سنگسار

[deltang]

سنگسار استفانوس. اثر رامبرانت به‌سال ۱۶۲۵ میلادی

سنگسار، یک نوع مجازات مرگ است که از طريق پرتاب سنگ (که‌ به‌ صورت گروهی انجام می‌شود) به طرف مجرم صورت می‌گیرد. جامعه بین‌المللی اعدام از طریق سنگسار را «عملی وحشیانه و سبعانه» تلقی می‌کند.

مجازات سنگسار دارای پیشینه تاریخی بلندی است. در کتب تاریخی به رواج سنگسار به عنوان مجازات در یونان باستان اشاراتی شده است. در کتب ادیان ابراهیمی همچون یهودیت، مسیحیت و اسلام نیز به مجازات سنگسار اشاراتی شده است.

اعمال سنگسار در عصر حاضر

سنگسار امروزه‌ در برخی از کشورهای مسلمان که‌ حکومت آنان اسلامی است و یا احکام بر اساس اسلام است، به‌ اجرا گذاشته‌ می‌شود از این میان می‌توان به‌ کشورهای ایران، افغانستان، نیجریه‌، سودان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی اشاره‌ نمود. در این کشورها کسی که‌ به‌ سنگسار محکوم می‌شود باید در پارچه‌ای سفید پوشانیده‌ شده‌ اگر مرد است تا لگن خاصره‌ و اگر زن است تا کمر او را در خاک دفن می‌کنند و سپس با سنگ‌هایی که‌ یکباره‌ محکوم را نمی‌کشد بلکه‌ به‌ تدریج و با تحمل درد موجب مرگ وی می‌شود به‌ پرتاب سنگ به‌ سوی شخص قربانی می‌پردازند.

سنگسار در ایران

مجازات سنگسار کماکان در قانون مجازات اسلامی ایران در نظر گرفته شده‌است. در سال‌های اخیر چندین مورد سنگسار گزارش شدند که باعث فشار به ایران برای توقف اجرای سنگسار شد. در عین حال غلام‌رضا رضوانی از فقهای شورای نگهبان در دسامبر ۲۰۰۲ میلادی عنوان کرده که «به جای مجازات رجم نمی‌توان مجازات دیگری را تعیین کرد، زیرا احکام اسلام تابع پسند و ناپسند جامعه نیست و ممکن است همین احکام در روزهای اول اسلام نیز برای مردم ناپسند بوده باشد .» عفو بین‌الملل دو مورد سنگسار در ایران در ۲۰۰۶ را گزارش کرده‌است. همچنین در ژوئیه ۲۰۰۷ گزارش شد که جعفر کیانی در استان قزوین سنگسار شده‌است. به گزارش خبرنامه امیرکبیر روز جمعه، ۶ دی ۱۳۸۷، مردی در گورستان بهشت رضا در شهر مشهد سنگسار شده است. فعالان حقوق بشر و جنبش زنان در داخل ایران برای لغو این قانون تلاش می‌کنند، از جمله کمپین قانون بی سنگسار.

[deltang]

سنگسار به احتمال قریب به یقین ابتدایی ترین شیوه مجازات اعدام است که در میان انسان‌ها بوجود آمده است. مجازات سنگسار در دین یهود نیز برای جرم زنا آمده است، اما بس پیش از آن هم وجود داشته است. احتمالا مجازات سنگسار در ابتدا برای جرم‌های گوناگون استفاده می‌شده است، اما یک مورد استفاده آن برای جرم جنسی زنا است که در دین‌های گوناگون به شکل قانون در آمده و به ثبت رسیده است. این مجازات هنوز در میان ما برای جرم جنسی وجود دارد.



شیوه ساده



سنگسار قدیمی‌ترین مجازات مرگ است که به ابتدایی‌ترین شیوه انجام می‌گیرد. در این مجازات از پیش پا افتاده‌ترین وسیله‌ای که در دسترس بوده، یعنی از سنگی که پیش‌پا افتاده بوده برای انجام مجازات استفاده می‌شده است.



شیوه‌های دیگری از مجازات اعدام وجود دارد که با شرکت جمع صورت می‌گیرد، مانند تیرباران. برخی دیگر از شیوه‌های اعدام، از جمله حلق‌آویز کردن، به صلیب کشیدن، استفاده از گیوتین یا صندلی الکتریکی یا آمپول سمی، شاید در لحظه‌ی اجرا توسط یک نفر عملی شود، اما تهیه مقدمات و تمهیدات آن، از جمله تهیه ابزار اجرای حکم مرگ با همکاری و مشارکت جمعی صورت می‌گیرد.



سنگسار، بر عکس دیگر شیوه های اعدام، مجازاتی است که اجرای آن به تخصص ویژه برای اجرای مجازات نیاز ندارد. افزون برآن، ابزار و وسیله خاصی برای اجرای آن لازم نیست. بدین ترتیب، این مجازات مرگ به شیوه ساده که نیاز به تهیه مقدمات اجرا نداشته بلافاصله پس از صدور حکم قابل اجرا بوده است. قربانی را به بیرون از شهر برده و در بیابان او را سنگسار می‌کردند.



مشارکت همگانی



شیوه انجام این مجازات بقدری ساده است که حتی کودکان نیز می‌توانند در آن شرکت کنند. بنابراین، می‌توان گفت که سنگسار شیوه‌ای از مجازات اعدام است که امکان بیشترین مشارکت همگانی جمع را فراهم می‌آورد.



اگر دیگر شیوه‌های اعدام امکان تماشای همگانی را فراهم می‌آورد، مجازات سنگسار امکان مشارکت فعالانه همگان را در اجرای مجازات فراهم می‌آورد.



نمایش طرد و نفرت



پرتاب سنگ به سوی قربانی توسط همگان نمایشی از طرد و نفرت همگانی علیه متهم است. هنوز هم در موارد گوناگون پرتاب سنگ به سوی فرد نشانه ابراز نفرت و انزجار است. پرتاب سنگ نه تنها شیوه اعمال مجازات، بلکه بیان سمبلیک خط مرز کشیدن میان فردپرتاب کننده و قربانی است. فردی که سنگ پرتاب می‌کند، با این عمل خویش نشان می‌دهد که از مجرم و جرم او بیزار است و خود را نه در کنار او، بلکه در مقابل او و دشمن او تعریف می‌کند. مراسم سنتی پرتاب سنگ به شیطان به خوبی بیانگر این نمایش نفرت از بدی است.



تحکیم پیوند با قانون و سنت



افراد جامعه دست به دست همدیگر داده و در قتل و کشتن قربانی شرکت می‌کنند و با این عمل شدت نفرت خود را از متهم بیان می‌دارند. اما در واقع نفرت از مجرم، به خاطر نفرت از جرمی است که مرتکب شده است. افراد با مشارکت در سنگسار، نفرت جمعی خود از جرم را بیان می‌دارند و به این‌ترتیب، بار دیگر پیوند جمعی خود را با ارزش‌های مقدس اخلاقی و اجتماعی که آن جرم را نفی می‌کند، تحکیم می‌کنند.



شکنجه جسمی و روانی تا حد مرگ



به همان اندازه که شیوه اجرای مجازات سنگسار برای شرکت کنندگان ساده است، برای قربانی‌ سنگسار دشوار و شکنجه‌زا است. سنگسار در حقیقت شکنجه‌بارترین شیوه اجرای مجازات مرگ است. در این مجازات، اعمال شکنجه همراه با بیان نفرت و طرد مجرم از جامعه تا حد مرگ شدت می‌یابد.



شکنجه جسمی سنگسار که بالاترین حد شکنجه در مجازات مرگ است، تنها بخشی از مجموعه شکنجه‌ای است که بر مجرم وارد می‌شود. ضربه‌های ناشی از پرتاب سنگ چنان است که مرگ ناگهانی نیست، بلکه ذره ذره به وقوع بپیوندد. قربانی سنگسار به‌گونه‌ای شکنجه روانی نگرانی از مرگ و لحظه‌شماری برای مرگ خود را دارد. در کنار آن، قربانی به وضوح شاهد است که نفرت بیش‌ازحد افراد جامعه است که او را به دست مرگ می‌سپارد. با هر ضربه سنگ، حکم طرد و نفرت به شدید‌ترین وجهی برای او اجرا می‌گردد. همدستی جمع نه تنها در اجرای حکم مرگ او، بلکه در بیان نفرت و شکنجه کردن او باعث می‌گردد که قربانی در آخرین لحظات زندگی اوج تنهایی و ذلت را تجربه کند.





مجازات جنسی



چرا این ابتدایی‌ترین شیوه مجازات اعدام هنوز در میان ما وجود دارد؟



ساده‌ترین پاسخ این است که کنترل اجتماعی و سیاسی بر رابطه جنسی میان افراد جامعه هنوز به شدیدترین شکل ممکن وجود دارد و سنگسار تنها برای مجازات جرم‌ جنسی زنا به کار گرفته می‌شود. یعنی رفتار جنسی زنان تحت شدیدترین کنترل حکومتی است و تخطی از فرمان حکومتی سنگین‌ترین مجازات ممکن را درپی دارد.

از آنجایی که قانون صیغه و چندهمسری و اختیار طلاق دست مردان را در زیاده‌خواهی جنسی کاملا باز گذارده است، این زنان هستند که برای رفتار جنسی خلاف قاعده مقرر شده به شدیدترین صورت ممکن مجازات می‌شوند.



حتی ارتکاب قتل‌های زنجیره‌ای پس از تجاوز به کودکان خردسال نیز مجازات سنگسار را بدنبال ندارد. "بیجه" قاتل معروف که تعداد زیادی کودکان خردسال را پس از تجاوز کشته بود، حلق‌آویز شد. اما زنی که شوهر دارد و با مرد دیگری رابطه جنسی برقرار می‌کند، به خاطر این زیاده‌خواهی جنسی سنگسار می‌گردد.



حال باید از خودمان بپرسیم: چرا کنترل رفتار جنسی زنان تا این حد و به این شکل غیرانسانی ضرورت دارد؟

[deltang]

سیاست کیفری اسلام دارای دو نوع درمان برای دو مرحله ویژه از وضعیت جامعه است:
الف) پیش بینی مجازات‏های خفیف با شرایط اجرای آسان‏تر.
جرائمی که حاکی از وخامت شدید اوضاع اجتماعی نبوده و در شرایط عادی جامعه رخ میدهد، در این دسته قرار میگیرد. این دسته از مجازات‏ها، جرائمی است که اختیارات قضات در این نوع جرائم وسیع‏تر بوده و میتوانند با در نظر گرفتن شخصیت مجرم و اوضاع واحوال ارتکاب جرم، تصمیم مقتضی را در برخورد با وی اتّخاذ نمایند.(1)
ب) پیش بینی مجازات‏های شدید: اعمال این مجازات‏ها منوط به شرایط و قیدهای فراوان است، به نحوی که گاه به ندرت فراهم میشود. این نوع مجازات ها از نوع درمان های سخت است که تنها در شرایط خاص به کار گرفته می شوند.
این نوع درمان در جائی تجویز میشود که بزهکاری در آن به وضع حادّ و بغرنجی رسیده، پرده‏های عفت دریده شده و ارتکاب جرائم در ملأ عام قبحی ندارد. در کدام جامعه زنا واقع میشود، در حالی که چهار نفر مرد عادل شاهد وقوع آن باشند؟ چنین جامعه‏ای قطعاً دچار بیماری چنان شدیدی شده که مداوای آن از راه‏های عادی ممکن نیست و نیاز به شوک دارد. در جامعه‏ای که خون بی گناهی را به ناحق بر زمین میریزند، کدام اهرم قوی میتواند از وقوع مجدد این بیماری خطرناک جلوگیری کند؟
گرفتن اموال مجرم، سلب آزادی او، اصلاح و در مان مجرم، یا سازگار کردن او با جامعه، همه این امور در جای خود لازم و مفید هستند، اما برای حفظ امنیت و حیات جامعه کافی نیست.
اسلام، سلب زندگی مجرم را هدف قرار نداده است. سیاست کیفری اسلام بیش‏تر تهدید به مجازات است، تا اجرای آن، از این رو مثلا برای اجرای حد سرقت، شرایط فراوانی گذاشته که جمع شدن همه آن‏ها بسیار بعید است. همین طور در زنا، لواط و جرایم عفافی، شرایطی را بیان میکند که مشخص میکند هدف اسلام بیش‏تر جلوگیری از اشاعه فحشا و علنی شدن بزهکاری در جامعه است تا اجرای مجازات. حد سنگسارنیز از این نوع مجازات می باشد.
بنا بر این شاید برخی از این مجازات ها مانند سنگسار، سنگین به نظر برسند ولی اسلام راه های اثبات آن را چنان محدود کرده است که عملا بسیار به ندرت اتفاق می افتد. در عین این که وحشت از آن به عنوان یک عامل بازدارنده قوی و موثر روی افراد منحرف اثر خود را خواهد گذاشت.
توجه به این نکته لازم است که حد سنگسار در جائی نیست که عمل زنای محصنه (زن شوهر دار) اتفاق افتد ، بلکه در جائی است که به صورت علنی و آشکار اتفاق افتد ، به گونه ای که چهار نفر با چشمان خود به شکل روشن و آشکار آن را دیده باشند.
در مورد اصل ثبوت زنا، بر اساس آیه 15 سوره نساء ، شهادت چهار شاهد عادل شرط شده است. از سوی دیگر برای شهادت شهود، شرایطی تعیین شده است از قبیل دیدن با چشم و تعیین چگونگی آن و عدم قناعت به قرائن و هماهنگی شهادت شهود و مانند آن، که اثبات جرم را سخت تر می کند.
روشن است که با این شرایط تنها افراد بی باک و بی پروا که هیچ قید و بندی را نمی پذیرند ، مجرم شناخته می شوند و بدیهی است که باید قانون با این چنین اشخاصی برخورد سخت و نهائی داشته و به شدیدترین مجازات گرفتار شوند تا عبرت دیگران گردند و جامعه سالم بماند.
از نکات پیش معلوم می شود که پس از اثبات جرم، به هر طریقی که شده ، باید مجازات اجراء شود و در هنگام اجرای مجازات که مربوط به اجتماع می شود ، نباید عاطفه، محبت و احساسات جایگزین عقل و سلامت جامعه شود، بلکه تا آن جا که پای مجازات الهی در میان است و به مصلحت عامه بشریت است باید حکم اجراء شود، چنان که خداوند متعال در حکم زنای غیرمحصنه می فرماید: «هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید و نباید رافت (و محبت کاذب) نسبت به آن دو شما را از اجرای حکم الهی مانع شود، اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید، و باید گروهی از مومنان مجازاتشان را مشاهده کنند.(2)
بنابراین اجرای حکم سنگسار با عدالت الهی منافاتی ندارد زیرا هم چنان که گفتیم این نوع مجازات ها بیشتر نقش عوامل باز دارنده را دارند تا این نوع جرائم شیوع پیدا نکند ودر عمل هم شارع مقدس در حد امکان از اجرای چنین مجازاتی خودداری می کند ، چون معمولا شرایط تحقق آن به وجود نمی آید مگر این که جامعه به وضع حادی رسیده باشد که در این صورت چاره ای جز انجام حدود و مجازات های اسلامی نیست. مانند بریدن دست یا پای عفونی یا شیمی درمانی سخت برای مریضی که راههای سبک تر را طی کرده ، اما نتیجه ای نداده است . روشن است که بریدن یک عضو از بدن اگرچه بسیار سخت است ، اما برای سلامت کل بدن و عدم سرایت عفونت به بخش های دیگر بدن لازم و ضروری است.
: پى نوشت‏ها
1) کتاب نقد، ش 15 - 14، ص 143 - 140 .
2) سوره نور آیه 20 .