سبک بوسانوا در برزیل-Bossa Nov

[SHeRvin]

Antonio Carlos Jobim , 1927 - 1994

موسیقی کشور برزیل از پر انرژی ترین و شادترین موسیقی های دنیا است. این موسیقی ترکیبی است از سبکهای موسیقی آفریقا و اروپای که هنگام ترکیب با فرهنگ و اتمسفر آمریکای لاتین به این درجه از نشاط و شادابی رسیده است. بسیاری از سبکهای موسیقی برزیل سر منشا سنتی یا مذهبی دارند که با گذشت زمان و تکامل به گونه های امروزی تبدیل شده اند.

سامبا و بوسانوا (Samba and Bossa Nov) از مشهورترین سبکهای موسیقی مردمی برزیل هستند که در تمام دنیا شناخته و حتی بومی شده اند.

هنگامی که در اواسط دهه 50 میلادی موسیقیدانان برزیلی، ازجمله آنتونیو کارلوس جوبیم (Antonio Carlos Jobim)، یا نوازنده گیتار جاو گیلبرتو (Joao Gilberto) با موسیقی Cool Jazz ایالات متحده آمریکا آشنا شدند، خیلی زود متوجه شکوه هارمونی و ریتمهای غیر معمول آن شدند و شروع به استفاده از ضد ضربها توسط گیتار روی ریتم های محلی و مذهبی خود نمودند. نتیجه چیزی بود که امروز همه ما آنرا به نام بوسانوا می شناسیم. از آن به بعد بوسانوا پایه ای شد برای موسیقی Jazz در برزیل و بسیاری دیگر از کشورهای آمریکای لاتین.

آنتونیو کارلوس جوبیم خیلی زود بعنوان مشهورترین موسیقیدان و آهنگساز بوسانوا در برزیل مطرح شد. مجموعه توانایی های او در نواختن پیانو، گیتار، آهنگسازی و خوانندگی از جمله عواملی بود که سبک بوسانوا را در میان مردم برزیل و دنیا محبوب کرد، بطوری که کارهای او امروزه در هر آلبوم بوسانوای لاتین، توسط نوازندگان مختلف اجرا می شود.


پس از او در دهه 60 باید از سرجیو مندس (Sergio Mendes) نام برد که فعالیت هایش تاثیر زیادی در گسترش فرهنگ موسیقی بوسانوا در دنیا داشت. کارهای دهه 90 این هنرمند برزیلی مرزهای بوسانوا را به سوی دنیای مدرن گشود.

آلبوم بسیار مشهور Red Hot + Rio مجموعه ای از این کارها است که هنرمندانی چون استینگ (Sting)، جورج مایکل (George Michael)، دیوید بیرن (David Byrne) و ... در آن مجموعه ای از زیباترین کارهای بوسانوای دهه 60 را بصورت مدرن اجرا کرده اند. اما این با وجود هنوز هنرمندانی هستند که در برزیل به سبک بوسانوای اصیل موسیقی اجرا می کنند، که روسا پاسوس (Rosa Passos) خواننده و نوازنده گیتار یکی از آنها است.

[SHeRvin]

نمونه ریتم و توالی آکورد برای گیتار در بوسانوا

با گسترش رسانه ها و امکانات ارتباطی، اواخر دهه 60، موسیقی برزیل با سبکهای جدید موسیقی در اروپا مانند راک (Rock) آشنا شد. آهنگسازان جوان شروع به ساختن موسیقی ترکیبی نموند؛ آنها سامبا، بوسانوا، جز و راک با فضای موسیقی مذهبی و ملی ترکیب کردند.

هر چند این نوع موسیقی نتوانست نام خاصی را برای خود داشته باشد اما اصطلاح MPB به معنی موسیقی مردمی برزیل (Musica Popular Brasileira) بر سر زبانها افتاد. هنرمندانی چون چیچو باروک (Chico Buarque)، کاتانو ولوسو (Caetano Veloso) و گیلبرتو ژیل (Gilberto Gil) نمونه ای از مشهورترین موسیقیدانهای سبک MPB هستند.

نگاه دقیقتر به بوسانوا
اهمیت بوسانوا بعنوان اولین نمونه از ظهور مدرنیسم در موسیقی آمریکای لاتین بر هیچ یک از طرفداران موسیقی و منتقدان پوشیده نیست. اواخر دهه 50 اغلب مردم قشر کارگر و فقیر در جشن ها و مراسم شادی خود از سامبا استفاده می کردند. اما قشر متوسط به بالای جامعه به نوع خاصی بالاد که به samba-canção معروف بود علاقه نشان می داد. با تولد بوسانوا قشر فقیر جامعه تقریبآ سایر سبکهای موسیقی برزیلی را فراموش کردند و اوقات خود را تنها با این موسیقی می گذراندند. در حالی که اقشار متوسط به بالا در کنار بوسانوا به سبکهای سنتی تر مانند سامبا یا بالادهای مذهبی را نیز کماکان می پرداختند.

بوسانوا فاکتورهای بسیاری را در سبکهای قدیمی تر خود دچار تحول کرد، دینامیک موسیقی، ریتم و هارمونی از یک طرف و تاکید بر خوانند بعنوان مرکز توجه موسیقی. بعنوان مثال بجای ریتم سنتی سامبا که بصورت دو ضربی نواخته می شد، بوسانوا با استفاده از درام ست های مدرن ضد ضربها را وارد ریتم کرد. سازبندی ریتمیک موسیقی بر پایه درامز و باس شکل گرفت و گیتار کلاسیک بعنوان عامل اصلی نواختن ضد ضربها انتهاب شد.

این سبک جدید موسیقی همچنین هارمونی و توالی آکوردهای جدیدی را وارد موسیقی برزیل کرد. استفاده از آکوردهای Altred و پیچیده بعنوان عنصری جدایی ناپذیر از این سبک موسیقی مورد قبول موسیقیدانان قرار گرفت.

کاربرد ملودیهای کروماتیک با فاصله های دیسونانس در ابتدای معرفی این سبک موسیقی برای مردم قابل تحمل نبود اما خیلی زود طرفداران این سبک موسیقی شاد توانستند گوش خود را به درک این فاصله ها عادت دهند.

[SHeRvin]

Bossa Nova موسیقی قشر مرفه یا ملی گرا !

ریو دو ژانیرو از بالا، مجسمه مسیح (ع)
آمریکای لاتین دنیای ریتم های پر انرژی و زیبا می باشد و Nova Bossa یکی از آشناترین این ریتم ها برای ما ایرانی ها است. بوسا نوا ریتمی است که معولا" با سرعت معتدل – نه کند و نه تند – اجرا می شود، این ریتم که ریشه در فرهنگ غنی برزیل دارد در حدود سالهای 1950 هنگامی که تغییرات سیاسی وسیعی در کشور برزیل رخ داد و اقتصاد این کشور رو به شکوفایی گذاشت، به تدریج جایگزین ریتم قدیمی تر Samba شد. Bossa Nove که به زبان پرتقالی به معنی راه جدید (new way) می باشد بیتشر مورد توجه طبقه متوسط و بالای جامعه در برزیل قرار گرفت. به این قطعه بوسانوا با صدای فرانک سیناترا گوش کنید :

The Girl from Ipanema

به تدریج Bossa Nova از حالت ریتم خارج شد و به فرم موسیقی تبدیل شد، فرمی از موسیقی که در سواحل ریو دو ژانیرو توسط مردم خوشگذران اجرا و مورد استقبال قرار گرفت، به همین علت این سبک از موسیقی اغلب توسط اقشار کم درآمد مورد انتقاد قرار می گیرفت. اگر به متن ترانه هایی که در موسیقی به سبک Bossa Nova در آن مقطع زمانی اجرا می شد توجه کنیم خیلی ساده می توان موضوع آنها را به چند دسته تقسیم کرد؛ عشق، زنان زیبا وسواحل دریا. موضوعاتی که بیشتر نمایش دهنده یک زندگی مرفه می باشند تا زندگی مردم عادی. درست در نقطه مقابل، Samba قرار دارد که به موضوعات مربوط به زندگی مردم متوسط جامعه می پردازد.

سواحل ایپانیما، محل تفریح اقشار مرفه
قطعه The Girl from Ipanema که جزو استانداردهای Jazz نیز می باشد نمونه ای از این سبک از موسیقی می باشد که آوازه آن به خارج از مرزهای برزیل نیز کشیده شد. موضوع این ترانه راجع به دختر زیبایی است که در سواحل ایپانیما قدم می زند و دلبری میکند. این ترانه از اولین نمونه های Bossa Nova بود که با هارومونی Jazz ترکیب شد و ریتم آن بیشتر به Samba نزدیک می باشد. هنگامی که در سال 1964 در برزیل کودتای نظامی شکل میگیرد، مردم از سبک ترانه های Bossa Nova برای کنایه زدن به وضعیت اقتصادی رو به بجران و وضعیت بد اجتماعی برزیل استفاده میکردند. به این سبک از موسیقی، بوسانوای نسل دوم گفته می شود.

از حدود سالهای 1960 به بعد بوسانوا بطور رسمی وارد موسیقی Jazz شد بگونه ای که امروزه این سبک موسیقی (یا ریتم) بیشتر در محدوده Jazz مطرح میشود. نسل دوم Bossa Nova تغییرات اساسی کرد، مظامین آن بیشتر حالت ملی گرایی پیدا کرد و اغلب ترانه های آن سعی در اعلام تنفر از حکومت نظامیان داشت. در این نوع جدید از موسیقی Bossa Nova استفاده از سازهای محلی بیشتر رواج پیدا کرد تا به نوعی خود را به تاریخ برزیل – و نه به نشانه های فرهنگ غربی یا آمریکایی - بیشتر وابسته نشان دهد (بعنوان مثال استفاده بیشتر percussions و سازهای بادی کوچک مانند فلوت). به این ترتیب مشاهده میکنید که چگونه شرایط اجتماعی می تواند بر روی هنر تاثیر گذاشته و مظامین هنری را تغییر دهد.