ضرب المثل های کردی .....

[behnam5555]

خودا هه‌م نه‌ججاڕه‌ و هه‌م دارتاشه
یه‌کــــی ده‌خا ئه‌و که‌ر و جـــاشـه


*هه‌ژار زانـــا بـــــــێ، نـــه‌زانــــه
دارا شـــووره‌ییشـــــی لــێ جوانه


*خــۆشـه‌ ئینسان گیرفانـی گه‌رم و گــوڕ بــێ
ئه‌رکـی سه‌رشانــی ســووک بــێ و تازه‌ کـوڕبێ ‌‌‌‌‌‌‌


*حــه‌یفـــه‌ جێــی شێــــــــــــران
رێـــــــوی لێـــی بکـــه‌ن گێــــران


*ئه‌گه‌ر گوڵ نیت بۆ باغچه‌ی
ژیان دڕکیــــش مه‌به‌ بــۆ ئازادی گیــــان


*که‌ وه‌ستا دای بنــــێ خشتـــــی هه‌وه‌ڵ خوار
هـــه‌تا خۆریـــــش بچــــــێ هه‌ر خواره‌ دیــــوار


*حه‌ق له‌قه‌ ئه‌مڕۆ،ده‌به‌سیه‌ کێیه‌ گوێت لێ راگرێ
هه‌رحه‌قه‌ وبه‌رشه‌ق دراوه‌،نه‌ک شه‌قێکت به‌ر که‌وێ


*مه‌ڵێ دارێک شکا وئیتروشک بوو
سبه‌ینێ هاکا دیتت ،غه‌ڵفی هه‌ڵچــــوو


*ده‌وڵه‌مه‌ند هه‌رچی خه‌ڵکی له‌ده‌وره‌
بایه‌خــــی نییــــه‌ ،سێبـــه‌ری هه‌وره


*که‌ تــۆئاغــا بــــی و منـیش ئاغـــا
کــــێ به‌ڕه‌ی شــڕمــــان بۆ راخـــــا


*رێی چاکان بگره‌ هه‌تاکــوو ماوی
‌ ئه‌وه‌ی ناوی نایی،ون نه‌که‌ی نـــاوی


*دۆستی حه‌قیقـــی کێیه‌؟بیناســـــه
قه‌ت مه‌یـده‌ له‌ ده‌ست زۆر به‌ ئه‌ساسه

[behnam5555]

هه‌مــــوو باغێک پـــڕ له‌ گوڵـــه
تــــه‌نیــــا گوڵێـــک بــــه‌ دڵــــــــــه


*بولبولی کورد وه‌کوو باز ده‌نوێنێ
هه‌ر له‌ به‌رزاییه‌وه‌ ده‌خوێنـــــــــــــێ


*ئه‌گه‌رشه‌نبه‌ ببارێ پێنج و شه‌ش ده‌کا
ئه‌گه‌ر جومعه‌ ببارێ شه‌نبه‌ خۆش ده‌کا


*ماینه‌ کوێت ره‌وتی که‌ جاران ده‌تکوت ره‌وتی ئاهووه
‌‌‌‌‌ ئێسته‌ هه‌ستانی له‌سه‌ر ئاخوڕ به‌ یاهوو یاهووه


*بۆ ئیشی بچووک قه‌ت تێمه‌کۆشـــه
‌‌ گۆم هه‌تا قووڵ بێ بۆ مه‌له‌ خۆشـــه‌


*برای گیان هێشتا ئه‌سپ نه‌کڕاوه
‌ ئاخـــوڕ هه‌ڵبه‌ستن ،خه‌یاڵــــی خــاوه


*نانێ رۆژ په‌یدا بکه‌ و نانێ شــه‌و
هه‌ڵمه‌گـــره‌ هه‌رگیز منه‌ت له‌م و لـــه‌و‌


*ئه‌وه‌ی له‌ پوشێـــک نه‌کۆڵێتـــه‌وه
‌ لــــۆده‌ی کای به‌رن ،ناپــــرسێتـــــه‌وه


*به‌س له‌مه‌ زیاترخۆت گێل وکه‌ڕکه
‌ ئه‌و ماسته‌ بـــــێ موو نییه‌ باوه‌ڕکــــه‌


*شایی نه‌کراوه‌،ده‌هۆڵ ته‌قه‌ی دێ
به‌ن نه‌ڕێســـراوه‌،جۆڵا شــــه‌قـــه‌ی دێ

[behnam5555]

*خه‌یاڵ خه‌زێنه‌ی به‌ که‌س نه‌داوه‌
زێــــــڕ دۆزینـــــه‌وه‌،خه‌یـــــاڵ پڵــــاوه‌


*چکۆله‌تـــرین کرده‌وه‌ی ئینسان
له‌ســـه‌د قســـه‌ی زل باشتــــــره‌ دیسان


*هه‌رگیز مه‌به‌ عه‌نته‌ری پیــاوێ
تــۆ هـــــه‌ڵپـــه‌ڕی بــه‌و بــــده‌ن پڵاوێ

*ئه‌گه‌ر نایناسن ئاغای هه‌ر وه‌ته‌
له‌ ته‌قه‌ی که‌وگیر،گوێی وه‌ک که‌ر جووته


*به‌ ئاسمانی ساو و به‌ ئه‌ستێره‌ی سیس
به‌ من سه‌گ ده‌وه‌ڕێ به‌ تۆ پشیله‌ی پیس


*ئاگــــرت گه‌رمــــی نه‌کردین
دووکه‌ڵت کوێــــری کــــــــردین


*رۆڵه‌ به‌ دایم روو که‌ره‌ خودا
هه‌رچــــی گا کێڵای نابێ گا بیخوا


*هێنده‌ بخوێنه‌ که‌ خوێنده‌وار بی
له‌ نێو کۆمه‌ڵدا زرینگ و هوشیار بی


*کوڕی ئه‌ده‌ب به‌ نه‌ کوڕی باوک
که‌ کوڕی ئه‌ده‌ب زیندووی ده‌کا ناوی باوک


*خۆ گر به‌ له‌به‌ر مێحنه‌ت و زه‌حمه‌ت
تا ده‌کرێته‌وه‌ ده‌روازه‌ی ره‌حمــــــه‌ت


*ئاسمان یه‌ک ره‌نگ و یه‌ک ته‌رزه‌
بــۆیه‌ هه‌میشـــــه‌ ســــه‌ر بـــه‌رزه


*مێشکێ که‌ ئێشقی تێدا نه‌بێ گوێزی پووچه‌ڵه‌
لێوێ که‌ پێکه‌نینی له‌سه‌ر نه‌بێ داری گه‌نده‌ڵه

[behnam5555]

*هـــه‌ر که‌س بیخـــوا به‌ خه‌ستی
عاقیبـــــه‌ت ده‌یــــدا له‌ ده‌ستـــــــی


*خوێنی ده‌ڕژێ که‌سێ لێوت بمژێ
سه‌یره‌ من تۆم نه‌دی خوێنم ده‌ڕژێ


*له‌ دووی جــوان مه‌ڵـــــــێ ئاخ
کوێـــــره‌ کانیـــــان مه‌کـــه‌ بـــاخ


*کشـــه‌ کشـــه‌ پــۆپه‌ ره‌شـــــــه
میــــــوان رۆژێـــک و دوان خۆشه


*یه‌کـــــێ نییه‌تی نانــــی شه‌وێ
ئه‌نگووستیلــــه‌ی زێـــــــڕی ده‌وێ‌‌‌‌


*قه‌رز کۆن ده‌بێ نافه‌وتێ به‌ڵام
یه‌خه‌ی قه‌رزدار مه‌گره‌ بــــه‌رده‌وام


*مه‌گری بۆ گوڵێ که‌ خاک به‌سه‌ره‌
بگری بۆ گولێ که‌ دڵ په‌روه‌ره‌.


*بنی هه‌نبانه‌ کونــی تێـــدا بـــێ
به‌ جه‌واڵ تێی که‌ی هێشتا پڕ نابێ


*که‌س په‌نا نابا بۆ سێبه‌ری کوند
ئه‌گه‌ر جێی نه‌بێ له‌ شار وله‌ گوند


*قسه‌ی قه‌دیمــان یاد بێنــــــه‌وه
کـــــوڕ به‌ مه‌له‌ی باب ناپه‌ڕێته‌وه


*باغی بێ په‌رژین زینه‌تی نییه‌
خوشکــــی بـــێ برا قیمه‌تـــی نییه


*هه‌ڵۆ ناچێتــــــه‌ هێلانه‌ی قاڵاو
ئه‌گه‌ر هه‌ڵپڕووکێ له‌به‌ر سووره‌ تاو


*ژن ده‌ڵێ:نانی وشکم ده‌ست که‌وێ
خۆشــــه‌ نه‌ک پڵاو له‌ په‌نـــا هه‌وێ‌‌


*چـــاو ئه‌گــــه‌ر لوتیــان له‌ نێوان دا نـــــه‌بوایـــه‌
یه‌کتریـــان ده‌خوارد ئه‌و دوو بـــــرایـــــه

[behnam5555]

*قسه‌ی قه‌دیمی له‌ که‌س مه‌پۆشه‌
دۆم هه‌تا رووت بێ مه‌زاقی خۆشـه‌‌


*باوه‌ ژن نه‌دا چه‌پۆک له‌ هه‌تیو
هه‌رگیزفێرنابێ رێی ئه‌م دیو، ئه‌ودیو


*که‌ سیاسه‌ت که‌وته‌ نێو ژنان
ده‌بــــێ ده‌ست بکه‌ی به‌ قوڕ پێــوان


*چاکه‌ وخراپه‌ قه‌ت ناچێ له‌ ناو
ون نابـــــێ ئه‌گه‌ر بیخه‌یته‌ نێــــو ئاو


*ئه‌گه‌رهه‌زارساڵ باران نه‌بارێ
هه‌ر ئاو هه‌رزانتـــــره‌ له‌ نانــــــــێ


*نامه‌وێ بۆمن ببارێ له‌ هه‌ورێ
گشت زه‌وی و زاری خه‌ڵکی دانه‌گرێ


*ئه‌وه‌ی به‌ چاکه‌ی چاکان نه‌زانێ
دوایـــی داده‌مێنـــــێ بۆ له‌ته‌ نانــــــێ


*کامه‌یان ده‌وڵه‌مه‌نده‌ مه‌رد و ره‌ند
تۆنـــێ نامووس ده‌دا به‌ تۆنــێ قه‌ند


*ده‌ندووکی بازی بۆ شمشاڵ نابێ
زێڕ له‌ خاک ده‌رهێن ده‌بێ زانا بێ


*مردن به‌ شه‌ڕه‌ف خۆشتر له‌ ژیانه‌
حیـــــز و سڵامه‌ت نیازی خوێڕیانه‌


*میساله‌ گه‌ر بـــرا یاری برا بــێ
له‌ لای خودا مه‌گه‌ر ده‌رد و به‌ڵا بێ


*ئه‌و که‌سه‌ پیاوه‌ بۆ خاک و ئاوی
رۆ دانـــــێ وبه‌ چاک بمێنـــێ ناوی

[behnam5555]

*که‌وای به‌رم فـــــــــــــــڕه‌ی دێ
ده‌ست بـــده‌ له‌ زگم قــــــــۆڕه‌ی دی


*هه‌ر دارێ کرمی له‌ ناو خۆی دایه
‌ ده‌شکێ و ده‌که‌وێ به‌ سووکه‌ بایه‌


*قه‌ڵای میـــران به‌ده‌ست ناکه‌س ده‌نه‌خشــــــــێ
دار هــۆره‌ له‌ خــــۆی بـــێ زوو ده‌قه‌ڵشێ.


*هێنـــــده‌ فـــوو له‌ دۆ نــاکا
هه‌رچــــی ده‌ست که‌وێ ده‌یخـــوا


*گه‌ر ناتخورێ بنــــی رانی
چت داوه‌ له‌ نانی شوانــــــــــــی


*به‌ زۆر بستێنـــــــی مه‌ڕێ
که‌لله‌ ســــــــه‌رت دێتــــــــــه‌ رێ


*به‌ گورگیان کوت ببه‌ به‌ شوان
دای دایــــــه‌ قه‌ڵپـــــی گــــــــریان
وتیان: گورگه‌ ده‌گری،بــــــــــۆ؟
وتی: ده‌تـــــــرســــــــم لــــــه‌ درۆ


*هه‌مووی شه‌ل وقۆڕوقنگ ده‌رهاتوو
یه‌کێک نییــــه‌ خێــر وه‌ڕێ هاتوو


*به‌ قسه‌ی خۆش مارله‌ کون دێته‌ ده‌ر
کاریــــــش سه‌خت بوو ده‌چێته‌ سه‌ر

[behnam5555]

خوێندنه‌وه‌ی بێ بیر کردنه‌وه‌
هه‌ر وه‌ک چێشت قووت دانی بێ جاوین وایه‌.


*هه‌موو دارێک گوڵ ده‌کا،به‌ڵام به‌ر ناگرێ.


*ماسی له‌ گه‌ڵ ئاو ماره‌یی بڕاوه‌.


*ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌مه‌ند بووی هه‌موو که‌سێک که‌سته‌،ئه‌گه‌ر که‌وتی که‌س ناتناسێ.


*ماڵی حه‌رام سه‌ری ئه‌ستووره‌ و بنی باریک.


*ئه‌قڵی ژن له‌ کۆشی دایه‌.


*سه‌گ به‌ ژن ناوه‌ڕێ.


*مار که‌ سه‌ری هێشا له‌ سه‌ر ڕێگا ده‌خه‌وێ.


*هێندێ که‌س پووڵ ده‌ده‌ن و به‌ڵا بۆ خۆیان ده‌کڕن.


*ژن به‌ڵایه‌ به‌ڵام هیچ ماڵێک بێ به‌ڵا نابێ.


*خوێ له‌ خوێداندا سوێرایی نییه‌.


*خۆشه‌ویستی دوور و نیزیکی بۆ نییه‌.


*هێلکه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ جووچکه‌ی سبه‌ینێ باشتره‌.


*ئه‌وه‌ی هه‌ڵی گرت شمشێر ،نابێ بترسێ له‌ شێر.


*غونچه‌ بچنه‌،گوڵ مه‌چنه‌،با گوڵ په‌رێشانیش بێ.


*زاوا باره‌ به‌ری خه‌سوانن.


*به‌د نێو کردنی خه‌ڵک چه‌کی نا‌مه‌ردانه‌.


*په‌شیمانی شاخی بوایه‌ سه‌د گه‌ز ده‌بوو.


*به‌ ته‌ماشا کردن بوایه‌،سه‌گ زوو فێری قه‌سسابی ده‌بوو.


*گوڵ ئه‌گه‌ر بۆنیشی نه‌بێ له‌ جوانی که‌م نابێته‌وه‌.


*دیزه‌یه‌ک کابان بیشکێنێ ده‌نگی نایه‌.


*که‌ر ئه‌گه‌ر باره‌ تفه‌نگیشی پێوه‌ بێ ،گورگ ده‌یخوا.


*شه‌ڕ ئه‌گه‌ر ده‌رکی ماڵی لیگرتی ،ده‌بێ بڵێی به‌خێر بێ.


*زینی ئه‌سپ بۆ گوێدرێژ نابێ.

*زاری خه‌ڵکی کونه‌ دیوار نییه‌ په‌ڕۆی تێهاوی.

[imann]

گریدی مشتگه ، وله کی دریایگه؟زگه

میگیریش به اندازه یه مشته ولی ولش کن یه دریا میگیره؟شکم

[behnam5555]

ضرب المثل های کرمانجی

وله خادیه خا ناس نه ده کئر = سگ صاحبش رو نمیشناخت

خادئ طه گئر که ،ته لوه خئزانئ پئر که = خدا تو را بزرگ و قاطی همه بچه کنه

خاندئنئ که ران و لیسطئنئ سان = خواندن خرها و رقصیدن سگها

خئزان گه ره ئه ل بوحه = بچه باید صالح باشد

خورئشئ که وئ رئجئمه = خوراک کبک ریگه

چاو چاو نه حه دی = چشم چشم را نمیدید

چاو و چئرا باو و بئرا = ای چشم و چراغ ای پدر و برادر من

دئله شئوئن بئخازه ژه شاخئ بئزئنئ شیر ده دووشه=اگر چوپان بخواهد از شاخ بز هم شیر میدوشد

دینو بئره و کئ جايل حات = ديوانه فرار کن که جوان آمد .

ده وه ئه گه ر گئره، بارئ وی ژئ گئره = اگر شتر بزرگ است بارش هم بيشتر است .

رئوی نه ده که ته کونئ (حه ژئکه ک- حیواله ک ) له دووچئ خا گئرئ داحوو
= روباهه تو سوراخ جا نمیشده جارو هم به دمش بسته بود

ژه قئلیالئ خه لکئ گه ره زوو داکه وی = از اسب ديگران بايد زود پياده شد .

ژه قه طیئ فئلئتیه = از قحطی رها شده است

ژه بئ ئه قلئ صد سال ئومر ده که = از کم عقلی صد سال عمر میکند

ژه ئش طئم ئه و ده وئ نوو وه ناوه = من از آسياب مي آيم ، او مي گويد نوبت نيست .

شوور وه فه کئ خا گئرطیه = شمشیر به دهان خود گرفته است

طه نئلوئنه بیچئنئ ، داسئ طه کئ حئل ناگئرئن = تو رو نذارند درو کنی . داست را هم نمیگیرند

طو حه ر چئ ده وئژی ئه و که رئ وه ر خا داجوو = تو هر چی بگی اون خر خودش را هی میکند

قئلیالان نال ده کئرئن که ران سومئنه خا پیشطا ده حانین
= اسب ها را نعل میکردند خرها سم شان را جلو می آوردند

قئلیف ده گه ره ده ر خوینئ خا ده وینه = دیگ میگردد و در همشان خودش رو پیدا میکند

که چئکان بووک ده کئرئن ، ژئنه بیان ژه دستئ په وه رکه توحوون
= دخترا رو عروس میکردند زن بیوه هادست و پاشون و گم کرده بودند

که چئکئ جینارئ بئحووشه ، سوولئ لئنگان که لووشه
= دختر همسایه کم هوش و کفش پاش گالش است

کئر ، مه گه ر ژه زئیروو گه ره له زئکا خا داحی = چاقو مگر از طلا بود بايد به شکم خود بزني .

که رران وه گووچئک ده که = کرها را شنوا میکند(کنایه)

که ساگیئ قره طه نه = چوب بسیار سیاه که با آن آتش تنور را زبانه می دهند

کینئ دامارئ کینئ ده وه یه = کینه نامادری مثل کینه شتر است

له حیوئ گوطیه وه ر مه که و از حاطئم = به ماه گفته نتاب من اومدم

مه سکئ شئرینئ مه خه لک بوخه ،ده وئ طئرشئ خه لکئ ئه م بوخونی
= کره شیرین ما را مردم و دوغ ترش مردم را ما باید بخوریم

مالئ مئن مار بوخه چه رم داوئ = مال منو مار بخورد پوست می اندازد

مئسطئ شئران کئ گئرطیه = کسی دست شیرها رو نبسته است

وه طئنئ مئردان ، زئندان حه ر شه و په لاو ده خون= به خيال مرده ها . زنده ها هر شب پلو ميخورند.

وه گه پان ئاده م ده ره ایمامئ چه پان = با حرف آدم سمت امام چپی ها میرود

( مهدی زینلی )

[behnam5555]

1- لووتێکی کا تێری لووتێکی با .


توضیح : کنایه از شاخ فیل افتادن و کسی که زیاد مغرور است .


2- له بانۆ زه‌وقه له خوارۆ ته‌وقه .


توضیح : مَثَل چیزی است که ظاهرش با باطنش در تعارض است .


3- قه‌ل وه‌ قه‌ل یه‌ژێ روو ڕه‌ش.


توضیح : معادل فارسی : دیگ به دیگ می گه روت سیاه .


4- تا دووری سێوی سووری تا نزیکی مارمه‌زووکی.


توضیح : انسان ها تا از هم دور هستند همدیگر را دوست دارند ، اما وقتی در کنار هم باشند آن عطش دوری را ندارند . معادل فارسی : دوری و دوستی


5- قسه‌یه گۆشتی پێ ناگری ، گۆشتی پێ دامه‌نه.


توضیح : سخنی که متناسب با شرایط زمانی و مکانی نباشد از به زبان آوردن آن زیانبار می شوی .


6- له خۆیا سه‌رێ سینیه‌که.


توضیح : کنایه از حلوا پخش نمی کنن است .


7- گوڵ بۆی وه‌نه‌وشه نادا.


توضیح : هر گلی بویی دارد .


8- برامان برایی ، کیسه‌مان جیایی.


توضیح : حساب حساب است کاکا برادر .


9- ڕه‌فیقی نائه‌هل مه‌که و دۆستی بێگانه ، ئه تکا به‌تانه.


توضیح : رفاقت با نااهلان باعث رسوایی ات میشود.


10- شێر به گویچکه ئه‌گرێ.


توضیح : کنایه از شجاعت و شهامت است.


11- ڕاس بچو و حاکم مه‌چوو. ( که لهوڕی )


توضیح : سعی کن رفتارت درست باشد تا دچار مشکل و دردسر نشوی .


12- قه‌وم گۆشتی یه‌ک بخوا ، زوقوانی یه‌ک ناشکینێ.


توضیح : خویشاوندان هر چند بد باشند ولی در حفظ آبرویت می کوشند.


13- به‌ردێ که شێت بیخاته بنی گۆم هه‌زار ژیر ده‌ری نایه‌رێ.


توضیح : دردسری که جاهلان به آسانی آنرا ایجاد میکنند دانایان به این آسانیها نمیتوانند چاره کنند.


14- قسه یا له شێت بگره یا له مناڵ .


توضیح : حرفهای صادقانه را از بچه ها و ساده لوحان بشنوید.

15- ئه‌گه‌ر گوڵ نیه‌ی دڕکیش مه‌به.


توضیح : اگر عامل خیر نیستی شر هم مرسان.


16- دۆس ئه‌وه‌یه بمگرینێ نه‌ک بمکه‌نینیێ.


توضیح : دوست واقعی آن است که مرا بگریاند نه مرا بخنداند.


17- قورواق وه قیڕه قه‌وی ناوێ.


توضیح : معادل فارسی : با حلوا حلوا گفتن دهان شیرین نمی شود.


18- بزنێکی گه‌ڕ ، ڕانێ گه‌ڕ ئه‌کات.


توضیح : کنایه از سرایت فساد از انسانهای فاسد به جامعه است.


19- سه‌ری بێ رۆزی هاله ژێر خاکا.


توضیح : هر کسی که در این دنیا هست روزیش مشخص و معلوم است.


20- رۆزی به قول ناگیرێ.


توضیح : رزق و روزی بیش از حدی که مقدر است با سعی و تلاش به دست نمی آید.


21- یه‌ک پێ وه یه‌ک رۆژ ، دوو پێ وه دوو رۆژ.


توضیح : هر چیز به تناسب تکاملش زمانبر است.


22- خوا بدا له که‌سێ ، هه‌ر دوو چاوی کوێر ئه‌کا و باڵی ئه‌وه‌سێ.


توضیح : مأیوس شدن از علائم بدبختی است.


23- کاری گه‌ن مه‌که و له خوا مه‌لاڵێرۆ.


توضیح : گناه نکردن از توبه کردن آسانتر است.


24- نوێژ که‌ری نوورینی ، کار که‌ری شیرینی.


توضیح : نمازگزاردن باعث نورانی شدن چهره و کارکردن باعث جذابیت و دلنشینی انسان می شود.


25- ئاو له گه‌وره‌وه ئه‌رژێ.


توضیح : هر کاری از بزرگتر شروع می شود.


26- فه‌رزه‌ن خاڵو وه‌ڵووه.


توضیح : اخلاق و رفتار فرزند به دایی اش می رود.


27- هه‌وهه‌وی شوێنی گورگ.


توضیح : کنایه از کارهای بیهوده بعد از رخداد فاجعه.


28- کوڕی زرنگ بێت تاریکه شه‌و فره‌س.


توضیح : اگر کسی واقعاً خواهان انجام کاری باشد فرصتهای زیادی برای انجام آن دست می دهد.