[behnam5555]

چه‌پكێک شێعری چاوه

فاتیح شێخولئیسلامی

بۆ كچه نان فرۆشی سه‌ر جاده‌

ئه‌ی كچه نان فرۆشه‌كه
شه‌و دره‌نگه
هه‌تا كه‌ی ناگه‌ڕێیه‌وه؟
دره‌نگ وه‌خته و شار بێ خاوه‌ن
تا كه‌ی له سه‌ر ئه‌م جاده‌یه ئه‌مێنیه‌وه؟
ئه‌تبینم سرک و بێ ئۆقره‌ی
وه‌ک بێچووه ئاسكی به‌جێماو
به جێ پێته‌وه به‌ن نابی
به‌م لاو ئه‌و لاتا ئه‌ڕوانی
هه‌ڵئه‌ستی، دائه‌نیشیه‌وه
نانه‌كانی فه‌رغوونه‌كه‌ت ئه‌ژمێریه‌وه
به‌م ده‌ست ئه‌و ده‌ستت ئه‌گڵۆفی و ئه‌ڵێی:
"چ بكه‌م؟
شه‌و دره‌نگه و
فه‌رغوونه‌كه‌م هێشتا نانی تێدا ماوه"
«» «» «» «»
ئه‌ی خوشكه نان فرۆشه‌كه‌م!
باریكه‌ڵه‌ی ڕوومه‌ت سووتاو!
شار دامركا،
جاده چۆل بوو،
كۆڵان ته‌واو تاریک داهات،
ڕێی ماڵه‌كه‌ت چاونه‌بینه
هه‌تا كه‌ی ناگه‌ڕێیه‌وه بۆ ئه‌و ماڵه ڕه‌ش و ڕووته‌ت؟
دایكی هه‌ژار دڵ له دواته،
دڵداره قاچ قوڕاوییه‌كه‌ت چاوه‌ڕێته،
- كوڕه جیرانی ئازیزت،
وا گشت ڕۆژێک ئێوارانه
پاش ده سه‌عات قوڕه‌كاری
سه‌رت ئه‌دا؛
به ڕوانینه گراوییه‌كه‌ی
سوورایی ئه‌زێته گۆنات
پزیسک ئه‌پژێته چاوانت
چۆله‌كه‌ی ئه‌و دڵه ناسكه‌ت
باڵه‌فڕه‌ی پێ ئه‌كه‌وێ -
نازانم ئه‌مشه‌و بۆ نه‌هات به شوێنتدا،
بێ و نه‌بێ له تاو شه‌كه‌تی
ئه‌و هه‌ژاره‌ش
وه‌ک سه‌خری كه‌ساس كه‌وتووه
«» «» «» «»
ده هه‌سته پێ!
فه‌رغوونه‌كه‌ت وه پێش خۆت ده!
كیژۆڵه نان فرۆشه‌كه‌م!
شه‌و دره‌نگه
كه‌س نه‌ماوه
ئه‌و زگتێره ناكه‌سانه،
وا بۆ دوو نان
چوار جار مووچه‌ی نانه‌كانت ئه‌‌شێوێنن،
ئه‌و چاودڕاوه په‌ستانه
وا له گه‌ڵ هه‌ر تمه‌نێكدا
دوو قسه‌ی سووكت پێ ئه‌ڵێن
تفیان لێ كه!
نانی ئه‌و ده‌سته پاكانه‌ت
مه‌فرۆشه به‌و ناپاكانه
«» «» «» «»
ئه‌ی خوشكه چاو سووتاوه‌كه‌م!
خۆزگه ئه‌مزانی شه‌وانه،
ئه‌و كاتانه له گه‌ڵ دایكت
له به‌ر نێڵه‌ی گڕا هه‌تا ده‌مه و به‌یان
ته‌پ ته‌پ نان ئه‌كه‌ن بۆ فرۆش،
خۆزگه ئه‌مزانی چی ئه‌ڵێن؟
چۆن باسی ڕزگار بوون ئه‌كه‌ن
له‌م ژیانه بێفه‌ڕه‌تان؟

فاتیح شێخولئیسلامی(چاوه)
به‌غدا - حی‌الجمیله - خه‌زه‌ڵوه‌ری 1367 (1988)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

به‌سه‌رهات

(به‌سه‌رهاتی ژنێكی كرێكاری قالییه كه له ده‌س فشاری كه‌س و كاری هه‌ڵدێ بۆ لای كۆمه‌ڵه. له سه‌ر ئه‌ساسی به‌سه‌رهاتی واقیعیی فاتمه، هاوسه‌ری هاوڕێی گیانبه‌ختكردوو ڕه‌شیدی میسری)

بارانی پاییز به خوڕه‌م ئه‌بارێ به‌ سه‌رما
تاقه ده‌زوویه‌ک به وشكی نه‌ماوه له به‌رما
خه‌ت خه‌ت ڕه‌هێڵه‌ی په‌نایه‌ک په‌نایه‌ک
وه‌ک تانی ته‌ونه كه به‌رچاوی گرتووم و لێم بۆته مۆته‌ک
سواری سه‌رم بووه به یه‌كبین ئه‌ڵێ: "ده‌ی، ده‌سا ده‌ی!"
هه‌رچی ئه‌كۆشم كه ئه‌و ته‌ونه به‌شكه‌م به‌رم دا، محاڵه
یه‌ک تاقه ئازای له‌شم جووڵه ناكا
ئه‌ڵێی هه‌ر له پشتێن به‌ره‌و خوارمی پێوه به‌ستراوه
پێچه‌ن دراوه و
له سه‌ر دا، به قامچی، به بێ به‌ین
له ته‌وقی سه‌رم ڕائه‌كێشن
«» «» «» «»
نا نا، خه‌یاڵات! خه‌یاڵات!
خه‌یاڵاته ئه‌مباته‌وه پشتی ئه‌و داره ته‌ونه له‌عینه
من تازه ئیتر ڕه‌ها بووم ڕه‌ها
كوا؟ كوانێ؟ كوا تانی ته‌ونه؟
ئه‌مه شه‌سته بارانه ئه‌مشێلێ، بارانی پاییز
كه ئاوا له گۆی بردووم.
«» «» «» «»
پاسارییێكم له حه‌وز هه‌ڵكشاو
وه‌خته بمرم له سه‌رما
دوا جمگه ئه‌ندام و ئازام ئه‌له‌رزێ، وه‌نه‌ن چوونه ئاوا
سێ ڕۆژه به‌م تاو و بارانه له‌م ناوه ڕێگا ئه‌كه‌م
دۆڵ به دۆڵ، دێ به دێم پشكنیوه
شوێن پۆله باڵنده‌یه‌ک كه‌وتووم وا ده‌مێكه
خۆزگه‌ی دڵی خۆم له چاویان،
بزه‌ی لێو و
ڕاوێژی ده‌میان و
تێسكه‌ی تفه‌نگیان به‌دی كردووه.
سێ ڕۆژه ئاسكێكی به‌ربووم و هه‌ر بیره بیره و گل و ژانمه
به هیچ هه‌رد و به‌ردێكه‌وه به‌ن نه‌بووم و ئه‌زانم
كه ژانی برینم له كام مه‌نزڵی دڵنیایی
ده‌مێ ئه‌سره‌وێ.
ئه‌ڵێی سێبه‌ڕۆم گرتووه
یاو و له‌رز و وڕاوه‌م له كۆڵ ناكه‌وێ
به پێوه خه‌وی سه‌رده‌می تفت و تاڵی مناڵیم و لاویم ئه‌بینم:
- ده‌مێ وه‌ک په‌پووله
به ناو مێرگی نه‌خشینی ژین دا
ئه‌هاتم، ئه‌چووم، كام گوڵی جوان بوو
ئه‌مكرده مه‌نزڵ
كه‌مێ هه‌ڵكشام
جوانوویێكی سڵی سركی نه‌سره‌وته‌نی بووم
به‌ڵام ده‌ستی ڕاست و چه‌پی خۆم نه‌ناسیبوو
گیرام
به پشت داره‌ ته‌ونێكه‌وه توند له چوارمێخه كێشرام
كه‌مه‌ندم له پرچ و له په‌لكانی زێڕینی خۆم بوو
- ئه‌و پرچ و په‌لكه‌ی
هه‌موو كوڕگه‌لی دێ به ئاواته‌وه بوون
كه جارێک
به حاڵێک
سه‌رئه‌نگوستی ده‌ستیان بگاتێ -
هێشتا نه‌مامی دڵ و خۆشه‌ویستیم
گوڵێكی نه‌پشكووتبوو
هێشتا له ژێرخانی تاریكسان و
له زیندانی به‌ر داره ‌ته‌ونا
به خۆمم نه‌زانیبوو خوێنی جه‌وانی گه‌ڕاوه به ڕه‌گما
هێشتا له شه‌وقی چپه‌ی ئاشقانه
سووریی له گۆنام نه‌زابوو
ویستیان ڕسم كه‌ن، وه‌كوو گوێره‌كه ‌و بمفرۆشن به شووی نابه‌دڵ
یه‌كه‌م جار منی سركی نه‌سره‌وته‌یان دا به ژن بۆ براكه‌م به پیرێک
خرۆشام قریشكه‌م گه‌یانده په‌ڕی دێ
وتم گه‌ر ملیشم به په‌تدا بكه‌ن مل به زۆرداریی ناده‌م
دوو ساڵه به‌م ده‌رده گیرۆده‌م و
ڕۆژ نه‌بوو من به قژ ڕانه‌كێشن
ڕۆژانه ڕێگای ده‌ر و كانییان لێ ته‌نیبووم
شه‌وگاری ڕه‌ش
جێم له ژێرخان و نوێنم له سه‌ر ئاخوڕی بزن و مه‌ڕ بوو
وا بوو كه خێم دایه ته‌ون و
خه‌می خۆم له گه‌ڵ هیلمه هیلمه‌ی گرێ دا
له زۆری په‌ژاره هه‌ر ئاگام نه‌بوو
خێری ئه‌و قاڵییه جوانانه وا كردی من بوون
له گیرفانی كام تاجری شار ئه‌ماسێ
پاداشی سۆمایی چاو و په‌نجه‌ی سواوم
حه‌رام بێ! له دوو گوشه‌واره و له خڕخاڵێ زیاتر
نه چاوم به پووڵێ ئه‌كه‌وت و
نه په‌نجه‌م له پووشێ ئه‌بوو گیر
به‌شی من ئه‌سیریی بوو، گیرۆده‌یی ناو قه‌فه‌س بوو
قه‌فه‌س داره‌ته‌ونی ڕه‌قی بێ نه‌فه‌س بوو
به‌یانان ده‌نووكم له مێلێ ئه‌گیراند هه‌تا زه‌رده‌په‌ڕ
به به‌ر ته‌ونه‌وه موره‌موره‌م ئه‌كرد
به‌شكه ساڕێژی كه‌م ئه‌و خه‌مه‌ی
وه‌ک گوڵۆڵه‌ی به‌نێكم له سه‌ر دڵ گرێ بوو
به‌ڵام بۆ به‌ڵای گیانی خۆم نه‌مئه‌زانی
كه هه‌ر چه‌نده خێم دایه قاڵی
خرابتر له چاڵی سیابه‌ختی كه‌وتم
نه‌مئه‌زانی
كه هه‌رچه‌نده كردم وه‌سایانه‌تر بوایه
خۆ نرخی كه‌وڵم له گه‌ڵ نرخی قاڵی ئه‌ڕۆیشته سه‌ر!
هه‌ر ئه‌توت كه به‌م ڕۆژگاره
به كه‌ڵكیتی ئاسن
به هێزی هه‌موو په‌نجه‌كانم
خه‌ریكم گرێی به‌ند و داوی
كوڵۆڵی و ئه‌رامه‌ننه‌یی خۆم
پته‌وتر ئه‌كه‌م
سه‌ره‌نجام هه‌میسان خه‌ریک بوون به شووم ده‌ن
به تاجر- ده‌ڵاڵێكی خوێنتاڵی خوێنمژ
كه قاڵی به كردن ئه‌دا له‌و دێهاته
وه‌ک بێژی كاردیان به ئێسقان گه‌یاندم
ئه‌مجاره ئۆقره‌م نه‌ما
ده‌لاقه‌ی ته‌ویڵه‌م شكاند و
چلۆن تیر به لووله‌ی تفه‌نگدا
وه‌ها من به تاریكه‌شه‌ودا گڤه‌م كرد.
«» «» «» «»
له گه‌ڵ بیره بیره‌ی مناڵی و خه‌م و ده‌ردی عومری به‌باچوو
له پاش چه‌نده مه‌ینه‌ت
گه‌یشتم به ئاواتی مه‌نزڵ
نهێنگای عه‌زیزانی خۆم دیته‌وه - ئای له خۆشی دڵم ئه‌و ده‌قیقه و سه‌عاته!
"ڕه‌شی" هات به پیریمه‌وه
خۆی بوو، باشم ئه‌ناسی:
- ئه‌مه تۆی؟
دوو ڕیزه دیانی سپی ژێر سمێڵی ڕه‌شی
دوو چاوی زیتی وه‌كوو گڕ له كوانووی برۆیا
به جامانه‌كه‌ی وا ته‌وێڵی شه‌ته‌ک دابوو
گشت ده‌م و چاوی سوور هه‌ڵگه‌ڕابوو
كه دیم وامئه‌زانی به جارێ گڕی چاوی به‌ر بوه‌ته گیانم
ته‌زوویێک و گه‌رمایی‌یێكی مولایم به له‌شما گه‌ڕا
«» «» «» «»
یه‌ک و دوو كچان ده‌وره‌یان دام
چما ده‌سته‌خوشكێكی چه‌ن ساڵه‌یان بووم
چ ڕوح سووک و خۆشویسته‌نی و میهره‌بان بوون!
له به‌ر چاوی پڕ تاسه‌ما وه‌ک فریشته‌ی حه‌كایه‌ت
په‌ریزادی شیرینی گوڵ‌خه‌نده‌ران بوون
به یه‌ک چاوترووكان هه‌رێكیان جلێكی
له خورجینه‌كه‌ی یا له به‌ر بۆ ده‌رێنام
ئه‌وه‌ی وا له به‌رما بوو پاک دامڕنی، به‌رگی وشكم له به‌ر كرد
وتت بوومه بنیاده‌مێكی تر و
هه‌رچی ئازاری چه‌ن ساڵه‌مه
له گه‌ڵ ئه‌و لیباسانه یه‌كسه‌ر فڕێم دان
هه‌ر ئه‌و عانه من ڕاسته‌كه‌ی
گیانی خۆم، خۆشی ڕزگاری و
خۆشه‌ویستی "ڕه‌شی"م پێكه‌وه نایه ناو ده‌سره‌یێک و
وه‌كوو خۆشترین یادگاری
له گۆشه‌ی دڵم دا هه‌ڵمگرت و هه‌رگیز فه‌رامۆشی ناكه‌م.
ئه‌فسووس و داخی به جه‌رگم
نه‌ما ئه‌و نه‌مامه‌ی یه‌كه‌م جار
به دڵخوازی خۆم
باوه‌شم گرته‌وه بۆی
سه‌رم نایه سه‌ر سینگی گه‌رمی و
هه‌موو ئێشی پێشووم له بیر برده‌وه
به‌ڵێ وابوو، ئه‌و یاری خوێنگه‌رم و هاوسه‌نگه‌ری ها‌نده‌رم بوو
ڕه‌فیقی ژیانم، شه‌ریكی وتوویره‌كانم بوو
ده‌ستی ئه‌گرتم به‌ره‌و ڕۆشنایی
به‌ره‌و ژینی تازه‌م
كه ئیتر بكۆشم له جێی نه‌خشی قاڵی
به سه‌ر په‌نجه نه‌خشی ژیانێكی نوێ
دابده‌م بۆ ژن و پیاوی هاوچاره‌نووسم
«» «» «» «»
من ئێستاكه ئیتر ژنێكی كزی ده‌سته‌مۆ نیم
زه‌لیلی بریقه‌ی چه‌قۆ نیم
ئه‌سیرێكی بن ماڵ و ماڵی خرید و فرۆش نیم
من ئه‌و په‌نجه وا ساڵه‌ها بوو له هیلمه‌م ئه‌گیراند
له پیلكه‌ی تفه‌نگی ئه‌گیرێنم ئێستا و
به‌ره‌و ڕووی هه‌موو ڕه‌نجمژان ئه‌یته‌قێنم
دوو چاوم كه ماندووی گرێی وردی قاڵی بوو، ئێستا
به ڕیزی وشه‌ی چاو و دڵ ڕوونكه‌ری ناو كتێب ئاشنایه
من ئه‌و كات كه مشتێک مناڵ بووم
چلۆنم ئه‌زانی كه ده‌ركه‌م زیانی
له ناو گه‌نم و جۆی ئاوه‌دانی
ئێستاش ئه‌زانم كه چۆن به‌رهه‌می ڕه‌نج و كار
گشته‌كه‌ی
له چنگ مفته‌خۆران ڕه‌ها كه‌ین
من ئێستاكه وه‌ک چۆن ئه‌زانم
له ساراتی سه‌وزی به‌هارا
بزن چۆن ئه‌زێ و كارژه‌ڵه‌ی جوان ئه‌بینێ
- به بێ ده‌ستی مامان
وه‌هایشه ئه‌زانم
كه دونیای له‌عینی هه‌ژارخۆری ئێستا
به ده‌ستی هه‌ژاران
به مامانی شۆڕش
جیهانێكی نوێی لێ ئه‌زێ
لیپی دڵشادی و جوانی و به‌هره‌مه‌ندی
له بۆ سه‌رجه‌می ئاده‌میزاد
ژن و پیاو
به یه‌كسان.

فاتیح شێخولئیسلامی(چاوه)
خه‌نده‌كێ، قه‌ڵادزه، به بۆنه‌ی ڕۆژی جیهانیی ژن، مارسی 1989 (1368)
م - هێدی