آل مسافر

[رزیتا]

آل مسافر



(سالاریان / بنی سالار)
«370 330 ﻫ / 980 941 م»

اندک زمانی پس از فرو پاشی خاندان بنی ساج در آذربایجان ، این ولایت میدان پیکار، جنگ و ستیز شد، که از میان پیکارگران، مرزبان بن محمد از آل مسافر (= سالاریان / سالار ) حدود سال 330 ﻫ / 941 م (، آذربایجان را از دست خارجی ، به در آورد و بدین ترتیب در طی چهار سال ، این منطقه از دست حاکم خارجی آزاد به دست فرمانروایی که به فرقه اسماعیلیه گرایش داشت افتاد.

مرزبان با رفع فتنه‏های محلی، به تدریج بر ارمنستان و دبیل نیز دست یافت ( حدود 333 ﻫ / 944 م ) و اران و دربند را هم خود ساخت . از جمله حوادث مهم این دوران، هجوم دریایی انبوه و قابل ملاحظه‏یی از دزدان دریایی طوایف روس بود که خسارتهای فراوانی بر این منطقه وارد آوردند که علی‏رغم نبرد قهرمانانه مردم و سپاهیان مرزبان، تنها شیوع بیماری واگیردار، آنان را مجبور به ترک منطقه ساخت ( حدود 334 ﻫ / 945 م ) در پایان فرمانروایی مرزبان مطابق روایت ابن حوقل ، به غیر از شاهزادگان ارمنی و گرجی، حکام شروان ، شکی ، اران، انجاز و جبال قفقاز که نیز نسبت به وی اظهار طاعت و فرمانبرداری می‏کردند و باج و خراج سالیانه می‏پرداختند.

بعد از مرزبان، با وقوع و استمرار اختلافات خانوادگی، قدرت این خاندان به تدریج رو به ضعف نهاد که حکام بعدی نیز بیش از آن که اهل سیاست و دولت باشند، اهل خوشگذرانی و حرمسرا بودند، تا آن که حکام محلی بر واپسین فرمانروای سالاریان؛ ابراهیم بن مرزبان شوریدند ابوالهیجاء حاکم روادی ولایت اهر، وی را اسیر و سپس در سال( 370 ﻫ / 980 م) به قتل رساند و بدین ترتیب به قدرت خاندان آل مسافر در آذربایجان خاتمه داده شد. پسر ابراهیم بن مرزبان به نام ابوالهیجاء ابراهیم هم که از جانب پدر در دبیل حکمرانی داشت به پادشاهان نصرانی ارمنستان پناه برد که مدت زمانی بعد نیز به دست غلامان خویش به قتل رسید. با غلبه کردان روادی، قدرت سالاریان دیلمی در آذربایجان پایان یافت و از اختلاف هم برای اعاده ملک از دست رفته اقدامی بروز نکرد.

با آن که تا مدتها بعد نام برخی از اخلاف بنی سلار (= بنی سالار) در دستگاه خلافت یا در ضمن اتباع آل بویه ادامه پیدا کرد ولی در آذربایجان دیگر قدرت آنها تجدید نشد، اما در طارم و رودبار که جد آنها ؛ محمد بن مسافر از آنجا به قدرت رسید ( حدود 307 ﻫ / 919 م ) و ثروت و شوکت او در آن ایام، ابودلف خزرجی معروف را هم به تحسین وا داشته بود، ظاهرا" برای مدتی کوتاه در آن منطقه قدرت آنها همچنان دوام داشت. چنان که نزدیک نیم قرن بعد از انقراض سالاریان آذربایجان، نام جستان بن ابراهیم در سفرنامه ناصر خسرو از غلبه آنها در این نواحی حکایت دارد. از اشارت مولف نزهه القلوب هم چنین برمی‏آید که تا حدود همین سالها (حدود 411 ﻫ / 1020 م ) باید این حوالی در تصرف اولاد محمد بن مسافر بوده باشد هر چند که بعدها فخرالدوله دیلمی، بهانه‏یی برای الحاق اقطاع آل مسافر به قلمرو خویش به دست آورد ( 379 ﻫ / 989 م ) بعد از فخرالدوله یک امیر دیگر از این خاندان با نام ابراهیم تانی پسر مرزبان ثانی همچنان در طارم حکمرانی داشت و با آن که غزنویان نیز در فتح ری ، قلمرو سالار طارم را ملک خویش کردند ( 421 ﻫ / 1030 م ) باز در عهد سلاجقه تا وقتی اسماعیلیه در الموت صاحب قدرت بودند، هنوز از قدرت سالاریان اهل مسافر در حدود طارم چیزی باقی مانده بود.