گیوه ( کلاش ) با قدمتی بالغ بر هزار سال

[زکریا فتاحی]

گیوه با قدمتی بالغ بر هزار سال جزء اولین پاپوشهای سنتی بشر است.

گیوه که در اصلاح محلی به آن کلاش می گویند، قدمتی بالغ بر هزار سال دارد، در واقع گیوه تاریخ دقیق و مدونی ندارد اما جزء اولین پاپوشهای سنتی بشر می باشد که انسان مبتکر دورانهای گذشته با بهره گیری از مواد اولیه فراوان و ارزان قیمت در دسترس طبیعی و ذوق سرشار خویش اقدام به تولید این دست ساخته نموده است، که توان مقابله با گذرگاههای صعب العبور و تاب مقاومت در مناطق کوهستانی و سنگلاخی را داشته باشد و درعین حال سبک و راحت باشد.


به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه کرمانشاه، منطقه کوهستانی کرمانشاه گذرگاههای صعب العبور آن، کم بودن راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی، ضرورت تحرکت فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پاییز که فصل های کار هستند، پا افزاری را می طلبد که سبک، راحت و مقام، خنک و درعین حال ارزان باشد و امکانات آن درخود منطقه شهری و عشایری و روستایی موجود و قادر به تولید آن باشند.


گیوه بافی، گیوه کشی و گیوه چینی یکی از مهم ترین صنایع دستی رایج و بومی استان کرمانشاه می باشد، از مهمترین مراکز گیوه بافی در استان کرمانشاه که درآن گیوه کشی معمول می باشد شهرهای کرمانشاه، پاوه و اورامانات، هرسین، روانسر، جوانرود، اسلام آباد و صحنه هستند.


در استان کرمانشاه بافت پنج نوع گیوه معمول است که شامل:گیوه زیرپارچه ای، گیوه تخت آجیده، گیوه تخت چرمی، گیوه تخت لاستیکی و گیوه رویه ابریشمی است.


گیوه زیرپارچه ای؛ در پاوه و در بخش اورامانات گیوه کشی و تولید گیوه زیره پارچه ای مرسوم است و در روستاهای حجیج و نودشه که از مراکز قدیمی و مهم تولید این نوع گیوه می باشد تولید می شود. کار گیوه کشی در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می شود اعمال کارگاهی آن درمغازه ها و با ابزارهای گوناگون و همیشه بدست مردان انجام می گیرد و کلاً مربوط به تخت گیوه است و به علت اینکه ساختن زیر گیوه مستلزم نیروی زیاد و مهارت کافی می باشد و یک کار فنی و تخصصی و سنگین است فقط توسط مردان انجام می گیرد. عملیات خانگی بر روی رویه توسط زنان و مردان انجام می گیرد و ابزار آن فقط یک سوزن است.


گیوه تخت آجیده؛ گیوه ای است کف تخت آن با نخ پرک آج خورده است و از استحکام زیادی برخوردار است در زمستان و تابستان و روی یخ و سنگ محکم به زمین می چسبد و در شرایط طبیعی منطقه و نوع فعالیت کوهستانی کارآیی دارد. زیره این تولید توسط سه کارگر زن تولید می گردد. یک نفر دور گیوه را می بافد کارگر دوم رویه گیوه را می بافد و کارگر سوم دم گیر یا شیرازه که از قسمت تکمیلی گیوه می باشد را می بافد. پس از تکمیل زیره، رویه آن توسط زنان و با سوزن چیده می شود این گیوه در قدیم در شهرهای تویسرکان و نهاوند که جز استان کرمانشاه بودند متدوال تر بود، و مهمترین منطقه تولید این گیوه در قدیم شهر کرمانشاه بوده که این پایه افزار به گیوه کرمانشاهی (ملکی) معروف است.


گیوه تخت چرمی؛ این گیوه بتدریج جایگزین گیوه تخت آجیده شده و کف آن یک تکه از چرم گاومیش است که به اندازه پا در سایزهای مختلف بریده می شود و رویه آن همچون گیوه های دیگر سوزنی است.


گیوه تخت لاستیکی؛ از حدود نزدیک به 150 سال قبل به دلیل ارزانی و تخت محکم لاستیک از لاستیکهای فرسوده ماشین که برش داده می شد برای استفاده عشایر رونق پیدا کرد ولی به علت گرم بودن کف آن بافت این گیوه با این زیره کم کم از رونق افتاد و بیشترین استفاده آن در فصل زمستان و درمناطق روستایی است.


گیوه رویه ابریشمی؛ بیش از 50 سال است که در شهر کرمانشاه معمول شده و در کنار نان برنجی جزء سوغاتی های کرمانشاه محسوب می شود، رویه آن از نخ ابریشمی الوان تهیه می شود و درحال حاضر به علت عدم ورود نخ ابریشم از خارج از کشور و هزینه بالای تهیه آن ویسکوز ، پرلون و نخ پلاستیکی جایگزین شده، این نوع گیوه بعنوان کفش خانگی و بیشتر زنانه است. نقشهای معروف آن ترمه، برگ بیدی، زربافت، توت فرنگی، پرچمی، نوری، پروانه، کوزه ای می باشد، رویه آن توسط قلاب بر روی کفه بافته می شود.



این هنر نه تنها مختص کرمانشاه نبوده بلکه در تمامی نقاط کشور و به شکل های مختلف تولید و کاربرد دارد مانند گیوه شیرازی یا گیوه هایی که در مناطق خرم آباد و لرستان و بختیاری به شیطانک معروف بوده و در واقع با توجه به شرایط محیطی و اقلیم و نوع مواد اولیه در دسترس شکل گیوه متفاوت بوده اما درجای جای ایران زمین گیوه با تنوع مختلف تولید میشود.


خوشبختانه نوع گیوه کرمانشاهی جزء معدود هنرهای سنتی و صنایع اصیل می باشد که تاکنون هیچ یک از کشورهای دیگر موفق به تولید و کپی برداری از این هنر صنعت نشده اند.


پاپوشهای سنتی به علت اینکه با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و جغرافیایی و محیطی و مواد طبیعی و نوع نیازمندی تولید می شود و بافنده و هنرمند صنعتگر تمامی ملاک و معیارهای مصرف کننده را اعم از راحتی، سبک بودن، بهداشت و ... در نظر می گیرد، بنابراین توجه به سلامت مصرف کنندگان یکی از ارکان مهم تولیدات است، با توجه به اینکه مواد اولیه آن از مواد طبیعی است، بعد از پاره شدن قابلیت بازیافت در طبیعت را دارد، و گردش هوا بین انگشتان پا و زیرپا و راحتی و ... از نظر طبی تایید شده و بسیار مورد تاکید افرادی که از بوی بد پا و عرق آن می نالند بوده است.


این هنر صنعت با توجه بر اینکه جزء هنر صنعت های زودبازده می باشد و برای تولید محصول به سرمایه ای اندک نیازمند است، قشر وسیعی از صنعتگران به این حرفه روی آورده، به تولید گیوه به صورت خانگی و کارگاهی مشغول شده و به دلیل اینکه دوره های آموزش این رشته کوتاه مدت صورت می پذیرد و توان اقتصادی وجذب افراد و همچنین مدت یادگیری آن بسیار کوتاه است و فضای زیادی برای تولید اشغال نمی کند، بافت آن در کنار پخت و پز خانه و تماشای تلویزیون و تربیت فرزند به راحتی انجام می گیرد، به همین منظور کمک اقتصاد خوبی برای خانواده ها است و افراد زیادی به آن روی می آورند.


نصرت ا... سپهر معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه در خصوص وضعیت این هنر دستی در استان گفت: دراین حرفه حدود دو هزار و 500 نفر در سطح کارگاهی و خانگی در شهرها و روستاهای استان در کنار کار دامپروری و کشاورزی در اوقات فراغت مشغول به فعالیت می باشند.


وی افزود: به دلیل کاربردی بودن این رشته و هنر سنتی و استقبال هنرجویان و همچنین کوتاه بودن دوره های آموزشی، آموزش این رشته جزو اولویتهای رشته های آموزشی در سطح شهرستانهای استان قرار دارد.


سپهر گفت: میزان تولید این محصول در سال حدود هزار تن در سطح استان می باشد و بیشتر در شهرستانهای کرمانشاه، نودشه، نوسود، ثلاث باباجانی، پاوه، هرسین، روانسر، جوانرود، اسلام آباد بافته می شودو در بسیاری از روستاهای استان نیز به تولید این محصول کاربردی مشغول می باشند.


وی ادامه داد: میزان صادرات در سال 86 سی تن به ارزش 147 هزا رو 294 دلار در 9 ماهه اول سال 87 چهل و پنج تن به ارزش 220 هزار و 500 دلار به کشور عراق بوده و در واقع باید گفت بخش عمده این تولید به شهرهای اصفهان، شیراز، مشهد، رشت در داخل کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز صادر می شود.


وی گفت: حدوداً 26 کارگاه تولیدی و 13 شرکت تعاونی در سطح استان فعال و حدود دو هزار و 40 بافنده به صورت خانگی مشغول به فعالیت می باشند.


سپهر افزود: برپایی نمایشگاه های منطقه ای، داخلی و بین المللی و اعزام صنعتگران به این نمایشگاه ها ( به خصوص کشورهای عراق و سلیمانیه) برپایی دوره های آموزش کوتاه مدت، اصلاح زیره گیوه رنگی و تشویق تولید کنندگان به اینکه به جای انواع زیره های پلاستیکی و ابری از زیر پارچه های چرمی و با کیفیت بالا و طبق استاندارد استفاده نمایند، دراختیار گذاشتن تسهیلات ارزان قیمت و کم بهره به صورت کارگاهی و خانگی و همچنین صدور مجوزهای کارگاهی وکارت شناسایی و استفاده از گلابتون برای بافت گیوه های زنانه از جمله برنامه های در نظر گرفته شده برای پیشر فت این هنر در استان است.

[زکریا فتاحی]

اینم گزارشی از خبر گزاری مهر

گیوه های کردستان رقیب قدرتمند کفشهای صنعتی

سنندج - خبرگزاری مهر: با وجودی که هر روز کفشهای خارجی با مارکهای مختلف وارد بازار می شوند اما گیوه های کردستان همچنان رقیبی پرقدرت برای کفشهای صنعتی و مورد قبول مردم هستند.

به گزارش خبرنگار مهر در سنندج، در حالی که هر روز کفشهای خارجی و صنعتی با مارک های مختلف وارد بازار کشور می شوند ولی گیوه های محلی کردستان همچنان مورد اقبال مردم قرار گرفته و انتخاب اول کردستانی ها و بعضی از مناطق دیگر کشور همچنان گیوه های تولیدی این منطقه به شمار می رود.
سابقه تولید گیوه در استان کردستان به سال های بسیار دور بر می گردد و مردم در سالیان گذشته بدون وابستگی به صنایع چرم و با استفاده از نخ و پارچه، کفش هایی تولید می کردند که امروز به عنوان یک صنعت دستی قابل توجه و یک شغل مناسب همچنان مورد توجه مردم استان کردستان قرار دارد.

گیوه های تولیدی در کردستان که به اصطلاح محلی آنها را "کلاش" می گویند امروز نیز به رغم گذشت سالهای طولانی همچنان مورد اقبال مردمی قرار داشته و با اینکه از قیمت بسیار بالایی نیز برخوردارند ولی همچنان انتخاب اول مردم استان در فصل های گرم سال به شمار می روند.
تولید گیوه که در استان کردستان که در منطقه اورامانات استان کردستان و در شهرستان های کامیاران، سنندج، مریوان و سروآباد انجام می شود تنها به مقداری نخ و پارچه نیاز دارد تا دستان هنرمند زنان و مردان این مناطق آنها را ببافند و به بازارهای مصرف عرضه کنند.
گیوه تنها از نخ پنبه ای و پارچه تولید می شود
کف گیوه از پارچه ای که به وسیله دستگاهی فشرده شده تولید می شود و اطراف آن نیز به وسیله نخ سفید رنگ و با ظرافت خاصی دوخته می شود تا گیوه تولید شده روانه بازار و مورد استفاده قرار گیرد.
سنتی که از سالیان دور تاکنون باقی مانده و امروزه نیز همچنان رعایت می شود، این است که معمولا کف گیوه های کردستان از چهار رنگ سفید، سبز، قرمز و آبی و یا ترکیبی از آنها است که هر رنگ برای خود فلسفه و دلیل خاصی دارد.
برای افزایش دوام کف پارچه ای گیوه معمولا از پوست گاو استفاده می شود و سر و ته آن را نیز به وسیله میخ های کوچک برای مقاوت بیشتر پوشانده می شود.

نخ پنبه ای مورد استفاده برای تولید گیوه در استان کردستان معمولا ویژه و تا اندکی نازک است که این مهم باعث می شود که میزان انعطاف پذیری و کیفیت گیوه تولید شده به نحو چشمگیری افزایش یابد.
درآمد اصلی مردم روستاهای منطقه اورامان از طریق تولید گیوه تامین می شود
در حال حاضر درآمد اصلی بعضی از روستاهای منطقه اورامانات استان کردستان از جمله نوین، هجیج، دل، کلجی، اورامان تخت، پالنگان، سلین، بلبر و ... از راه تولید گیوه به دست می آید و در این کار مشترک تمامی اعضای خانواده به میزان توانایی خود مشارکت دارند که البته نقش زنان در تولید گیوه در روستاهای استان نیز جالب توجه و بیشتر از دیگر اعضای خانواده است.
در طول سالیان گذشته میزان استفاده از گیوه محدود به شهرهای استان نبوده و امروز حتی صحبت از صدور گیوه های کردستان به کشورهای خارجی مطرح می شود و در حال حاضر افراد به صورت فردی اقدام به صادر کردن گیوه به کردستان عراق می کنند.
هرچند که امروز استفاده از گیوه در استان تقریبا محدود به فصل تابستان است ولی در سال های گذشته مردم محلی با تولید کف های چرمی و بافت نخی از گیوه در دیگر فصل های سال نیز استفاده می کردند.
مهمترین ویژگی که باعث برتری گیوه های کردستان در مقابل کفش های صنعتی شده تهویه هوا و خنک بودن آن در فصول گرم سال است که معمولا در فصل تابستان اوج استفاده از گیوه های محلی در استان و سایر مناطق کشور است.
ویژگی دیگر گیوه قابل انعطاف بودن کف آن و راحتی پا در درون آن است که باعث می شود تا کفش، خود را با شرایط پای انسان تطبیق دهد.
گیوه پای چپ و راست ندارد
از جمله دیگر برتری های گیوه کردستان در مقابل کفش های چرمی و صنعتی این است که گیوه پای چپ و راست ندارد و با توجه به ویژگی های خاص می توان آن را برای هر دو پا استفاده کرد.

قیمت تمام شده گیوه در استان متفاوت و بر اساس جنس به کارگرفته شده در تولید آن بالا و پایین است که معمولا از 500 هزار ریال شروع و تا بیش از یک میلیون ریال نیز متغیر است.
گیوه های مخصوص خانم ها در ورطه فراموشی
در سال های گذشته گیوه مخصوص خانم ها نیز تولید می شد که متاسفانه در حال حاضر تقریبا به فراموشی سپرده شده و دیگر خبری از تولید گیوه های مخصوص خانم ها که البته با ظرافت خاصی نیز همراه بود در میان نیست.
یکی از مهمترین مسائلی که امروز به نظر می رسد باید به آن توجه شود این است که سازمان های متولی صنایع دستی برای توسعه و همچنین گسترش این صنعت از یک سو و حمایت از تولیدکنندگان برای مقابله با فراموشی آن به عنوان یک صنعت بومی و محلی در دستور کار قرار گیرد.
..........................................................
گزارش و عکس: آرمان نصراللهی

تاریخ انتشار، تهران: ۰۸:۳۶ , ۱۳۸۸/۰۴/۰۱