اصطلاحات زبان فارسی : حرف "د"

[دانه کولانه]

اصطلاحات زبان فارسی : حرف "د"
منبع http://aryaadib.blogfa.com/cat-15.aspx

تدوین : آریا ادیب

زبان عامیانه، اصطلاحاتو ضرب المثل هایفارسی

( دنباله )

نگا. = نگاه کنید به

د

بخش نخست

د ِ ؟ واقعن ؟، راستی ؟

د ِ پس، آخر ( د ِ بخور )

د ِ حرفی برای بیان مداومت ( سر طناب را گرفت و د ِ بکش )

د ِ زود باش ! ( د ِ بیا !، د ِ بشین ! )

دادار دودور عِرض و ناموس زن، آلت تناسلی مرد، هارت و پورت

داداش برادر، لفظی برای ابراز صمیمیت

داداشی برادر در زبان کودکان

دادستان ستاننده ی داد، مدعی العموم

دادستانی دادخواهی، کار دادستان

داد سحن دادن سخن رانی کردن، پر حرفی کردن، حق مطلب را ادا کردن

داد کشیدن عصبانیت و خشم نشان دادن

داد و بی داد جار و جنجال، هیاهو

داد و قال داد و فریاد، قیل و قال

داد و هوار داد و فریاد

دار داربست قالی، چوبه ی اعدام

دارا ثروتمند

داراشکنه سمی قوی از گروه کلرور جیوه

دارایی ثروت، وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود

داربست چوبی چند که معماران روی آن ایستاده و کار می کنند، چوب بست، داربند

دار زدن اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

دار کشیدن نگا. دار زدن

دار و دسته پیروان و اطرافیان

دار و دسته راه انداختن برانگیختن یاران و طرفداران، ترتیب دادن گروه هواداران

دار و دیزی لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

دار و ندار کل دارایی، تمام هستی

داریه حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

داریه زدن نواختن داریه، دایره زدن

داریه زنگی دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

داریه نم کن کسی که پوست داریه را نم می زند تا نیکو بنوازد، چاپلوس

داش لوطی، مشدی

داشتن مشغول بودن (داشت نامه می نوشت)

داشم اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

داش مشدی لوطی محل، آن که غرور جوانی دارد

داغ مصیبت، اندوه، سخت گرم، سوران

داغان از هم پاشیده، پریشان

داغان شدن از هم پاشیدن، متفرق شدن

داغان کردن از هم پاشاندن، متفرق کردن

داغ باطل خوردن از کار افتادن، از رونق و رواج افتادن

داغ باطل زدن از کار انداختن، از رونق و رواج انداختن

داغ به دل کسی گذاشتن کسی را عزادار کردن (یکی از عزیزان کسی را کشتن)

داغ به دل یخ گذاشتن کاری بی هوده و بی اهمیت کردن

داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن

داغ چیزی به دل کسی ماندن آرزوی چیزی را داشتن و به آن نرسیدن

داغ دیدن شاهد مرگ عزیزی شدن

داغ دیده مصیبت رسیده، کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

داغ کردن پشت دست توبه کردن، برای نکردن کاری با خود شرط کردن

داغ کسی به دل کسی ماندن عزادار شدن کسی به دلیل مرگ عزیزی

داغ کسی را به دل کسی نهادن غزیز کسی را کشتن

داغ کسی را تازه کردن کسی را به یاد مصیبتش انداختن

داغ و درفش کردن مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

دال خمیده، کج

دالبُر بریده چون دال، منحنی وار بریدن

دال به دال پشت سر هم

دالنگ و دلونگ صدای زنگ چارپایان

دالی دالی کردن خود را مرتب پنهان کردن و سپس نشان دادن

داماد مرد تازه زن گرفته

داماد سرخانه دامادی که در خانه ی پدر زن زندگی می کند

دامب و دومب آوای ضرب و تنبک

دام پزشک پزشک حیوانات

دامن بر آتش زدن فتنه ای را شدیدتر کردن

دامن به کمر زدن آماده شدن، آستین بالا زدن

دامنگیر کسی بودن کسی را گرفتار کردن

دامنگیر کسی شدن چیزی گرفتار شدن کسی به چیزی

دامنی پارچه ای که با آن دامن می دوزند

دان دانه، چینه

دان پاشیدن دانه ریختن، به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

دان دان متفرق و پراکنده

دان دان بیرون زدن ظاهر شدندانه ها بر پوست (در سرخک و آبله مرغان و مانند این ها)

دان دان شدن دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

دانش جو دانش پژوه، آن که در دانشگاه درس می خواند

دانش سرا آموزشگاه تربیت معلم

دانش سرای عالی آموزشگاه تربیت استاد

دانش سرای مقدماتی آموزشگاه تربیت دبیر

دانشگاه محل آموزش دانش و فلسفه و هنر

دانشگاهی کسی که در دانشگاه کار می کند، اعضای هیات علمی

دانگ یک ششم، سهم، قسمت

دانگی انجام کاری با پرداخت سهم خود از هزینه ی آن

دانه دانه یک یک

دانه دانه شدن دانه ها از یکدیگر جدا شدن

دانه ی درشت برچیدن به دستمزد کم قانع نبودن

داو نوبت بازی

دانه کردن دانه های میوه ای را جدا کردن، پراکنده کردن

داوطلب خواستار، نامزد

دایر شدن بر پا شدن، رواج یافتن، آباد شدن

دایر کردن بر پا کردن، رواج دادن، آباد کردن

دایه زن شیر دهنده، قابله، پرستار بچه

دایه ی مهربان تر از مادر پرستاری که بیش از مادر مواظب کودک است، کسی که تظاهر به دل سوزی می کند

دایی برادر مادر، لقبی برای ابراز صمیمیت

دایی اوغلی پسر دایی

دایی قزی دختر دایی

دبش گس، دارای مزه ی ترش و گزنده

دبنگ احمق، کودن

دبور بی سر و پا، لات، ولگرد، آسمان جل

دبوری بی سر و پایی، ولگردی

دبه ظرف، کوزه

دبه دسته هایی از اراذل در قدیم که با یکدیگر شوخی های زشت می کردند

دبه خایه مبتلا به فتق بیضه

دبه در آوردن جر زدن، از قول خود سر باز زدن، اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

دبه در پای شتر انداختن در میان مردم فتنه انگیزی کردن

دبه کردن نگا. دبه در آوردن

دبه ی کسی را روغن کردن با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن

دبیر آموزگار دبیرستان، فرد صاحب مقام در یک حرب، وزارت خانه یا سفارت

دبیرستان آموزشگاه برای دریافت دیپلم متوسطه

دخالت کردن در آمدن در کاری

دخانیات کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

دختراندر نادختری، دختری که از شوهر یا زن دیگری باشد

دختر بچه دختر کم سن و سال

دختر خانم خطابی احترام آمیز برای دختران

دختر خوانده نادختری، دختری که به فرزندی پذیرفته شده است

دختر دم بخت دختری که هنگام شوهر کردن او رسیده باشد

دختر سعدی دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

دخترکی دوشیزگی، بکارت

دخترینه دختر، مونث

دخل موجودی صندوق، صندوق مغازه، برداشت

دخل چیزی (یا کسی) را آوردن چیزی (یا کسی) را نابود کردن، کسی را شکست دادن (مفتضح کردن)

دخل داشتن ربط داشتن، مربوط بودن

دخل کسی آمدن کلک کسی کنده شدن، کار کسی ساخته شدن، نابود شدن

دخل و خرج کردن درآمد بیش از هزینه شدن، سود بردن

دخیل پناه برده، توسل جسته به

دخیل بستن بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

دخیل بودن خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

دَدَر بیرون، کوچه

ددر برو نانجیب، زن بدکاره

ددر رفتن بیرون رفتن

ددری کسی که همیشه می خواهد بیرون برود، زن بدکاره

ددم وای وای پدرم، برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود

دده سیاه نوکر، نوکر سیاه

دده مطبخی آدم کثیف و بد بو

دراز به دراز تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

دراز کش افتاده، خوابیده

درازکش کردن رو در روی زمین دراز کشیدن

دراز کشیدن خوابیدن، به پشت خوابیدن، مدتی کوتاه خوابیدن

دراز نوشتن مطلب را طول دادن، طومار نوشتن

در آستین داشتن حاضر و آماده داشتن

در آسمان جستن و در زمین یافتن چیزی یا کسی مورد علاقه را غیر منتظره یافتن و دیدن

در آش رشته گوشت دیدن چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

دُرافشانی کردن مشتی یاوه به هم بافتن

درآمد مقدمه ی سخن و نوشته یا قطعه ی از موسیقی

درآمد عایدی

در آمدن از آب نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت

در آمدن از جلوی کسی با کسی مقابله به مثل کردن، در برابر کسی مقاومت کردن

در آمدن از زیر بته خانواده و اصل و نسبی نداشتن

در آمدن گند کاری برملا شدن افتضاح پنهان شده

دراندشت وسیع، بی سر و ته

در آوردن از خود دروغ پردازی کردن

در آوردن پول برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

در آوردن تقلید ادای کسی را در آوردن، مسخره کردن

درآوردن دلی از عزا پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن، به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

درآوردن شکلک ادا در آوردن

در باغ سبز نشان دادن وعده های فریبنده دادن، امید واهی برای کسی ایجاد کردن

در بحر چیزی بودن تمامن به چیزی اندیشیدن

در بحر چیزی رفتن در چیزی دقیق شدن، سخت متوجه ی چیزی شدن

در به در شدن آواره شدن، بی خانمان شدن، جا و منزل مناسبی نداشتن

در به دری بی خانمانی، آوارگی

در بردن بیرون بردن، گذراندن

دربست یک جا، به طور کامل، به طور کلی

دربند کوچه ی بن بست، مانع در محل ورود

دربند چیزی بودن در خیال چیزی بودن

درب و داغان خرد و متلاشی، پریشان

در پسی ماندن عقب ماندن، موفق نشدن

در پوست کسی رفتن سخت مزاحم کسی شدن، از کسی بد گفتن

در پوست نگنجیدن از خوش حالی از شادی سر از پا نشناختن، بسیار شاد بودن

در تاریکی رقصیدن در غیبت کسی رجز خواندن و ادعای بی خود کردن

در تاریکی روشنایی را پاییدن به طور نهانی مراقب کسی یا چیزی بودن

در تشک پر قو خوابیدن از هر جهت آسوده و بی خیال بودن

در تنور چوبی نان پختن خیال خام در سر داشتن، کار ناشدنی انجام دادن

در ثانی ثانیا، دوم

در جا زدن پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن، ترقی نکردن

در جای خود خشک شدن مات و مبهوت ماندن

درجه تب سنج، مرتبه ی نظامی

درجه دار درجه های نظامی پایین تر از سروان

در چاه افتادن فریب خوردن

درچین و ورچین جمع و جور کردن، مرتب کرد

درخت اگر امید پوچ و واهی

درخت مراد درختی که به آن به عنوان نذری چیزی می بندند

در خط چیزی بودن در فکر و نقشه ی کاری بودن

در خود را گذاشتن سکوت کردن، خفه شدن

درد نفرینی مانند کوفت، زهرمار، مرض

در دار دارای سرپوش

دُردانه لوس، ننر، عزیز بی خودی

دردانه ی حسن کبابی بچه ی لوس

درد دل غم و اندوه درونی

درد دل کردن غم و اندوه خود را با دیگری در میان گذاشتن

دردر کردن چو انداختن، شایع کردن

در دست آماده، حاضر

دردسر گرفتاری، سرگردانی

دردسر تراشیدن ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

دردسر دادن ایجاد مزاحمت کردن، با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

دردش بودن درد زاییدن زن گرفتن، هنگام زاییدن زن رسیدن

در دل آمدن به دل برات شدن، به خاطر خطور کردن، احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

دِردو سر زبان دار، ناقلا و زرنگ

درد و بلا نفرینی است چون زهر مار، کوفت، مرض و مانند این ها

درد و بلای کسی به جان خوردن تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد

در دهان افتادن چیزی مشهور شدن چیزی، فاش شدن، رسوا شدن

در دهان را چفت کردن خاموش شدن، رازداری کردن

در دهان ها افتادن شایع شدن، شهرت یافتن

دررفت خرج و هزینه، مقابل درآمد

دررفتگی حالت در رفته، از بند بیرون آمدن استخوان

در رفتن خشمگین شدن، جا به جا شدن مفصل و استخوان، پاره شدن نخ های پارچه های کشباف (مانند جوراب)، فرار کردن، گریختن، رفع شدن (مانند خستگی)، شلیک شدن بی اراده ی گلوله، از زیر کار شانه خالی کردن

در رفتن از جا کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن

در رفتن با کسی رفع اختلاف کردن با کسی، آشتی کردن

در رفتن پاتیل کسی تاب نیاوردن، ناتوان شدن

در رفتن تلنگ باد صدادار در کردن، کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

در رفتن سخن از دهن سخنی بی اراده گفتن

در رفتن کار از دست کسی قافیه را باختن، اراده ی کار از دست کسی خارج شدن

در رو راه خروجی، مخرج، بیرون شد

درز شکاف، محل اتصال یا دوخت

درز را آب دادن از راه به در شدن

در زدن کوبیدن در خانه

درز کردن فاش شدن، آشکار شدن

درز گرفتن کوتاه کردن سخن، اصطلاح خیاطی برای کوتاه کردن اندازه ای در لباس

درز گرفته کوتاه کرده

درزن دوجین، دوازده تا از چیزی

درز و دوز شکافتن و دوختن، راست و ریس کردن کار

درسته یکجا، یکپارچه، کاملن

درس خوان شاگرد زرنگ و کوشا

درس خود را از بر بودن موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن، به کار خود وارد بودن، بیدار و هوشیار بودن

درس گرفتن پند آموختن، عبرت گرفتن

درشت حرف زشت، دشنام

درش را گذاشتن سکوت کردن، خاموش شدن

در عالم هپروت سیر کردن دارای خیالات واهی بودن، کاملن بی خبر بودن

در غورگی مویز شدن هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

در قال را گذاشتن به سکوت برگزار کردن، مسکوت گذاشتن

درق درق صدای خوردن دو چیز سخت به هم

درق دروق نگا. درق درق

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن به کلی نایاب بودن

درقی صدای افتادن چیزی بر زمین یا کوفتن چیزی به چیزی

دَرَ ک در کوچک، برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود (به معنی به جهنم)

دَرَ ک رفتن برای مردن کسی می گویند که از او تنفر دارند

در کردن بیرون کردن، کم کردن، الک کردن

در کردن شلیک کردن، خالی کردن

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن ناسپاسی کردن

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن بی ارزش و بی اعتبار دانستن

در کون کسی را چسبیدن دنباله رو کسی بودن، تابع و مقلد کسی بودن

درگاهی آستانه

درگذشت مرگ

درگذشتن صرف نظر کردن، مردن

در گرفتن آغاز شدن، گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

در گوش کسی یاسین خواندن اندرز بی هوده دادن، نصیحت کردن به کسی که نشنود

در گوشی با زمزمه، پچ پچ وار

درگیر شدن گرفتار شدن، دچار آمدن، برخورد کردن

درگیری گرفتاری، نزاع، جنگ

در لاک خود فرو رفتن کاری به کار دیگران نداشتن

در لفافه سخن گفتن پوشیده و کنایه آمیز سخن گفتن

درمالی مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

درمانگاه جای درمان بیمار

در معامله را گذاشتن نگا. در قال را گذاشتن

در نتیجه سرانجام، عاقبت

دَرَنگ صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

دروازه دروازه مانندی در دو سوی میدان فوتبال، گُل

دروازه بان محافظ دروازه در فوتبال، گلز

در و تخته دو دوست خوب، زن و شوهر جور

در و تخته به هم خوردن متناسب هم بودن، لایق هم بودن، با هم جور بودن


ادامه در پست بعدی

[دانه کولانه]

در و تخته را مهر کردن سکوت کردن، دست کشیدن

دروغ به هم بافتن سر هم کردن، از خود درآوردن

دروغ درآمدن معلوم شدن که دروغ است

دروغ دسته نقاشی دروغ گنده، دروغ شاخدار

دروغ دون مطالب نادرست و سراسر دروغ

دروغ شاخ دار دروغ بزرگ

درو کردن پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

درویش کردن چشم ها نادیده انگاشتن، نگاه نکردن

در هچل افتادن دچار درد سر شدن، به درد سر افتادن

در هچل انداختن به درد سر انداختن، به مخمصه انداختن

در هم به هم آمیخته، سوا نکرده

در هم بودن پریشان بودن، پکر بودن، نگران بودن

در هم رفتن در فکر فرو رفتن، خشمگین شدن

در هم رفتن سگرمه گره بر ابرو افتادن، اوقات تلخ شدن

در هم لولیدن توی هم رفتن

در هم و بر هم آشفته، پریشان، آمیخته

دریا زدگی حالت تهوع در اثر حرکت کشتی

دریافت گرفتن، ادراک

دریافتی حقوق (مقابل پرداختی)

دریدگی وقاحت، بی شرمی، پر رویی

دریده وقیح، بی شرم، پر رو

در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی همداستان شدنشان ممکن نبودن، با هم نساختن

درینگ صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

درینگ درینگ صدای شکستن شیشه، صدای برخورد پیاپی چیزی به فلز یا شیشه

دری وری سخن بی سر و ته، چرند و پرند

دری وری گفتن سخنان نامربوط گفتن، چرند و پرند گفتن، آسمان و ریسمان به هم بافتن

دزد بازار پر هرج و مرج، جایی که در آن دزدی زیاد می شود، جای بی قانون

دزد حاضر و بز حاضر می توان همه چیز را دید و داوری کرد

دزد زدن مورد دزدی قرار گرفتن

دزد زده سرقت شده

دزد سر گردنه کاسب نادرست و گران فروش

دزدکی پنهانی، یواشکی، مخفیانه

دزد و حیز نادرست و مکار

دزد و دغل نادرست و مکار

دزدیدن قد خود را برای دیده نشدن خم کردن

دزدیده نگا. دزدکی

دزدیده نگاه کردن زیر چشمی نگریستن، بدون آن که طرف بداند او را زیر نظر گرفتن

دزدی گرگی دله دزدی

دُز کردن فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

دست بار، دفعه، مرتبه، واحد وسایل گوناگون (یک دست کارد و چنگال)، یک دور بازی (یک دست شطرنج)

دست آخر سرانجام، آخر سر، آخر کاری

دست از پا خطا نکردن هیچ کار اشتباهی نکردن، تکان نخوردن

دست از پا دراز تر مایوس شده، ناموفق

دست از جان شستن از جان گذشتن، پروای جان نکردن

دست از سر کچل کسی بر نداشتن کسی را به حال خود نگذاشتن

دست از سر کسی برداشتن کسی را رها کردن، به حال خود گذاشتن

دست از همه جا کوتاه شدن بی چاره و بی پناه شدن

دست آمدن به دست آمدن، پیدا شدن، حاصل شدن

دست آموز تربیت شده، آموخته

دست آموز کردن تربیت کردن (حیوان)

دست انداختن ریشخند کردن، مسخره کردن

دست انداختن به روی چیزی چیزی زا غاصبانه تصرف کردن

دست انداز ناهمواری راه و جاده

دست اندر کار دارای سهمی در انجام کاری، مشغول به کار

دست اندر کار شدن آغاز به کاری کردن

دست اول نو و تازه

دست آویز بهانه، مستمسک، عذر

دست باف بافته با دست

دست بالا حداکثر

دست بالا را گرفتن حداکثر را فرض کردن

دست بالا کردن پیش قدم شدن، آستین بالا زدن

دست ِ بالا گرفتن حدکثر را فرض کردن

دست بده داشتن بخشنده بودن

دست بردار دست بردارنده، ترک کننده

دست بردار نبودن پافشاری کردن، رها نکردن

دست برداشتن صرف نظر کردن، چشم پوشی کردن، به حال خود رها کردن

دستبرد زدن دزدیدن، غارت کردن

دست بردن در چیزی چیزی را تغییر دادن

دست بر قضا از قضا، به طور غیر منتظره، ناگهان

دست بلند کردن بالا بردن دست به نشانه ی آمادگی پاسخ گویی، اعلام رای و نظر

دستبوس زیارت، دیدار، شزفیابی

دست به آب داشتن ادرار، دستشویی، توالت

دست به آب رسانیدن به دستشویی رفتن، به توالت رفتن

دست به جیب بخشنده، خرج کن

دست به چماق چماق در دست، آماده ی چماق زدن

دست به چیزی شدن بی درنگ آن چیز را برداشتن، آماده ی استفاده از آن چیز شدن

دست به دامان کسی شدن به کسی پناه آوردن، به کسی متوسل شدن

دست به دست دادن دست عروس را در دست داماد گذاشتن

دست به دست کردن تردید کردن، کوتاهی کردن، وقت کشتن

دست به دست گرفتن از یکدیگر پشتیبانی کردن

دست به دست گشتن هر از گاهی نزد کسی بودن، از دستی به دست دیگری رفتن

دست به دست مالیدن تردید نشان دادن، هیچ کاری نکردن

دست به دل کسی گذاشتن با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

دست به دهن کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد، آدم کم درآمد و تهی دست

دست به دهن رسیدن چیزی اندک ولی کافی برای معاش داشتن

دست به روی کسی بلند کردن کسی را کتک زدن

دست به ریش کشیدن با التماس خواهش کردن

دست به ریش گرفتن ضمانت و تعهد دادن

دست به سر کردن کسی کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن، کسی را رد کردن

دست به سر و روی چیزی کشیدن چیزی را تعمیر و تمیز کردن

دست به سر و روی کسی کشیدن کسی را نوازش کردن، کسی را اندکی آرایش کردن

دست به سیاه و سفید نزدن به هیچ گونه کاری نپرداختن، ابدن کاری نکردن

دست به سینه آماده ی فرمان، در نهایت ادب و احترام

دست به سینه ایستادن در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن

دست به عصا راه رفتن با احتیاط رفتار کردن، بسیار محتاط بودن

دست به فرار کسی خوب بودن در گریختن استاد بودن

دست به کار شدن آغاز به کار کردن

دست به کار نرفتن حال کار کردن نداشتن، برای کار بی حوصله بودن

دست به کیسه شدن آماده ی پرداخت پول شدن

دست به گردن در حال معاشقه، سریع الوصول

دست به گریبان شدن با هم به جدال پرداختن، گلاویز شدن

دست به نقد بی درنگ، زود، فورن

دست به یقه شدن نگا. دست به گریبان شدن

دست به یکی کردن همدست شدن، متحد شدن

دست پاچگی شتاب زدگی، اضطراب

دست پاچه شتاب زده، مضطرب

دست پاچه شدن مضطرب شدن، دست و پای خود را گم کردن

دست پاک درستکار

دست پایین را گرفتن کم ارزش و ناتوان فرض کردن

دست پخت شیوه ی پختن، هنر پختن

دست پیش گدا

دست پیش را گرفتن خود را محق وانمود کردن

دست پیش گرفتن پیشدستی کردن، سبقت گرفتن

دست تنها بی یار، تنها

دستِ چپ سمت چپ

دست چپ از دست راست ندانستن هر را از بر تشخیص ندادن

دست چپی از جناح چپ، مخالف حکومت

دست چین گزیده، منتخب

دست کسی را خواندن یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن

دست خالی برگرداندن نا امید کردن، پاسخ رد دادن

دست خالی بودن تهی دست بودن، بی چیز بودن

دست خدا به همراه در پناه خدا

دست خر کوتاه فوضولی موقوف !، دخالت نکن ! دست نزن !

دست خوش ! آفرین

دست دادن پیش آمدن

دست داشتن توانایی داشتن، وارد بودن

دست داشتن در کاری پنهانی شرکت داشتن در کاری

دست دراز کردن به حریم و حقوق دیگران تجاوز کردن

دست دست کردن تردید داشتن، وقت کشتن، وقت را هدر دادن

دست دستی سرسری، بی هوده، سطحی

دستِ دلبر گران قدر، عزیز

دست دوم کار کرده، مستعمل

دست را بند کردن به کاری مشغول کردن

دستِ راست سمت راست

دست راستی از جناح راست، موافق حکومت

دست روی دست گذاشتن وقت گذراندن، به کاری دست نزدن

دست زدن کوبیدن دو دست به یکدیگر همراه با نوای موسیقی یا برای تشویق

دست زدن لمس کردن

دست زیر بال کسی کردن کسی را یاری کردن

دست شستن از چیزی از چیزی دست کشیدن، از داشتن چیزی ناامید شدن

دست شما درد نکند از شما سپاس گزارم

دست شما را می بوسد انجامش به عهده ی شماست

دستشویی توالت، مستراح

دست علی به همراه علی یارت باد

دست فرمان مهارت در رانندگی

دست فروش دوره گردی که کالای خود را روی دست انداخته و می فروشد

دست فروشی شغل دست فروش

دستک دفتر حساب

دستکاری دست بردن در چیزی

دست کج نامطمئن، دزد

دستک دمبک بهانه، دستاویز، پاپوش

دستک دمبک درآوردن پاپوش دوختن، اشکال تراشی کردن

دست کردن دست فرو بردن

دست کسی افتادن گیر کسی افتادن

دست کسی آمدن آگاهی پیدا کردن، فهمیدن، بو بردن

دست کسی به دهانش رسیدن از تهی دستی بیرون آمدن، محتاج نبودن

دست کسی در کار بودن شرکت داشتن در کاری

دست کسی را از پشت بستن از کسی در کاری پیشی جستن

دست کسی را پس زدن دور کردن، نپذیرفتن، رد کردن کسی

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

دست کسی را توی حنا گذاشتن کاری را به کسی تحمیل کردن

دست کسی را بند کردن به کاری گماشتن (مشغول کردن)

دست کسی را خواندن از نقشه ی کسی با خبر شدن

دست کسی را کوتاه کردن کسی را از چیزی یا کاری کنار گذاشتن

دست کسی رو شدن مچ کسی باز شدن، حیله ی کسی آشکار شدن

دست کشیدن از کار کار را تعطیل کردن

دست کم حداقل

دست کم گرفتن کم بها دادن، اهمیت ندادن، حقیر شمردن

دست گرفتن کسی مسخره کردن، به ریشخند گرفتن

دست گرفتن برای کسی خطای کسی را مرتب به رخ او کشیدن

دستگیر شدن فهمیدن، متوجه شدن، بو بردن، عاید شدن، بازداشت شدن

دستگیره وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره، کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

دستگیره ی خطر وسیله ای حلقه مانند در قطار برای بازداشتن قطار از حرکت به هنگام خطر

دستمال ابریشمی چاپلوسی، تملق

دستمال ابریشمی برداشتن چاپلوسی کردن، تملق کردن

دستمال به دست چاپلوس، متملق

دستمال به دست بودن چاپلوس بودن، متملق بودن

دستمال سفره پارچه ای که کنار سفره می نهند تا با آن دست و لب را از غذا پاک کنند

دستمال کاغذی قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

دستمالی دست مالیدن

دستم به دامنت به یاری ات سخت نیاز دارم

دست مریزاد آفرین !، دستت درد نکند !

دست مزد اجرت، مزد کار

دست من و دامن تو نگا. دستم به دامنت

دست نخورده استفاده نشده، چنان که نهاده باشند

دست نشانده زیر دست، مطیع، فرمان بردار

دست نگاه داشتن توقف کردن در انجام کار، معطل شدن و منتظر ماندن

دست نماز وضو

دست ننه ات درد نکند به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

دست و بال دور و بر، اطراف

دست و بال کسی تنگ بودن تنگدست بودن، فقیر بودن

دست و پا توانایی، عُرضه

دست و پا پنبه ای دست و پا چلفتی، بی عرضه، بی دست و پا

دست و پا توی هم رفتن بی پول شدن، گرفتاری مالی پیدا کردن

دست و پا چلفتی بی عرضه، نالایق، بی دست و پا

دست و پا شکسته ناقص، ناتمام

دست و پا کردن فراهم آوردن

دست و پا گیر مزاحم، مانع از کاری

دست و پا نمدی نگا. دست و پا پنبه ای

دست و پای خود را جمع کردن ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

دست و پای خود را گم کردن دست پاچه شدن

دست و پنجه نرم کردن گلاویز شدن، جنگیدن

دست و دل باز بخشنده، جوانمرد

دست و دل کسی به کار نرفتن میل به کار نداشتن

دست و رو شسته بی شرم، وقیح

دست و رو نشسته ناکس، ناچیز

دسته جمعیت سینه زن

دسته ساعت دوازده (ظهر یا شب)

دسته اش را در کردن تصفیه حساب کردن، جبران کردن کاری

دسته بازی حزب و گروه راه انداختن

دسته پل الک دولک

دسته جمعی باهم، گروهی

دسته چاقو نشستن نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو، چمباتمه نشستن

دسته دیزی قوم و خویش دور

دسته راه انداختن دسته و جمعیت ترتیب دادن

دسته کلید مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

دسته کوک ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

دسته گل به آب دادن کاری به خطا انجام دادن

دسته هاون استوانه ای فلزی یا چوبی برای کوبیدن چیزها در هاون

دستی پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

دستی به عمد، از روی تعمد

دستی از دور بر آتش داشتن از حقیقت امری بی خبر بودن، قضاوتی سطحی از چیزی داشتن

دستی به سر و صورت کشیدن خود را مرتب کردن، آرایش کردن

دستی پز نانوایی که در خانه نان می پزد

دستی پس، دستی پیش سخت تهی دست، بی چیز

دستی دستی به دست خود، آگاهانه، عمدی

دست یکی داشتن همدست شدن، متحد شدن

دس دس کردن دست زدن، طول دادن، وقت گذراندن

دس دسی خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

پایان بخش نخست اصطلاحات حرف د

[دانه کولانه]

اصطلاحات حرف د ، بخش دوم

شماره ی نوشته : ٢- ۹ / ۷

تدوین : آریا ادیب

زبان عامیانه، اصطلاحاتو ضرب المثل هایفارسی

( دنباله )

نگا. = نگاه کنید به

د

بخش دوم

دشت فروش اول کاسب، نخستین پول دریافتی کاسب

دشت کردن فروختن اولین جنس، نخستین بار پول گرفتن

دشت کسی را کور کردن اولین فروش کاسب را نسیه خریدن

دعوا مشاجره، نزاع، بازخواست و سرزنش

دعوا راه انداختن سبب جنگ و جدال شدن

دعوا کردن نزاع کردن، زد و خورد کردن

دعوا مرافعه جنگ و جدال بر سر چیزی

دعوت حق را لبیک گفتن مردن

دعوت نامه نامه یا کارتی با درخواست شرکت در یک مجلس یا مراسم، اعلام آمادگی برای پذیرش مهمان در یک کشور دیگر

دفتر جایی که دبیران، منشیان و کارمندان کار می کنند

دفتر روزنامه دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

دفتر کل دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

دفتر یادداشت دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد

دق غصه و ناراحتی، نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

دق دل دلخوری، کینه، دشمنی

دق دل در آوردن (خالی کردن) انتقام گرفتن

دق دلی نگا. دق دل

دق کردن از غصه مردن

دق کُش آن که از غصه و اندوه بسیار بمیرد

دق کُش کردن سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن

دق مرده گرفتار شده به بیماری دق، غمگین

دق مرگ نگا. دق کش

دقه دقیقه

دَقی صدای کوبیدن چیزی به چیزی

دقیانوس نام یکی از پادشاهان سامی که اصحاب کهف را تعقیب می کرد، گذشته ی بسیار دور

دکان کسی را تخته کردن کسب کسی را از رونق انداختن، دست کسی را از چیزی کوتاه کردن

دکان و دستگاه به هم زدن سر و سامان یافتن، قدرت و ثروت پیدا کردن

دک شدن جیم شدن، ناپدید شدن

دک کردن از سر وا کردن

دکمه را انداختن دکمه ی لباس را بستن

دک و پوز دهان و لب و دندان

دک و دنده بالا تنه

دک و دهن نگا. دک و پوز

دگنگ چوب، چماق، اعمال زور

دل معده (دلم به هم حورد)، جرات (پر دل)، عاطفه و احساس (دلم سوخت، اهل دل)، قلب (دل و قلوه)

دل آب شدن برای چیزی بسیار مشتاق چیزی شدن

دلادل پُر، نهایت بزرگی، شکم زن آبستن

دل آشوبه گرفتن دچار حالت تهوع شدن

دلال بازی به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن، واسطه گری

دلال محبت پا انداز، خانم بیار

دل آمدن به چیزی تن در دادن (دلم نیامد)، راضی کردن وجدان (چطور دلت می آید؟)

دل ای دل کردن آواز اندوهگین خواندن

دلبخواه به اختیار، بدون رعایت رسم و قانون

دلبخواهی نگا. دلبخواه

دل به دریا زدن بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن، هرچه بادا باد گفتن

دل به دل راه داشتن احساس متقابل داشتن

دل به دل رفتن دوستی و دشمنی از دو سو بودن

دل پایین ریختن ترسیدن، وحشت کردن

دلپخت پختن مغر چیزی

دل پُر داشتن کینه و دلخوری دیرینه داشتن

دل پَر زدن بسیار مشتاق بودن

دلپُری عقده ی دل، خشم و کینه ی انباشته شده

دل پیچه دل درد، فشار آمدن به معده و روده بر اثر بیماری های گوارشی

دل ترکیدن ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

دل تو ریختن مضطرب و وحشت زده شدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

دل توی دل نبودن بی تاب و بی قرار بودن

دلجور همدل

دلچرک ناخوشایند، دارای اکراه

دلچرکی ناخوشایندی، اکراه

دلچرکین کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

دلچسب دلپذیر، مقبول

دل خالی کردن کین خود را گرفتن، از رنج دشمن شاد شدن

دل خواستن آرزو داشتن، مایل بودن

دلخور رنجیده، ملول، گله مند

دلخور بودن گله مند بودن، ناراضی بودن

دلخور شدن گله مند شدن، ناراضی شدن

دلخور کردن مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

دلخوری گله، شکایت، اوقات تلخی

دل خوشکنک مایه دلخوشی اندک، آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است، گول زنک

دل دادن دقت کردن، توجه کردن، عاشق شدن

دل دادن و قلوه گرفتن غرق گفت و گو و راز و نیاز بودن

دل دار دلیر، شجاع، معشوق

دلداری دادن تسلی دادن

دل داشتن جرات داشتن، دلیر بودن

دل دل را خوردن عجله داشتن، بی تاب بودن

دل دل زدن نفس نفس زدن، تپیدن شدید قلب

دل دل کردن تردید داشتن، دو دل بودن

دل را آب کردن سخت آرزومند کردن، مشتاق کردن

دل رحم مهربان

دل سنگ آب شدن (کباب شدن) بسیار غم انگیز و. سوزناک بودن

دلسرد ناامید، مایوس

دلسرد کردن ناامید کردن

دلسردی ناامیدی، یاس

دلسوز غمخوار

دلسوزه سوختن دل از حسد و مانند آن

دل غشه گرفتن متاثر و ناراحت شدن، بی حال شدن، دچار ضعف شدن

دل فرو ریختن سخت وحشت کردن، بسیار ترسیدن

دل قرصی اطمینان

دل قرصی دادن اطمینان خاطر دادن

دلقک شخص مسخره

دلقک بازی مسخره بازی

دل کسی آب شدن به اوج تمنا رسیدن، بسیار مشتاق شدن، بی تاب شدن

دل کسی آمدن نگا. دل آمدن

دل کسی برای چیزی لک زدن بسیار آرزومند چیزی بودن، سخت در حسرت چیزی بودن

دل کسی تاقچه نداشتن بی نهایت رک و صریح بودن

دل کسی تو ریختن دچار دلهره ی ناگهانی شدن، وحشت کردن

دل کسی خون بودن سخت رنجیده بودن، بسیار اندوهناک بودن

دل کسی را آب کردن به اوج تمنا رساندن، بسیار مشتاق کردن، بی تاب کردن

دل کسی را به دست آوردن کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

دل کسی را خون کردن کسی را سخت رنجاندن

دل کسی را زدن سیر شدن از چیزی، بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

دل کسی روی دل آدم بودن درد دیگران را درک کردن، با دیگران غمخواری کردن

دل کسی گرفتن غمگین شدن، متاثر شدن

دل کندن دست کشیدن، رها کردن

دل گرفتگی غم، غمگین بودن

دل گرفتن غمگین شدن، متاثر شدن

دلگرم علاقه مند، مشتاق

دلگرمی اطمینان خاطر، امیدواری

دلگشاد بیرون آمده از غم و اندوه

دل گُنده سهل انگار

دَلِگی هیزی، چشم چرانی

دلمه لخته، منعقد، سفت شده

دلمه شدن بسته شدن (مایعات)، لخته شدن

دلنگ و دلنگ صدای زنگ و ناقوس

دل واپس نگران، چشم به راه، مضطرب

دل واپسی نگرانی، اضطراب

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن چیزی را به هم ریختن، نامرتب و درهم و بر هم کردن

دل و جگر زلیخا تکه تکه، پاره پاره

دلو حاجی میرزا آقاسی آدم بی قرار و پر تحرک

دل و حوصله آمادگی، حاضر بودن برای انجام کاری، شور و اشتیاق

دل و دماغ نگا. دل و حوصله

دل و دماغ نماندن برای کسی حال و حوصله ای در کسی نبودن

دل و روده بالا آمدن به حالت تهوع افتادن

دل و روده ی چیزی را در آوردن اجزای درون چیزی را به هم زدن و بیرون ریختن

دل و قلوه احشای گاو و گوسفند

دل و قلوه ای کسی که دل و قلوه می فروشد

دله ظرف حلبی

دله هرزه، چشم چران، پرخور

دله بازی رفتار آدم دله

دله دزد آفتابه دزد، دزدی که به چیزهای کم ارزش قانع است

دله دزدی عمل دله دزد

دله کاری پرداختن به کارهای پست و کم درآمد

دله کردن کسی را به دلگی عادت دادن

دلی از عزا درآوردن پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن، به خوشی ساعتی را گذراندن

دلِی دلِی حاشا، انکار

دم هنگام (دم مرگ)، پهلو، پیش، کنار، نزدیک (دم در)

دمار از کسی درآوردن کسی را سخت آزار دادن، کشتن

دماغ حال و حوصله، رغبت، علاقه، کبر و خودپسندی، مُف، خلط بینی

دماغ تیز داشتن شامه تیز داشتن

دماغ چاق بودن سر حال بودن، تندرست بودن

دماغ چاقی احوال پرسی

دماغ خشکی بی مغزی، دیوانگی

دماغ را بالا کشیدن اظهار نارضایتی کردن

دماغ سوختگی خجالت زدگی، ناکامی

دماغ سوخته خجالت زده، شکست خورده

دماغ سوخته شدن بور شدن، خجالت زده شدن، ناکام شدن

دماغ کسی چاق بودن سالم و تندرست بودن، سر حال بودن

دماغ کسی را سوزاندن کسی را ناکام کردن، در حسرت گذاشتن

دماغ گنده ثروتمند، سرشناس

دمامه زن خشن، زن بی حیا و پاچه ورمالیده، آپارتی

دَم باریک نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

دَم باز چاپلوس، متملق

دم بازی چاپلوسی، تملق

دَمب چیزی را چسبیدن کاری را پی گیری کزدن و ادامه دادن

دم ِ بخت دختری که به سن ازدواج رسیده است

دُم بریده زرنگ و ناقلا، بدجنس

دمبکی دمبک زن، بی ادب و نفهم

دمبل و دیمبو صدای دایره و دمبک، صدای بزن و بکوب

دم به تله ندادن با احتیاط رفتار کردن، خطر نکردن

دم به خمره زدن باده گساری کردن، شراب خوردن

دُم به دست دادن بهانه به دست دادن، خود را گیر انداختن

دم به ساعت هر ساعت، هر لحظه

دمپایی کفش راحتی خانه

دَم ِ پَر کسی رفتن نزدیک کسی رفتن، به کسی پناه بردن

دَم پهن نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

دُم توی پا گرفتن شکست خورده رفتن، نامید و ساکت شدن

دُم توی تاقچه گذاشتن خود را گرفتن، لوس و ننر شدن

دم حجله کشتن گربه زهر چشم گرفتن برای نخستین بار

دم خروس از آستین کسی پیدا بودن آشکار بودن نشانه ی کار خلاف

دم خروس در دست داشتن بهانه داشتن

دم خود را روی کول گذاشتن گریختن، شکست خورده رفتن

دمخور مصاحب، معاشر، همنشین

دَم دادن دل دادن، جرات دادن، گستاخ کردن

دُم دار پر رو، وقیح، دریده

دَم دار هوای گرم و پر رطوبت

دُم در آوردن گستاخ شدن، پر رو شدن، جرات یافتن

دم ِ دست آماده، حاضر، در دسترس

دم دما نزدیک، حدود، حوالی

دمدمی دو دل، مردد، کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

دمدمی مزاج نگا. دمدمی

دَمَر دراز کشیده روی سینه و شکم

دمر خوابیدن روی سینه و شکم خوابیدن

دمرو کسی که دمر خوابیده

دَم ریز پشت سر هم، پیاپی، متوالی

دم زدن حرف زدن، اعتراض کردن، جیک زدن

دُم سیاه نوع مرغوب برنج گیلان، کبوتری که دم سیاه دارد

دُم سیخ شدن سقط شدن، مردن

دُم سیخ کردن نگا. دُم سیخ شدن

دُم عَلم کردن اظهار وجود کردن، حالت تعرض به خود گرفتن

دَمَغ افسرده، ناراحت، خیت

دَم ِ قیچی بریده ها و ریزه های پارچه

دم کار گرفتن به کار واداشتن

دَم کردن ریختن آب جوش روی چای و مانند آن و حرارت دادن آن ها، گذاشتن برنج جوشانده بر روی آتش تا آب آن بخارشود

دَم کرده پر رطوبت، باد کرده

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن به طنز کسی را محترم شمردن

دَم کسی را دیدن رشوه دادن، نگا. آجیل دادن

دُم کسی را گرفتن از کسی پی روی و تقلید کردن، کسی را رها نکردن

دم کسی لای تله گیر کردن دچار سختی شدن، به بلا گرفتار شدن

دَم کشیدن رسیدن و پختن چای، برنج و مانند آن ها

دُم کلفت پول دار، مقتدر

دُم کله پز را گرفتن رفتن کسی بی سر و پا و آمدن کسی بی سر و پاتر به جای او

دَمکنی پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

دم کوتوله کوتاه قامت، چیز کوچک

دم گاو به دست آوردن قدرت و موقعیتی به دست آوردن، وسیله ای برای معاش به دست آوردن

دَم گرفتن همنوایی کردن در خواندن و سرود، کنایه از توافق و پشتیبانی

دُم گرفتن پشت سر هم ایستادن

دُم لابه چاپلوسی، تملق

دم موشی هر چیز باریک و دراز

دَم نقد آماده، حاضر

دم و دستگاه ثروت، بیا و برو، تجمل، مکنت و دارایی

دم و دستگاه چیدن اسباب و آلات چیدن

دم و دود مجلس گرم مهمانی، دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

دمه گیر خفه کننده، نفس گیر

دُم ِ هم کردن مطابق یکدیگر کردن، دو کناره ی چیزی را بر هم نهادن

دمیدن توی لوله ی شیپور خوابیدن و خرناس کشیدن

دنبال کردن تعقیب کردن، اصرار و پافشاری کردن، پی گیری کردن

دنبال کسی فرستادن کسی را احضار کردن

دنبال کسی گذاشتن در پی کسی دویدن، کسی را تعقیب کردن

دنبال کون کسی افتادن دنباله رو کسی بودن، تابع و مقلد کسی بودن

دنبال نخود سیاه فرستادن کسی کسی را از سر وا کردن، به دنبال چیزی واهی فرستادن

دنباله رو پی رو ، مقلد

دنبه تاو دادن برای کسی به کسی بی اعتنایی کردن، فخر فروختن به کسی

دندان گاز

دندان پر کردن ترمیم دندان آسیب دیده

دندان تیز کردن طمع کردن

دندات روی جگر گذاشتن طاقت آوردن، تحمل کردن، تاب آوردن

دندان شکن قاطع، محکم

دندان طمع از چیزی کشیدن از چیزی چشم پوشیدن، دست کشیدن، رها کردن

دندان عاریه دندان مصنوعی

دندان غروچه (قروچه) ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

دندان کسی پیش کسی گیر کردن عاشق کسی شدن، شیفته ی کسی شدن

دندان کسی را شمردن رگ خواب کسی را به دست آوردن، کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

دندان گِرد طمع کار، آزمند، گران فروش

دندان گیر قابل خوردن و جویدن، قابل توجه، پر سود

دندانه دندانه دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره

دنده چاق کردن سرعت گرفتن به هنگام رانندگی

دنده کج کج خلق، یکدنده

دنده ی کسی خاریدن میل به کتک خوردن داشتن، کرم داشتن، تن کسی خاریدن

دنده کشیدن دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن

دنده نهادن قبول کردن، رغبت کردن

دَنگ صدای به هم خوردن دو چیز

دَنگ حیران و آشفته، سرگشته و شیدا

دُنگ سهم، حصه

دَنگال جادار، بسیار فراخ

دنگ انداختن نزدیکی جنسی کردن

دنگ دنگ صدای برخورد دو چیز سخت به هم

دنگ کسی گرفتن هوس نابه جا کردن برای انجام کاری، تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن

دنگ و دیوانه خُل و احمق، سخت داغ

دنگ و فنگ طول و تفصیل، مقدمه چینی فراوان، تشریفات زیاد

دُنگی نگا. دانگی

دنیا آمدن زاده شدن

دنیا پسند آن چه که همه بپسندند

دنیا دست کیست؟ پرسش از کسی که کاملن بی خیال و بی غم زندگی می کند

دنیا دیده آزموده، سرد و گرم چشیده

دوا واجبی، مشروبات الکلی

دوا به خورد کسی دادن مسموم کردن، به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

دو آتشه (نان) بسیار برشته، (مشروب) قوی، (آدم) متعصب

دوا خور معتاد به الکل

دوا خور کردن عرق خور کردن، مسموم کردن

دوا خوری عرق خوری، مجلس صرف مشروبات الکلی

دوا دادن دوا خوراندن، مسموم کردن، مشروب خوراندن

دوا درمان مداوا، معالجه

دوا شور شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

دوا شور کردن شستن فرش با دوا

دوا گُلی دوا قرمز، پرمنگنات

دوا قرمز پرمنگنات

دُوال بازی کردن حقه بازی کزدن، فریب به کار بردن

دُوال پا آدم سمج

دوام آوردن استقامت کردن

دو آمدن دور برداشتن، شاخ و شانه کشیدن، قیافه گرفتن

دوام کردن نگا. دوام آوردن

دو بامبی دو دستی، با دو دست

دو به دو دو تا دو تا

دو برجی کبوتری که در یک جا بند نمی شود

دوبل دو برابر

دوبلاژ برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر

دوبلور دوبله کننده

دوبله دو برابر، نگا. دوبلاژ

دوبله ایستادن نگه داشتن اتوموبیل در کنار یک اتوموبیل دیگر

دو به دست کسی افتادن به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر، قدرت نمایی یا انتقام جویی

دو به دست کسی دادن به کسی فرصت انجام کاری دادن، به کسی بهانه دادن

دو به هم انداز فتنه انگیز، سخن چین

دو به هم اندازی فتنه انگیزی، سخن چینی

دو به هم زن نگا. دو به هم انداز

دو به هم زنی نگا. دو به هم اندازی

دو پا داشتن، دو پا هم قرض کردن به چابکی گریختن

دو پا در یک کفش کردن سماجت و اصرار کردن

دو پشته دو ردیفه، دو ترکه

دو پشته سوار شدن دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

دو پول مبلغ بسیار ناچیز و اندک

دو پولی کالای بی ارزش

دو پهلو دارای ابهام، کنایه دار

دو پهلو حرف زدن مبهم سخن گفتن

دو تا شدن خم شدن، دو لا شدن

دو ترکه سوار شدن نگا. دو پشته سوار شدن

دو پا انسان

دو پوسته دو چیز به هم پیوسته

دو جین دوازده تا

دوختن چشم زل زدن، با دقت چیزی را نگاه کردن

دوخت و دوز خیاطی

دوخته فروش کسی که پارچه بخرد، از آن لباس بدوزد و برای فروش عرضه کند

دود دخانیات، مواد مخدر

دود از کله ی کسی برخاستن سخت شگفت زده شدن، حیرت بسیار کردن

دو دانگ یک سوم، مقدار اندک، کم

دود چراغ کشیدن شیره

دود چراغ خوردن زحمت کشیدن، تحمل رنج کردن، استخوان خرد کردن

دود چیزی تو چشم کسی رفتن سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

دود دادن ضد عفونی کردن، گذاشتن گوشت و ماهی در معرض دود غلیظ برای فساد ناپذیر کردن آن

دود دادن سبیل کسی ادب کردن، تنبیه کردن، شکست دادن

دو دستگی اختلاف عقیده، عدم اتفاق

دو دستی با هر دو دست

دو دستی تقدیم کردن با رضایت خاطر و احترام دادن

دود شدن و به هوا رفتن گم و ناپدید شدن، آب شدن و به زمین فرو رفتن، محو و نابود شدن

دود ِ کلفت دود مواد مخدر

دود گرفتن پُک زدن

ادامه در پست بعدی

[دانه کولانه]

دود گرفته بوی دود گرفته، دودآلود، دود زده

دو دل مردد، بی تصمیم

دو دلی تردید، بی تصمیمی

دود ِ نازک دود سیگار و قلیان و چپق

دود و دم داشتن بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

دو دو زدن تکان تکان خوردن

دو دوزه بازی دو رویی، کلک زنی

دو دو کردن دویدن

دودی اهل دود، سیگاری، تریاکی، معتاد به دخانیات

دور بار، دفعه، نوبت

دورادور اطراف، پیرامون، گرداگرد

دور از جناب بلانسبت

دور از شما بلانسبت

دور افتادن فاصله گرفتن، پرت افتادن

دور افتادن نزد این و آن رفتن، با هر کسی دیدار کردن

دور اندیش پایان نگر، پیش بین، عاقبت اندیش

دور اندیشی پایان نگری، عاقبت اندیشی

دو راهی آن جا که راه دو شاخه می شود

دور برد دارای برد زیاد

دور برداشتن گرم شدن، مبالغه کردن، کش دادن، عصبانی شدن

دوربین انداختن دید زدن، چشم چرانی کردن

دور پرواز پرواز کننده تا فاصله های بسیار

دور تا دور گرداگرد، اطراف

دور تسبیح بسیار و بی شمار

دور چیزی را خط کشیدن چیزی را کنار نهادن، دست کشیدن از چیزی

دور چیزی را قلم گرفتن چیزی را ترک کردن، کنار نهادن

دورخیز کردن دویدن از دور برای پریدن از روی چیزی

دور دست جایی دور

دور ریختن دور انداختن، بیرون ریختن

دور زدن چرخیدن و تغییر جهت دادن

دور سر چرخاندن و دادن صدقه دادن

دور سر گرداندن بلاتکلیف گذاشتن، معطل گذاشتن

دور علم کسی جمع شدن دور کسی گردآمدن و از او پشتیبانی کردن

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن با کسی قطع رابطه کردن، از خیر کسی یا چیزی گذشتن

دور کسی گشتن قربان صدقه ی کسی رفتن

دور گرفتن به چرخش افتادن، پشت سرهم سخن گرفتن

دو رگه از دو نژاد محتلف

دو رو لباسی که از هر دو طرف می توان آن را پوشید، آدم غیر صمیمی و فرصت طلب

دور و بر اطراف، پیرامون

دور و دراز فراخ و وسیع

دو رویی تزویر، عدم صمیمیت

دوره مهمانی، زمانه

دوره ی آخرالزمان روزگار آشفته و پر ظلم و فساد

دوره افتادن گرداگرد شهر گشتن، به دیدار هر کسی رفتن

دوره انداختن مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن، کسی را به این سو و آن سو فرستادن

دوره کردن درسی را دوباره و سه باره خواندن، حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

دوره گرد غیر ثابت، دست فروش

دوری ظرف غذاخوری پهن

دوری و دوستی دوری برای دوام و پایداری دوستی لازم است

دو زار دو هزار، دو قران، دو ریال

دو زاری سکه ی دو ریالی

دو زاری کسی افتادن به اشارات و کنایات پی بردن

دو رانو نشستن نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

دوز و کلک توطئه، مقدمات طرح کاری نامشروع

دوز و کلک سوار کردن توطئه چیدن، مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

دوستی خاله خرسه دوستی از روی نادانی که موجب زیان شود

دو سر قاف دشنامی زشت که گاه برای شوخی نیز گفته می شود

دو سره بار کردن از دو جا سود بردن، دو لپی خوردن

دوسیه پرونده

دو شاخ دارای دو شقه

دو شاخه چوب دو شاخه ی درخت که کودکان از آن تیرکمان می سازند، رابط میان وسیله ی برقی و پریز برق

دوش فروش ربا خوار

دوش فنگ نهادن قنداق تفنگ در کف دست و لوله ی آن بر دوش

دو شکمه آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند

دوش گرفتن زیر دوش ایستادن و خود را شستن

دوشیدن به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن

دو علی گلابی آمدن بچه ترساندن، تهدید توخالی کردن، توپ و تشر آمدن

دوغ و دوشاب یکی بودن فرقی میان خوب و بد نبودن

دو قلو دو بچه ی همزاد

دو قورت و نیمش باقی بودن با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

دو کرپا چمباتمه

دوگلاسی سبیل نازک قیطانی

دول آلت مردی به زبان کودکان

دو لا دو لایه، دو تا، خمیده

دولاب گنجه، کمد، قفسه

دولابچه کمد کوچک

دو لا پهنا پارچه ای که عرض آن دو برابر عرض پارچه های معمولی است

دو لا پهنا حساب کردن دو برابر بهای خقیقی حساب کردن

دو لا شدن خم شدن، تعظیم کردن

دو لبه دارای لب کلفت

دو لُپه خوردن با خرص و ولع خوردن، لقمه های بزرگ برداشتن

دو لُپی خوردن نگا. دو لُپه خوردن، هم از آخور خوردن، هم از توبره

دولت سرا تعبیری احترام آمیز از خانه ی کسی

دولت منزل نگا. دولت سرا

دو لَتی در دو لنگه ای

دو لول اسلحه ای بلند دارای دو خانه برای فشنگ گذاری

دوما در ثانی، دیگر آن که، دوم آن که

دوم از آن در ثانی، دوم آن که

دومندش نگا. دوم از آن

دون برنج خوب نپخته، دانه هایی که به پرندگان می دهند

دون پاشیدن دانه دادن به پرندگان، در باغ سبز نشان دادن، وعده دادن

دوندگی سعی و کوشش

دو هوا شدن بیمار شدن به دلیل تغییر هوا

دویدن توی حرف کسی حرف میان حرف آوردن، حرف کسی را قطع کردن

دهان به دهان شدن بحث و مجادله کردن، با پست تر از خود جر و بحث کردن

دهان به دهان گذاشتن نگا. دهان به دهان شدن

دهان پر کن بدون ارزش و اهمیت واقعی

دهان کسی آستر داشتن قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

دهان کسی بوی شیر دادن با وجود کوچکی کار بزرگ کردن و نتوانستن

دهان کسی چاک و بست نداشتن ناتوان بودن در رازداری

دهان کسی چاییدن آرزوی محال داشتن، از عهده ی چیزی بر نیامدن

دهان گیره غذای اندکی که میان دو غذای اصلی می خورند

ده کوره ده یا شهر کوچک عقب افتاده و بدون امکانات

دُهُل دریده بی شرم، ناپارسا

دهل کسی را زدن کسی را از کار برکنار کردن

ده مرده حلاج بودن بسیار زرنگ و کاری بودن

دهن واحد آواز خواندن

دهن بسته حیوان

دهن بین آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

دهن پاره بد زبان، بی حیا، کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد

دهن تر کردن اندکی نوشیدن، لو دادن

دهن خود را آب کشیدن دهان خود را طاهر کردن، استغفار کردن

دهن دره خمیازه

دهن کجی ادا و شکلک به قصد مسخره کردن، بی اعتنایی

دهن کجی کردن ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن، بی اعتنایی کردن

دهن کسی آب افتادن به طمع افتادن، میل شدید پیدا کردن

دهن کسی را آب انداختن کسی را به طمع انداختن، میل شدید در کسی ایجاد کردن

دهن کسی را سرویس کردن کسی را خونین و مالین کردن، به حساب کسی رسیدن

دهن کسی گرم بودن خوش سخن و مجلس آرا بودن

دهن کسی لق بودن رازدار نبودن

دهن لق کسی که راز خود و دیگران را بازگوید

دهنه لگام چارپایان، دهانه ی بازار

دهنه سرخود بی بند و بار

دهنه ی کسی را کشیدن جلو حرف زدن کسی را گرفتن

دهنی شدن آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

دهنی کردن آب دهان زدن به غذا یا چیزی

د ِهه ! کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

دیالله زود باش دیگه !

دیپلم مدرک پایانی دبیرستان، گواهی نامه، تصدیق

دیپلمه کسی که دیپلم دارد

دید زدن چشم چرانی کردن، دور و بر را نگاهی انداختن

دیدن چیزی از چشم کسی از او دانستن، به حساب او گذاشتن

دیدن دم کسی نگا. دم کسی را دیدن

دیدن کردن عیادت کردن، زیارت کردن، ملاقات کردن

دید و بازدید ملاقات خویشان و دوستان با یکدیگر

دیر به دیر هر از گاهی، هر از چندی، دیر دیر

دیر جوش آن که دیر الفت و دوستی پیدا می کند

دیر چسب دیر آشنا

دیر دم آن چه که دیر دم می کشد

دیر رس میوه ای که دیر می رسد

دیر فهم کند ذهن، کودن

دیر کرد تاخیر، تعویق

دیر کردن تاخیر کردن

دیروزه (دیروزی) قدیمی، غیر متجدد

دیزی ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند، آبگوشت

دیزی پشت سر کسی بر زمین زدن بی اعتنایی کردن به قهر کردن و رفتن کسی

دیزی دِهناری آدم بی ظرفیت و کم طاقت

دیگ بار گذاشتن گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

دیگ بخار دستگاه تولید بخار

دیگ به سر لو لو

دیگجوش خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن بسیار تهی دست و بی چاره شدن

دیم زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

دیم دیم ساز به زبان کودکان

دیم کار کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

دیم کاری کشاورزی دیم

دیمی کشت که از آب باران آبیاری شود، بدون برنامه و حساب، بی هدف

دیمی حرف زدن سخن گفتن بدون اندیشیدن، حرف بی هوده و مفت زدن

دیوار به دیوار بی فاصله، به هم چسبیده

دیوار حاشا بلند است به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

دیوار را یک طرفه کاه گل کردن یک طرفه قضاوت کردن

دیوار کوتاه کنایه از زبونی و ناتوانی

دیوار کوب پرده یا فرشی که برای زینت به دیوار می آویزند

دیوار مردم بالا رفتن دزدی کردن

دیوان بلخ جای بی انصافی و ستم رانی

دیوان کردن انتقام گرفتن، قصاص گرفتن

دیوانه بازی انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

دیوانه ی کسی بودن عاشق بی قرار کسی بودن
پایان بخش دوم