 84 مجلس به‌طور فشرده، بودجه سال بعد را بررسي مي‌كرد و در كميسيون تلفيق درخواست 900 ميليارد توماني براي ايجاد اينترنت ملي مطرح شد. نمايندگان نمي‌دانستند اين پديده چيست و به دليل نبود توجيهي درباره مفهوم اينترنت ملي از تصويب بودجه آن جلوگيري كردند. آنها حتي با اختصاص بودجه‌اي براي مرحله مطالعاتي اينترنت ملي نيز موافقت نكردند.
از آن سوي ماجرا، وزارت ارتباطات به شدت تلاش مي‌كرد به منتقدان خود درباره اينترنت ملي اطلاعات بدهد؛ در بهمن‌ماه 84 رياضي دبير شوراي عالي فناوري اطلاعات كه معاون فناوري اطلاعات وزارت ارتباطات نيز بود، گفت اينترنت ملي روي شبكه‌ فيبر نوري سوار خواهد شد. او افزود با ايجاد اين شبكه، ارتباطات پرسرعت با شبكه اينترنت جهان، با حفظ استقلال به گونه‌اي انجام خواهد شد كه ارتباطات داخلي به صورت داخلي جابه‌جا شود و به خارج از كشور منتقل نشود. در ارديبهشت‌ماه سال 85 معاون سازمان صداوسيما نيز كه سازمان متبوعش در ارائه خدمات اينترنتي داراي امتيازات انحصاري زيادي است، با اشاره به اينترنت ملي گفت اينترنت ملي تنها شبكه‌اي است كه علاوه بر دسترسي آسان، «كنترل دقيقي» بر روي منابع داشته و بايد از مديريت با كيفيتي برخوردار باشد.
نمايشگاه الكامپ سال 85 شروع شد و در آنجا نيز معاون فناوري وزارت ارتباطات به اينترنت ملي پرداخت: «اينترنت ملي ابرشبكه‌ا‌ي است كه به شبكه‌ جهاني اينترنت متصل است و در سراسر ايران گسترش پيدا مي‌كند. شبكه‌ موجود در كشور ما به شدت وابسته به شبكه‌ جهاني اينترنت است كه حاكميت آن در دست ما نيست و اين وابستگي، نه‌تنها هزينه‌هاي زيادي را بر كشور تحميل مي‌كند بلكه از نظر پايداري و امنيت نيز غير قابل اعتماد است.» دو ماه بعد سليماني وزير ارتباطات گفت «در حال حاضر بيش از 95 درصد ارتباطات اينترنتي كاربران با درون كشور است و شبكه‌ ملي اينترنت اين ارتباطات را سر و سامان مي‌دهد.»
كارشناسان دانشگاهي حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات، دانشجويان اين رشته و حرفه‌اي‌هايي كه از اين راه خرج زندگي خود را در مي‌آوردند، با روبه‌رو شدن با اين سخنان حدس زدند كه احتمالا منظور وزارت ارتباطات از اينترنت ملي، يك شبكه رايانه‌اي در سراسر كشور است كه شاهراه‌هاي آن با كابل نوري به هم پيوند خورده و به همين علت، رايانه‌هاي اين شبكه مي‌توانند با سرعت بسيار بالايي با هم ارتباط داشته باشند. مسوولان اين وزارتخانه مي‌گفتند چون طبق آمار آنها، بسياري از ارتباطات اينترنتي در ايران مربوط به داخل كشور است،‌ با ايجاد يك شبكه ملي مي‌توان در هزينه‌هاي گرفتن خدمات شبكه‌اي از خارج كشور صرفه‌جويي كرد و همان كار را در داخل با هزينه‌ كمتري انجام داد. اما مشكل اين بود كه اين پروژه با اين توصيفات ديگر اينترنت نبود و يك شبكه اينترانت داخلي بود كه كاركردهاي خاص خود را داشت و اصلا چه از لحاظ مفهومي، چه از لحاظ كاركردي و چه از لحاظ مخاطب قابل مقايسه با اينترنت نبود.
عده‌اي ديگر از كارشناسان فناوري اطلاعات معتقد بودند وزارت ارتباطات مي‌خواهد با راه‌اندازي يك شبكه اينترانت داخلي، سطح تماس شهروندان با اينترنت جهاني را محدود يا اصلا به كل قطع كند. عده‌اي از متخصصان مي‌گفتند در اين صورت نه‌تنها مشكلات موجود در فناوري اطلاعات در ايران بيشتر خواهد شد بلكه ايران با منزوي كردن خود در صورت قطع اينترنت، روز به روز عقبگرد علمي و فرهنگي خواهد داشت. عده‌اي ديگر از كارشناسان مي‌گفتند كه به فرض اگر ايران بخواهد ارتباط خود را با اينترنت جهاني قطع كند و خودش يك شبكه اينترانت داخلي به نام اينترنت ملي راه بيندازد، محتواي اين شبكه را چگونه مي‌تواند فراهم كند؛ هر شبكه اطلاعاتي بايد محتواي غني‌اي داشته باشد تا كاربران بتوانند از آن براي انواع كارهاي آموزشي، پژوهشي، حرفه‌اي، تفريحي و روزمره خود بهره ببرند و اگر شبكه فقط تعدادي رايانه با فيبرهاي نوري متصل به هم باشد، كاربردي نخواهد داشت.
برخي اوضاع را خيلي بدتر نيز ديده بودند و مي‌گفتند وزارت ارتباطات اينترنت را قطع خواهد كرد و تنها به برخي از محتواهاي موجود در اينترنت اجازه خواهد داد كه در شبكه ملي اينترانت وارد شوند و به اين ترتيب مثل كتاب و فيلم بايد دولت درباره ورود اطلاعات به منازل ايرانيان تصميم بگيرد و لابد در آن صورت مثلا به هر كه مي‌خواهد يك آدرس ايميل بدهد، مشخصات كامل او را مي‌گيرد و كنترل و فضاي امنيتي بسيار بيشتر خواهد شد. اما پس از اين گمانه‌زني‌ها، مسوولان وزارت ارتباطات چند بار اعلام كردند كه با ايجاد اينترنت ملي قرار نيست اتصال به اينترنت جهاني قطع شود. در همين دوران بود كه به تدريج در ادبيات روزنامه‌نگاران حوزه فناوري اطلاعات، اينترنت ملي جاي خود را به شبكه اينترانت ملي داد تا اشتباه مفهومي وزارت ارتباطات تا حدودي جبران شود.
هنوز به خوبي مشخص نشده بود اينترنت ملي چيست كه در اول مهرماه سال 85، اولين دبيرستان كشور در منطقه 19 تهران با حضور رئيس‌جمهور به شبكه اينترنت ملي متصل شد. در همان روز اعلام شد كه همه دبيرستان‌هاي كشور به اينترنت ملي متصل مي‌شوند اما معلوم نبود با اين اتصال چه خدمات و محتواهايي در اختيار دانش‌آموزان قرار خواهد گرفت. به موازات اين اتفاقات، وزارت ارتباطات تلاش مي‌كرد با تصويب هيات دولت هر طور كه ممكن است پروژه اينترنت ملي را به سرانجام برساند و وقتي كه موفق نشد نظر مجلس را در اختصاص بودجه به اين طرح جلب كند، چند ماه بعدتر تصميم گرفت از منابع داخلي وزارت ارتباطات 566 ميليارد تومان در طول سال‌هاي 86، 87 و 88 براي راه‌اندازي كامل طرحي كه اين بار شبكه ملي اينترنت نام گرفته بود، هزينه كند.
در تيرماه سال 87 معاون فناوري اطلاعات وزارت ارتباطات گفت كه حدود 50 درصد زيرساخت‌هاي مورد نياز براي شبكه ملي اينترنت درست شده اما به دليل ضعف‌هاي زيرساختي هنوز اتصال آن همگاني نشده است. زمان گذشت تا دوره چهارساله وزير ارتباطات تمام شد و وزير جديدي از مجلس راي اعتماد گرفت. معاون برنامه‌ريزي وزير سابق در جلسه توديع سليماني، در شرح خدماتي كه وزارت ارتباطات در اين چهار سال انجام داده بود به «ايجاد و توسعه شبكه ملي اينترنت» نيز اشاره كرد. رضا تقي‌پور وزير جديد نيز به اينترنت ملي اشاره كرد و گفت كه به «توسعه اينترنت ملي كه كاربران را به دور از دغدغه‌هاي فرهنگي و امنيتي به استفاده از ابزار‌هاي اين فناوري ترغيب كند» ادامه خواهد داد. اين حرف‌ها وقتي زده مي‌شد كه پس از چهار سال كسي اينترنت ملي را نديده بود و كمتر كسي مي‌دانست كه واقعا چيست.