رباعیات خیام نیشابوری

[امیر عباس انصاری]

نويسنده: خیام نیشابوری
کتاب: رباعیات خیام

زان پيش که کوزه‌ها کنند از گل ما


برخيز و بيا بتا براي دل ما
حل کن به جمال خويشتن مشکل ما
يک کوزه شراب تا بهم نوش کنيم
زان پيش که کوزه‌ها کنند از گل ما


چون عهده نمی‌شود کسی فردا را
حالی خوش کن تو اين دل شيدا را
می نوش بماهتاب اي ماه که ماه
بسيار بتابد و نيابد ما را


قرآن که مهين کلام خوانند آن را
گه گاه نه بر دوام خوانند آن را
بر گرد پياله آيتی هست مقيم
کاندرهمه جا مدام خوانند آن را



گر می نخوری طعنه مزن مستانرا
بنياد مکن تو حيله و دستانرا
تو غره بدان مشو که می می نخوری
صد لقمه خوری که می غلام‌ست آنرا


هر چند که رنگ و بوي زيباست مرا
چون لاله رخ و چو سرو بالاست مرا
معلوم نشد که در طربخانه خاک
نقاش ازل بهر چه آراست مرا



مائيم و می و مطرب و اين کنج خراب
جان و دل و جام و جامه در رهن شراب
فارغ ز امید رحمت و بيم عذاب
آزاد ز خاک و باد و از آتش و آب



آن قصر که جمشيد در او جام گرفت
آهو بچه کرد و شير آرام گرفت
بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر
ديدی که چگونه گور بهرام گرفت



ابر آمد و باز بر سر سبزه گريست
بی باده ارغوان نمیبايد زيست
اين سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزه خاک ما تماشاگه کيست




اکنون که گل سعادتت پربار است
دست تو ز جام می چرا بيکار است
می‌خور که زمانه دشمنی غدار است
دريافتن روز چنين دشوار است




امروز ترا دسترس فردا نيست
و انديشه فردات بجز سودا نيست
ضايع مکن اين دم ار دلت شيدا
نيست کاين باقی عمر را بها پيدا نيست

[امیر عباس انصاری]

ورنيک نيامد اين صور عيب کراست

دارنده چو ترکيب طبايع آراست
از بهر چه او فکندش اندر کم و کاست
گر نيک آمد شکستن از بهر چه بود
ورنيک نيامد اين صور عيب کراست



در پرده اسرار کسی را ره نيست
زين تعبيه جان هيچکس آگه نيست
جز در دل خاک هيچ منزلگه نيست
می خور که چنين فسانه‌ها کوته نيست



در خواب بدم مرا خردمندي گفت
کز خواب کسی را گل شادي نشکفت
کاري چکني که با اجل باشد جفت
می خور که بزير خاک می بايد خفت



در دايره‌اي که آمد و رفتن ماست
او را نه بدايت نه نهايت پيداست
کس می نزند دمی در اين معني راست
کاين آمدن از کجا و رفتن بکجاست



در فصل بهار اگر بتي حور سرشت
يک ساغر می دهد مرا بر لب کشت
هرچند بنزد عامه اين باشد زشت
سگ به زمن ار برم دگر نام بهشت



درياب که از روح جدا خواهی رفت
در پرده اسرار فنا خواهی رفت
می نوش ندانی از کجا آمده‌اي
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت




ساقي گل و سبزه بس طربناک شده‌ست
درياب که هفته دگر خاک شده‌ست
می نوش و گلي بچين که تا درنگري
گل خاک شده‌ست و سبزه خاشاک شده‌ست



عمريست مرا تيره و کاريست نه راست
محنت همه افزوده و راحت کم و کاست
شکر ايزد را که آنچه اسباب بلاست
ما را ز کس دگر نمیبايد خواست



فصل گل و طرف جويبار و لب کشت
با يک دو سه اهل و لعبتي حور سرشت
پيش آر قدح که باده نوشان صبوح
آسوده ز مسجدند و فارغ ز کنشت



گر شاخ بقا ز بيخ بختت رست است
ور بر تن تو عمر لباسي چست است

[امیر عباس انصاری]

هر ذره که در خاک زمیني بوده است
پيش از من و تو تاج و نگيني بوده است
گرد از رخ نازنين به آزرم فشان
کانهم رخ خوب نازنيني بوده است

[امیر عباس انصاری]

هر سبزه که برکنار جوئي رسته است
گويي ز لب فرشته خويي رسته است

پا بر سر سبزه تا بخواري ننهي
کان سبزه ز خاک لاله رويي رسته است

[امیر عباس انصاری]

يک جرعه می ز ملک کاووس به است
از تخت قباد و ملکت طوس به است
هر ناله که رندي به سحرگاه زند
از طاعت زاهدان سالوس به است


چون عمر بسر رسد چه شيرين و چه تلخ
پيمانه که پر شود چه بغداد و چه بلخ
می نوش که بعد از من و تو ماه بسي
از سلخ به غره آيد از غره به سلخ



آنانکه محيط فضل و آداب شدند
در جمع کمال شمع اصحاب شدند
ره زين شب تاريک نبردند برون
گفتند فسانه‌اي و در خواب شدند



آن را که به صحراي علل تاخته‌اند
بي او همه کارها بپرداخته‌اند
امروز بهانه‌اي در انداخته‌اند
فردا همه آن بود که در ساخته‌اند



آنها که کهن شدند و اينها که نون
هر کس بمراد خويش يک تک بدوند
اين کهنه جهان بکس نماند باقی
رفتند و رويم ديگر آيند و روند



آنکس که زمین و چرخ و افلاک نهاد
بس داغ که او بر دل غمناک نهاد
بسيار لب چو لعل و زلفين چو مشک
در طبل زمین و حقه خاک نهاد



آرند يکي و ديگري بربايند
بر هيچ کسی راز همی نگشايند
ما را ز قضا جز اين قدر ننمايند
پيمانه عمر ما است می‌پيمايند



اجرام که ساکنان اين ايوانند
اسباب تردد خردمندانند
هان تاسر رشته خرد گم نکني
کانان که مدبرند سرگردانند

[امیر عباس انصاری]

بر من قلم قضا چو بي من رانند
پس نيک و بدش ز من چرا میدانند
دي بي من و امروز چو دي بي من و تو
فردا به چه حجتم به داور خوانند



تا چند اسير رنگ و بو خواهی شد
چند از پي هر زشت و نکو خواهی ش
د گر چشمه زمزمی و گر آب حيات
آخر به دل خاک فرو خواهی شد



تا راه قلندري نپويي نشود
رخساره بخون دل نشويي نشود
سودا چه پزي تا که چو دلسوختگان
آزاد به ترک خود نگويي نشود



تا زهره و مه در آسمان گشت پديد
بهتر ز می ناب کسی هيچ نديد
من در عجبم ز میفروشان کايشان
به زانکه فروشند چه خواهند خريد




چون روزي و عمر بيش و کم نتوان کرد
دل را به کم و بيش دژم نتوان کرد
کار من و تو چنانکه راي من و تست
از موم بدست خويش هم نتوان کرد




حيي که بقدرت سر و رو می‌سازد
همواره هم او کار عدو می‌سازد
گويند قرابه گر مسلمان نبود
او را تو چه گويي که کدو می‌سازد





در دهر چو آواز گل تازه دهند
فرماي بتا که می به اندازه دهند
از حور و قصور و ز بهشت و دوزخ
فارغ بنشين که آن هر آوازه دهند



در دهر هر آن که نيم ناني دارد
از بهر نشست آشياني دارد
نه خادم کس بود نه مخدوم کسی
گو شاد بزي که خوش جهاني دارد



دهقان قضا بسي چو ما کشت و درود
غم خوردن بيهوده نمیدارد سود
پر کن قدح می به کفم درنه زود
تا باز خورم که بودنيها همه بود



روزيست خوش و هوا نه گرم است و نه سرد
ابر از رخ گلزار همی شويد گرد

[ساقي]

من بنده عاصیــــم رضـائـــی تـــو کجــاست

تاریک دلم نـــــور و صفائـــی تـو کجاسـت

برمن بهشت ار بــطا عـــت بخشــــــــــــی

این مـــزد بود لطف و عطــــای تو کجاسـت



...

[ساقي]

‎28 اردیبهشت روز بزرگداشت ریاضی‌دان،
ستاره‌شناس و چکامه سرای به نام ایرانی، حکیم عمر خیام گرامی باد.


از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن
فردا که نیامـــده ست فریـــــاد مکن


بر، نامــده و گذشــــــــته بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر، باد مکن

[ساقي]

گر بر فلکم دست بُدی چون یزدان
Ah, love! could thou and I with Fate conspire
برداشتمی من این فلک را ز میان
To grasp this sorry Scheme of Things entire
از نو فلکی دگر چنان ساختمی
Would not we shatter it to bits-and then
کازاده به کام دل رسیدی آسان
Re-mould it nearer to the Heart's Desire

[ساقي]

این قافله ی عمر عجب می گذرد
دریاب دمی که با طرب می گذرد

ساقی غم فردای حریفان چه خوری؟
پیش آر پیاله را که شب می گذرد