چوب، عاملی ارزشمند برای ساخت سازهای موسیقی

[SHeRvin]

از کجا باید آغاز کرد و چگونه باید درباره این ماده طبیعی خاص، سخن به میان آورد، به نظر می رسد که تا کنون نگاهی غیر منصفانه به جریان حیاتی این منبع پر ارزش انرژی داشته ایم، حال از هر لحاظ و با هر علت. اما در حقیقت نباید اینگونه باشد،اگر به نقطه شروع حادثه باز گردیم و مسائل را آن گونه که در حقیقت رخ می دهد ببینیم متوجه می شویم که داستانی سخت در پیش است و تقریبا بخش وسیعی از صنعت بهره وری و استفاده بهینه منابع چوبی دچار نقصان و بی نظمی است.

جنگل به عنوان منبع استحصال چوب تنها مکانی است که نیازهای مصرف کنندگان این ماده مهم را تامین می کند و بسیار ساده است تا درختی بر زمین استوار است و در سلامت کامل بیو لوژیکی به سر می برد مشکلی وجود ندارد، اما بعد از برش و تقسیم بندی و شرایط نگه داری در مسیرهای طرح استحصال و حتی تلمبار قطعات چوب در مکانی غیر استاندارد و در شرایط نا مناسب جوی، آسیبهای فراوان بر اثر سایر عوامل میزبان در محیط ایجاد می گردد که می تواند این وضعیت به شکلی بهتر و علمی تر کنترل و هدایت شود.

عموما مجموعه بهره برداری از درختان جنگلی تابع شرایط و اصول تعیین شده ای است که در کنترل سازمانهای زیربط می باشد، برخی از این موارد:
قطع درختانی است که بر اثر آسیبهای طبیعی شکسته و یا مصدوم شده اند، در نوعی دیگر درختانی که در معرض حمله باکتری ها، قارچها، کپکها و جانوران موزی همچون موریانه ها و کرمهای چوب قرار گرفته اند، دسته ای دیگر تراکم درختان تنومند در موقعیتی محدود و کوچک است که شرایط زیستی را برای سایر درختان هم جوار دشوار می سازد ویا عواملی همچون فرسایش خاک، ریزش و رانش زمین از این قبیل می باشند.

حال می توانیم بدون در نظر گرفتن اطلاعات قبلی به این موضوع پرداخته و چوب مورد نظرمان را کارشناسی کنیم،ولی باید دانست که هر کدام از این موارد کیفیتهای منحصر به خود را خواهد داشت و اینکه تا چه مقدار شانس دستیابی به بخشی از چوبهایی که از سلامت بالاتری برخورداراند، نصیب ما می شود!

البته تا بدین جا هنوز وارد مراحل بعدی نشده ایم زیرا که بعد از برش شاید روزها و هفته ها این درخت تنومند در میان جنگل باقی بماند و تا مرحله بعدی که نقل و انتقال درخت به ایستگاه می باشد، کار به تعویق افتاده و در نتیجه این بدنه محتوی املاح طبیعی در جنگل دچار فرسایش شود.

حال اگر این اتفاق رخ ندهد در مرحله بعد که تنه درختان بوسیله اره های برقی قطعه قطعه شده و به صورت الوار در می آیند به علت نوع چیدمان و اتصال آنها با یکدیگر و نگه داری زیر باران و برف در شرایط شرجی و دم دار جنگل،آلودگی، فساد، پوسیدگی و فرایند چوب پنبه ای شدن الوارها بروز کرده و همچنین به علت تعویق در خروج این چوبها از جنگل بنا به شرایط محیطی و منطقه ای متاسفانه این ماده با ارزش مسیر نابودی را طی خواهد کرد.(در اکثر مواقع خروج چوب از ایستگاه های طرح جنگلبانی به علت طولانی بودن راه جنگلی و مشکلات راه ها و ناهمواری های ناشی از جریان خاکبرداری و راهسازی با نقصان مواجه است)

بعد از تقسیم بندی و انتقال چوبها به شهرهای بزرگ و بازارهای فروش و عرضه چوب، به اقتضای مساحت و محیط فروشگاه مجددا این چوبها به روی هم تلمبار شده و در مکانی بسته با توجه به نوع آب و هوای آن شهرکه مرطوب باشد و یا گرم و خشک،قسمت بعدی تغییرات آغاز شده که معمولا با شدت و سرعت بیشتری در جریان است.

تصور کنید که چوبی را از فضای مرطوب و نمناک جنگل به شهری خشک در کشور انتقال دهیم، به وضوح تغییرات جالبی را در آن مشاهده می کنیم که ترکها، تابیدگی ها و... از جمله آن است.

به راستی روزگار ساز و سازگری با استفاده از این چوبها به کجا خواهد رفت؟

[SHeRvin]

در این میان هنرمندان، صنعتگران و سایر اقشار متقاضی این ماده اولیه، دچار مشکلات عدیده ای هستند.به طور مثال هنرمندان و سازندگان ادوات موسیقی که مشخصا در گروه تولید کنندگان سازهای چوبی هستند، نابسامانی واتلاف این ماده مورد نیاز را بیشتر لمس کرده و متاسفانه در بعضی از مواقع راهی به جز استفاده از همین کیفیت نا مطلوب برایشان فراهم نمی شود،البته تعجب آور است که گاهی همین چوب نامناسب نیز یافت نمی شود.

همچنین باید توجه داشت،در سایر بخشهای صنعت که با موادی به نام چوب کار می کنند و بخش عمده ای از ساختار تولید آنها را در بر می گیرد، استفاده از چوبهایی که دارای سستی، باختگی، کرم خوردگی و... می باشد، کاربرد نداشته و اگر مورد استفاده قرار بگیرد قطعا محصول را با مشکلات عجیبی مواجه خواهد کرد.

در اینجا برای جهت دار شدن بحث به عنوان مثال به نوعی مشخص از چوبها اشاره می کنیم تا بتوانیم تشریح بهتری را پیرامون موضوع ارائه دهیم. چوب درخت افرا به عنوان بهترین نوع چوب مصرفی در ساختمان سازهای گروه خانواده ویولن ( ویلن، ویلن آلتو، سلو، کنتر باس) از اهمیت ویژه ای برخوردار است به طوری که سه قسمت اصلی این بدنه را همچون صفحه زیر، کلافها،و دسته ساز را شامل میشود و اگر ما بدنه خام و اولیه ساز را ملاک قرار دهیم،بیش از 60% مواد مصرفی چوبی را به خود اختصاص می دهد که این مقداری است قابل توجه.

هر چند این نوع چوب در ساختار سازهایی دیگر نیز حضوری چشمگیر دارد از جمله می توان به سازهای باروک، انواع لوت ها، گیتارها و در سازهای شرقی به عنوان نمونه ای از چوب مصرفی در کنار چوبهایی همچون توت و گردو، برای عود، بربط، سه تار و سنتوربکار برده شود.

در هنر ساز گری استفاده از مواد در موقعیتهای تعریف شده باید مبتنی بر اصول و استانداردهای علمی و عملی باشد زیرا که سازنده ساز به میزان اثری که احیا میکند نیازمند به ویژگیهای لازم در مواد تشکیل دهنده محصول بوده و به اعتبار سلامت و صحت اجزاء سازنده است که میتواند محصولی ماندگار و اثر گذار خلق نماید، حال در این راستا به تناسب بهره برداری، مقدار و جایگاه اجرایی سایر مواد، اهمیت موضوع شکل می گیرد.

در نتیجه روند رو به رشد ساخت یک ساز استاندارد،به طور مثال یک ویلون خوب، در گرو چگونگی تمامی مواد مصرفی به همراه دانش کاربری صحیح و علمی آن می باشد.حال خود قضاوت کنید چگونه میتوان در مراحل نخستین تولید یک ساز که چوب نقش بنیادین را ایفا می کند از چنین کیفیتی، سازی مطلوب تولید نمود؟

متاسفانه شاهد این موضوع هستیم که گروهی از سازندگان ساز به علت عدم بضاعت مالی مناسب و یا هر عامل دیگری،به جای تهیه چوب مرغوب از منابع تایید شده در سایر نقاط جهان، روی به سمت فروشندگان کلی چوب آورده و در انبارها و مراکز توزیع آنها در صدد برآورد این نیاز طبیعی هستند. بسیاری از این چوبها در ظاهر و شکل اولیه خود بسیار تمیز و سالم به نظر میرسند اما بعد از برش دادن و تبدیل آن به قطعات مورد نیاز می بینیم که از درون تغییر رنگ داده و خطوط پوسیدگی در آن ظاهر می گردد.این الوارها در بخش درونی خود به علت ابعاد قطور و ضخیم، نتوانسته اند آب درونی خود را دفع نمایند،بنابراین دچار فساد و تباهی می شوند.

از این رو ساختار چوب دچار دگرگونی و تغییرات تحمیلی مخرب می گردد و چگالی و ایستایی نسبی آن با نوسانات نا مطلوب و ناهماهنگ مواجه می گردد به همین علت برای کاربری در هنر ساز سازی که توام با محاسبه حداقل ها و حد اکثرهاست،کیفیت لازم را نداشته و مساله ساز می شود.

البته ذکر این موضوع لازم است که بدانیم کشور ایران یکی از مهمترین منابع درخت افرا و حتی سایر چوبهای مصرفی در دنیاست که میتوان با برنامه ریزی اصولی از پایمال شدن این ماده ارزشمند جلوگیری نمود تا بدین طریق توسعه کیفیات را در محصولات وابسته افزایش داده و همچنین از خروج ارز نیز کاسته شود.

در صورت امکان اگر شرایط مناسب به لحاظ تهیه، کیفیت و قیمت از منابع داخلی میسر باشد هرگز یک سازنده ساز برای آماده سازی شرایط اولیه اش به بازارهای خارجی مراجعه نکرده مگر به جهت تنوع و یا کیفیت برتر.

به هر تر تیب سازگر موفق کسی است که برای ایجاد محصولی مناسب به تمامی این جوانب پرداخته و در صدد حفظ و ترقی هنر خود باشد واین میسر نمی شود مگر به برقراری و فراهم کردن سازو کاری حقیقی، اصولی و واقعی.