.:: جستجوي ‌آب‌‌ در‌‌ ماه ::.

[آیـدا]

شنبه 11 مهر 1388 - ساعت 00:16

مدارك تازه ماموريت‌هاي فضايي ، وجود آب در قمر زمين را تاييد كردند
جستجوي ‌آب‌‌ در‌‌ ماه

جام جم آنلاين: ماه فقط براي ما ساكنان تنها سياره قابل زيست منظومه شمسي، جالب توجه
نيست. اگر سيارات ديگر منظومه شمسي ما هم ساكناني داشتند، بي‌شك به قمر ما با نگاهي
ويژه مي‌نگريستند. ماه نه‌تنها يكي از بزرگ‌ترين اقمار منظومه شمسي است كه تنها قمري در
منظومه ماست كه به دور سياره‌اي سنگي (زمين)‌ مي‌گردد.

ديگر سيارات سنگي منظومه (عطارد، ‌زهره و مريخ)‌ فاقد قمر طبيعي هستند. در همين حال نسبت جرم قمر به سياره در مورد زمين ماه بيش از نسبت هر قمر ديگري در منظومه شمسي است. به اين شكل برخي پژوهشگران اصرار دارند سيستم زمين ماه را سياره‌اي دوگانه بنامند.ماه در طول سال‌هاي اخير اكتشافات فضايي مورد توجه ويژه قرار داشته است؛ مسابقات فضايي عملا با فتح ماه بود كه به پايان رسيد. سفر انسان به ماه آنقدر از نظر فني دشوار و پيچيده بود كه برخي آن را افسانه قلمداد كردند. اما از همان نخستين روزهاي بررسي و اكتشاف ماه تا امروز كه بار ديگر انسان قصد سفر مجدد به ماه را دارد، يك سوال مهم ذهن آينده‌نگرها را به خود مشغول كرده بود، ما براي برداشتن گام بعدي در كشف جهان نيازمند سفر دوباره به ماه هستيم، اما آيا ماه مي‌تواند ميزباني ما را به عهده بگيرد؟ ‌به عبارت ديگر، آيا ماه مي‌تواند حداقل نيازهاي ما را براي اقامت طولاني بر سطح خود و سفر به فراسوي آن تامين كند؟ يكي از مهم‌ترين دغدغه‌ها در اين زمينه بحث مصالح ساختماني از يك‌سو و آب از سوي ديگر بود. آب نقش كليدي در تضمين موفقيت آينده سفرهاي فضايي به مقصد ماه و فراسوي آن را دارد و به همين دليل است وقتي مجموعه‌اي از اخبار درخصوص تاييد وجود آب بر سطح ماه منتشر مي‌شود، توجه افكار عمومي و محافل علمي را نيز به سوي خود جلب مي‌كند.

دهه 60 ميلادي سفر به ماه به يكي از مهم‌ترين آرزوهاي بشر و روياهاي در آستانه تحقق تبديل شده بود. آغاز پرشور سفرهاي فضايي، ‌اعزام كارواني از ماهواره‌ها و سفرهاي سرنشين‌دار به مدار اطراف زمين روزهاي پرهيجاني را رقم مي‌زد. زماني كه جان. اف كندي رئيس‌جمهور وقت آمريكا در بازديد از ناسا ‌كه تا آن زمان هميشه يك قدم از شوروي عقب‌تر گام بر‌مي‌داشت از حتمي بودن اعزام فضانوردان به ماه تا پيش از پايان دهه خبر داد، بسياري او را روياپردازي دانستند كه فقط شعارهاي بزرگ سر مي‌دهد، اما زماني كه درست يك سال پيش از اتمام آن فرصت، ‌آپولو 11 بر سطح ماه فرود آمد و نيل آرمسترانگ قدم بر سطح ماه گذاشت، به نظر مي‌آمد كه عصر طلايي اكتشافات فضايي در اوج خود ادامه خواهد يافت. گويي ديگر هيچ چيز غيرممكن نبود؛ به همين دليل بسياري از آينده‌نگرها پيش‌بيني كردند كه نخستين شهرك‌هاي فضايي تا پايان قرن بيستم بر سطح ماه و مريخ ساخته خواهد شد، سفرهاي توريستي به ماه در پايان هفته، جايگزين سفرهاي زميني مي‌شود و خطوط حمل و نقل تجاري فضايي شكل خواهد گرفت. برخي از ايشان حتي پيشنهاد مي‌كردند نخستين دوره مسابقات المپيك در قرن 21 در ماه برگزار شود، اما گذشت زمان نشان داد بسياري از اين ايده‌ها هرگز جامه‌عمل نپوشيد. المپيك به جاي ماه در آتن برگزار شد و هنوز هم شاتل‌هاي فضايي نامطمئن در حال رفت و آمد مداري هستند و تنها شهرك ساخته‌شده اتاقكي كوچك در 400 كيلومتري سطح زمين (ايستگاه بين‌المللي فضايي) است و نه بر سطح ماه. البته آن آينده‌نگرها اشتباهشان اين بود كه سرعت رشد اين اكتشافات را يكسان فرض كرده بودند، اگر انسان از سال 1957 كه اسپوتنيك اولين ماهواه ساخت دست بشر به مدار زمين رفت تا روزي كه قدم بر سطح ماه گذاشت، تنها يك دهه زمان نياز داشت، مي‌شد تصور كرد با ادامه اين روند صعودي در 4 يا 5 دهه بعد پيشرفت‌ها به كجا خواهد رسيد، اما كمبود بودجه، ‌انگيزه و نبود دليلي موجه براي اين سرمايه‌گذاري ديربازگشت باعث شد برنامه‌ريزان فضايي به جاي وقت گذاشتن روي سفرهاي پرهزينه انساني به ماه، كاروان‌هاي انبوهي از كاوشگرهاي رباتيك را به گوشه و كنار منظومه شمسي بفرستند و زماني به ماه بازگردند كه توان اقامت طولاني‌تر در آن، ‌استخراج مواد خام و ساخت ايستگاه‌هاي تحقيقاتي و علمي و احيانا تبديل آن به سكوي پرتاب‌هاي فضايي به سيارات ديگر را داشته باشند. اگر چنين پايگاه‌هايي در ماه ساخته شود، مي‌توان با سوخت بسيار كمتري نسبت به زمين سفرهاي طولاني‌تر را آغاز كرد، اما همه اينها نيازمند وجود شرايطي در ماه است و يكي از شاخص‌هايي كه اين رويا را به واقعيت نزديك‌تر مي‌كند، وجود آب در ماه است.


انسان اگر مي‌خواهد به كاوش‌هاي سرنشين‌دار خود در فضا ادامه دهد چاره‌اي جز سفر به ماه ندارد
موضوع آب در ماه يكي از داستان‌هاي قديمي درخصوص اين قمر است، اولين بار كه انسان به ماه نگريست، نواحي تيره سطح آن را ‌اقيانوس‌هايي فرض كرد. اگرچه بعدها معلوم شد سطح ماه از خشك‌ترين دشت‌هاي زمين هم خشك‌تر است، اما هنوز نام درياهاي ماه روي آن باقي مانده است.
در عصر اكتشافات فضايي، بارها بر سر وجود آب بر سطح ماه بحث شده است. مجموعه اين تحقيقات نشان داد با احتمال بالايي در زير سطح نواحي قطبي ماه آب وجود دارد.
اخيرا نيز كاوشگر اكتشافي ماه كه در هفته‌هاي آينده ماموريت هيجان‌انگيزي را با پرتاب گلوله‌اي به سطح اين قمر و بررسي ذرات فوران كرده از لايه‌هاي زيرين آن انجام خواهد داد، ‌بر وجود لايه‌هاي آب در زير سطح قطبين ماه صحه گذاشت، اما خبر مهم‌تر چند روز بعد منتشر شد، فضاپيماي هندي چاندرايان 1 با كمك ابزار بسيار دقيق كه بر عرشه خود داشت، يافته‌هاي پيشين را كه با كمك ماموريت‌هاي ديپايمپكت و كاسيني هنگام گذر از كنار اين سياره به دست آمده بود، تاييد كرد.
اين نتايج كه با كمك ابزار علمي نقشه‌نگار معدني ماه‌(3)M به دست آمده نشان مي‌دهد آب به طور گسترده‌اي بر سطح ماه و نه‌تنها در قطبين به وجود مي‌آيد و ناپديد مي‌شود.
در حقيقت چرخه از تشكيل آب در شبانه‌روز ماه وجود دارد. هنگامي كه روز ماه آغاز مي‌شود، سطح اين قمر مقابل بادهاي خورشيدي قرار مي‌گيرد. اين بادها محتوي يون‌هاي هيدروژن هستند. تابش اين يون‌ها و واكنش آنها با اكسيژني كه در خاك ماه وجود دارد، باعث مي‌شود مولكول‌هاي هيدروكسيل و مولكول آب شكل بگيرد، اما زماني كه روز به نيمه مي‌رسد، گرماي وحشتناك سطح ماه باعث مي‌شود اين مولكول‌ها بار ديگر بشكنند و در نهايت در عصرگاه بار ديگر مولكول‌هاي آب شكل مي‌گيرند.
به اين ترتيب چرخه‌اي كه ممكن است در ديگر سيارات نظير عطارد هم برقرار باشد سبب مي‌شود ماه به طور دائم مولكول‌هاي آب را توليد كند؛ حال اگر مكانيسمي پيدا شود كه اين آب را هنگام تشكيل در جايي مانند سايه گودال‌هاي برخوردي ذخيره كند يا بتوان آن را با كمك شبكه‌اي جاذب‌ ‌استخراج كرد،‌ مي‌توان به منبعي دائمي از آب مايع بر سطح ماه رسيد.
اين آب براي ماموريت‌هاي آتي حياتي است. تصور كنيد حمل و‌نقل آب به ماه در شرايطي كه بابت انتقال هر كيلو ملزومات بايد هزاران دلار هزينه كرد تا چه حد مي‌تواند از نظر اقتصادي به صرفه باشد. ضمن آن كه وجود آب در ماه مي‌تواند در سوخت سفاين، ‌تامين اكسيژن و امثال آن نيز به كار ساكنان آينده ماه بيايد.
انسان اگر مي‌خواهد به كاوش‌هاي سرنشين‌دار خود در فضا ادامه دهد، چاره‌اي جز سفر به ماه ندارد.
ماه دروازه‌اي به سوي آينده انسان در فضا خواهد بود.

پوريا ناظمي