مراتب صبر

[رزیتا]

مراتب صبر

به آخوند خراسانی گفتند که به این آقایی که پول دادی ارادتی به شما ندارد، فرمود: این پول که در جیب من است شرط انفاق آن، ارادت به من نیست، بلکه پول بیت‌المال است و این هم بنده خداست، حالا به ما فحش بدهد یا برای ما صلوات بفرستد!

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «الصبر ثلاثةٌ: صبرٌ عند المصیبة و صبرٌ علی الطاعة و صبرٌ عن المعصیة»1

و اما صبر و اقسام آن:



دسته اوّل، صبر بر سختیها و مصایب است؛ چنان‌که خدا در قرآن فرموده: «و لنبلونّکم بشیءٍ من الخوف و الجوع و نقصٍ من الاموال و الانفس و الثّمرات و بشّر الصّابرین؛ هر کسی در دنیا به نوعی مورد آزمایش و امتحان الهی قرار می‌گیرد و کسی را نمی‌توان یافت که گرفتار نشود، بنابراین صبر در مشکلات، مرحله اوّل صبر است».2

دسته دوم، صبر بر طاعت است؛ یعنی انسان در مقابل امتثال اوامر الهی صبور و بردبار باشد. حضرت امیر علیه السلام در این بخش خیلی صبر و تحمّل کرد، به این معنا که رفته پشت سر مخالفانش نماز خواند و گاهی هم در دستگاه آنها می‌نشست و شب و روز با اینها روبه‌رو می‌شد. امام حسن علیه السلام صلح کرد و این برایش چقدر سخت بود، شاید مرگ آسان‌تر و بهتر از این صبر بود، ولی ایشان موظّف به صبر بودند.
معروف است که به مرحوم آخوند خراسانی گفتند که به این آقا که پول دادید به شما ارادتی ندارد، فرمود: این پول که در جیب من است شرط انفاق آن، ارادت به من نیست، بلکه پول بیت‌المال است و این هم بنده خداست، حالا به ما فحش بدهد یا برای ما صلوات بفرستد!
صبر بر طاعت، گاهی به مراحلی می‌رسد که از صبر بر گرفتاری‌های دنیوی سخت‌تر است، امر به معروف و نهی از منکر گاهی به جایی می‌رسد که حرج به وجود می‌آورد و اجرایش شجاعت و جرئت می‌خواهد، صبر می‌خواهد.
منظور این است که گاهی انسان در مقام انجام وظیفه با مشکلاتی رو به رو می‌شود که صبر و تحمّل می‌خواهد. حالا یک واجبی مثل نماز خواندن که بالاخره خیلی مشکل نیست، ولی قیام عاشورا برای امام حسین علیه السلام یک امتحان الهی بوده که صبر عظیمی را می‌طلبید.

دسته سوم و بالاترین مرحله از صبر، صبر بر معصیت است که انسان در برابر حرام ایستادگی کند و بگوید چون حرام است من انجام نمی‌دهم. این حرام ممکن است مال باشد یا شهوات نفسانى، مقام و ریاست.
تا انسان خودش را امتحان نکند، خیال می‌کند که تهذیب (پاک) شده است، ولی وقتی که مرحله عمل می‌رسد، می‌بیند که نمی‌تواند تحمّل کند. بیشتر انسان‌ها در برابر فقر و گرفتاری طغیان نمی‌کنند، ولی وقتی خدا مقام، پول و صحّت بدن بدهد، آن وقت خیلی مهم و سخت است که خودش را سالم بدارد.
نقل است که روزی طلبه‌اى، دست مرحوم آقای بروجردی را بوسید، آن مرجع هم دست آن طلبه را بوسید. و نیز نقل است که طلبه‌ای آمد خدمت مرحوم آیت‌الله سیّد محمّد تقی خوانساری و گفت: آقا شما «ولا الضّالّین» را قرائت کنید! آن طلبه می‌خواست بداند که آیا آقا درست تلفظ می‌کند یا خیر!! آقا قرائت فرمودند، آن طلبه گفت: نشد. آقا دوباره تکرار کردند و تا سه مرتبه این عمل صورت گرفت! سرانجام آن طلبه گفت: حالا درست و صحیح شد!! آن مرجع عظیم‌الشأن فرمود: «خدا توفیقت بدهد»؛ مثلاً دعا کرد که موفّق باشید. نه اینکه بگوید تو بچّه طلبه هستى، چرا به من اعتراض می‌کنى، نه این‌طور نیست.

منظور این است که انسان در مقام انجام وظیفه، کارهایش نباید دل بخواهی باشد. واقعاً در بعضی از موقعیت‌ها صبر و تحمّل خیلی سخت است که باید لطف خدا دستمان را بگیرد و حفظ کند. «الهی لاتکلنی إلی نفسی طرفه عین ابداً».
قرآن فرموده است: «انّ النّفس لأمّارةٌ بالسّوء إلّا ما رحم ربّی»؛3 پناهنده شدن به خدا، یک تعارف نیست، بلکه انسان همیشه باید خودش را در پناه خدا قرار دهد.

آیت‌الله احمدی میانجی برگرفته از: افق حوزه‌، شماره218
تنظیم: گروه دین و اندیشه - عسگری




1. کافى، ج 2، ص 92.
2. سورة بقره (2)، آیة 155
3. سورة یوسف (12)، آیة 53.

[deltang]

در میان پیامبران الهی که هر یک ویژگی خاصی از فضایل اخلاقی را دارا بودند حضرت ایوب علیه‌السلام به عنوان پیامبر صبور شناخته می‌شود او الگوی صبر و استقامت در برابر مشکلات بود به همین دلیل حالات او در سوره «ص» موقعی که مسلمانان در مکه تحت فشار شدید قرار داشتند به عنوان یک سر‌مشق بزرگ نازل شد و به مسلمانان درس صبر و استقامت داد.

در آیه 44 سوره صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آمده است:

ما ایوب را شکیبا یافتیم، چه بنده خوبی بود که بسیار باز‌گشت کننده به سوی خدا بود.

حضرت ایوب به عنوان یک آزمون بزرگ گرفتار مصائب عظیمی شد تا درجه شکر ‌گزاری او آشکار گردد و به مقام قرب پروردگار نزدیکتر شود او که اموال، زراعت و گوسفندان فراوان و فرزندان برومند و لایق و متعدد داشت در یک آزمون بزرگ همه چیز خود را از دست داد و خود نیز به بیماری شدیدی مبتلا شد.

آن حضرت چنان بیمار گشت که از شدت درد به خود می‌پیچید و بدین‌سان اسیر و در بند بستر بیماری و درد گردید ولی هیچ یک از این امور، از شکر او نسبت به درگاه خداوند نکاست. زخم‌ زبانهای زیادی از دوست و دشمن شنید، مصیبتی که شاید بالا‌ترین مصائب بود گاهی راهبان بنی‌اسرائیل و عبادت‌کنندگان آنان به دیدنش می‌آمدند و به صراحت می‌گفتند: تو چه گناه عظیمی کرده‌ای که به این عذاب الیم گرفتار شده‌ای؟ ولی باز هم آن حضرت صبر را از کف نمی‌داد و چشمه‌ی زلال شکر و سپاس الهی را به کفران و نا‌شکری آلوده نمی‌ساخت تنها کاری که کرد این بود که بعد از مدتی طولانی به پیشگاه خداوند عرض کرد:

بارپروردگارا! شیطان مرا به رنج و عذاب افکند او انتظار گشایش را تنها از تو دارم.

هنگامی که تمام آزمایشات را پشت سر گذارد در‌های رحمت الهی به روی او گشوده شد و افزون‌تر از آنچه داشت نصیبش گشت.

[deltang]

آثار و پیامدهای صبر


طبیعت زندگی دنیا این است که با موانع و مشکلات و آفات همراه می‌باشد در مسیر انجام باید‌ها و نباید‌ها اغلب مشکلاتی است که اگر انسان از آنها نگذرد به مقصد نمی‌رسد.
در ضمن، همیشه آفات و مصائبی در کمین نعمتهاست که باعث از دست دادن آنها می‌شود مصایبی در اموال و عزیزان و دوستان و مواهب دیگر.

انسان بدون صبر و استقامت هم در جهات مثبت به جایی نمی‌رسد و هم در برابر عوامل منفی و قادر به ایستادگی نیست به همین دلیل کلید اصلی پیروزی‌ها صبر و شکیبایی است و از آنجا که دین مجموعه‌ای از باید و نباید‌هاست، اطاعات و ترک معاصی بدون صبر و استقامت بقا و دوامی ندارد زیرا طبق بیان گذشته صبر در برابر ایمان همانند سر نسبت به بدن است.

امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند:
صبر مساوی با پیروزی است.

افراد سست اراده و کم حوصله و کم استقامت بسیار زود از میدان حوادث می‌گریزند یا در برابر حجم مشکلات زانو می‌زنند نه دنیا را بدون صبر و استقامت می‌دهند و نه اخرت را.

در حالات علمای بزرگ مذهبی و دانشمندان علوم دیگر که به اختراعات و اکتشافات بزرگی نایل شدند چیزی که بیش از هر چیز دیگر می‌درخشد صبر و استقامت آنهاست.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
بسیار اتفاق افتاده که یک ساعت صبر و شکیبایی سبب شادی طولانی شده است و چه بسیار لذت کوتاهی در یک ساعت غم و اندوه طولانی به بار آورده است.

امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید:
هر کس صبر و شکیبایی کند به خاطر آن به مقام روزه‌داران شب‌زنده‌دار می‌رسد و درجه شهیدی را که در پیشاپیش پیغمبر اکرم با شمشیر به دفاع پرداخته و شربت شهادت نوشیده است را به دست می‌آورد.