جنگل ابن‌سینا

[مهدی]

تا حالا نام «جنگل دریایی» یا «جنگل ابن‌سینا»، به گوشتان خورده است؟جنگل دریایی به جنگل‌هایی گفته می‌شود که در نقاط استوایی و نیمه‌استوایی قرار دارند و به خاطر زمین مرطوب، جزر و مد و ویژگی آب این مناطق، اکوسیستم ویژه‌ای به وجود می‌آورند.

به این جنگل‌ها در دنیا «مانگرو» گفته می‌شود که نام علمی آن به افتخار تلاش‌های زندگی‌بخش ابوعلی‌سینا، «اَوِسینا» (معادل لاتین« ابن‌سینا») انتخاب شده است.

در ایران پوشش گیاهی جنگل‌های مانگرو را دو گونه درخت تشکیل داده‌اند: درختان حرا و چندل. این گیاهان که در خلیج‌فارس، به ویژه جزیره قشم و هرمزگان به وفور یافت می‌شوند، به کمک جزر و مد آب زندگی می‌کنند؛ یعنی وقتی آب دریا پایین می‌رود، ریشه‌های این درختان از آب بیرون می‌آیند و اکسیژن مورد نیازشان را از هوا می‌گیرند، بعد دوباره در زمان مد که آب دریا بالا می‌آید، به زیر آب می‌روند. این درختان در مقابل آب شور مقاوم هستند، اما برای زنده‌ماندن به جریان آب شیرین که از رودخانه‌ها وارد می‌شود، هم نیاز دارند.

بیشتر این گیاهان اواخر تیرماه و اواسط مرداد گل می‌دهند که به میوه‌ای شبیه بادام تبدیل می‌شود. این میوه‌ها پس از مدتی جوانه می‌زنند و به داخل آب می‌افتند و شروع به رشدونمو می‌کنند. چون جوانه‌ها قبل از افتادن، ابتدا روی خود درخت تشکیل می‌شوند، به آنها گیاهان زنده‌زا می‌گویند. این گیاهان نه به آب تعلق دارند، نه به خشکی و به همین دلیل به گیاهان دوزیست معروف‌اند. سازمان یونسکو جنگل‌های حرای جزیره قشم را در فهرست ذخایر زیستی جهان به ثبت رسانده است. این جنگل‌های عجیب محل مناسبی برای زندگی انواع پرندگان هستند.

سالانه بیش از صد گونه پرنده هنگام مهاجرت به این مناطق می‌آیند. انواع کاکایی‌ها، پرستوهای دریایی، فلامینگوهای سرخ‌پر و حواصیل‌‌های سفید و خاکستری از پرندگان مهاجری هستند که مهمان این جنگل‌های شگفت‌انگیز می‌شوند. از شیره درون آوندهای درخت حرا برای درمان بیماری خشکی پوست که در منطقه هرمزگان شایع است، استفاده می‌شود. همچنین چوب درخت چندل در صنعت لنج‌سازی کاربرد دارد.

منبع: همشهری آنلاین http://www.hamshahrionline.ir/news-112862.aspx

[Setare]

چکیده :
جنگل های دریایی جنگل هایی هستند که در سواحل مناطق استوایی و نیمه استوایی قرار دارند و اکوسیستمی جذاب را پدید می آورند. این جنگلها در جهان به نام عمومی «مانگرو» و به نام علمی «اوسینا مارینا»شناخته می شود و در ایران به «جنگلهای حرا» معروف است. مانگرو به اکوسیستمی اطلاق می شود که از زمین های مرطوب حد واسط مناطق جزر و مدی دریا همراه با مجموعه هایی از گیاهان بی نظیر و جانوران خاص که در مناطق ساحلی و کنار تالابی اکوسیستم تکثیر پیدا می کنند تشکیل شده است. از آنجا که جنگل حرا در جزیره قشم و سواحل جنوبی استان هرمزگان از وسیع ترین نمونه های آن در دنیاست از اهمیت خاصی برای ایرانیان و دانشمندان سایر ملتها برخوردار است.
در این مقاله در قسمت اول به معرفی اکوسیستم جنگل های دریازی و ویژگی های جنگلهای مانگرو در جهان و در قسمت دوم به معرفی خصوصیات جنگلهای حرا، نواحی پراکنش آنها و چگونگی رشد و تکثیر و سازگاری با شوری آب دریا و موارد استفاده و اهمیت و اثرات زیست محیطی این جنگلها پرداخته شده است.




مقدمه :
جنگل های دریایی چهره ای از سیمای طبیعی استوایی و نزدیک استوا هستند که از چند دهه گذشته مورد توجه مجامع زیست محیطی جهان قرار گرفته اند.
جنگل های دریایی که جنگلهای مانگرو ( Mangrove ) نامیده می شوند، اکوسیستم کاملا ویژه ای هستند که اجتماعات گیاهی و جانوری آنها در ارتباط با شرایط خاص شکل می گیرد. این اکوسیستم در زمره غنی ترین و حاصلخیزترین اکوسیستم های دنیا به حساب می آید، چرا که از اکسیژن مناسب که از رودخانه ها به آن وارد می شود و از مواد معدنی غنی که در دریاها به وفور یافت می شود برخوردارند. اما مسئله اصلی شوری بالای آب و خاک در این مناطق است که این اکوسیستم به طور اعجاب انگیزی با آن تطابق یافته است.


در سال های اخیر، با تخریب جهانی «جنگلهای استوایی» توجه فزاینده ای به «اکوسیستم درخت زارهای دریایی» که در معرض تهدید یا نابودی هستند صورت پذیرفت. بطوری که این اکوسیستم را بسیاری از متخصصین به عنوان زیست گاهی برای شمار مختلفی از گونه دهای آبزی و حیوانات وابسته به آن دانسته اند. بسیاری از این گونه ها ارزش تجاری دارند. همچنین این اکوسیستم را عامل تعیین کننده ای در پایداری سواحل در مقابل فرسایش امواج سهمگین دریایی می دانند و نقش بارز آن را در تامین چوب و علوفه انکار نمی کنند و نیز وجود آن را در سیستم کاهش انیدریک کربنیک کره زمین بی تاثیر نمی دانند.
مانگرو به اکوسیستمی اطلاق می شود که از زمین های مرطوب حدواسط مناطق جزر و مدی دریا همراه به مجموعه هایی از گیاهان بی نظیر و جانوران خاص که در مناطق ساحلی و کنار تالابی اکوسیستم تکثیر پیدا می کنند تشکیل شده است.


مجموعه درخت زارهای دریایی را در نوار باریکی از پناهگاههای ساحلی، بین کمترین و بیشترین حد از سطح آب دریا که با تغییرات جزر و مد سواحل مناطق گرم و حاره ای در میان «خورها» و « تالاب های ساحلی» و زوایای مناسب در مصب رودخانه ها رویش دارند می توان دید. این جنگل های «غرق آبی» با موقعیت ویژه خود به جنگل های جزر و مدی یا جنگل های باتلاقی نیز موسوم هستند که نام عمومی دیگر آن « جنگلهای مانگرو» است.
در گذشته محیط های جنگلی مانگرو به عنوان سرزمین های خشن و بی فایده در نظر می آمد و به شیوه های مختلف تخریب می شد به طوری که گسترۀ جهان به میزان 80 درصد از جنگل های دریازی به دلیل راه سازی، دفن غیر بهداشتی ضایعات یا استفاده بیش از حد از سرشاخه های درختان و قطع یکپارچه آن برای استخراج هیزم و تهیه ذغال و ایجاد سیستم های کشت آبی تخریب شد و رو به نابودی نهاد.


به کمک استقرار یک سیستم مدیریت زیست محیطی موثر می توان شرایط متنوع طبیعی این اکوسیستم جذاب را با ملحوظ داشتن شرایط حفاظتی به استنادارزش های ژنتیکی بسیارش سامان داده و از آن حفاظت نمود. برای اطمینان از چگونگی حفاظت، شناخت ارزش های این سیستم در مقیاس جهانی و محلی امری مهم است. این شناخت برای طیف وسیعی از مناطق ساحلی که از ذخایر طبیعی ویژه ای برخوردارند صادق است. به هر حال در این نگرش می بایست علایق مردم محلی به حساب آید تا با برنامه ریزی کاشت گونه های جنگلی و سیستم مناسب بهره برداری در هم آمیخته شود. به علاوه، ترویج بیشتر پژوهش های پایه در ارتباط با این اکوسیستم ضروری است زیرا مسئولیت حفظ میراث های طبیعی بر دوش نسل کونی است تا سهمی برای نسل آینده باقی بماند.




ویژگی های جنگل های مانگرو :
وجه تسمیه: مانگرو واژه ای از هند غربی و مشتق شده از لغت پرتغالی Mango به معنای انبه و لغت انگلیسی Rove به معنای بیشه است که به درختان و درختچه هایی اطلاق می شود که در سواحل دریاها و اقیانوسها قرار دارند و در آبهای مناطق استوایی و نیمه استوایی اجتماعاتی را شامل می شوند که پراکندگی آنها محدود به مناطق جزر و مدی می شود.


ویژگی های گیاهی:مانگروها از هالوفیتهای نهاندانه باتلاقی 2 هستند. شامل گیاهانی تک لپه و دولپه اند واز نظر طبقه بندی دارای شباهت یکسان نیستند. مانگروها شامل 8 تیره و 12 جنس و حدودا 80 گونه مختلف اند و پراکندگی آنها محدود به جنوب شرقی اسیاست (حدود 65 گونه).





عوامل موثر در پراکنش مانگروها :

عواملی از قبیل شرایط آب و هوایی و جزر و مد و بافت و ساختمان خاک و شوری آب فاکتورهایی هستند که رویشگاه و پراکنش مانگروها را محدود و مشخص می سازند.
درجه حرارت: این گیاهان محدود به نواحی گرم که میانگین درجه حرارت هوا از 19 درجه سانتیگراد بیسشتر است هستند. مناطقی که میانگین حرارت ماهانه آنها کمتر از 19 درجه سانتیگراد باشد در خارج از محدوده اکولوژیکی قرار می گیرند. این گیاهان تحمل نوسانات زیاد حرارت تا (10 درجه) را حتی در رویشگاههای طبیعی خود ندارندو در این شرایط رشد و توسعه آنها رضایت بخش نیست. به طور کلی در مکانی که مانگرو می روید آب همیشه گرم است.
موجهای شدید کرانه و فعالیتهای جزر و مدی: چون مانگرو به مکانهای آرام مثل خورها و دلتاها نیاز دارد، موجهای شدید باعث محدود شدن توسعه مانگروها می شوند. امواج شدید نهالها را از بین می برند و رسوبات نرم را فرسوده می کنند. به علت فرآیندهایی که در خاک و بستر رویشگاه رخ می دهد بهترین پراکنش مانگروها را مربوط به مناطقی با بالاترین مد و پایین ترین جزر دانسته اند.
رسوبات دانه ریز: نهالهای این گیاهان در خاکهایی که دارای بافت نرم شامل سیلت، رس و مواد آلی باشد به خوبی رشد می کند و خاکهای آتشفشانی محل رویش مانگرو را حاصلخیز می سازد ( اگرچه رسوبات کوارتزی و گرانیتی خاکهای فقیری هستند) به هرحال اجتماع گیاهان مانگرو سبب تشکیل خاکهایی با عناصر بسیار ظریف و ریز با بافت سنگین می شود که با مواد الی و ترکیبات بسیار غنی سولفوره همراه است.

منشا ترکیبات سولفوره را می توان نتایج فرایندهای زیر دانست :
الف) احیای کربنات کلسیم آب در یا در مجاورت ماده آلی
ب) تحت تاثیر تثبیت انتخابی این سولفات در ریشه گیاهان و احیای آن در بافت گیاه در اثر متابولیسم درختان
به نظر می رسد مادامی که خاکها در مرحله هوازی قرار دارند سولفوره و یقینا شور هستند چه این خاکها در محل لب شور خلیج های دهانه با کولابهای ساحلی تشکیل می شوند. وقتی این خاکها به مرحله هوازی می رسند سولفوره ها اکسیده می شود و سولفاتهای اسیدی مختلف که بیشتر از جنس آهن و همچنین آلومینیم و منگنز هستند ایجاد می کنند و قسمتی از شوری آن هم در خاک باقی می ماند.
منبع

[Setare]

ریشه های هوایی جنگل های مانگرو که قدرت تنظیم اسمزی دارند

جوانه های اوسینا مارینا

[Setare]

به گزارش فارس، ميوه‌‌هاي جنگل‌هاي حرا به اندازه يک بادام است که مانند کلم کوچک داراي 3 برگ ترد و شيرين به دور هم پيچيده شده است.
اين ميوه‌ها قابل خوردن هستند اما مردم جزيره قشم به علت ذائقه غذايي‌شان هيچ استفاده‌اي از آن‌ها نمي‌کنند و گاهي ديده مي‌شود که به عنوان علوفه براي دام از آن‌ها استفاده مي‌کنند.
در سال‌هاي گذشته سازمان منطقه آزاد قشم در راستاي توسعه و احيايي جنگل‌هاي حرا، هر ساله بيش از 600 هزار دانه اين درختان را جمع آوري مي‌کرد و در نهالستان توليد نهال دانه‌ها را مي کاشت و سپس به سواحل مستعد جزيره منتقل مي‌کرد.
پرونده جنگل‌هاي حرا به عنوان ميراث جهاني پيشنهادي ايران، سال آينده در کميته ميراث جهاني نيز مطرح خواهد شد.
جنگل‌هاي حرا بر روى خاک‌هاى لجنى ناشى از رسوب خاک‌هاى حاصل از فرسايش سواحل رشد مي‌کنند و دائماً در معرض جزر و مد آب قرار دارند. به طورى که در زمان جزر، درختان و بستر لجنى آن‌ها از آب بيرون آمده و به صورت جزايرى پراکنده نمايان مى‌شوند و در زمان مد، ‌تمامى جنگل حرا به زير آب رفته و ناپديد مى‌شود. اصولاً درخت حرا در نقاطى مى‌رويد که در مواقع مد دريا به زير آب بروند. درختان حرا آب شور دريا را شيرين کرده و از آن تغذيه مى‌کنند.
http://www.iren.ir