10-12-2011
|
 |
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی   |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
مه‌ترسى مادده هۆشبه‌ره‌كان و چۆنێتى بنبرِكردن و چاره‌سه‌ركردنى
پێشه‌كى
مادده هۆشبه‌ره‌كان یان سروشتین یان دروستكراون و به‌كارده‌هێنرێن بۆ تێكدان و كه‌م كردنى چالاكى مێشكى مرۆڤ بۆ ماوه‌یه‌كى كه‌م .. واته دوو جۆر مادده هۆشبه‌ر هه‌یه:
یه‌كه‌م: مادده هۆشبه‌ره سروشتىیه‌كان كه به شێوه‌ى بنێشت به‌كارده‌هێنرێن و بۆ ماوه‌ى چه‌ند سه‌عاتێك به‌رده‌وام ده‌بن و ده‌بنه هۆى تێكچوون له ده‌مارگه‌لى گشتى و خاوبوونه‌وه و بێ هێزى له‌ش، یان شێوه‌ى هه‌ڵمژین له رِێگاى كۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌دانه‌وه كه ده‌بێته هۆكارێك بۆ لاوازكردنى ماسولكه‌ى دڵ و تووشبوون به سینگه‌سۆته (ذبحة صدرية).
دووه‌م: مادده هۆشبه‌ره دروستكراوه‌كان وه‌كو ده‌رمانى جۆراوجۆرى كیمیایی كه به‌شێوه‌ى خه‌پله به‌كارده‌هێنرێت وه‌كو ئه‌و جۆره ده‌رمانانه كه بۆ وریاكردنه‌وه و نه‌خه‌وتن به‌كاردێن كه زۆر جار له نێوانى شۆفێره‌كان بڵاوده‌بێته‌وه له كاتى لێخورِین بۆ ماوه‌یه‌كى زۆر یان له نێوان خوێندكاران له كاتى شه‌وانى پێش تاقیكردنه‌وه ، به‌ڵام ده‌بێته هۆى له‌بیرچوونى هه‌موو زانیارییه‌كانى مێشك به هۆى كه‌م خه‌وى ، هه‌روه‌ها جۆره‌كانى ده‌رمانى خاوكه‌رى كیمیایی و مادده‌ى هۆشبه‌ره دروستكراوه كیمیاییه‌كان كه كۆنترِۆڵى مێشك تێكده‌ده‌ن و ده‌بنه هۆى په‌لامارى كه‌سانى ده‌وروبه‌رو كوشتنیان و ئه‌نجامدانى كارى نائاسایی (شاذ) وكێشه‌كانى دیكه‌ى ئه‌م حاڵه‌ته.
كاریگه‌رى مادده هۆشبه‌ره‌كان له‌سه‌ر مرۆڤ
مادده هۆشبه‌ره‌كان ده‌بنه كاریگه‌ریه‌ك له‌سه‌ر مرۆڤ كه تووشى هه‌ندێ كێشه‌ى كه‌سێتى و ده‌روونى و كۆمه‌ڵایه‌تى ده‌بێت وه‌كو:
یه‌كه‌م: كوشتنى كه‌سانێكى ده‌وروبه‌رى یان په‌لاماردانى كه‌سانێكى نزیك له ناو خێزان وه‌كو خوشك و دایك و كچ و ته‌عه‌ددا كردن له‌سه‌ریان به هه‌موو جۆره‌كانى كارى نایاسایی و ناشه‌رعى وه‌كو چه‌نده‌ها حاڵه‌ت رِووداوه و رِووده‌دات به شێوه‌ى رِۆژانه.
دووه‌م: تووش بوون به سستبوونى مێشك و كۆئه‌ندامى ده‌مارگه‌لى گشتى كه ده‌بێته هۆى تێكدان له شێوه‌ى له‌ش و كۆنترۆڵكردن له كاتى هه‌ڵسوكه‌وت و رِێكردندا.
سێیه‌م: هێزى مێشك وتواناى بیركردنه‌وه‌ى كه‌م ده‌كات و كه‌سى تووشبوو بێ ئاگا ده‌بێت.
چواره‌م: كه‌سى تووشبوو له كۆتاییه ده‌مرێت به هۆى وه‌رگرتنى رِێژه‌یه‌كى زۆر له مادده هۆشبه‌ره‌كان یان تووشى ئیفلیجی (شلل) ده‌بێت له به‌شى سه‌ره‌وه‌ى یان خواره‌وه‌ى له‌ش.
پێنجه‌م: ده‌بێته هۆى له‌ناودانى په‌یوه‌ندى و دووبه‌ره‌كى له نێوان ئه‌ندامه‌كانى خێزان و خراپى له ره‌ووشتیان.
هه‌روه‌ها زیانى تریشى هه‌یه وه‌كو ( تێكچوونى مێشك ، ژه‌‌هراوی بوونى خوێن به ئه‌‌لكه‌هوول ، ههوكردنى ده‌‌ماره‌كانى ئه‌عساب ، ههوكردنى ده‌‌ماره‌كانى چاو كه‌‌ده‌‌بێته‌‌هۆى كوێرى ، هه‌‌ڵاوسانى سپڵ ، زیادبوونى تاوان و تاوانى ئابرِووتكێن ...هتد).
كاریگه‌رى مادده‌هۆشبه‌ره‌كان له‌سه‌ر په‌یوه‌ندیه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان
مادده هۆشبه‌ره‌كان كاریگه‌ریه‌كى سه‌ره‌كیان هه‌یه له‌سه‌ر تێكدانى ئاستى توانا و چالاكى مرۆڤى تووشبوو له كۆمه‌ڵگادا به هۆى كه‌مى تێگه‌یشتنى مێشك و نه‌كۆنترۆڵكردنى جموجۆڵى ئه‌ندامه‌كانى له‌ش و وازهێنان له ئه‌نجامدانى ئیش و كارى رِۆژانه. هه‌روه‌ها مرۆڤى تووشبوو له سه‌ره‌تاوه به رِێژه‌یه‌كى كه‌م ده‌ست پێ ده‌كات و پاره‌یه‌كى كه‌مى بۆ ته‌رخان ده‌كات به‌ڵام له دواى چه‌ند رِۆژێكى كه‌م رِێژه‌ى مادده هۆشبه‌ره‌كه زیاد ده‌كات و برِه پاره‌ى زیاترى بۆ ته‌رخان ده‌كات ، هه‌روه‌ها كه‌سى تووشبوو كێشه‌ى ئابوورى و بێ ئیشى و بێ پاره‌یی و وازهێنان له ماڵ و منداڵ و قه‌رزارى كه‌سانى دیكه ده‌بێت جگه له كێشه‌ى ته‌ندروستى ونائارامى وتاوان. هه‌روه‌ها ده‌بێته هۆكارێكى سه‌ره‌كى بۆ تێكدانى كۆمه‌ڵگا و پێویستى به مووچه‌یه‌كى زۆر ده‌بێت بۆ چاره‌سه‌ركردنى.
هۆكارى بڵاوبوونه‌وه و به‌كارهێنانى مادده‌هۆشبه‌ره‌كان
هۆكاره‌كانى بڵاوبوونه‌وه‌ى مادده هۆشبه‌ره جۆراوجۆره‌كانى ناو كۆمه‌ڵگا زۆرن به‌ڵام ده‌توانین بڵێین چه‌ند هۆكارێكى سه‌ره‌كیمان هه‌یه له‌م بابه‌ته كه ده‌كرێ به كورتى باسى بكه‌ین له‌وانه:
یه‌كه‌م: بێ كارى و بڵاوبوونه‌وه‌ى فیلمى خراپ له نێوان گه‌نجاندا هۆیه‌كى سه‌ره‌كیه بۆ فێربوونیان له‌سه‌ر مادده هۆشبه‌ره‌كان.
دووه‌م: كێشه‌ى رِۆژانه‌ى ناو خێزان .. تێكچوونى نێوان دایك و باوك و خراپى ماموڵه‌كردنیان له‌گه‌ڵ منداڵه‌كانیاندا ده‌بێته هانده‌رێك بۆ به‌كارهێنانى مادده هۆشبه‌ره‌كان. هه‌روه‌ها هاتنى هه‌ندێ خه‌ڵكى بیانى بۆ كوردستان به‌مه‌به‌ستى كاركردن مادده هۆشبه‌ره‌كان بڵاوده‌كه‌نه‌وه له كۆمه‌ڵدا ، ئه‌وه‌ش بزانین زۆر جار مادده هۆشبه‌ره‌كان ده‌بنه هۆى بڵاوبوونه‌وه‌ى نه‌خۆشى ئایدز ، وه زۆربه‌ى تووشبووان به‌م نه‌خۆشیه مادده هۆشبه‌ره‌كان به‌كاردێنن و بڵاویشى ده‌كه‌نه‌وه.
ئاستی دیارده‌ى مادده‌هۆشبه‌ره‌كان له كوردستاندا
له كوردستان تا ئێستا زانیاریه‌كى زانستى ته‌ندروستى تایبه‌تمان نییه له‌سه‌ر ژماره‌ى تووشبووان به مادده هۆشبه‌ره‌كان چونكه هیچ توێژینه‌وه‌یه‌ك نه‌كراوه به‌شێوه‌یه‌كى پزیشكى یان یاسایی بۆ زانینی رِێژه‌ى كه‌سانى تووشبوو و دانانى چاره‌سه‌رێكى گونجاو و خێرا بۆ ئه‌م كێشه‌یه پێش بڵاوبوونه‌وى به‌شێوه‌یه‌كى مه‌ترسیدار كه ده‌بێته هۆى زیادبوونى رِێژه‌ى تاوان و كارى نایاسایی.
ئایا به‌كارهێنانى مادده هۆشبه‌ره‌كان زیاتر له چى چینێكى كۆمه‌ڵدا ده‌بینرێت ؟ بۆ چى ؟
جیاوازى هه‌یه له نێوان تواناى كه‌سه‌كان له رِووى ئابوورییه‌وه بۆ كرِینى مادده هۆشبه‌ره‌كان به گوێره‌ى نرخ و تواناى پێدانى ئه‌و نرخه، بۆیه ئه‌م به‌كارهێنانه زیاتر له نێوان ئه‌و كه‌سانه‌دا ده‌بینرێت كه
به‌توانان له رِووى ئابوورییه‌وه ، هه‌روه‌ها له نێوانى كه‌سانێكى تواناى ئابوورى كه‌م بڵاوده‌بێته‌وه ، ئه‌مه و جگه له چینی گه‌نجان و لاوان و هه‌رزه‌كاران كه ژماره‌ى تووشبوونیان زۆرتره به هۆى نه‌زانینه‌وه و كێشه‌ى ده‌روونى كه له‌م توێژه‌دا زۆرتر ده‌بێت.
چۆنێتى بنبرِ كردنی ئه‌م دیارده‌یه
كه‌سانى تووشبوو به‌تایبه‌ت گه‌نجان ئه‌گه‌ر زانیان مادده هۆشبه‌ره‌كان زۆر به ئاسانى ده‌رده‌كه‌ون له پشكنین و شیكردنه‌وه‌ى نموونه‌ى میز كه له دواى چه‌ند رِۆژێك له ناو میزه‌كه‌دا ده‌مێنێت ئه‌وا ده‌بێته هۆكارێك بۆ دووركه‌وتنه‌وه‌یان له به‌كارهێنانى ئه‌و جۆره مادده خراپانه له ترسى ئاشكرابوونیان له لایه‌ن كه‌سانى ده‌وروبه‌ره‌وه ، بۆیه سه‌ر باوكانه ئاگادارى هه‌ڵسوكه‌وتى منداڵه‌كانیان بن ئه‌گه‌ر نیشانه‌ى مادده هۆشبه‌ره‌كانیان بۆ ده‌ركه‌وت ده‌بێت پشكنینێك ئه‌نجام بده‌ن له‌سه‌ر نموونه‌ى میز له بنكه‌ى ته‌ندروستى ، وه ده‌بێت نموونه‌ى میزه‌كه له ناو په‌رداخێكى پلاستیكى پاك بۆ ماوه‌ى 3 بۆ 4 رِۆژ كۆبكرێته‌وه له ناو سه‌لاجه‌دا بپارێزرێت وه ئه‌گه‌ر ئه‌نجامى پشكنینه‌كه پۆزه‌تیڤ بوو ، ده‌بێت پشكنینه‌كه دووباره بكرێت له‌سه‌ر نموونه‌كه بۆ دڵنیایه‌كى زیاتر و كه‌مى هه‌ڵه.
چاره‌سه‌رى كه‌سى تووشبوو
كه‌سى تووشبوو به چه‌ند جۆرێك چاره‌سه‌ر ده‌كرێت له‌وانه:
یه‌كه‌م: له‌ناوبردنى مادده ژه‌هراویه‌كانى ناو له‌ش و كه‌مكردنى ئازار و پێدانى شله‌مه‌نى.
دووه‌م: چاره‌سه‌ركردنى ده‌روونى و كۆمه‌ڵایه‌تى به زانینی كێشه‌ى ناو خێزان و هۆكارى به‌كارهێنانى مادده‌ى هۆشبه‌ر.
سێیه‌م: فێركردنى كه‌سى تووشبوو بۆ ئه‌نجامدانى كارێكى گونجاو به شێوه‌ى رِۆژانه و چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌ى نێو شوێنى ئیش وكارى.
چواره‌م: باشكردنى په‌یوه‌ندى كه‌سى تووشبوو له‌گه‌ڵ خێزان و ده‌وروبه‌رى.
پێنجه‌م: به‌دواداچوونى به‌رده‌وام له‌سه‌ر كه‌سى تووشبووى چاره‌سه‌ركراو بۆ ماوه‌ى 6 مانگ تا 2 ساڵ له سه‌ره‌تاى ده‌ستپێكردن به چاره‌سه‌ركردنى.
دوا وته‌ى ئه‌م بابه‌ته
باش وایه باسى هه‌ندێ نیشانه‌ى ته‌ندروستى بكه‌ین بۆ زانینی حاڵه‌تى كه‌سانى تووشبوو به كێشه‌ى مادده هۆشبه‌ره‌كان و هه‌وڵدان بۆ چاره‌سه‌ركردنیان بۆ ئه‌وه‌ی كێشه‌كه زیاد نه‌كات له ناو كۆمه‌ڵگاى كورد چونكه ئه‌گه‌ر زیادى كرد به ئاسانى بنبرِ ناكرێت و بارى ئاسایشى وهێمنى ناو ووڵاته‌كه‌مان تێكده‌دات. زۆر جار ده‌بینین كه‌سانى تووشبوو به مادده هۆشبه‌ره‌كان هه‌وڵده‌ده‌ن بۆ كرِینى ئه‌م جۆره ماددانه به هه‌ر نرخێك بێت كه حاڵ و ماڵى خۆیان و هه‌موو شتێك ده‌فرۆشن بۆ ئه‌م مه‌به‌سته و ده‌بێته هۆكارێك بۆ په‌لاماردانى ئه‌ندامانى خێزانى خۆیان له لایه‌نى كه‌سانى دیكه ودووركه‌وتنه‌وه‌یان له كۆمه‌ڵگا به گشتى و دژایه‌تى كردنى كه‌سانى ده‌وروبه‌ریان به توندى و ده‌بێته هۆى رِوخاندنى په‌یوه‌ندى له نێوان مێرد و خێزان و منداڵ و تێكدانى خێزان به گشتى و تووشبوون به كێشه‌ى ئابرِوتكێن و دزى كردن و ئه‌نجامدانى ئیشى خراپ و كوشتن بۆ ده‌ستكه‌وتنى پێویستى خۆیان له مادده هۆشبه‌ره‌كان ، هه‌روه‌ها ده‌ركه‌وتنى نیشانه‌ى تایبه‌ت له‌سه‌ر كه‌سانى تووشبوو به مادده هۆشبه‌ره‌كان وه‌كو ههوكردنى هه‌ردوو سێنگ و ههوكردنى دیوارى ناوه‌رِاستى دڵ و تووشبوون به كه‌م خۆراكى و هیلاكى و لاوازى ونه‌خۆشی كۆئه‌ندامى زاوزێ و حه‌ساسیه‌ت و نه‌خۆشی ده‌روونى ده‌مارگه‌لى ، له‌گه‌ڵ تووشبوون به دڵه‌رِاوكێى ده‌روونى و كرژبوونى ده‌مارگه‌لى و توند و تیژى له هه‌ڵسوكه‌وت و له‌رزى له‌ش و هێڵنج و كرژبوونى ماسولكه‌كان ، له‌گه‌ڵ هه‌ستكردن به نائارامى له بیركردنه‌وه‌و تێكچوونى بارى كه‌سێتى خۆیه‌تى و هه‌ست نه‌كردن به كات و شوێنى خۆیان و هه‌ستكردن به ته‌نیایى ودووركه‌وتنه‌وه له خێزان و كۆمه‌ڵگا و ده‌بێته مه‌ترسى گه‌ورا له‌سه‌ر كه‌سانى ده‌وروبه‌ر به‌هۆى تاوان و په‌لاماردانى خه‌ڵكى شاره‌كه‌یان به شێوه‌یه‌كى توند و نا یاسایی.
هه‌روه‌ها كه‌سانێكى تووشبوو ده‌گۆرِێن له ئاستى جموجۆڵى خێرا بۆ ئاستى خاوبوونه‌وه و ئاستى خوێندنیان تێكده‌چێت و له زۆربه‌ى بابه‌ته‌كان پله‌یان خراپ ده‌بێت و شێوه‌ى جل و به‌رگیان نارِێك و نائاسایى ده‌بێت و رِه‌نگى ده‌موچاویان زه‌رد ده‌بێت و هه‌ست به ماتبوون و قه‌هرو خه‌فه‌ت و لاوازى ده‌كه‌ن و هه‌ڵسوكه‌وت و ژیانى رِۆژانه‌ى خۆیان به نهێنى ده‌رده‌خه‌ن و ناو و ناونیشانى براده‌ره‌كانی خۆیان ئاشكرا ناكه‌ن چونكه له یه‌ك گروپن و به پێكه‌وه مادده هۆشبه‌ره‌كان به‌كارده‌هێنن ، هه‌روه‌ها نیشانه‌ى رِێژه‌ى خواردنی شیرینى و شه‌كر زیاد ده‌كات له نێوانى كه‌سانى تووشبوو به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ده‌بینین رِێژه‌ى خواردنى خۆراكى جۆراوجۆری رِۆژانه‌یان زۆر كه‌م ده‌بێت به هۆى تێكچوون له مێتابۆلیزمى هه‌رسكردن و كێشه‌ى ده‌روونیان ، بۆیه بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌ى بڵاوبوونه‌وه‌ى به‌كارهێنانى مادده هۆشبه‌ره‌كان له كوردستاندا ده‌بێت چه‌ند رێ و شوێن له‌به‌ر بگیرێت له‌وانه:
كۆنترۆڵكردنى سنووره‌كانى كوردستان به‌ده‌وروبه‌ره‌وه و نه‌هێشتنى بڵاوكردن و فرۆشتنى ، دروستكردنى چه‌ند ستافێكى پزیشكى بۆ به‌دواداچوونى به‌رده‌وامى ئه‌و حاڵه‌ته ، دروستكردنى بنكه‌ى ته‌ندروستى تایبه‌ت به‌و كه‌سانه‌ى تووشبوو به مادده هۆشبه‌ره‌كان ، ئه‌نجامدانى چه‌ند توێژینه‌وه‌یه‌كى وورد له‌سه‌ر رِێژه‌ى تووشبووان و جۆرى چاره‌سه‌ركردنیان ، بڵاوكردنه‌وه‌ى هۆشیارى له نێوان گه‌نجان و هه‌رزه‌كاره‌كان له مه‌ترسیه‌كانى مادده‌هۆشبه‌ره‌كان.
له كۆتایشدا ده‌بێت مه‌لا و مامۆستایانى ئایینى له‌م بواره‌دا رِۆڵ بگێرِن چونكه ته‌نها ترس له خواى گه‌وره و زانینی حه‌رامى به‌كارهێنانى مادده هۆشبه‌ره‌كان ده‌بێته هۆكارێكى سه‌ره‌كى بۆ بنبرِكردنى ئه‌م كێشه به شێوه‌یه‌كى گشتى ،پێغه‌‌مبه‌‌ریش (صلى الله علیه وسلم) ده‌‌فه‌‌رموێ ( كُلُّ مُسْكِرٍ خَمْرٌ وَكُلُّ خَمْرٍ حَرَامٌ ). (رواه مسلم - فه‌رمووده‌ى ژماره 3735 -ج10).
سەرچاوە سایتی بەهەشت
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
جای تبلیغات شما اینجا خالیست با ما تماس بگیرید
|
|