[ترنم]

معلمان پر استرس بخوانند

كلمه استرس را نویسندگان مختلف به شیوه‌های مختلف استفاده میكنند. بعضی از این نویسندگان از استرس برای مراجعه به خواسته‌ها و فشارهایی استفاده میكنند كه شخص با آن روبه‌روست و گرفتگی و تنش را واكنش شخصی در برابر آن موقعیت میدانند.

برخی دیگر استرس را سطحی از حالات منفی كه شخص با آن روبه‌روست میدانند و دسته سوم معتقدند اگر تقاضا از شخص بیش از توان او باشد، شخص دچار استرس میشود. استرس آموزگار را میتوان تجربه آموزگار از احساسات منفی ناخوشایند از قبیل خشم، ناراحتی، اضطراب و افسردگی ناشی از برخی از جنبه‌های كاری وی تعریف كرد.

تدریس حرفه‌ای، پراسترس است و استرس زیاد در تدریس میتواند روحیه آموزگار را تضعیف كند و از شور و اشتیاق وی به تدریس بكاهد. در نتیجه باعث میشود كار تدریس نامطلوب شود و آموزگار زمان و نیروی كمتری را صرف تدریس كند. همچنین میتوان گفت استرس روی كیفیت ارتباط آموزگار با دانش‌آموزان تاثیر منفی میگذارد و باعث عدم ارتباط موثر آموزگار با دانش‌آموزان و در نتیجه خراب شدن روحیه معلم در برابر دانش‌آموزان میشود. با توجه به بررسیهای به عمل آمده 3 تیپ شخصیتی آموزگاران بیش از بقیه در برابر استرس، آسیب‌پذیر هستند.



1- تیپ شخصیتی «الف»

اصولا آموزگارانی با تیپ شخصیتی الف برای انجام كارها، ناشكیبا و پرخاشگرند و معمولا سعی میكنند خودشان را با انواع كارها مشغول كنند.

علت مستعد بودن شخصیت تیپ الف برای روبه‌رو شدن با استرس این است كه پیوسته در تلاشند خود را تحت فشارهای شدید قرار دهند. این اشخاص با افراد تیپ شخصیتی ب تفاوت دارند. تیپ شخصیتی ب در مجموع در برخورد با زندگی نگرش ملایم‌تری دارد.


2- شخصیت‌هایی كه معتقدند كنترل در دست عوامل بیرونی است

آموزگارانی كه معتقدند از آنها كاری ساخته نیست و همه چیز را عوامل بیرونی كنترل میكنند، معتقدند نمیتوانند روی اتفاقات و امور مهم زندگیشان تاثیر بگذارند و تنها عوامل بیرونی است كه همه چیز را كنترل میكند. اشخاصی با این ذهنیت وقتی با مشكلی جدی روبه‌رو میشوند، احساس یاس و درماندگی كرده و در نتیجه دچار استرس میشوند.


3- شخصیت روان رنجور

اغلب اشخاصی كه دارای شخصیت روان رنجور هستند، انتظار بدترین حوادث را دارند و به بسیاری از حوادث احتمالی و فرضی فكر میكنند. در نتیجه بخش قابل ملاحظه‌ای از استرس آنها ناشی از فكر كردن به حوادثی است كه ممكن است هیچ‌گاه اتفاق نیفتد و بنابراین آموزگارانی با شخصیت روان‌ رنجور آمادگی زیادی برای استرس دارند.

سوای ویژگیهای شخصیتی كه با آسیب‌پذیری در برابر استرس ارتباط دارند، جنبه‌های دیگری نیز در كارند كه میتوانند به استرس در محیط كار اضافه شوند. یكی از مهم‌ترین آنها این است كه آیا شخص (آموزگار)‌ در سایر زمینه‌های زندگی خود نیز استرس را تجربه میكند یا خیر؟

برای مثال دوره‌ای كه به طلاق منجر میشود یا وقتی كه با مسائل جدی مالی روبه‌رو میشود، این گونه استرس‌ها سبب میشود حساسیت در قبال مسائلی كه در مدرسه شكل میگیرند به مراتب بیشتر شود و امكان این كه استرس محیط كار روی آنان اثر بگذارد افزایش مییابد.

منابع استرس برای آموزگاران در رده‌های مختلف، متفاوت است. برای مثال آموزگارانی كه در مدارسی درس میدهند كه والدین دانش‌آموزان میخواهند فرزندانشان به موفقیت‌های سطح بالا برسند، اغلب تحت فشار شدید والدین هستند یا آموزگاران كودكانی كه با اختلالات رفتاری و عاطفی مواجه هستند، اغلب با رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی روبه‌رو میگردند.


عوامل كلیدی استرس

با توجه به مطالعات انجام شده در زمینه استرس آموزگاران 10 منبع مهم برای ایجاد استرس شناسایی شده‌اند كه عبارتند از:

1- تدریس به محصلان بی انگیزه

2- حفظ نظم و ترتیب

3- فشارهای زمانی و زیادی حجم كار

4- روبه‌رو شدن با تغییر

5- ارزیابی از سوی دیگران

6- روبه‌رو شدن با همكاران

7- عزت نفس و موقعیت شغلی

8- نقش مدیران و مسوولان مدرسه

9- تعارض‌های نقشی و ابهامات

10- شرایط كاری بد


تدریس به محصلان بدون انگیزه

بسیاری از دانش‌آموزان، مودب و اجتماعی هستند و معمولا آموزگاران در مورد آنها مشكلی ندارند. با این حال این دانش‌آموزان انگیزه كافی برای خوب درس خواندن ندارند و برعكس از هر فرصتی برای حركت كندتر استفاده میكنند كه این مساله یكی از عوامل عمده استرس بسیاری از آموزگاران است.


حفظ نظم و انضباط

برای برخی از آموزگاران موضوع نظم و انضباط و توجه به آن ابدا مساله‌ای نیست، این آموزگاران كسانی هستند كه در زمینه حفظ نظم و انضباط در كلاس مهارت‌‌های لازم را آموخته‌اند. اما برای جمعی دیگر از آموزگاران كنترل كلاس، كار بسیار دشواری است و روبه‌رو شدن با مشكلات انضباطی سر كلاس استرس فراوانی برای آنان تولید میكند.


فشارهای زمانی و زیادی كار

هر چند داشتن برنامه‌‌های منظم روزانه و استفاده از مهارت‌های موثر مدیریت زمان میتواند از بروز بسیاری از مشكلات جلوگیری كند، اما بارها اتفاق می‌افتد كه بار كاری زیاد و ضرب‌الا‌جل‌های موجود باعث استرس آموزگار شده و اگر سطح عملكرد وی از سطح توقعاتی كه از او میرود پایین‌تر باشد، وی استرس قابل ملاحظه‌ای را تجربه میكند.


روبه‌رو شدن با تغییر

كار تدریس به گونه‌ای است كه پیوسته با تغییر روبه‌رو میشود. بسیاری از روش‌های موفق گذشته در مدتی كوتاه ازدور خارج میشوند و آموزگاران بویژه وقتی مجبور شوند در روش‌های كاری خود تجدیدنظر نمایند، استرس پیدا میكنند.


ارزیابی شدن از سوی دیگران

كار آموزگاران به طور غیررسمی و پیوسته از طرف محصلان، سایر آموزگاران و گاهی والدین ارزیابی میشود. سوای این ارزیابی غیررسمی، انواعی از ارزیابیهای رسمی هم هستند كه به طور منظم انجام میشوند. تردیدی نیست كه این ارزیابیها، استرس شدیدی را برای آموزگاران ایجاد میكند، چراكه بسیاری از آنان انتقاد از كارشان را به حساب انتقاد از خود میگذارند و این امر روی عزت نفسشان اثرگذار است.


روبه‌رو شدن با همكاران

گاهی اتفاق میافتد كه اختلافاتی میان آموزگاران بروز میكند. برخی از آموزگاران میتوانند به طرز حرفه‌ای و مثبت اختلاف سلیقه‌ها را از میان بردارند، اما در مواقعی ممكن است این اختلاف سلیقه‌ها بسیار شدید باشد و همچنان باقی بماند و در نتیجه برای طرفین تولید استرس كند.


عزت نفس و موقعیت شغلی

حملات نهادها و اشخاص به كیفیت تدریس و پایین رفتن استانداردها در مدارس میتواند روحیه آموزگاران را ضعیف كند و از عزت نفسشان بكاهد و اغلب آنان به این نتیجه میرسند آن‌طور كه لازم بوده و انصاف حكم میكرده، درباره كارشان قضاوت نشده است.


نقش مدیران و مسوولان مدرسه

آموزگاران جدای تدریس در كلاس، وظایف اداری نیز به عهده دارند كه از آن جمله میتوان به ترتیب دادن برگزاری مراسم، كمك به تصمیم‌گیریهای مقامات مدرسه و ... اشاره كرد. این موضوع در حالی است كه بسیاری از آموزگاران معتقدند این فعالیت‌ها جزو كارشان محسوب نمیشود.


تعارض‌های نقشی و ابهامات

آموزگاران اغلب مجبورند در نقش‌های مختلفی ظاهر شوند. برای مثال باید در برابر دانش‌آموز بدرفتار، قاطعیت به خرج دهند و از سوی دیگر ممكن است همین دانش‌آموز بشدت احتیاج به حمایت عاطفی داشته باشد. اینجاست كه آموزگار تحت تاثیر این تعارض نمیتواند در برخورد با مشكل توفیق یابد و در نتیجه گرفتار استرس میشود.


شرایط كاری بد

نبود منابع و مواد لازم، شرایط فیزیكی ضعیف ساختمان مدرسه، نبود حمایت كافی از طرف مدیر و كاركنان و عواملی از این قبیل جزو شرایط كاری بد برای آموزگاران است و از عوامل مهم استرس محسوب میشوند. افزون بر این كیفیت شرایط كاری بد موجب اثر ذهنی منفی آموزگار میشود و میتواند نتایج معكوس داشته باشد.


پیشگیری از استرس

كارهای زیادی هست كه آموزگاران برای مهار كردن عوامل استرس‌زا میتوانند انجام دهند كه این اقدامات پیشگیرانه را میتوان به 5 دسته تقسیم كرد:

- مدیریت زمان

- داشتن قاطعیت

- مهارت‌های سازمانی

- سلامت جسمانی

- سلامت ذهنی