ئێسك و گه‌شتى كالیسیۆم له‌له‌شدا
په‌‌یكه‌رى مرۆڤ له206 په‌‌یكه‌رى ئێسك پێكهاتووه(كه‌مێك زیاتر یان كه‌متر )، كه‌ڕۆڵى جۆراوجۆر ده‌گێڕن ، وه‌ك پاراستنى ئه‌ندامه‌كانى ناوه‌وه‌ى جه‌سته‌ى مرۆڤ و پاڵپشتیان وه‌به‌هاوكارى ماسولكه‌كانه‌و ده‌ماره‌كان كرداره‌زینده‌ییه‌ڵێویست كانى له‌ش فه‌راهه‌م ده‌كات (ئێسكى كه‌لله‌سه‌ر ڵارێزگارى مێشك ده‌كات وه‌په‌‌راسوه‌كان و سىیه‌كان ودڵ ده‌ڵارێزن). ئێسقان ئه‌و مادده‌یه‌كه‌په‌‌یكه‌رى گشتى له‌ش پێكده‌هێنێت ، وه‌ئه‌میش وه‌ك هه‌موو شانه‌یه‌كى ترى زیندوى له‌ش لووله‌ى خوێن و لیمف و ده‌مارى تێدایه، زۆربه‌ى پێكهاته‌ى ئێسك بریتیه‌له: فۆسفات كالیسوم له‌گه‌ڵ بڕێكى كه‌مى ماگنیزیۆم و سیلیكا و هه‌ندێك كه‌مه‌كانزاى تر ئێسكه‌په‌‌یكه‌رى مرۆڤى هه‌رزه‌كار نزیكه‌ى (206-216) ئێسقانى تێدایه‌كه14% كه‌كێشى جه‌سته‌ڵێكده‌هێنێت درێژترین و به‌هێز ترین ئێسقان ، ئێسكى رانه‌و بچوكترین ئێسكیش ئێسكى ئاوزه‌نگیه‌كه‌یه‌كێكه ه‌سێ ئێسكه‌كه‌ى گوێچكه‌كه‌ى ناوه‌ند.
ئه‌م ئێسكانه‌ده‌كرێت بكرێنه‌دوو به‌شه‌وه: ته‌وه‌ره‌په‌‌یكه‌ر و په‌‌له‌په‌‌یكه‌ر، (80) ئێسكى ته‌وه‌ره‌په‌‌یكه‌ر ته‌وه‌ره‌ى ستوونى له‌ش ڵێكدێنێت وه‌ئێسكه‌كانى كه‌لله‌سه‌ر بڕبڕه‌ى پشت و په‌‌راسوه‌كان و كۆپه‌‌كى سینگ ده‌گرێته‌وه.
په‌‌له‌په‌‌یكه‌ر 126 ئێسك له‌خۆ ده‌گرێ وبریتیه‌له‌ئێسكه‌سه‌ربه خۆكان و به‌سته‌ره‌وه‌كانیان به‌ته‌وه‌ره‌په‌‌یكه‌ر. ئێسكه‌سه‌ربه‌خۆكان برتین له: سه‌ره‌وه و په‌‌لى خواره‌وه و ڵاشكۆكانیان. ، ئێسكه‌په‌‌یكه‌ر به‌هۆى به‌سته‌ره‌شانه‌و ژێ و ماسولكه‌و كڕكراگه‌وه‌به‌یه‌كتر به‌ستراون.
له‌روِوى توێكاره‌یه‌وه‌دوو جۆره‌ئێسك هه‌یه:
یه‌كه‌م/ په‌‌ڕه‌ئێسك : ئه‌مه‌شیان دوو به‌شه:
1 - ئێسكى پته‌و( (compact bane: كه(80%) ى ئێسك پێكده‌هێنێت و له‌ئێسكه‌خانه‌وسیسته‌مى هاڤێرسیون دروست بووه‌كه‌به‌هۆى جۆگه‌ى هاڤێرسیوم یان ڤۆڵگمانه‌وه‌به‌یه‌كتر گه‌یه‌نراون ، ئه‌م جۆگانه‌موولوله‌خوێن وده‌مارى ورد له‌وانه‌لیمفیان تێدابێت و ئێسكى پته‌و به‌هۆى سوڕى خوێنى نێوان خانه‌كان خواردن وه‌رده‌گرێت.
ئێسكى پته‌و تواناى چه‌مانه‌وه‌ى نیه‌به‌ڵام توندو خۆگره‌به‌رامبه‌ر زه‌برو چه‌ماندنوه.
2- ئێسكى ئیسفه‌نجى (cancerous bone) : وه‌كو ئه‌وه‌ى له ئێسكه‌درێژه‌كاند هه‌یه ، تایبه‌تمه‌نده‌به.
توانایى كه‌مى به‌رگه‌گرتن و چڕى له‌ئێسكى پته‌و كه‌متره‌له‌پێكهاته‌كه دا یا تیغه‌به‌ربه‌ستى تێدایه.
له‌وانه‌یه‌ئه‌م به‌ربه‌ستانه‌به‌شێوه‌ی كى هه‌ڕه‌مه‌كى خۆیان نیشانبده‌ن به‌ڵام له‌ڕاستیدا به‌شێوه‌یه‌ك ڕێكخراون كه‌ئێسكه‌كه‌زۆر پته‌وبكه‌ن هاوشێوه‌یه‌بۆ ئه‌و تۆڕه‌شیشه‌ى له‌پاڵپشتكردنى بینایه‌به‌كار ده‌هێنرێت ، ئه‌م به‌ربه‌ستانه‌به‌درێژایى هێڵى فشار ڕێكخراون گه‌ر ئه‌و فشارو هێزه‌ى ده‌خرێته‌سه‌رى بگۆڕێت ده‌شى سه‌رله‌نوى ڕێكبخرێنه‌وه ، بۆیه‌ئه‌م ئێسكانه‌زۆرتر كردارى نۆژه‌نكردنه‌وه‌یان به‌ئارسته‌ى كارتێكه‌ره‌كان تێدا ڕووده‌دات وتوانایى گۆڕانى خێراو زۆر یان تێدایه‌به‌ڵام به‌وه‌تایبه‌تمه‌ندن كه‌كه‌متر به‌رگه‌ى زه‌برى ده‌ره‌كى ده‌گرن و له‌ئێسكى پته‌و نه‌رمترن.
دووه‌م/ ئێسكى پێچاو پێچ :
ئه‌و ئێسكانه‌ن كه‌گه‌شه‌یان ته‌واو نه‌بووه، ئه‌مانه‌یان به‌سروشتى خۆیان گه‌شه‌یان ناته‌واوه‌یاخود به‌هۆى ده‌ردێكه‌وه‌له‌ئێسكه‌ك ده‌بێته‌هۆى كردارى گه‌شه‌كردن به‌شێوه‌یه‌كى هه‌ره‌مه‌كى بێ هێز.
له‌ڕووى توێكارى خانه‌ییه‌وه‌سێ جۆره‌خانه‌هه‌یه‌كه‌یار ه‌تى گه‌شه‌ى ئێسك ده‌دات ، ئۆسیتوبلاستسostenblasts ئه‌مانه‌خانه‌ى بنیاتنانى ئێسكن ، ئۆستیۆ كلاستس osteclasts ئه‌مانه‌خانه‌ى مژین یان له‌ناوبردنى ئێسكه‌وه‌ئۆستیوساستس osteocytes ئه‌مانه‌خانه‌ى ئێسكى پێگه‌شیتوون ، هاوسه‌نگى له‌نێوان ئۆستیوبلاست وئۆستیۆكلاست ڵارێزگارى و به‌رده‌وامى به‌شانه‌ى ئێسك ده‌به‌خشێت. ئێسكه‌كانى له‌ش به‌دوو قۆناغ ده‌گوزه‌رێنن، قۆناغى بنیات نان و به‌دوایدا ڕماندن و ڵاش ئه‌وه‌بنیات نان و به‌م شێوه‌یه‌به‌رده‌وام ده‌بێت ، له‌قۆناغى گه‌شه‌و لاوێتى مرۆڤدا دروست كردن زۆرتره‌و ئێسكه‌كان درێژترو به‌هێزتر ده‌بن ، ڵاش ڵێڕاگه‌شیتن و به‌ره‌وپیرى ڕۆیشتن كردارى ڕمان زیاتر ده‌بێت و بارسته‌ى ئێسكه‌كان كه‌متر ده‌بێته‌وه، وه‌زیاتر له‌باره‌بۆ شكان و هه‌روه‌ك پشت بڕبڕه‌ى پشت ده‌چه‌مێته‌وه‌به‌هۆى ڕمانى بڕبڕه‌كان و كورتبونه‌وه‌یان و نه‌مانى نه‌رمیان .
چاڵاكى ئێسك و هێزه‌كه‌ى به‌شێوه‌یه‌كى گشتى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆ ئه‌و هێزه‌ى په‌‌ستان و كشانى ماسولكه‌كان و ژێیه‌كانیان له‌كاتى كرژ بوون خاوبونه‌وه‌یان دیخه‌نه‌سه‌ر ئێسك چونكه‌ئه‌م ماسولكه‌و ژێیانه‌نووساون به‌ئێسكه‌وه.
به‌م دواییانه‌سه‌لمێنراوه‌كه له‌ناو ئێسكدا ته‌زوویه‌كى كاره‌بایى به‌دوو جه‌مسه‌رى جیاواز هه‌یه‌كار له‌سه‌ر دابه‌شكردنى كارى خانه‌كانى ئێسك ده‌كات بۆ بنیات و ڕماندن ، هه‌روه‌ك بوارى چاڵاكى ئه‌م خانانه‌ش دیاریده‌كه‌ن. تاقیكردنه‌وه‌كان سه‌لماندیان كه‌له‌كاتى سستى وحه‌وانه‌وه‌ئه‌م ته‌زووه‌كاره‌باییه‌كه ده‌بێته‌وه‌و ماده‌ى بنیاتنه‌رى ئێسك كه‌متر به‌رده‌ست ده‌بێت و له‌ئه‌نجامدا ناسك و بێهێز ده‌بێت ، ته‌نانه‌ت له‌كاتى گه‌شتى ناو بۆشایى تاقیكردنه‌وكان سه‌لماندویانه‌ده‌ره‌نجا مى نه‌بونى یه‌كجاره‌كى هێزى ڕاكێشان زه‌وى ماسولكه‌كان بێ هێزه‌ده‌بن و ئێسكه‌كان ناسك ده‌بن به‌هۆى نه‌بوونى به‌رگریان به‌رامبه‌ر هێزى ڕاكێشانى زه‌وى له‌مه‌وه‌ده‌گه‌یینه‌ئه نجامى ، حه‌وانه‌وه‌ى ته‌واو ئێسك توشى ڵوكانه‌و ده‌كات ، له‌ڕێى چاڵاكتر بوونى خانه‌كانى ڕماندن وبێهێزبوونى خانه‌كانى بنیات نان له‌كاتى حه‌سانه‌وه ئه‌مه‌ش كه‌م بوونه‌وه‌ى ماده‌ى ئێسكى لێ ده‌كه‌وێته‌وه.
په‌‌یوه‌ندى كالیسیۆم به‌ئێسكه‌وه:
كالیسیۆم یه‌كێكه‌له‌و كانزایانه‌ى له‌به‌شه‌پته‌وكه‌ى ئێسكدا هه‌یه، ئێسك كۆگاى كالیسیۆمه‌له‌له‌شى مرۆڤدا ، وه‌كالیسیۆم بۆ ئێسك و له‌ئێسكه‌وه‌ده‌گوازرێته وه‌به‌هۆى خانه‌ى (ئۆستیۆبلاست)ه‌وه، كارى كالیسیۆم له‌سه‌ر ئێسك كورت نابێته‌وه‌به‌ڵكو له‌ماسولكه‌و ده‌مار و خانه‌كانى ترى له‌شیش كارى جۆراوجۆرى هه‌یه‌له‌گه‌ڵ ئه‌وكاره‌زینده‌ییه‌گرنگ انه‌ى له‌ناو خوێندا ده‌یانكات كالیسۆم له‌ناو ڕێخۆپه‌‌كاندا ده‌مژرێت به‌یارمه‌تى ڤیتماینى D ى چاڵاك هه‌روه‌ها ڕێژه‌یه‌كى زۆرى كالیسیۆم 98% له‌ناو گورچیله‌كاندا دوباره ده‌مژرێته‌وه، هه‌روه‌ك له‌ش ده‌توانێت كالیسیۆمى ده‌ست كه‌وێت به‌خۆدانه‌به‌ر تیشكى سه‌رووه‌وه‌نه‌وشه‌یى .
منداڵان 75% كالیسیۆم به‌كارده‌هێنن و ئه‌م ڕێژیه‌ش بۆ 30% كه‌م ده‌بێته‌وه‌له‌ته‌مه‌نى 20 ساڵیدا چونكه‌له‌م ته‌مه‌نه‌دا كالیسیۆم بۆ بنیاتنانى ئێسك به‌كارناهێنرێت به‌ڵكو بۆ پاراستنى چڕیه‌كى. هه‌موو خانه‌كانى مرۆڤ ڕێژه‌یه‌كى كه‌مى كالیسیۆمیان تێدایه‌كه‌ده‌كاته‌یه‌ك له‌سه‌رئه‌و هه‌زاربه‌شه‌ى له‌ده‌روه‌ى خانه‌دا به‌رده‌سته، ئه‌م كالیسیۆمه‌ى ناو خانه‌كۆنترۆڵى زینده‌چاڵاكیه‌كانى وه‌ك گه‌شه‌و گرژبونه‌وه‌و بنیات نان ده‌كات و به‌نه‌بوونى كالیسیۆم ئه‌م جه‌سته‌له‌كاركردن ده‌وه‌ستێت جه‌سته‌ى مرۆڤ ناتونێت كالیسیۆم به‌رهه‌م بێنێت به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ى بوونى بڕێكى زۆر كه‌م له‌م كانزایه‌په‌‌یوه‌ندى به‌ژیان و مه‌رگه‌وه هه‌یه‌ئه‌وا جه‌سته‌و مێشك به‌ته‌نها پشت به‌نه‌ریتى خواردنى ئه‌وكاسه‌نابه‌ستێت بۆ قه‌ره‌بوو كردنه‌وه‌ى كالیسیۆمى له‌ده‌ست چوو ده‌رئه‌نجامى ده‌ردان و به‌كارهێنانى سروشتیه‌كان .
ته‌رازوى كالیسیۆم ، ده‌كه‌وێته‌و ڕژێمى پشت ده‌ره‌قیه‌رژێم parathyroid gland)) كه‌له‌چوار ڕێژێمى بچوكى ڵێك دێت كه‌وتونه‌ته‌ته‌نیشته‌ك نى ڕژێنى ده‌ره‌قیه‌وه، ئه‌م ڕژێنانه‌هۆرمۆنێك ده‌رده‌ده‌ن ، ئاستى ئه‌م كانزایه‌له‌ناو خوێن و وشله‌ى نێوان خانه‌كان ڕێك ده‌خات. ڕێكخستنى نیشتنى كالیسیۆم له‌ئێسك وده‌ردانى بۆ ناو خوێن ڕێكخراوه‌له‌لایه‌ن چاڵاكى هۆرمۆن و ڤیتامینات و ڵێداویستى جه‌سته‌به‌كالیسیۆم . ڤیتامین D ڕۆڵێكى سه‌ره‌كى ده‌گێرێت له‌مژینى كالیسیۆم له‌كۆئه‌ندامى هه‌رس و گورچیله‌له‌خوێنداو گه‌یاندنى به‌ئێسك ، ئه‌گه‌ر ئاستى وه‌ك ڵێویست نه‌بوو ئه‌وا (ته‌رازوو)ه‌كه‌كار له‌سه‌ر ڕاكێشانى هه‌ندێك كالیسیۆم له(بانكى ئێسك)دا ده‌كات كه‌به‌درێژایى ته‌مه‌نى نێوان منداڵ و لاوێتى له‌ویدا ڵاشه‌كه‌وت كراوه.
لێكۆڵینه‌وه‌یه‌ك كه‌له‌لایه‌ن دكتۆر (ڤیلیمێر ماتكۆفیتش) كراوه‌له‌كۆڵێژى ڵزیشكى زانكۆى واشنتۆن ده‌ریخستوه‌كه‌ئێسكى تازه‌ڵێگه‌شیتوو تواناى وه‌رگرتنى هێز وچڕى هه‌یه‌و ئه‌وه‌شى ئاشكرا كرد ئه‌و كچه‌هه‌رزه‌كارانه‌ى بڕێكى زۆر ترى كالیسیۆم به‌كاردێنن ، زیاترى لێ ڵاشه‌كه‌وت ده‌كه‌ن ئه‌مه‌ش كارێكه‌ئه‌سته‌مه‌له‌ته مه‌نێكى به‌ساڵاچودا ، له‌ته‌مه‌نى 35 ساڵیدا له‌ژیانمان بڕى ئه‌و ماده‌یه‌ى ده‌یدۆڕێنین زیاتره‌له‌وه‌ى جه‌سته‌مان فه‌راهه‌مى ده‌كات ، جائه‌گه‌ر ئه‌وپه‌‌ڕى ئێسكمان تائه‌و كاته دروست نه‌كردبێت ئه‌وا سه‌ره‌و ژێربونمان خێراتر ده‌بێت. ئه‌ونده‌ماوه‌بیڵێن كه‌مى كالیسیۆم ده‌بێته‌هۆى نه‌خۆشیه‌ك به‌ناوى (داخورانى ئێسك) ، شایانى باسه‌كالیسیۆم له‌توانایىدا نیه‌چاره‌سه‌رى ئه‌م نه‌خۆشیه‌بكات ڵاشان توشبوون ڵێ بۆیه‌ته‌نها ڕێگاى چاره(خواباشتر ده‌زانێت ) به‌خواڵاراستن ده‌بێت له‌م نه‌خۆشیه، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ده‌خوازێ بڕێكى باشى ئه‌م كانزایه‌به‌درێژایى ته‌مه ن بخورێ به‌تایبه‌تى له‌ماوه‌ى گه‌شه‌دا بۆیه‌خواردنه‌وه‌ى گڵاسێك شیرى ته‌واو چه‌ور(حلیب كامل الدسم) 3 جار له‌رۆژێكدا ئامۆژگارى نایابه، هه‌ر گڵاسێك 290 میلیگرام كالیسیۆمى تێدابێت كالیسیۆمى زیاترى تێدایه‌وه‌له‌ناوخودى شیردا ڤیتامین D تێدایه‌كه‌ڵێویسته‌بۆ مژینى كالیسیۆم.
__________________
شاره که م , به ندی دلم , ئه ی باغی مه ن
ره وره وه ی ساوایه تیم , سابلاغی مه ن
دل به هیوات لیده دا , لانکی دلی
تو له وه رزی یادی مه ن دا , سه رچلی
خالید حسامی( هیدی )
ویرایش توسط behnam5555 : 10-12-2011 در ساعت 02:34 PM
|