شراره اى از آتش

[رزیتا]

شراره اى از آتش

حسود هرگز نیاسود

اصولاً هنگامى كه نعمتى به دیگرى مى رسد و خود شخص از او محروم مى ماند، چهار حالت مختلف در او پیدا مى شود:
اول ـ آرزو مى كند همان گونه كه دیگران دارند، او هم داشته باشد، این حالت را«غِبْطِه» مى خوانند و حالتى است پسندیده; چرا كه انسان را به كوشش سازنده اى وا مى دارد و هیچ اثر مخرّبى در اجتماع ندارد.
دوم ـ دوست دارد آن نعمت از دیگران سلب شود و براى این كار به تلاش برمى خیزد. این، همان حالت بسیار ناپسند «حسد» است كه انسان را وا مى دارد بى آن كه تلاش سازنده اى در مورد خودش انجام دهد، به تخریب افراد دیگر بپردازد.
سوم ـ آرزو مى كند خودش داراى آن نعمت شود و دیگران از آن محروم بمانند، و این را «بُخل» و انحصارطلبى مى نامند كه انسان همه چیز را براى خود بخواهد و از محرومیت دیگران لذت ببرد.
چهارم ـ دوست دارد دیگران در نعمت باشند، هر چند خودش در محرومیت بسر ببرد و حتى حاضراست آنچه را دارد در اختیار دیگران بگذراد و از منافع خود چشم بپوشد و این حالت والا را «ایثار» مى گویند كه یكى از مهمترین صفات برجسته انسانى است.

حسد در روایات اسلامى:
در احادیث اسلامى براى مبارزه با این صفت زشت، تعبیرات تكان دهنده اى دیده مى شود به عنوان نمونه:
1ـ از پیامبراكرم(صلى الله علیه وآله) نقل شده كه فرمود: خداوند موسى بن عمران را از حسد نهى كرد و به او فرمود:«اِنَّ الْحاسِدْ ساخِطُ لِنعمى صادِ لِقَسَمى الَّذى قَسَمْتُ بَیْنَ عِبادى وَمَنْ یَكُ كَذلِكَ فَلَسْتَ مِنْهُ وَ لَیْسَ مِنِّى; شخص حسود در مورد نعمتهاى من بر بندگانم خشمناك است و از قسمت هایى كه میان بندگانم قائل شده ام ممانعت مى كند، هركس چنین باشد نه او از من است و نه من از اویم».1
2ـ در همین كتاب از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه فرمود:«آَفَةُ الدّینِ الْحَسَدُ وَالْعُجْبُ وَالْفَخْرُ; آفت دین و ایمان سه چیز است: حسد و خودپسندى و فخرفروشى».2
3ـ باز در حدیث دیگرى از همان امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «اِنَّ الْمؤْمِنَ یَغْبِطُ وَ لا یَحْسُدُ; وَالْمُنافِقُ یَحْسُدُ وَلایَغْبِطُ; مؤمن غبطه مى خورد و حسد نمی ورزد و منافق حسد می ورزد و غبطه نمى خورد»3
4ـ از امیر المؤمنین(علیه السلام)نقل شده است كه فرمود:«صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ; سلامتى بدن در اثر كم بودن حسداست»4
5 ـ امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اَلْحاسِدُمُضِّرٌ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أنْ یُضِّرَ بِالْمَحْسُودِ; حسود پیش از آن كه به شخصِ محسود زیان برساند به خود ضرر مى زند»5
6- حضرت على(علیه السلام) فرمود: «ما رَأیتُ ظالِماً أَشْبَهَ بِمَظْلُوم مِنَ الحاسِد; هیچ ستمگرى را شبیه تر به ستمدیده از حسود ندیدم»6
7ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «اِنَّ الْمُؤمِنَ یَغْبطُ وَ لا یَحْسُدُ، وَالْمُنافِقُ یَحْسُدُ وَ لایَغْبِطُ; مؤمن غبطه مى خورد و حسد نمی ورزد، و منافق حسد می ورزد و غبطه نمى خورد»7
8 ـ امیر مؤمنان على(علیه السلام) فرمود: «اَلْحَسُودُ لایَسُودُ; حسود بزرگوار نمى گردد»8
شخص حسود در مورد نعمتهاى من بر بندگانم خشمناك است و از قسمت هایى كه میان بندگانم قائل شده ام ممانعت مى كند، هركس چنین باشد نه او از من است و نه من از اویم.


آثار سوء حسد در اجتماع:
حسد سرچشمه بسیارى از نابسامانی هاى اجتماعى است از جمله:
1ـ حسود تمام یا بیشتر نیروهاى بدنى و فكرى خود را ــ كه باید در راه پیشبرد اهداف اجتماعى به كار ببرد ـ در مسیر نابودى و ویرانى آنچه هست صرف مى كند و از این رو هم سرمایه هاى وجودى خود را از بین برده و هم سرمایه هاى اجتماعى را.

2ـ حسد انگیزه قسمتى از جنایات دنیاست و اگر عوامل و علل اصلى قتل ها، دزدی ها، تجاوزها و مانند آن را بررسى كنیم، خواهیم دید عامل بسیارى از آن ها حسد است و شاید براى همین است كه آن را به «شراره اى از آتش» تشبیه كرده اند كه مى تواند موجودیت حسود و یا جامعه اى را كه در آن زندگى مى كند، به خطر اندازد.
یكى از دانشمندان مى گوید: حسد و بدخواهى از خطرناكترین صفات است، و باید آن را به منزله موحشترین دشمنان سعادت تلقى كرد و در دفع آن كوشید.
جوامعى كه افراد آن را اشخاص حسود و تنگ نظر تشكیل مى دهد جوامعى عقب افتاده هستند; زیرا ـ همان طور كه گفتیم ـ حسود همیشه مى كوشد تا دیگران را به عقب بكشد و این درست بر خلاف روح تكامل و ترقى است.

3ـ از همه این ها گذشته، حسد اثرات نامطلوبى بر جسم و سلامت انسان مى گذارد و افراد حسود معمولا افرادى رنجور و از نظر اعصاب و دستگاه هاى مختلف بدن، غالبا ناراحت و بیمارند; زیرا امروز این حقیقت مسلم شده كه بیماری هاى جسمانى در بسیارى از موارد عامل روانى دارند و در طب امروزى بحث


هاى مشروحى تحت عنوان بیماری هاى «روان تنى» به وجود آمده است كه به این قسمت از بیماری ها اختصاص دارد.
جالب این كه در روایات پیشوایان اسلام روى این موضوع تكیه شده است: در روایتى از على(علیه السلام) مى خوانیم: «صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَد; تندرستى از كمى حسد است»9 و در جاى دیگر مى فرماید: «اَلْعُجْبُ لِغِفْلَةِ الْحِسادِ عَنْ سَلامَةِ الاَْجْساد; عجیب است كه حسودان از سلامت جسم خود بكلى غافلند»10 حتى در پاره اى از احادیث مى خوانیم كه، حسد پیش از آن كه به محسود زیان برساند به حسود ضرر مى زند، و تدریجا او را مى كشد.

4ـ از نظر معنوى حسد نشانه كمبود شخصیت و نادانى و كوتاه فكرى و ضعف و نقص ایمان است; زیرا حسود در واقع خود را ناتوانتر از آن مى بیند كه به مقام محسود و بالاتر از آن برسد و لذا مى كوشد كه محسود را به عقب برگرداند، به علاوه او عملا به حكمت خداوند ـ كه بخشنده اصلى این نعمتهاست ـ معترض است و در مورد اعطاى نعمت به افراد از طرف خداوند ایراد دارد، و لذا در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «اَلْحَسَدُ اَصْلُهُ مِنْ عُمْى الْقَلْبِ وَالْجُحُودِ لَفَضْلِ اللّهِ تَعالى وَ هُما جَناحانِ لِلْكُفْر; وَبِالحَسَدِ وَقَعَ اِبْنُ آدَمَ فِى حَسْرَةِ الاَبَدِ وَ هَلَكَ مُهْلكاً لا یَنْجُو مِنْهُ اَبَدا; حسد و بدخواهى از تاریكى قلب و كوردلى است و از انكار نعمتهاى خدا به افراد سرچشمه مى گیرد، و این (كوردلى و ایراد بر بخشش خدا) دو بال كفر هستند. به سبب حسد بود كه فرزند آدم در حسرتى جاودانى فرو رفت و به هلاكتى افتاد كه هرگز از آن رهایى نمى یابد».11
قرآن مجید در سوره مائده، آیه 27 مى گوید: «نخستین قتل و كشتارى كه در روى زمین واقع شد عامل آن حسد بود».
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «اَلْحاسِدُمُضِّرٌ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أنْ یُضِّرَ بِالْمَحْسُودِ; حسود پیش از آن كه به شخصِ محسود زیان برساند به خود ضرر مى زند»

على(علیه السلام) در نهج البلاغه خطبه 86 مى فرماید: «ان الحسد یأكل الایمان كما تأكل النار الحطب; حسد تدریجا ایمان را مى خورد همان طور كه آتش هیزم را تدریجا از بین مى برد».
زیرا شخص حسود اندك اندك سوء ظنش به خدا و حكمت و عدالت او بیشتر مى شود و همین سوء ظن او را از وادى ایمان بیرون مى كشد.
زیان هاى معنوى و مادى، فردى، اجتماعى حسد فوق العاده زیاد است و آنچه گفتیم در حقیقت فهرستى از آن به شمار مى رود.12
البته نكته مهم این است كه حسد گاهى در شكل هدف منعكس مى شود و آب و رنگ دینى به آن مى دهد.13
عیب بزرگ گناهان، حجاب بودن آن هاست. وقتى حجاب شد، انسان نمى تواند قضاوت كند و وقتى قادر به قضاوت نبود گویى كه انسان دیوانه مى شود و دست به هر عملى مى زند. حضرت على(علیه السلام) در خطبه قاصعه تعبیر بسیار مهمى دارند كه به آن اشار شد.
گاه حسد برادر به برادر باعث مى شود كه عواطف برادرى را زیر پا نهد و دست خود را به خون برادر بیالاید!
نكته مهم این است كه چگونه حسد آدمى را چنین در ورطه نابودى قرار مى دهد و اگر این آتش درونى مهار نشود، هم دیگران را به آتش مى كشد و هم خود انسان را.
اگر نگاه كنید در مى یابید كه بسیارى از جنگ ها، دزدى ها و تجاوزها، از سه گناه(تكبر، حسد، حرص) نشأت گرفته است.

گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی
برگرفته از درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دامت برکاته)


پی نوشت ها:
1.در اصول كافى(ج 2، ص 307)
2.همان مدرك
3.تفسیر نمونه، ج 9، ص 326ـ327.
4. بحارالانوار، ج 73، ص 256.
5. بحارالانوار، ج 73، ص 255.
6. بحارالانوار، ج 73، ص 256.
7. بحارالانوار، ج 73، ص 250.
8. مستدرك الوسایل، ج 12، ص 328.
9. بحارالانوار، ج 73، ص 256.
10. بحارالانوار، ج 73، ص 256.
11. مستدرك الوسائل، ج 2، ص 327.
12. تفسیر نمونه، ج 3، ص 423ـ 425.
13. تفسیر نمونه، ج 1، ص 401.