گل گاو زبان...

[behnam5555]

گل گاو زبان , خواص مفید و مضر
گل گاوزبان

يکي از عجايب سلسله کوه هاي البرز که قله عظيمي چون دماوند دارد، پرورش چندين نوع گياه دارويي است که اثر درماني زيادي دارند و منحصراً در دامنه هاي اين کوه به عمل مي آيند و در کوه هاي ديگر اثري از آنها نيست. چندي پيش جرايد ايران از يکي از اين گياهان سخن گفته و اثرات سحرآميز آن را بيان داشتند و نوشتند که کارشناسان خارجي بذر اين گياه را به کشورهاي ديگر برده اند، ولي با کوشش فراوان نتوانسته اند آن را به عمل آورند، زيرا اين گياه فقط در زادگاه اوليه خود سبز مي شود.
هر چند در کتب قديم به گل گاوزبان " لسان الثور" مي گويند، ولي در واقع نام ديگري ندارد. اسم فرانسوي، انگليسي، آلماني، ترکي و غيره هم ندارد، چون در هيچ نقطه اي از زمين جز دامنه کوه هاي البرز به عمل نمي آيد و با گياه ديگري که در آذربايجان و شهرهاي ديگر ايران و کشورهاي ديگر مي رويد و به غلط به گاوزبان مشهور شده است، نسبتي ندارد. براي اينکه اين اشتباه که حدود چند قرن است پزشکان و دارو سازان را گمراه کرده است، از بين برود اين را "گل گاوزبان" و ديگري را "گياه گاوزبان" بناميد. اين دو گياه متفاوت هستند، تنها گل هايشان کمي به هم شبيه است، هيچگونه خواص مشترکي ندارند و از نظر منافع طبي با هم متضاد مي‌‌باشند. گل هاي "گل گاوزبان" درشت تر از گل هاي"گياه گاوزبان" است.
"گل گاوزبان" در ايران، و "گياه گاوزبان" در اروپا و امريکا شهرت زيادي دارند. پزشکان سنتي ايران در معالجه بسياري از امراض از "گل گاوزبان" استفاده مي کردند و نتيجه مي گرفتند. پزشکان جديد هم خواص "گل گاوزبان" را مي دانستند و براي دسته اي ديگر از امراض تجويز مي نمودند و چون عطاران فرقي بين "گل گاوزبان" و "گياه گاوزبان" قايل نبودند، آنها را به جاي هم مي دادند، و به همين جهت معالجه آنها نتيجه نمي داد و محققين از اينکه خواص و منافع اين گياه از بين رفته است در تعجب بودند.
يکي از مترجمين، تمام فوايد "گياه گاوزبان" راترجمه کرده و به "گل گاوزبان" نسبت داده، سپس پرسيده است: چرا ايرانيان فقط از گل گاوزبان استفاده مي کنند؟... به برگ و سرشاخه هاي آن توجهي ندارند، در جواب ايشان بايد بگوييم که گل گاوزبان، فقط گلش فوايد طبي دارد، زيرا گياهي که فرنگي ها به او "بوراش" مي گويند گل گاوزبان نيست.
صاحب کتاب "تحفه" در شرح گاوزبان چنين مي نويسد: گل گاوزبان لاجوردي و شبيه گل انار بوده و تخم آن مستدير( حلقوي شکل ) و لعابي است و در کوه هاي دارالمرز(البرز) بسيار زياد يافت مي شود. گياه ديگري که در اصفهان و بعضي از بلاد، گاوزبان مي دانند "مرماخوز" است که گل آن لاجوردي و کوچک و مدور است. ("مر" نام قبيله اي از ساکنان شمال افريقاست که بذر چند گياه دارويي را که يکي از آنها گياه گاو زبان است به اسپانيا برده و در آنجا پرورش داد و استعمال آنها را در طب معمول داشته‌‌اند. اين گياهان به اسامي مختلف مرماتوس، مرماهوس، مرمازا در کتب طبي قديم وارد شده و خواص آنها تحقيق گرديده است.) بعد از جنگ هاي صليبي گياه گاوزبان را از اسپانيا به اروپا آوردند و در آنجا کاشتند و چون در کتاب قانون ابو علي سينا از گل گاوزبان زياد تعريف شده بود و اين کتاب نيز در مورد قبول و استناد استادان پزشکي اروپا بود، به همين جهت مورد توجه واقع گرديد، ولي متاسفانه گياه گاوزبان هيچ يک از خواص گل گاوزبان اصلي را نداشته و در عوض منافع ديگري داشت که کم کم محققين اروپايي به آن پي بردند. از جمله معلوم شد که سرشاخه، گل و برگ اين گياه داراي مقداري شوره بوده، عرق وادرار را زياد مي کند. در صورتي که در کتب طبي ايرانيان که در دانشگاه هاي اروپا تدريس مي شد، چنين خواصي را به او نسبت نداده بودند.
حال اجازه فرماييد اين دو گياه را به طور جداگانه معرفي کرده و منافع آنها را شرح دهيم:
گل گاوزبان اصلي
اين گياه به طور خودرو، منحصراً در دامنه ي کوه هاي البرز به عمل مي آيد و تاکنون اهلي نشده و قابل کشت نيست.
- مقوي روح و اعضاي رئيسه بدن بوده، حواس پنجگانه يا بهتر بگويم، حواس هجده گانه آدمي را تقويت مي کند.
- شکم را نرم و کيسه صفرا را باز مي کند، اخلاط سوخته سوداوي را از معده خارج و عوارض آن را از بين مي برد.
- جوشانده آن همراه با داروهاي ديگر جهت سرسام(مننژيت)، برسام(ورم حجاب حاجز)، ماليخوليا، جنون و رفع حواس پرتي مفيد مي باشد.
- جوشانده آن نشاط آور بوده، رنگ رخسار را باز مي کند.
- سينه را نرم مي کند، تنگي نفس و درد گلو را شفا مي دهد.
- دلهره و وحشت را از بين مي برد و غم و غصه را کم مي کند و براي کساني که با خود حرف مي زنند سودمند مي باشد.
- جوشانده آن با عسل جهت تنگي نفس تجويز شده است.
- جويدن برگ تازه آن جهت درمان جوش هاي چرکي دهان اطفال، برفک، سستي بيخ دندان و رفع حرارت دهان نافع است. مقدار خوراک گل آن دو مثقال تا پنج مثقال مي باشد.
- عرق گل گاوزبان جهت امراض سوداوي، وسواس و خفقان مفيد است.
- داراي منيزيم بوده و از سرطان پيشگيري مي کند.
- تحقيقات جديد بيانگر اين مطلب هستند که عصاره آبي گل گاوزبان دارويي مؤثر و بي‌خطر براي درمان بيماران مبتلاء به اختلال وسواسي اجباري مي باشد.

- گل گاوزبان داراي موسيلاژ به ميزان ?-? درصد، فلاونوئيد 15/0درصد و آنتوسيانين با آگليکون دلفينيدين و سيانيدين به ميزان 34/13 درصد و به مقدار ناچيز آلکالوئيد از دسته پيروليزيدين است.
- گل مرغوب گلي است که داراي دم سفيد و گلبرگ هاي بنفش باشد. برگ هاي تازه گل گاوزبان داراي مقدار زيادي ويتامين C مي باشد.
*پس اين گياه داراي شوره نيست، عرق و ادرار را زياد نمي کند.

گياه گاوزبان
اين گياه اسم فارسي ندارد و معلوم نيست از چه موقع به ايران آمده و در اطراف تبريز کاشته شده است. در زبان فرانسوي به آن بوراش مي گويند و "ابن بيطار" گياه شناس معروف قديم که در اصل اندلسي بوده و بعد به آسياي صغير آمده و دو کتاب بزرگ به نام هاي "الجامع" و "المغني" به زبان عربي دارد آن را نوعي "مرماخوز" دانسته و به اسامي: لسان الثور، ابوالعرق، کحيلا- کحلا، حمحم و بوغلص ياد کرده است.
- گل، سرشاخه و برگ آن داراي شوره، مواد لعابي و يک ماده تلخ است و به همين جهت عرق و ادرار را زياد مي کند.
- سنگ هاي کليه و مثانه را خرد کرده و از بين مي برد.
- اين گياه داراي اسيدهاي چرب امگا 6 مانند لينولنيک اسيد مي باشد که براي روماتوئيد مفيد است.
- ضماد برگ هاي تازه وله شده آن دمل را باز مي کند و براي معالجه سوختگي، آتش و آفتاب زدگي مفيد است.

- در طب سنتي ايران "مرماخوز" را جهت معالجه استسقا مفيد دانسته اند و براي اين کار، مبتلايان به استسقا بايستي مدت زيادي برگ و بذر آن را روزانه 15 تا 20 گرم ناشتا ميل نمايند.
*پس تجويز اين گياه براي مبتلايان به سرسام و برسام جايز نيست.
مضرات :
گاو زبان به علت داشتن آلكالوئيد براي زنان باردار و كودكان مضر است.

مريم مراديان نيري- کارشناس تغذيه

منابع:
کتاب زبان خوراکي ها
سايت آفتاب
شبکه تحقيقات گياهان دارويي