شیوه ها و آوازها
موسيقي کردي داراي شيوه ها و آوازهاي مختلف است که در زير به آنها اشاره مي کنيم.
بيت
بيت ، يکي از مهم ترين مقام هاي کلاسيک کردي که در جنگ ها ، جوانمردي ها و حماسه ها به کار برده مي شود و در ستايش خالق يکتا و پيامبر گفته شده که نام ديگر آن در موسيقي کردي " بالوره " مي باشد. بالوره گويان ، بي پرده و بي واهمه آوازشان را از هر قسم که باشد سر مي دهند زيرا مي دانند که کسي از آنان دلتنگ نمي شود.
بيت خواني مبتني بر نغمه هاي کاملا ساده و بدون رعايت وزن و قافيه است.
اين آواز کردي بيشتر در مناطق مهاباد ، مکريان و بوکان نواخته مي شود.
سوز و مقام سوز و مقام يکي ديگر از انواع شيوه هاي موسيقي کردي مي باشد .
مهم ترين ويژگي اين آواز کردي توجه به سوز درون ، شکايت و زاري و چون با قدرت تمام صورت مي گيرد به آن سوز و مقام مي گويند ، اين آواز در اکثر مناطق کردستان وجود دارد.
سياه چمانه
سياه چمانه يکي ديگر از مهم ترين آوازهاي کردي مي باشد .
اين آواز به شکل هجايي و دو مصراعي به سبک و سياق ايرانيان کهن سروده مي شود و به علت همزيستي با مسايل عرفاني رنگ و بوي جديدي هم به خود گرفته و در پاره اي مواقع به آن مقام شيخانه يا صوفيانه هم مي گويند.
شمس قيس رازي در کتاب المعجم في معايير اشعار عجم به سياه چمانه اشاره مي کند و مي گويد که اين آواز مختص منطقه هورامان کردستان است .
در مورد وجه تسميه سياه چمانه نظرهاي گوناگوني وجود دارد .
اما براساس يک نظريه معروف واژه سياه به معناي رنگ سياه و چمان که همان جمان بوده از کلمه کردي جامه گرفته و به نام جامه سياه درآمده و منظور کسي بوده که در موقع خواندن اين آواز جامه مشکي مي پوشيده است.
اين موسيقي بيشتر در مناطق اورامان ، پاوه ، نودشه ، نوسود ، مريوان و غرب سنندج نواخته مي شود.
هوره
هوره از ديگر شيوه هاي موسيقي کردي است .
اين آواز يک مقام بسيار زيباست که سوگ ، ماتم ، غريبي و عزاداري را به شيوه هاي مليح و متين به گوش شنونده مي رساند.
اعتقاد موسيقيدانان اين است که هوره همان ستايش اهورامزدا بوده و کردها که پيروان آيين زرتشت بوده اند ، با اهورامزدا شروع به خواندن مي کنند.
اين آواز در کرمانشاه ، ايلام ، لرستان ، سرپل زهاب ، اسلام آباد ، کرند غرب ، گيلان غرب ، هرسين ، ماهيدشت و سنقروکليايي نواخته مي شود.
حيران
يکي ديگر از آوازهاي کردي حيران مي باشد که از دل بيت سر در آورده و اغلب از متني عاشقانه و پرسوز و گداز با توسل جستن به خالق يکتا ، ائمه و پيامبران برخوردار است.
اين آواز بيشتر در مناطق مکريان و مهاباد وجود دارد.
لاووک
لاووک يا لاوژه از ديگر آوازهاي کردي مي باشد که از ترانه هاي کلاسيک کردي سرچشمه گرفته و در ميان کردهاي خراسان به مقام هاي ( لو و هي له لو شوان) خوانده مي شود.
اين مقام مخصوص زنان و وجه تمايز" لاووک " با "حيران" در نوع زبان شعري به کار رفته در آن مي باشد.
لاووک به طور کلي به گويش زبان کردي سوراني اجرا مي شود.
اين آواز در تمام مناطقي که به زبان کردي کرمانجي صحبت مي کنند وجود دارد.
گوراني باشکوه ترين و بزرگ ترين شيوه موسيقي کردي مي باشد .
اين آواز عظيم ترين دسته نغمات در موسيقي کردي را دارد و کهن ترين بخش ادبيات موسيقي کردي را شامل مي شود.
در زبان عامه به تمام شيوه ها و آوازهاي موسيقي کردي گوراني نيز گفته مي شود.
چمري
چمري نيز از آوازهاي موسيقي کردي است که به پاس تجليل از وجود باارزش از دست رفته اي اجرا مي شود.
اين آواز به معناي شيون ، عزا و نهال قامت خم شده است .
چمري همانند نوحه خواني در فارسي و در مناطق مختلف ايلام ، لرستان و کرمانشاه طرفداران زيادي دارد.
اما موسيقي کردي وسيع تر از اين است که بتوان آن را در قالب آوازها يا شيوه هاي محدود و مشخصي گنجاند.
موسيقي کردي بازتاب غناي روحي و معنوي مردم و در عين حال تريبوني براي تفسير مسايل عميق جامعه مي باشد. نغمه هايي از قبيل مقام هاي الله ويسي ، کوچه باغي ، صمد عسکري و ترانه هاي ملوديکي نيز در موسيقي کردي وجود دارند که بر اشعار هجايي و گاه عروضي استوار هستند .
اگر چه مقام ها و آوازهاي کردي ، جزيي از موسيقي قديمي ايران است ، ولي منظور اين نيست که تمام مقام ها و آوازهاي کردي ، بدون کم و کاست ، در چارچوب دستگاه هاي سنتي ايران قرار مي گيرند.
بعضي از آوازها و مقام هاي کردي مانند سياه چمانه و هوره در موسيقي کردي وجود دارند که در داخل دستگاه هاي موسيقي ايراني جاي نمي گيرند و يک دستگاه خاص را مي طلبند.
علت مصونيت اين آوازها از موسيقي ايراني اين است که ; اين مقام ها و آوازها بازمانده موسيقي غني گاتاي آيين زرتشت و هجاي اين شعر نيز در رديف هاي عروضي جاي نمي گيرد و جغرافياي سخت و آغوش گرم هورامان مانند سپري از اين آوازها دفاع کرده است.
موسيقي کردي از ديرباز داراي ويژگي ، غنا ، ريشه و اصالت بوده و به صورت سينه به سينه نقل شده است .
يکي از موسيقيدانان کردستان در مورد وضعيت موسيقي کردي چنين مي گويد:
موسيقي کردي به علت تنوع از غني پرباري برخوردار است و اين غني بودن موسيقي ، ماهيت ، اصالت و ريشه دار بودن آن را نشان مي دهد.
افســـــــانه پلنـگ
12-24-2009
موسيقي و داستانهاي كردي....
حالت ترکیبی
