10-12-2011
|
 |
مدیر تاریخ و بخش فرهنگ و ادب کردی   |
|
تاریخ عضویت: Aug 2009
محل سکونت: مهاباد
نوشته ها: 19,499
سپاسها: : 3,172
3,713 سپاس در 2,008 نوشته ایشان در یکماه اخیر
|
|
زیان و مه‌ترسى یه‌كانى جگه‌ره‌كێشان
پێشه‌كى:
الحمد لله رب العالمين والصَّلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن تبعه بإحسان إلى يوم الدين ، أما بعد :
خواى په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێت [يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ] (المائدة :4) له‌م ئایه‌ته دا خواى گه‌وره هه‌موو جۆره خواردنێكى باش و به‌سوود بۆ له‌ش و چالاكى مرۆڤ حه‌ڵال ده‌كات و قبوڵ ناكات ئیمانداران لاواز ببن له له‌ش و ته‌ندروستیان .
هه‌روه‌ها خواى په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رمێت: [وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ] [الأعراف: 157] .
واته: خواى گه‌وره شته پاك و به‌سوده‌كانى بۆ حه‌ڵاڵ كردوون و شته پیس و زیان به‌خشه‌كانى لێ قه‌ده‌غه و حه‌رام كردوون.
وه هه‌روه‌ها ده‌فه‌رمێت: [وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ] [البقرة: 195] . واته: به‌ده‌ستى خۆتان خۆتان مه‌خه‌نه مه‌ترسییه‌وه .
هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم ده‌فه‌رموێت: ((لا ضرر ولا ضرار)) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (250) . واته: نه زیان له‌خۆت بده و نه‌له خه‌ڵكیش .
ئاینى پیرۆزى ئیسلام هه‌موو جۆره‌كانى خواردنى باش حه‌ڵاڵ ده‌كات و قورئانى پیرۆز ئیمانداران هان ده‌دات له‌سه‌ر خواردنى هه‌موو جۆره‌كانى خۆراك و خوارده‌مه‌نى یه‌كى پاك و باش وه‌كو گۆشتى باڵنده و وگۆشتى ده‌ریایی و هه‌نگوین و ماست و هه‌نجیر و خورما و زه‌یتون و ته‌یرى سمان (سلوى) و جۆره‌كانى دیكه‌ى خۆراكى به‌هێزكه‌ر بۆ له‌شى مرۆڤ. به‌ڵام جۆره‌كانى خۆراكى خراپ و زیانبه‌خش كه له قورئانى پیرۆز به (خبائث) هاتووه حه‌رام كراوه له شه‌رعى ئیسلام چونكه ده‌بێته هۆى تێكدان له ته‌ندروستى له‌ش و ده‌روون و مێشكى مرۆڤ. واته ئه‌و جۆره خۆراك و خوارده‌مه‌نى یانه‌ى كه له قورئانى پیرۆز و له فه‌رمووده‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم هاتوون و حه‌رام كراون وه‌كو گۆشتى سه‌ربراو بۆ غه‌یرى خوا و گۆشتى ئاژه‌ڵى مردوو (لحم الميتة) و خوێن و گۆشتى به‌راز و مه‌ى (خمر) و هه‌موو جۆره‌كانى باڵنده‌ى خاوه‌ن چنگ (مخلب) و ئاژه‌ڵى گۆشت خۆر و ئاژه‌ڵى خاوه‌ن كه‌ڵبه ددان (ناب) وه‌كو هاتووه له فه‌رمووده‌یه‌ك له سونه‌نى أبی داودأن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عن أكل كل ذى ناب من السبع وعن كل ذى مخلب من الطير" (صحيح الألباني- سنن أبي داود 3/355 فه‌رمووده‌ى ژماره 3803) ته‌نها ئه‌وه نى یه ئه‌م جۆره خواردنه زیانبه‌خشانه حه‌رام كراون، به‌ڵكو هه‌موو جۆره خواردن و خوارده‌مه‌نى یه‌ك كه به‌وته‌ى زانایانى پایه‌به‌رزى ئه‌هلى سوننه هاتوون كه ئه‌م جۆره خواردنه زیانبه‌خشه و حه‌رامه وه‌كو جگه‌ره. هه‌روه‌ها جگه‌ره نه‌ناسراوبوو له كاتى پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله عليه وسلم ، به‌ڵام زانایانى پایه‌به‌رزى ئه‌هلى سوننه فه‌تواى حه‌رامدانى جگه‌ره‌یان داوه چونكه زیان و مه‌ترسى زۆره له‌سه‌ر ته‌ندروستى مرۆڤ و ده‌بێته به‌شێك له جۆره‌كانى خواردنى زیانبه‌خش و ترسناك (خبائث).
پێكهاته زیانبه‌خشه‌كانى جگه‌ره چى یه؟
له رِاستى دا له دواى شیكردنه‌وه‌یه‌كى پزیشكى وورد له تاقیگه‌زانستیه‌كان ده‌ركه‌وت كه دووكه‌ڵى یه‌ك جگه‌ره پێكهاتووه له ژماره‌یه‌كى زۆر له مادده‌ى ترسناك و زیانبه‌خش له‌سه‌ر ته‌ندروستى مرۆڤ وه‌كو:
1- یه‌كى ئۆكسیدى كاربۆن CO : گازێكى ژه‌هراویه بۆن و رِه‌نگى نى یه.
2- دووه‌م ئۆكسیدى كاربۆن CO2 : ئه‌م گازه له‌گه‌ڵ گازى یه‌ك ئۆكسیدى كاربۆن CO به‌پێكه‌وه ده‌بنه هۆى ده‌ركردن و له ده‌ستدانى ئۆكسجین له هه‌ردوو سێنگ و له خوێنه‌وه و ده‌بنه ژه‌هراو له له‌شدا.
3- گازى گۆگردى هایدرۆجین.
4- ئه‌مۆنیا.
5- ترشى كاربۆلیك.
6- جۆره‌كانى ترشى ئازادكراو وه‌كو خلیك و نملیك و نایترۆیك كه تێكه‌ڵاو ده‌كرێن بۆ نه‌رم كردنى دووكه‌ڵى جگه‌ره.
7- نایترۆبیریدین (مادده‌یه‌كى سه‌ره‌كى یه بۆ تووشبوون به شێرپه‌نجه "سرطان").
8- تار (قه‌تران- قطران) (ده‌بێته هۆى تووشبوون به شێرپه‌نجه‌ى سێنگ) كه رِه‌نگێكى قاوه‌یی خه‌ست ده‌دات به جگه‌ره.
9- زه‌رنیخ (ئه‌مه‌ش مادده‌یه‌كى كیمیایه له ناو ده‌رمانه‌كانى چاره‌سه‌ركردنى رِووه‌كى توتن به‌كاردێت بۆ له‌ناوبردنى مێروو "حشرات").
10- خۆڵه‌مێش (رماد)ى گه‌ڵاى جگه‌ره.
11- نیكۆتین كه زیانێكى زۆرى هه‌یه له‌سه‌ر دڵ و سوورِى خوێن له‌ناو له‌شدا، ئه‌م مادده‌یه زۆر ترسناكه و له توێژینه‌وه‌یه‌كى زانستى ده‌ركه‌وت كه برِى ئه‌م مادده‌یه له 20 جگه‌ره ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌ى ده‌رزى بدرێت به یه‌كجار له سمته‌وه ده‌بێته هۆى مردنى كتوپرِى كه‌سه‌كه.
12- تێكه‌ڵاوكردنى توتنى جگه‌ره له‌گه‌ڵ مادده‌ى ئه‌لكووڵ (كحول).
توێژینه‌وه‌ى تاقیگه پزیشكیه‌كان سه‌باره‌ت به مه‌ترسى یه‌كانى جگه‌ره‌كێشان
بۆ ده‌رخستنى مه‌ترسى و ترسناكى جگه‌ره له‌سه‌ر مرۆڤ به توێژینه‌وه‌یه‌كى پزیشكى له‌سه‌ر كه‌سانێكى جگه‌ره‌كێشى تووشبوو ده‌ركه‌وت كه:
یه‌كه‌م: هه‌ڵمژینى دووكه‌ڵى یه‌ك جگه‌ره و چوونه‌وه‌ى دووكه‌ڵه‌كه له ناو سێنگ و ده‌ركردنى دووكه‌ڵه‌كه له دواى ده‌ركه‌وت كه دووكه‌ڵه‌كه خه‌ست نه‌بوو چونكه مادده‌ى تار (قه‌تران) كه رِه‌نگى قاوه‌یی ده‌دات به دووكه‌ڵى جگه‌ره ده‌مێنێته‌وه له ناو سێنگ به شێوه‌ى نیشته.
دووه‌م: له دواى یه‌ك دانه جگه‌ره‌كێشان بۆ كه‌سى جگه‌ره‌كێشى تووشبوو ده‌ركه‌وت ئه‌و كه‌سه تواناى نه‌بوو ده‌ستى خۆى به ووردى بجوڵێنێت بۆ ئه‌نجامدانى كارێكى وورد له‌سه‌ر ئامێرێكى كاره‌بایی و هه‌ڵه‌ى زۆرى ده‌كرد چونكه تووشى له‌رزین بوو له هه‌ردوو ده‌ستى به هۆى جگه‌ره‌كێشان.
سێ یه‌م: له به‌شى تیشك (أشعة) له نه‌خۆشخانه ده‌ركه‌وت كه كه‌سى تووشبوو به جگه‌ره‌كێشان سێنگى رِه‌نگى رِه‌ش بوو و كێشى سێنگى زیاتر بوو له پێش تووشبوون به جگه‌ره‌كێشان به هۆى هه‌ڵگرتنى به‌شێكى زۆر له مادده‌ى نیكۆتین و تار (قه‌تران) و به‌شه‌كانى دیكه‌ى مادده كیمیاییه‌كانى ناو جگه‌ره.
مه‌ترسى یه‌كانى جگه‌ره‌كێشان له‌سه‌ر ده‌روون و رِه‌فتارى كه‌سه‌كه
مرۆڤى تووشبوو به جگه‌ره‌كێشان رِاهاتوو ده‌بێت له‌سه‌ر ئه‌م كاره زیانبه‌خشه چونكه له‌شى داواى ده‌كات، هه‌روه‌ها جگه‌ره‌كێشان ده‌بێته هۆى تێكدانى رِه‌وشت و ره‌فتارى كه‌سى تووشبوو به‌م كێشه‌یه و ژیانى رِۆژانه‌ى ده‌گۆرِێت به‌ره‌و نائارامى و ده‌بێته كه‌سێكى توورِه (هه‌ڵچوو) و تووشى دڵه‌رِاوكێ (قلق) ده‌بێت ئه‌گه‌ر دوورخرا له جگه‌ره‌كانى بۆ هه‌ر هۆكارێك وه‌كو رِۆژووگرتن یان به فه‌رمانى پزیشك یان نه‌بوونى پاره بۆ كرِینى. هه‌روه‌ها كه‌سى تووشبوو به جگه‌ره‌كێشان ناتوانێت مێشكى خۆى به ووردى بخاته سه‌ر كتێبێك بۆ خوێندنه‌وه‌ى یان هه‌ر كارێك له‌و كارانه كه په‌یوه‌ندى به مێشكه‌وه هه‌یه به بێ جگه‌ره‌كێشان. هه‌روه‌ها كه‌سى تووشبوو به‌م كێشه‌یه ناتوانێت به بێ جگه‌ره‌كێشان له جێگاى نووستن هه‌ڵبسێت.
كێشه‌كانى دیكه‌ى جگه‌ره‌كێشان چى یه له رِووى پزیشكى یه‌وه؟
جگه‌ره‌كێشان ده‌بێته هۆى كه‌م و كورِى له ویست و رِه‌فتارى رِۆژانه‌ى مرۆڤى تووشبوو و ته‌ندروستى گشتى له‌شى تێكده‌دات و ئه‌عسابى خاوده‌كات له دواى هاندانى و ووریاكردنى و ده‌بێته هۆكارێك بۆ تووشبوونى لاوان به نه‌خۆشى سیل و نه‌خۆشىیه‌كانى دڵ وه‌كو نه‌خۆشى دڵه‌كوتێ (دڵ لێدان به شێوه‌یه‌كى نارِێك "دڵ ده‌شه‌كێته‌وه"). هه‌روه‌ها توتن سرِكه‌رێك (مخدر)ى ژه‌هراویه له‌م سه‌رده‌مه‌دا زۆر بڵاوبووه و بوه‌ته هۆى تووشبوونى خه‌ڵك به جۆره‌كانى نه‌خۆشى ترسناكى جۆراوجۆر له كۆمه‌ڵگاى خۆمان له كوردستاندا وه‌كو نه‌خۆشى ترسناكى شێرپه‌نجه (سرطان)ى سى (وه‌كو له نه‌خۆشخانه‌كان ده‌بینرێت به شێوه‌ى رِۆژانه).
باشترین چاره‌سه‌ر بۆ وازهێنان له جگه‌ره‌كێشان چى یه؟
1- گرنگترین چاره‌سه‌ر بۆ ئه‌م كێشه ترسناكه ئه‌وه‌یه كه ده‌بێت كه‌سى تووشبوو باوه‌رِ بكات به زیانبه‌خشى جگه‌ره له‌گه‌ڵ پشت به‌ستن به خواى په‌روه‌ردگار و دوعاكردن له خواى گه‌وره بۆ یارمه‌تیدانى له‌سه‌ر وازهێنان له جگه‌ره‌كێشان به نیه‌تى ته‌وبه‌ت كردن و پاراستنى ته‌ندروستى خۆى چونكه له‌شى مرۆڤى تووشبوو ئه‌مانه‌ته له‌سه‌رى تا ئه‌و رِۆژه‌ى ده‌مرێت .
2- زۆر خواردنى خورما و ماستى مانگا له دواى وازهێنان له جگه‌ره‌كێشان كه ده‌بێته هۆى پاككردنى له‌ش له زیانه‌كانى نیكۆتین به ویستى خواى گه‌وره و رِێژه‌كه‌ى كه‌م ده‌بێت له خوێن و هه‌روه‌ها له‌ش داواى ئه‌م مادده ترسناكه ناكات له دواییدا.
3- خواردنه‌وه‌ى گیراوه‌ى گێزه‌ر و ته‌ماته له دواى نان خواردنى نیوه‌رِوان به شێوه‌ى رِۆژانه تا ماوه‌ى یه‌ك مانگ ده‌بێته هۆى پاڵاوتن و پاككردنى خوێن له مادده‌ى نیكۆتینى جگه‌ره‌ى ترسناك، هه‌روه‌ها خواردنه‌وه‌ى گیراوه‌ى عرقسوسى شله‌تێن ده‌بێته هۆى زیادكردنى به‌رگرى له‌ش به‌رامبه‌ر به مادده ژه‌هراویه‌كان چونكه مادده‌ى كۆرتیزۆنى ئاسایی تیایه.
4- خۆپاراستن له بیركردنه‌وه له جگه‌ره به به‌كارهێنانى سیواك (سیواك كردن) به رِێژه‌یه‌كى زۆر وه‌كو له سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌ویستمان s هاتووه، هه‌روه‌ها به مژینى مێخه‌ك (قرنفل) و به ئه‌نجامدانى هه‌ناسه‌دانێكى قووڵ بۆ چه‌ند جارێك (20 جار) به بێ جگه‌ره له‌گه‌ڵ ده‌ركردنى هه‌ناسه‌كه له سێنگه‌وه به فراوانى وه‌كو چۆن بیركردنه‌وه له جگه‌ره ده‌رده‌كرێت وایه (ئه‌مه‌ش 2 سه‌عات جارێك دووباره‌بكرێت و له دواى ئه‌وه پێویستى به جگه‌ره زۆر كه‌متر ده‌بێت تا چاكبوونه‌وه).
دوایین ووته
له كۆتاییدا : ده‌بێت كه‌سى تووشبوو به جگه‌ره‌كێشان رِاستى یه‌كى پزیشكى بزانێت كه له دواى ماوه‌یه‌كه هه‌ست به لاوازییه‌ك و بێ هێزییه‌كى گشتى ده‌بێت و له دواى سه‌ردانى نه‌خۆشخانه و ئه‌نجامدانى پشكنینێكى پزیشكى بۆى ده‌رده‌كه‌وێت كه تووشى شێرپه‌نجه‌ى هه‌ردوو سى یه‌كانى بووه و له دواى ماوه‌یه‌كى كه‌م له‌شى زۆر لاواز و بێ توانا ده‌بێت و هه‌ناسه‌دانى تێكده‌چێت و هه‌ست به خنكاندن ده‌كات له‌گه‌ڵ ئازارێكى توندى نائاسایی به‌رده‌وام تا مردنى به شێوه‌یه‌كى كتوپرِ (ئه‌مه‌ش له نه‌خۆشخانه‌دا ده‌بینرێت به شێوه‌ى رِۆژانه). خواى گه‌وره بمانپارێزێت. [وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ] سورة الذاريات (55). والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته
سەرچاوە سایتی بەهەشت
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
|
|
جای تبلیغات شما اینجا خالیست با ما تماس بگیرید
|
|