کردستان در گذر زمان

[behnam5555]

کردستان در گذر زمان

قسمت اول

هیچ آغازی برای تاریخ کرد و مردمش وجود ندارد. کرد و تاریخشان، آخرین محصول هزاران سال تکامل و جذب و ترکیب مردمان جدید و عقاید پراکنده ی معرفی شده به سرزمینشان است. به گونه انتقال نسل به نسل، کردها نوادگان همه ی آن کسانی هستند که به کردستان آمدند و ساکن شدند، و نه هیچ یک از آنها به تنهایی. مردمانی مثل، گوتی Guti، کورتی Kurti، ماد Mede، مارد Mard، کاردوخی Carduchi، گوردیه نه Gordyene، آدیان به نه Adianbene، زیلا Zila و خلدی Khaldi هرکدام، یکی از اجداد کردها به حساب می آیند.

یافته های باستان شناسی به مستند کردن این مسئله ادامه می دهند که گام های نخستین عده ای از انسان ها به سوی پیشرفت کشاورزی، اهلی کردن بسیاری حیوانات معمول مرزعه (گوسفند، بز، خوک و سگ)، پیشرفت فناوری خانگی (بافندگی، ساخت سفال و شیشه کاری)، استخراج فلزات وشهرسازی در کردستان بوقوع پیوست که به 12 الی 8 هزار سال پیش بر می گردد.

تا کنون قدیمی ترین شواهد از یک تمدن یکپارچه و مشخص مردمی که در کوه های کردنشین ساکن بوده اند به تمدن «هالاف Halaf» در 7400 الی 8000 سال پیش برمی گردد. بعد از آن تمدن « اوبایدیان Ubaidian» گسترش یافت که برخاسته از «مزوپوتامیا Mesopotamia» ]سرزمینهای مابین دو رود دجله و فرات[ بود. تقریباً پس از گذشت هزار سال، تمدن « هوریان Hurrian » روی کار آمد که دقیق معلوم نیست آیا همان مردم « هالافی» بودند که دوباره بر کوه های سرزمین شان سلطه پیدا کردند. دوره «هوریان» از 6300 تا 2600 سال قبل میلاد طول کشید.

مسائل بیشتری از «هوریان» شناخته شده است. آنها به یکی از زبان های خانواده قفقاز شمالشرقی Northeast Caucasian (یا آلارودیان Alarodian) که هم خانواده ی « چچن Chechen» و « لزگیان Lezgian » مدرن است، تکلم می کردند. هوریان ها حکمفرمایی شان را بر نواحی خارج از قلمرویشان، کوه های زاگرس-تاوروس Zagros-Taurus، گستراندند. آناتولی (Anatolia) را تا سواحل دریای اژه (Aegean)، ماوای خود کردند. همانند نوادگان کرد خود، آنها زیاد هم از کوه فاصله نگرفتند. اصولاً نفوذ آنها در همسایگی دشت های مزوپوتامیا (Mesopotamia) و فلات ایران به صورت نظامی بود. اقتصادشان به گونه ای شگفت آور یکپارچه و متمرکز بود. براساس بقایای باستانی از کالاها و خاستگاهشان، تبادلات اقتصادی بین کوه نشینان و دشت نشینان در درجه دوم اهمیت باقی ماند.

هوریان ها که نامشان هم اکنون به وضوح در منطقه و لهجه ی «هورامی Hawraman/Awraman» کردستان شنیده می شود، به خاندان ها و طوایف زیادی تقسیم شدند که شهرها، ممالک پادشاهی و امپراطوری هایی را بوجود آوردند. این طوایف شامل گوتی Guti، کورتی Kurti، خادی Khadi، ماردMard، موشکوMushku، مانناManna، هاتتیHatti، میتتانیMittani، اورارتوUrartu و کاسیتیسKassitis بودند که همگی آنها هوریان بوده و باهمدیگر دوره ی هوریان را از تاریخ کردها بوجود آوردند.

در حدود 4000 سال قبل، اولین مهاجران از مردمی که به زبان هندی-اروپایی (Indo-European) صحبت می کردند، در تعداد محدود، وارد کردستان شده و ساکن گشتند. در حالیکه هوریان ها همچنان به صورت مردم عادی ماندند، این تازه واردان حکومت های پادشاهی میتتانیMittani، کاسیته Kassite و هیتتیته Hittite را تشکیل دادند. در حدود 3000 سال پیش این تعداد محدود از مردم هندی-اروپایی تبدیل به سیلی از مهاجران شد که در نهایت کردستان هوریان را به سرعت تبدیل به کردستان هندی-اروپایی کردند. میراث هوریانی نه تنها نخشکید بلکه علی رغم کسوف زبانی اش، بعنوان تنها عنصر خیلی مهم، از فرهنگ کردی تا امروز باقی مانده است. این میراث هوریانی زیر ساخت های تمامی جنبه های موجودیت کرد را از آیین بومی گرفته تا هنرشان، ساخت های اجتماعی، مقام زن و حتی جنگ های چریکی شان را تشکیل می دهد......

[behnam5555]

کردستان در گذر زمان

قسمت دوم

در حدود 3000 سال پیش این تعداد محدود از مردم هندی-اروپایی تبدیل به سیلی از مهاجران شد که در نهایت کردستان هوریان را به سرعت تبدیل به کردستان هندی-اروپایی کردند. میراث هوریانی نه تنها نخشکید بلکه علی رغم کسوف زبانی اش، بعنوان تنها عنصر خیلی مهم، از فرهنگ کردی تا امروز باقی مانده است. این میراث هوریانی زیر ساخت های تمامی جنبه های موجودیت کرد را از آیین بومی گرفته تا هنرشان، ساخت های اجتماعی، مقام زن و حتی جنگ های چریکی شان را تشکیل می دهد.

مادها Medes، سکاها Scythians و ساگارتاها Sagarthians تنها قیبله های شناخته شده از آریایی های هندی-اروپایی هستند که در کردستان ساکن شدند. در حدود 2600 سال پیش، مادها امپراطوریی را بوجود آوردند که شامل کردستان و مناطق وسیعی از اطراف می شد. بعد از مادها، اشراف های آریایی و مردمی که هندی-اروپایی می شدند سرکار آمدند.

در 300 سال قبل از میلاد مسیح، کردها مهاجرت های بزرگی انجام دادند که نهایتاً در بسیاری از مناطق همسایه مستقر شدند. نتیجه ی این مهاجرت ها، تشکیل حکومت های کرد بود ؛ از جمله سلسله ی زلانید Zelanid در آناتولی Anatolia. در شرق، حکومت های کرد؛ از جمله گوردیه نه Gordyene، کورتیا Cortea، میدیا Media، آدیابه نه Adiabene ، با اشکانیان Parthian هم پیمان شدند.

در حالیکه همه حکومت های بزرگ و مهم کرد در غرب بتدریج منقرض شدند و جای خود را به رومی ها دادند، در شرق حکومت های کرد تا قرن سوم بعد از میلاد و ظهور امپراطوری ساسانیان به حیات خود ادامه دادند. آخرین سلسله ی مهم کرد، کایوسید هاKayosids ، در سال 380 بعد از میلاد فروریخت. با این وجود حکومت پادشاهی کوچکتر کوتیار Kotyar تا قرن هفتم و آمدن اسلام اسقلال خود را حفظ کرد.

در این زمان شورش و انقلاب های زیادی تحت لوای دین در کردستان بوقوع پیوست که بیشتر آنها ناشی از ظلم و ستم حکومت مرکزی و برخی هم به علت بلاهای طبیعی بود. این قیام ها به عنوان حرکت هایی مخفیانه و زیرزمینی تا دوران اسلامی ادامه پیدا کرد که از آن جمله می توان به قیام های مزدکی Mazdakite و خرمی Khurramite اشاره کرد.

افول قدرت ساسانیان و بیزانس (روم شرقی) بوسیله خیلفه ی مسلمانان، به شاهزادگان کرد و کوتیارها Kotyar این اجازه را داد تا باردیگر ایالت های مستقل خود را بوجود آورند. شددادید Shaddadid های قفقاز و ارمنستان، راوادید Rawadid های آذربایجان، مارواندیس Marwandis آناتولی شرقی، حسن وحید ها Hasanwayhids ، فدهیل وحید ها Fadhilwayhids و آییارید ها Ayyarids در زاگرس مرکزی و شبانکارا Shabankara ها در استان فارس و کرمان، سلسله های باستانی کرد بوده اند.

در این میان، اییوبید]ایوبی[ها Ayyubids بعلت گسترده بودن قلمروشان بیشتر حائز اهمیت است. پایتختشان کایرو Cairo بود و بر مناطق وسیعی از جمله شرق لیبی eastern Libya، مصر Egypt، یمن Yemen، غرب عربستان western Arabia، سوریه Syria، فلسطین the Holy Lands، ارمنستان و کردستان حکمرانی می کرده اند. ایوبی ها در شکست و بیرون راندن صلیبیون از فلسطین بسیار نیرومند و موثر واقع شدند.

حدود قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی، کوچ نشین های ترک وارد منطقه شدند و بخش های وسیعی از خاورمیانه را تحت سلطه خود در آوردند. اکثر ایالت های مستقل کرد در مقابل حکومت ها و امپراطوری های ترک نتوانستند دوام بیاورند. با این حال شاهزادگان کرد استقلال قلمرو خود را تا قرن هفدهم میلادی حفظ کردند. هرگاه امپراطوری ها ضعیف و یا از هم پاشیده می شدند، این شاهزادگان مستقلاً بر قلمرو خود حکمرانی می کردند.

ظهور دو امپراطوری متخاصم عثمانی و صفویه و تقسیم شدن کردستان ما بین آنها شرایطی را همچون قبل به کردستان تحمیل کرد. در این دوران بود که استفاده از توپخانه و نابودی زمین های کردستان باب شد.

در خلال قرن شانزدهم و هیجدهم میلادی، مرتباً بخش های وسیعی از زمین های کردستان ویران شد و تعداد خیلی زیادی از کردها به مناطق بسیار دورافتاده از امپراطوری های صفویه و عثمانی تبعید شدند.

[behnam5555]

کردستان در گذر زمان

قسمت سوم

میزان این ویرانی ها و تبعید ها در کردستان بقدری زیاد بود که کردها برای آزاد سازی سرزمین شان از دست خارجیان خرابگر متحد شدند. مصیبت های فراوان تحمیلی از جانب اشغالگران سبب شد تا کردها در صدد احیا و پرورش فرهنگ و زبان کردی و ایجاد کردستان متحد برآیند. بدینسان، تاریخ نویس کرد، شرف الدین بتلیسی، اولین تاریخ پانکردیسم را به نام شرفنامه، در سال 1597 نگاشت و احمد خانی در سال 1695 حماسه ی ملی « مه م و زین » را به رشته تحریر درآورد که خواستار یک دولت کرد برای دفاع از حقوق مردمش بود. بدینگونه ناسیونالیسم کردی بوجود آمد.


در سال 1750 و برای آخرین بار، یک حکومت پادشاهی کرد به نام زندیه، همانند ایوبید ها تشکیل شد. زندیه پایتخت خود را بیرون از کردستان قرار داد و اصولاً در جهت اتحاد ملت کرد اقدامی صورت نداد. حدود سال 1867 آخرین قلمروهای شاهزاده نشین کرد که بر کردستان حکمرانی می کردند، توسط حکومت های عثمانی وایرانی از بین رفت. آنها مستقیماً توسط فرمانداران (والی) بر کل کردستان حکومت می کردند. این وضعیت پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراطوری عثمانی بدتر شد.


پیمان ورسای The Treaty of Sevres ، در تاریخ دهم ماه آگوست 1921، یک کشور مستقل کرد را در بخش های وسیع امپراطوری عثمانی در نظر گرفت. اما فرانسه و بریتانیا در نتیجه قیام های خونین کردها برای استقلال، کردستان واقع در امپراطوری عثمانی را مابین سه کشور ترکیه، عراق و سوریه تقسیم کردند. پیمان لوازان The Treaty of Lausanne، در تاریخ بیست و چهارم ماه ژوئن 1923، این تقسیم بندی را رسمیت داد. بقیه خاک کردستان هم زیر سلطه تهران باقی ماند. در دهه1920، یک استان خودمختار کرد به نام «کردستان قرمز Red Kurdistan» در آذربایجان شوروی تاسیس شد که در سال 1929 منحل گردید. در سال 1945، کردها در شهر مهاباد که جزو مناطق اشغالی شوروی ها در ایران بود، حکومت جمهوری کردستان را تاسیس کردند. بعد از گذشت یک سال و بیرون رفتن نیروهای شوروی، این جمهوری نوپا توسط نیروهای نظامی ایران فروریخت.


از دهه 1970، کردهای عراق در بخشی از خاک کردستان یک نوع حالت خودمختاری را بدست آورده اند. در پایان سال 1991، آنها یکی شدند ولی همچنان مستقل از عراق نیستند. با این حال، به علت اختلافات داخلی مابین فرماندهان کرد، در سال 1995 این حکومت کرد در هولیر Arbil در آستانه فروپاشی قرار گرفت.


کردهای ترکیه که اکثریت جمعیت کردها را تشکیل می دهند، از سال 1987 در مقابل هفتاد سال سرکوب و نابودسازی هویت و فرهنگ و زبان کردی توسط آنکارا، مبارزه ای آزادیخواهانه را آغاز کرده اند. گسترده بودن این قیام در سال 1995 ، ترکیه را به سوی یک جنگ داخلی سوق داد. اکنون جمعیت جوان کرد در ترکیه خواستار حقوق برابر و مساوی با ترک ها می باشد و در غیر این صورت، خواهان استقلال کامل است.


در قفقاز، جمهوری نوپای ارمنستان در خلال سال های 1992 تا 1994جامعه کردنشین را در منطقه ی « کردستان قرمز» قبلی را نابود کرده و پس از این پاکسازی نژادی آن را ضمیمه خاک خود کرد. کردستان قرمز پلی مابین خاک اصلی ارمنستان و ناگورنوکاراباخ Nagorno-Karabakh بود.

نویسنده: پروفسور مهرداد ایزدی
ترجمه از انگلیسی: محسن فروتن نسب