[چرو]

آرش کمانگیر


arash.jpg


نام یکی از اسطوره‌های کهن ایرانی و همچنین نام شخصیت اصلی این اسطوره‌است. آرش، امیرزاده‌ای از اهالی طبرستان [۱]و از سپاهیان منوچهر بود که پس از پایان جنگ ایران و توران به عنوان کماندار ایرانی جهت مشخص شدن مرز ایران و توران برگزیده شد و از بالای کوه "اییریو خشوتا" از چهارمین کشور روی زمین در زادگاه فریدون رفت و با تمام نیرو تیری به طرف کوه "خوانونت" در خاور رها کرد.


آرش در شاهنامه

شرح داستان آرش کمانگیر در شاهنامه نیامده است اما شاهنامه از آرش کمانگیر نام برده است و در شاهنامه به داستان آرش اشاره شده‌است. (مثلاً در قسمت پادشاهی شیرویه:

• چو آرش که بردی به فرسنگ تیر
• چو پیروزگر قارن شیرگیر»
• «بزرگان که از تخم آرش بدند - سبکبار و جنگی و چابک بدند».
• که سامیش گرزست و تیر آرشی...
• دو فرزند او هم گرفتار شد-برو تخمهٔ آرشی خوار شد.
• جوان بی‌هنر سخت ناخوش بود- اگر چند فرزند آرش بود.
• من از تخمهٔ نامور آرشم- چو جنگ آورم آتش سرکشم.

شرح داستان آرش کمانگیر در شاهنامه نیامده است اما شاهنامه از آرش کمانگیر نام برده است و در شاهنامه به داستان آرش اشاره شده‌است. (مثلاً در قسمت پادشاهی شیرویه:

• چو آرش که بردی به فرسنگ تیر
• چو پیروزگر قارن شیرگیر»
• «بزرگان که از تخم آرش بدند - سبکبار و جنگی و چابک بدند».
• که سامیش گرزست و تیر آرشی...
• دو فرزند او هم گرفتار شد-برو تخمهٔ آرشی خوار شد.
• جوان بی‌هنر سخت ناخوش بود- اگر چند فرزند آرش بود.
• من از تخمهٔ نامور آرشم- چو جنگ آورم آتش سرکشم.

اسطوره آرش کمانگیر از داستان‌هایی است که در اوستا آمده و در شاهنامه از آرش درچند شعر با افتخار نام برده شده ولی مشروح داستان یا اسطوره آرش در شاهنامه بیان نشده است.


آرش در کتابهای دیگر

در کتاب‌های پهلوی و نیز در کتاب‌های تاریخ دوران اسلامی به آن اشاراتی شده‌است. ابوریحان بیرونی، در کتاب خود به نام «آثارالباقیه» به هنگام توصیف «جشن تیرگان»، داستان آرش را بازگو می‌کند و ریشه این جشن را از روز حماسه آفرینی آرش می‌داند. در اوستا آرش را اِرِخشه خوانده‌اند و معنایش را نیز کسانی معناهایی کرده‌اند: از آن دسته «تابان و درخشنده»، «دارنده ساعد نیرومند» و «خداوند تیر شتابان». در اوستا بهترین تیرانداز ارخش نامیده شده‌است که گمان بر این است که همان آرش باشد. بعضی معنی آرش را درخشان دانسته‌اند. و برخی معتقدند که منظور از آرش، حاکم پارتی گرگان بوده که به زور تیر و کمان دشمن را از مرز ایران دور کرده‌است.


آرش در فرهنگ دهخدا

در کتاب‌های پهلوی و نیز در کتاب‌های تاریخ دوران اسلامی به آن اشاراتی شده‌است. ابوریحان بیرونی، در کتاب خود به نام «آثارالباقیه» به هنگام توصیف «جشن تیرگان»، داستان آرش را بازگو می‌کند و ریشه این جشن را از روز حماسه آفرینی آرش می‌داند. در اوستا آرش را اِرِخشه خوانده‌اند و معنایش را نیز کسانی معناهایی کرده‌اند: از آن دسته «تابان و درخشنده»، «دارنده ساعد نیرومند» و «خداوند تیر شتابان». در اوستا بهترین تیرانداز ارخش نامیده شده‌است که گمان بر این است که همان آرش باشد. بعضی معنی آرش را درخشان دانسته‌اند. و برخی معتقدند که منظور از آرش، حاکم پارتی گرگان بوده که به زور تیر و کمان دشمن را از مرز ایران دور کرده‌است.


آرش در ادبیات معاصر

• شعر روانشاد سیاوش کسرایی با نام آرش کمانگیر که در کتاب فارسی پنجم دبستان قبل از انقلاب اسلامی هم منتشر شده بود، از حماسی ترین و تاثیرگذارترین شعرهای قرن های اخیر شمرده می شود.
• برف می بارید...، در کنار شعله آتش
• قصه می گوید برای بچه های خود عمو نوروز
• گفته بودم زندگی زیباست!
• زندگی آتشگهی دیرینه پا برجاست
• گر بیفروزیش رقص شعله اش در هر کران پیداست
• ورنه خاموش است و خاموشی گناه ماست
• کودکانم!... داستان ما ز آرش بود
• او به جان! خدمتگزار باغ آتش بود
• روزگاری بود
• روزگار تلخ و تاری بود
• بخت ما چون روی بدخواهان ما تیره
• دشمنان بر جان ما چیره
• شهر سیلی خورده هذیان داشت
• بر زبان بس داستانهای پریشان داشت
• ترس بود و بالهای مرگ
• سنگر آزادگان خاموش
• خیمه گاه دشمنان پر جوش
• دشمنان بگذشته از سر حد و از بارو
• هیچ کس دستی به سوی کس نمی آورد
• هیچ کس در روی دیگر کس نمی خندید
• آسمان اشک ها پر بار...
• مرز را پرواز تیری می دهد سامان
• گر به نزدیکی فرود اید
• خانه هامان تنگ !
• آرزومان کور !
• ور بپرد دور
• تا کجا ؟ تا چند ؟....
• آه کو بازوی پولادین و کو سر پنجه ایمان ؟
• ... منمآ...رش...
• چنین آغاز کرد آن مرد با دشمن
• منم آرش سپاهی مردی آزاده
• به تنها تیر ترکش آزمون تلختان را
• اینک آماده
• مجوییدم نسب...
• فرزند رنج و کار ...
• گریزان چون شهاب از شب
• دلم را در میان دست می گیرم
• و می افشارمش در چنگ
• دل خلقی است در مشتم
• امید مردمی خاموش هم پشتم
• کمان کهکشان در دست
• کمانداری کمانگیرم
• شهاب تیزرو تیرم
• درود ای واپسین صبح ای سحر بدرود...
• که با آرش ترا این آخرین دیدار خواهد بود
• به صبح راستین سوگند!
• به پنهان آفتاب مهربار پاک بین سوگند
• که آرش جان خود در تیر خواهد کرد...
• زمین می داند این را آسمان ها نیز
• نه ترسی در سرم نه در دلم باک است...
• درنگ آورد و یک دم شد به لب خاموش
• نظر افکند آرش سوی شهر آرام
• کودکان بر بام
• دختران بنشسته بر روزن
• مادران غمگین کنار در
• سرود بی کلامی با غمی جانکاه
• کدامین نغمه می ریزد
• کدام آهنگ ایا می تواند ساخت....

• ... آری آری جان خود در تیر کرد آرش
• کار صد ها صد هزاران تیغه شمشیر کرد آرش
• تیر آرش را سوارانی که می راندند بر جیحون
• به دیگر نیمروزی از پی آن روز
• نشسته بر تناور ساق گردویی فرو دیدند
• و آنجا را از آن پس
• مرز ایرانشهر و توران بازنامیدند....
• ...
• ...
• بهرام بیضایی بازنویسی‌ای با نام و مضموم آرش دارد.
• توران شهریاری بانوی شاعر ایرانی
• نیز شعری به نام آرش و تیرگان دارد..