سه گناه نخستین

[رزیتا]

سه گناه نخستین

«یا على أَنْهاكَ من ثلاث خصال: أَلْحَسَد واالحِرص وَالْكِبْریاء»
اى على تو را از سه صفت نهى مى كنم: حسد، حرص، تكبّر
رسول اكرم(صلى الله علیه وآله) در این بخش از سفارش هاى خویش به نكته اى تاریخى اشاره فرمود. آن نكته این كه در آغاز این عالَم سه گناه بزرگ صورت گرفت: گناه ابلیس، گناه فرزند آدم (قابیل) و ترك أولاى حضرت آدم(علیه السلام). منشأ هر یك از این سه گناه، یكى از سه چیز بالا بوده است: گناه ابلیس از تكبر سرچشمه گرفت كه منجر به طرد همیشگى از درگاه الهى و گرفتارى به لعن ابدى خداوند شد.
سرچشمه ترك اولاى آدم(علیه السلام) حرص بود; زیرا او به میوه هاى بهشتى بسنده نكرد و فریب خورد و حرص او را وا داشت به سراغ درخت نهى شده برود كه اثر و نتیجه كارش اخراج از بهشت بود كه به قول حافظ: پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت، ناخلف باشم اگر من به جوى نفروشم.
قابیل بر اثر حسادت برادرش ، هابیل را كشت; زیرا دید قربانى او قبول نشد اما خوشه هاى او در درگاه الهى مقبول افتاد. آن گاه هم پشیمان شد و اكنون نیز گناه تمام قاتلان دنیا رابه گردن قابیل مى گذارند، چون او بود كه این روش ناپسندیده را براى اولین بار بنا نهاد.
وقتى در این سه گناه تأمّل مى كنیم در مى یابیم كه این گناهان ابعاد مختلفى دارند در میان اینها تكبر از همه بدتر است چون سبب كفر شد، حسد در درجه بعد قرار دارد چون باعث قتل شد و حرص در درجه سوّم است براى این كه باعث محرومیت از بهشت شد. خلاصه اینها سه گناه كبیره هستند كه داراى شدّت و ضعف هستند .
تكبّر ابلیس باعث شد حلقه بندگى را از گردن بردارد و رشته عبودیت بگسلد و به مقابله با خدا بر خیزد. و اصلاً منكر حكمت خدا شود و آن را زیر سؤال ببرد: «خَلَقْتَنى مِنْ نار وَ خَلَقْتَه مِنْ طین; مرا از آتش آفریدى و او را از خاك»
شیطان با تكبّر گفت: به چه دلیل باید در مقابل آدم سجده كنم. در این جا تكبّر جلو دید شیطان را گرفت و نگذاشت كه او به درستى واقعیت ها را ببیند و بر اثر همین تكبر، حكمت الهى را منكر شد و با آن به مبارزه برخاست و در نتیجه به لعن ابدى خدا دچار شد. براى درمان این بلاى خانمان سوز باید ابتدا ریشه و عوامل را شناخت و آن گاه به درمان آن پرداخت حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) خطاب به ابوذر غفارى فرمود: «مَنْ ماتَ وَ فِى قَلبِه مِثْقالُ ذَرَّة مِنْ كِبْرلَمْ یَجِدْ رائِحةَ الْجَنَّة;; كسى كه بمیرد و اندكى تكبّر در قلبش باشد بوى بهشت به مشامش نمى خورد».

آثار تكبّر:

تكبر سبب مى شود كه انسان جز خود و افكار خودش را نبیند، آیات و معجزات خدا را سحر بخواند، مصلحان را مفسِد و اندرز دوستان و اطرافیان را محافظه كارى و ضعف نفس بشمرد.1


تكبر در روایات اهل بیت (علیه السلام):

1ـ در نهج البلاغه در خطبه قاصعه از امیز مؤمنان على(علیه السلام) به هنگام نكوهش كبر و خودبرتر بینى چنین مى خوانیم: «فَاعْتَبِرُوا بِما كانَ فَعَلَ اللّهُ بِاِبلیسِ اِذا حَبَطَ عَمَلَهُ الطَّویل وَ جَهْدَهُ اَلْجَهید، وَ كانَ قَد عَبَدَاللّه سِتةَ آلاف... عَنْ كِبْرِ ساعَة واحِدَه فَمَنْ ذا بَعدَ اِبلیسِ یَسْلَمُ على اللهِ بِمثلِ مَعْصَیة؟! كُلاً ما كانَ الله سُبْحانه لَیَدْخُلَ الْجَنَّة بَشراً بِاَمْرِ اِخْراجِ بِهِ مِنْها مَلَكاً اِنَّ حُكْمَهُ فِى اَهْلِ السَّماءِ وَ اَهْلِ الاَْرْضِ لَواحِد; پند و عبرت گیرید به آنچه خداوند با ابلیس رفتار كرد، در آن هنگام كه اعمال و عبادات طولانى و تلباش و كوششهاى او را ـ كه شش هزار سال بندگى خدا كرده بود... ـ به سبب ساعتى تكبّر بر باد داد، با این حال چه كسى بعد از ابلیس مى تواند از كیفر خدا در برابر انجام همان معصیت مصون بماند؟ نه، هرگز ممكن نیست خداوند انسانى را به بهشت بفرستد در برابر كارى كه به سبب آن فرشته اى را از بهشت رانده است. حكم خداوند در باره اهل آسمان و زمین یكى است.
البته اطلاق فرشته بر شیطان براى آن است كه در صفوف آنها جاى داشت و هم ردیف آنها بود نه این كه از خود آنها بوده.

2ـ در حدیثى از امام على بن الحسین(علیه السلام) چنین نقل شده كه فرمود: «گناهان شعب و سرچشمه هایى دارند. اوّلین سرچشمه گناه (تكبّر) است كه گناه ابلیس بود و به سبب آن از انجام فرمان خدا امتناع كرد و تكبّر ورزید و از كافران شد; بعد (حرص) بود كه سرچشمه ترك اولاى آدم و حوا شد...; سپس (حسد) بود كه سرچشمه گناه فرزند آدم، قابیل شد كه به برادرش، هابیل حسد ورزید و او را به قتل رسانید.2


3ـ از امام صادق(علیه السلام) در اصول كافى نقل شده كه فرمود: «أُصُولُ الْكُفْرِ ثَلاثَة: الحِرصُ والاستِكْبارُ والحَسَدُ. فأَمّا الحرصُ فَانَّ آدَم حینَ نهى عن الشجرة، حَمَلَه الْحرصُ على أَنْ أَكَلَ مِنْها; و أَمّاالاستكبارُ فابلیس حیثُ أمَرَ بالسجودِ لِآدَمَ فَأَبى; و أَمّاالْحَسَدُ فابْنا آدَمَ حیثُ قَتَلَ أَحَدُهُما صاحبَه; اصول و ریشه هاى كفر سه چیز است: حرص; تكبر و حسد. حرص سبب شد كه آدم از درخت ممنوع بخورد; تكبّر سبب شد كه ابلیس از فرمان خدا سرپیچى كند; و اما حسد، سبب شد كه یكى از فرزندان آدم دیگرى را به قتل برساند»3

4- از پندهاى خداوند به موسى(علیه السلام) است كه «یا موسى ، ضَعِ الْكِبْرَ وَ دَعِ الْفَخْرَ وَاذْكُرْ أَنَّكَ ساكِنُ الْقَبْرِ، فَلْیَمْنَعْكَ ذلِك مِنَ الشَّهَواتِ; اى موسى، تكبّر را رها كن و دست از فخرفروشى بردار و به یاد آور كه تو در قبر سكونت خواهى یافت. باید اینها تو را از تمایلات باز دارد.»4

5 ـ از امام صادق(علیه السلام) از پدرانش نقل شده كه امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمود: «عَجِبْتُ لِاِبْنِ آدَمَ أَوّلُهُ نُطْفَةٌ و آخِرُهُ جیفَةٌ; وَ هُوَقائِمٌ بَیْنَهُما وِعاءٌ لِلْغائِطِ، ثُمَّ یَتَكَبّر; در شگفتم از پسر آدم كه آغازش نطفه و پایانش مردار و در میان این دو حالت، ظرف مدفوع است، باز هم تكبّر مى كند.»5

6ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه فرمود: «مامِنْ رَجُلٌ تَكَبَّرَ أَوْ تَجَبّرَ ، اِلاّلِذِلَّة وَجَدَها فِى نَفْسِه; هیچ مردى تكبّر یا گردنكشى نمى كند مگر در اثر ذلّتى كه آن را در خود احساس كرده است.»6

7ـ از امیر مؤمنان على(علیه السلام) نقل شده است: «خالِطُوا النّاسَ مُخالَطَةً انْ مُتُّم مَعَها بَكَوْا عَلَیْكُمْ، وَ اِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا اِلَیْكُمْ; با مردم چنان معاشرت كنید كه اگر در آن حال مردید بر شما بگریند و اگر زنده ماندید به شما علاقه داشته باشند.»7

8 ـ از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است كه رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: «مَنْ یَسْتَكْبِرْ، یَضَعْهُ اللّهُ; هركس تكبّر ورزد خدا او را پست مى گرداند.»8

9ـ از امیر مؤمنان على(علیه السلام) نقل شده كه فرمود:«مَنْ تَكَبَّرَ عَلَى النّاسِ، ذَلَّ; هر كس در مقابل مردم تكبّر ورزید خوار مى گردد.»9

10ـ از داود بن فرقد، از برادرش نقل شده كه گفت: از امام صادق(علیه السلام) شنیدم كه مى فرمود: «اِنَّ الْمُتِكَبِّرینَ یُجّعَلُونَ فىِ صُوَرِ الذَّرِّ ، یَتَوَطَّ أُ وَ هُمُ النّاسُ حتّى یَفْزَغَ اللّهُ مِنَ الْحِساب; (در روز قیامت) متكبّران به صورت مورچه در مى آیند و مردم آنها را پایمال مى كنند تا آن كه خداوند از حساب فارغ شود.»10

تخلیص: گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی
برگرفته از درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دامت برکاته)


1.تفسیر نمونه، ج 20، ص 81.
2.سفینة البحار، ج 2، ص 458، ماده(كبر)
3. تفسیر نمونه، ج 4، ص 106.
4. بحارالانوار، ج 77، ص 35.
5. بحارالانوار، ج 73، ص 234.
6. بحارالانوار، ج 73، ص 225.
7. بحارالانوار، ج 74، ص 167.
8. بحارالانوار، ج 73، ص 231.
9. غرر الحكم، ص 627.
10. بحارالانوار، ج 73، ص 219.