تاپیک فرش، آشنایی با فرش دستباف ایران و سایر کشورها،تاریخچه، اصول بافت، کلیات رنگرزی، انواع طرحها و نقشهای فرش، شناخت بازار فرش

[چرو]

رنگرزي
تبريز اولين مركز قاليبافي ايران است كه مواد رنگي كشورهاي مغرب زمين در آن كاملاً رسوخ يافته است و رنگهاي جديد جانشين رنگهاي قديمي شده است. با بررسي گذشته پر فراز و نشيب صنعت فرشبافي مي توان دريافت كه تبريز همواره قطب مهم توليد فرش بوده و متعاقب آن در صنعت رنگرزي نيز از سابقه طولاني برخوردار است و در طي گذشت زمان در زمينه تكنولوژي و تكنيك رنگرزي به پيشرفت و تكامل رسيده است. در زمان اوج هنر و صنعت فرش بافي، يعني در دوران پادشاهي صفويه در تبريز مراكز مهم فرشبافي داير گرديد و در كنار آن كارگاههاي رنگرزي كه غالباً رنگرزي گياهي را انجام مي دادند تأسيس و گسترش يافت. با گسترش روابط ايران و كشورهاي ديگر از جمله اروپائيان صنعت رنگرزي نيز دست خوش تحولات و پيشرفتهاي روز افزوني شد و تاكنون نيز ادامه داشته است. سهولت و سرعت و ارزاني رنگرزي با رنگهاي اروپايي در مقايسه با شيوه معمول در ايران كه مستلزم صرف هزينه و وقت زيادتر بود مردم تبريز را مجذوب خود كرد.
در تبريز از رنگهاي كرمي و آنيليني ،رنگهاي تركيبي كارخانه هاي خارجي كه با بيكرمات پتاسيم تثبيت مي شود، هر دو استفاده مي شود كه رنگهاي آنيليني فقط در قالي هاي ارزان قيمت مصرف دارد.

- ابعاد
قالي تبريزي از كوچكترين تا بزرگترين اندازه بافته مي شود.
معمولاً قالي هاي تصويري تبريز داراي قطعه كوچك يا متوسط هستند و قالي ها ابريشمي هم غالباً در اندازه ها بزرگ مي باشند.

-توزيع جعرافيايي

•هريس وگراوان
•بخشايش
•سراب
•قراجه
•اهر
•مرند
•بيجار، تكاب، افشار
•مهربان
•شربيان

[چرو]

وضعيت فعلي
از اول قرن حاضر سه عنصر موجب كاهش كيفيت و درجه زيبايي قالي هاي تبريز شده است:
•صنعتي كردن فزاينده توليد
•پذيرفتن رنگهاي مصنوعي و غالباً نيز از نوع متوسط آن
•حالت مبهمي كه اين قالي ها پيدا كرده اند و آن نيز ناشي از تقليد طرح هايي است كه به ساير طبقه هاي قالي تعلق دارند.
با اين همه قالي هاي قابل تحسين مثل قالي هاي سهند را مي يابيم كه تا حدي يادآور نقش قالي هاي هرات مي باشند.
در محصول جديد قالي تبريز، خارج از قالي هاي ابريشمين، شاهد تنزلي در تكنيك و استفاده از مواد اوليه هستيم و تعداد گره قالي نيز كاهش يافته است. ضمناً از ويژگي قالي هاي جديد، پرز بلندتر آنها، رشته نخ پنبه اي ضخيم تر آنها براي تار و پود و گاهي پشم ظريفتر براي گره هاي آن است.
مشخصات مثبتي كه قالي تبريز را از بافته شهرهاي ديگر ايران متمايز مي كند بطور كلي عبارتند از:
•گره: هر تخته از قالي تبريز (به استثناي فرآورده هاي غير معمول) با گره تركي بافته مي شوند و هر قالي كه با اين گره بافته نشده باشد نمي توان آنرا تبريزي محسوب كرد.
•دو پوده بودن: قالي تبريز دو پوده است و معمولاً پرز آن كوتاهتر و نازكتر و سبكتر از اغلب بافته هاي غير عشايري ايران است.
•طراحي : طراحي قالي هاي تبريز عالي و بافت آن بسيار دقيق است. به اين جهت قالي چنان منظم و جا افتاده از كار در مي آيد كه حالت قالي ماشيني را پيدا مي كند. كوتاهي پرزهاي قالي تبريز اين دقت ماشيني را نمايان تر جلوه مي دهد.
•مواد اوليه: پشم ناحيه ماكو مخصوصاً پشمي كه از دباغ خانه هاي تبريزبدست مي آيد از پشمي كه در ساير شهرها براي قاليبافي به كار مي رود خشن تر است و در نتيجه قالي هاي تبريز مانند قاليهاي مشهد و كرمان مخملي نيست.
•رنگ: رنگهايي كه در قاليهاي تبريز به كار مي رود اغلب تند و خام است.

[چرو]

چله کشی

مرحله اول:
روش چله کشی در قالی های راور چله کشی فارسی می باشد و برای دارهای گردان مورد استفاده قرار می کیرد. و به این
شکل است که ابتدا ( طبق تصویر) بنا بر اندازه قالی به اصطلاح دو میخ بلند که به آنها میخ قلی تونی گفته می شود با فاصله
معین که چیزی حدود 2 متر بیشتر از اندازه قالی از یکدیگر در داخل دیوار می کوبند. ......................

مثلا: اگر طول قالی ما 4 متر باشد فاصله میخ ها که همان طول چله ها می باشد باید چیزی حدود 6 متر
باشد. نخی که براب چله کشی استفاده می شود از الیاف پنبه می باشد و گاه در صورت بالا بودن رج شمار
فرش ( 60) از نخ ابریشم برای چله( تار) استفاده می شود.. در راور به نخ چله تون به نخ خامه
ریس و بهپود کلفت . پو. و به پود نازک پو پیله گفته می شود.
دارهای قالی های راور عمودی و گردان می باشند.

مراحل دوم:
نخ های چله را که به صورت گروک می باشند در ظرف های بزرگ و در زیر میخ ها قرار می دهند و بعد در
حرکت های کهبه صورت رفت و برگشت و با توجه به تعداد چله که برای هر قالی مشخص می باشد صورت
می گیرد.
شمارش چله ها طبق تصویر توسط فردی دیگر ی صورت می گیرد و از هر دو طرف باید چله ها شمرده شوند و دوتا، دوتا به وسیله نخ کلفت تری به نام ( زهی) که با حرکتی چرخشی که به دور چله ها انجام می شود از یکدیگر جدا شده ولی نباید فاصله بین آنها باشد و طول این نخ زهی باید حدود یک متر بلندتر از عرض قالی باشد و بعدا از همین نخ برای بستن چاله ها به (میله گردی می باشد که چله ها به آن بسته شده و به دارهای بالا و پایین بسته می شوند) اس تفاده می شود.

شمارش چله ها از دو طرف .
مرحله سوم:
بعد از آماده شدن چله ها آنها را به میله گرد های که قبلا توضیح دادیم (سرگز) وصل می کنیم. آنگاه نسبت به
اندازه قالی چله ها را بر روی سرگز کنار هم مرتب کرده که این کار واریز دادن به چله ها می گویند . بعد از برپا
کردن دار مطابق تصویر ابتدا چله ها را به دار بالا متصل می کنیم. و بعد با گرداندن دار بالا چله ها را بالا می
کشیم .

بالا کشیدن چله ها با گرداندن دار بالا .

بستن سرگز پایین به دار پایین.

[چرو]

مقدمات شستشو

-غبارگيري
غبار هميشه به صورت تركيبات مختلفي در هوا وجود دارد و ممكن است به صورت ذرات آهن ، كربن به شكل دوده ،
آلومين .و ساير مواد به داخل پرز فرش نفوذ كند . ذرات ريز غبار به صورت لايه اي نازك روي سطح و داخل پرزهاي فرش نفوذ مي كند . اين لايه ها جذب كننده ي رطوبت نيز هستند و در بلند مدت به صورت لكه هاي چرك روي سطح فرش پديدار مي شوند و حتي باعث پوسيدگي فرش نيز مي گردند .
كانونهاي اجتماع غبار و خاك در درون فرش مكان مناسبي براي زندگي انواع حشرات مانند بيد است كه مي توانند الياف پشم را بجوند و از بين ببرند . بنابراين غبارگيري فرش هراز گاهي الزامي است .
بهترين وسيله براي زدودن گرد و خاك و تميز نمودن فرش جاروهاي دستي و معمولي(جاروهاي رشتي و مشابه آن ها) مي باشد .استعمال اين قبيل جاروها با وجود آن كه وقت بيشتري را گرفته و تا حدودي خسته كننده مي باشند . معهذا جهت دوام فرش بيشتر توصيه مي شوند .
به كار بردن جاروهاي برقي با دور كم هر چند روز يك بار بدون اشكال است ولي هرگز نبايد از جاروهاي برقي كه برس هاي چرخنده دارند بكار برد ، چه حركات چرخشي اين برسها باعث شكسته شدن الياف پشم و كنده شدن گره ها از جسم فرش مي شود و همچنين از گردش جاروبرقي در اطراف محل ريشه ها اكيداً خودداري مي شود چه با اين عمل ريشه ها به داخل دستگاه مكيده مي شود و از بين مي روند .
نوصيه مي شود هر چند هفته يكبار با جاروبرقي و يا جاروي معمولي پشت فرش نيز جارو شود چون اين عمل گرد و خاك و ناپاكي هايي كه در پشت فرش رخنه نموده اند ، زدوده خواهد شد .
در غبارگيري قالي و قاليچه ها هيچ گاه مانند پتو و ملافه روزانه آنها را تكان نداده و از پنجره و بالكن آويزان نكنيد . چون تكان دادن روزانه آن ها سبب شل شدن تدريجي گره ها و كنده شدن آنها از جسم فرش مي شود ( شدت خسارت بيشتر در محيط جانبي فرش بروز مي كند) و هم چنين آويزان كردن قالي و قاليچه ها علاوه بر آن كه آن ها را در معرض نزولات آسماني قرار مي دهد موجب آن مي گردد كه رنگ اين دست بافت ها نيز در اثر اشعه آفتاب به شدت تغيير نمايد .
به دليل وجود ذرات خاك و گردوغبار كه در لابه لاي پرز فرش نفوذ كرده اند مي بايست قبل از شستشو آنرا به خوبي غبارگيري نمود . چنانچه ذرات گردوغبار از ميان فرش خارج نگردند هنگام شستشو با آب تركيب شده و تشكيل لايه اي شبيه گل در انتهاي پرز فرش مي دهند كه پس از مدتي باعث پوسيدگي زودرس فرش مي شود . در اين حالت با كوچكترين ضربه هاي ناگهاني و حتي با تا نمودن فرش جهت حمل و نقل احتمال تركيدگي و پاره شدن فرش بسيار است .

[چرو]

قبل از شستشو غبارگيري به طرق مختلف صورت مي گيرد :

1- غبارگيري معمولي (دستي)

در اين حالت به چند روش فرش غبارگيري مي شود :
- برخي فرش را به پشت روي زمين پهن كرده و با چوب به پشت آن مي زنند ، سپس فرش را كنار زده و گردوخاك و ساير موادي كه بر روي زمين ريخته شده جمع مي نمايند و روي فرش را با جارويي زبر مي روبند .
- برخي نيز فرش را از پشت بر روي يك شبكه ي توري فلزي كه در ارتفاع مناسبي از زمين قراردارد پهن با چوب و يا وسيله ي ديگري به پشت آن مي زنند . در اين حالت كليه ذرات گردوغبار از فرش خارج شده و چون بين فرش و زمين فضاي خالي است ذرات گردوغبار دوباره به داخل فرش نفوذ نمي كند .
- در برخي موارد چهار نفر هر يك گوشه اي از فرش را گرفته و به ترتيب ضربه اي موجي شكل را به فرش وارد مي سازد و به اين ترتيب فرش از چهارطرف تكان داده شده و آلودگيهاي آن خارج مي گردد .
( نكته : ضربات چوب نبايد بنحوي محكم باشد كه به بافت فرش لطمه بزند .)
- برخي نيز فرش را محكم به زمين يا سطح سفتي مي كوبند تا غبار آن خارج شود . البته كوبيدن فرش بر زمين از جمله اعمال نادرست و بدترين نوع غبارگيري فرش است ، زيرا احتمال هر نوع آسيبي وجود دارد كه موجبات گسيختگي تارپود و پرز فرش را فراهم مي آورد .
چنانچه فرش كهنه و قديمي باشد يا داراي قسمتهاي رفو شده باشد ، هرگونه غبارگيري دستي كه همراه با ضربات شديد و ناگهاني باشد باعث وارد شدن آسيب هاي جبران ناپذير به فرش مي گردد .
• شايد بهترين روش در مورد فرشهاي جوان و نو بافت آن باشد كه فرش را از يك ارتفاع مناسب آويزان نمود و با چوب به آهستگي و از پشت به آن ضربه زد .
• در مورد فرشهاي قديمي بهتر آن است كه با استفاده از بررسيهاي نرم ذرات گردوغبار از لاي پرزهاي فرش بيرون آورد . سپس با جاروهاي برقي ذرات گردوغبار را از درون پرز فرش بيرون كشيد .
(نكته: در هنگام استفاده از جاروبرقي بهتر است نوك مكنده آن با فاصله اي مناسب از سطح فرش قرار گيرد تا ذراتي كه از فرش خارج شده و در هوا معلق نشده اند به خوبي جمع شده و دوباره به داخل فرش وارد نشوند .)

2- غبارگيري ماشيني :
امروزه با پيشرفت فن آوري ، ابزارها و ماشين آلات خاصي براي غبارگيري فرش طراحي و ساخته مي شود .

الف : ماشين هاي ضربه زن مكانيكي :
نمونه هاي قديمي تر اين ماشين ها داراي عرض زياد بين 5-4 متر و طول بسيار كم بين 2-5/1 متر است .درون اين دستگاه دو محور استوانه اي قرار دارد كه به هريك تسمه هاي پلاستيك يا برزنتي بسته شده است .هنگامي كه دستگاه روشن مي شود ، فرش از يك طرف به داخل آن هدايت مي شود . ابتدا توسط برسهاي مخصوص پرز فرش شانه مي شود تا از حالت نمدي و خوابيده خارج شده و بلند گردد . سپس توسط ريلهاي مخصوصي فرش به ميان محورهاي گفته شده هدايت مي شود . محورهاي مذكور به علت گردش سريع به دور محور طولي ، تسمه هاي برزنتي يا پلاستيكي را به صورت مكرر به پشت و روي فرش مي كوبند .
با توجه به اين كه پرزهاي فرش توسط برس ها حالت ايستاده يافته اند ذرات گردوغبار به راحتي از درون آنها خارج مي شوند . به اين ترتيب تمام فرش از يك طرف وارد غبارگيري شده و از طرف ديگر خارج مي گردد .
اين عمل قبل از شستشو و در طول شستشو انجام مي شود و دور برس غلطكتي برحسب نو و كهنه بودن و يا ضخامت فرش تنظيم شده و ضرب دستگاه حتي الامقدور نبايد محكم باشد .
در مورد فرشهاي قديمي و رفو شده بايد دقت شود تا آسيب جدي به فرش وارد نشود ، زيرا با ضربات شديد در اين دستگاه ممكن است فرش دوباره پاره شود و نياز به ترميم مجدد باشد .

ب- غبارگيري با دستگاه مكنده :
گرد و غبار قاليهاي كهنه بوسيله برس يا جاروي نرمي در جهت خواب فرش جارو شده و بوسيله دستگاه مكنده جمع آوري مي شود .در اين حال بايد شدت مكثي دستگاه برحسب نو و كهنه بودن و يا ضخامت فرش بنحوي تنظيم شود كه ضمن خارج كردن گرد و غبار و كثافات از فرش باعث كنده شدن الياف و پرزهاي فرش نشود .
( نكته : هنگام تميز كردن قالبهاي كهنه بايد نسبت به « خواب» قالي توجه مخصوص مبذول گردد ، چرا كه بهم خوردگي و آشفتگي در خواب قالي پيدا شود « بافت قالي» تغيير شكل مي يابد و سبب پخش شدن اشعه انعكاسي مي گردد، در چنين حالتي قلي « بدنما » شده و لكه دار جلوه گر مي شود .)

ج- دستگاههاي جديد غبارگيري :
در طي سالهاي اخير در ساخت دستگاههاي غبارگيري پيشرفت جديدي به وجود آمده است . دستگاههاي جديد غبارگيري از بازده بالايي برخوردارند و مي توان در زمان كوتاهتري تعداد زيادي فرش را غبارگيري نمود .
اين دستگاه در واقع گردونه ي بزرگي است متشكل از يك استوانه بزرگ توري شكل ، كه در درون اتاقك بزرگتري قراردارد . گردونه متحرك از ميله هاي فلزي ساخته شده است و تا حدودي شبيه ماشين هاي لباسشويي عمل مي نمايد . اتاقك اين دستگاه داراي در بزرگي است كه پس از قراردادن تعداد مشخصي فرش ( برمبناي گنجايش دستگاه ) داخل آن ، بسته مي شود . سپس گردونه داخل دستگاه به حركت درآمده و با سرعت به دور خود مي چرخد . فرشها براثر حركت دوراني از پايين به بالاي گردونه و بالعكس حركت كرده و براثر آن گردو خاك آن كاملاً گرفته مي شود . گردوغبار خارج شده از فرش توسط كانال مكش هوا كه زير اتاقك قراردارد از ميان ميله هاي گردونه خارج شده و بوسيله كانال در يك جا انبار مي گردد . گاه امتداد اين كانال به درون حوضچه هاي آب است تا از آلودگي هوا نيز كاسته شود و هر از گاهي آب حوضچه تخليه مي شود .
(نكته: در صورت استفاده از ماشين هاي غبارگيري جديد باز هم بايد ابتدا قالبهاي كهنه و قديمي را شناسايي نمود. زيرا براثر حركت مداوم قالبها در درون دستگاه ممكن است صدمات خاصي به فرش وارد گردد . گرچه در اين دستگاه نسبت به دستگاههاي قديمي حفاظت فرش بيشتر است و صدمه كمتري به آن وارد مي گردد .)

[چرو]

- بازرسي :
پس از انجام غبارروبي ، قبل از شستشو، فرش روي زمين گسترده مي شود و از نظر وجود لكه ، سوراخ و پوسيدگي بررسي مي شود تا از ايجاد خسارت احتمالي در حين مراحل شستشو جلوگيري نمايند .
گليم بافي و ريشه ها را قبل از شستشو بازديد كرده و ريشه ها را كاملاً از هم جدا نموده و در صورت لزوم مجدداً انتهاي ريشه ها را به صورت دسته هاي جدا مي بندند .

4- رفوكاري :
پس از بررسي فرش و شناسايي نقاط آسيب ديده در مرحله بعد بايد سوراخها را چنانچه قابل ترسيم است ، رفو نمود .

5- لكه گيري ( لكه زدايي)
;بعد از رفو كردن ، فرش را لكه گيري مي كنند . هرگاه فرشي در اثر مواد رنگ دار مانند شربت ، قهوه ، چاي ، چربي ، واكس ، ادرار و فضولات حيوانات و مانند آن آلوده و لكه دار شد ، ابتدا بايد اين مواد را از سطح فرش زدود و سپس لكه هاي حاصل را به كمك مواد پاك كننده مانند صابون و پودرهاي رخت شوي و حلال هاي مخصوص از بين برد .
بايد توجه داشت كه هر لكه اي فقط با رنگ برهاي مخصوص و در تحت شرايط خاصي از بين مي رود ، به عنوان مثال براي زدودن اثرات آب ميوه ، شير ، قهوه ، چاي و شكلات از آب نيمه گرم و صابون و يا شامپو و براي لكه گيري اثرات تخم مرغ و خون از امتزاج نمك و صابون و سركه سفيد استفاده مي شود .
بايد بدانيم كه لكه هاي چربي با بنزين نيز به خوبي پاك مي شوند . در صورتي كه فرش به روغن آلوده شد، بايد ابتدا روغن ريخته شده را به كمك قاشق جمع آوري نمود ، سپس پارچه اي سفيدرنگ بر روي محل آلوده شده گذارده و اطوي نيمه گرمي بر روي اين پارچه كشيده شود . بدين ترتيب روغن موجود در جسم فرش جذب اين پارچه خواهد شد .

براي زدودن لاك ناخن از حلال استن
براي زدودن رنگ روغن از ترباشين
براي از بين بردن لكه قير از حلال اكاليپتوس
براي محو كردن دوده و ساير پودرهاي رنگ دار از جاروي برقي مكنده استفاده مي كنند .

در هر صورت شستشوي محل لكه دار شده با مواد پاك كننده آنزيم دار (2درصد) و يا صابون هاي خنثي هميشه بي ضرر خواهد بود.
(نكته: توجه داشته باشيد كه هيچ گاه در عمليات لكه برداري از گرد بليچ (bleach) استفاده نشود، چه با اين عمل رنگ فرش نيز از بين مي رود .)
در كارگاه هاي شست و شوي فرش هنگامي كه موفق به لكه برداري به صورت دلخواه نشوند، بايد قسمت لكه دار شده را از روي شبكه تاروپود فرش جدا كرده و به جاي آن با الياف مناسب و رنگ هاي جور دوباره گره زني و يا رفوگري كرد.
شستشوي فرش از سالها پيش در خانواده هاي ايراني مرسوم بوده است و حتي در برخي از ماهها و روزهاي سال ديده شده كه گروهي از اهالي يك روستا و يا محل به طور دسته جمعي كار شستشوي ساليانه، فرش را در رودخانه هاي نزديك شهر و روستا طي چندين شبانه روز انجام مي دهند و اين كار در برخي مناطق حالت سنتي و حتي نمايشي يافته كه تماشاي آن براي علاقمندان فرش ايران بسيار دلپذير و زيبا است

[چرو]

كاربرد مواد شيميايي در شستشوي فرش

- بررسي روشهاي علمي رنگبري :
در رنگرزي الياف پشم احتمال نايكنواختي در رنگرزي وجود دارد و گاهي اوقات نيز شيد حاصله پررنگ تر بوده و يا اينكه شيد حاصله مطابق سليقه مشتري نيست . براي از بين بردن نايكنواختي و روشن تر كردن شيد رنگ مي توان از مواد يكنواخت كننده استفاده كرد و براي از بين بردن نايكنواختي و روشن تر كردن شيد رنگ مي توان از مواد يكنواخت كننده استفاده كرد . براي بي رنگ كردن نيز بايد از مواد رنگبر استفاده نمود .

- مواد خارج كننده رنگ :

1- نمك سولفات سديم :
اغلب رنگها با ثبات شستشويي پايين مانند رنگهاي اسيدي يكنواخت شونده در دماي جوش با (20-5) درصد نمك سولفات سديم از الياف خارج مي شوند و مدت زمان عمليات نيز بسته به نياز يا ميزان سيري رنگ نمونه بين (60-30) دقيقه است .

2- آمونياك :
براي بعضي از رنگهاي اسيدي كه قدرت مهاجرت كمتري دارند (رنگهاي اسيدي ميلينگ) و رنگهاي اسيدي يكنواخت شونده كه توسط نمك سولفات سديم از الياف خارج نمي شوند ، مي توان از قلياهاي ضعيف مانند آمونياك استفاده نمود .
عمليات زيردماي جوش و حداكثر بر مدت نيم ساعت انجام مي شود . غلظت محلول نيم ليتر آمونيكدر 100 ليتر آب است .
3-پريدين :
در صورت استفاده از آمونيك به عنوان رنگبر ، نكات زيادي از قبيل مدت زمان عمليات و دماي واكنش مطرح است كه در صورت افزايش هركدام از فاكتورهاي فوق ، آمونيك باعث تخريب پشم و ايجاد زيردست نامطلوب براي پشم مي شود ، بنابراين استفاده از يك روش ملايم تر و موثرتر ضروري است . براي رسيدن به اين منظور از پريدين كه يك باز ضعيف و حلال خوب براي رنگرزي است استفاده مي شود .
براي اين منظور مي توان (5/2-1) ليتر پريدين در 100 ليتر آب استفاده نمود .
به دليل سميت بخار آن ، واكنش بايد در فضاي باز يا زير دستگاه هود انجام شود . ضمناً حين استفاده از اين ماده از پيپت هاي سرنگي يا استوانه مدرج استفاده شود .


4- كربنات سديم Na2Co3:
اين ماده يك قلياي ضعيف است كه براي خارج كردن رنگهاي اسيدي از روي الياف پشم يا ابريشم مناسب است . دردماي*****(40 درجه سانتيگراد) با (8-4) درصدكربنات سديم به مدت 30 دقيقه مي توان بخش اعظم رنگهاي اسيدي را خارج نمود . لازم به ذكر است كه بعد ازپايان تمام عمليات شيميايي پشم با مواد داراي خاصيت قليايي ، شستشو با اسيد استيك رقيق ضروري است .

5- مواد كمكي غير يوني:
رنگهاي با ثبات شستشويي بالا مانند رنگهاي كرومي و متال كمپلكس 2 :1 ويا سوپر ميلينگ با مواد ذكر شده در بالا از الياف خارج نمي شوند . بنابراين براي خارج ساختن اين رنگها از مواد كمكي غير يوني استفاده مي شود .
از جمله اين مواد مي توان از : univaline w وavolun Iw نام برد. از مقدار (8-4) درصد univaline w همراه با 20 درصد نمك سولفات سديم و (3-1) درصد اسيد استيك مي توان رنگهاي متال كمپلكس 1:1ورنگهاي كرومي را از الياف خارج كرد .
از مقدار (3-2) درصد avolun Iw همراه با 20 درصد نمك سولفات سديم در(5 = ph ) و در دماي جوش مي توان رنگهاي متال كمپلكس 1:2 را از الياف خارج كرد .

- مواد رنگ بر عبارتند از :
1- دي كرومات و اسيد سولفوريك :
دي كرومات يك ماده اكسيد كننده قوي است كه همراه با اسيد سولفوريك استفاده مي شود . اسيد سولفوريك يك نقش كاتاليزور دارد .
در دماي جوش به مدت (45-3) دقيقه ،(6-3) درصد دي كرومات با(6-2)درصد اسيد سولفوريك نسبت به وزن الياف براي از بين بردن لكه هاي رنگي كافي است .
توجه داشته باشيد كه استفاده از اسيد سولفوريك همراه با دي كرومات باعث زرد شدن الياف ميشود ، به همين جهت ميتوان از اسيد هاي ضعيف تر مانند اسيد اگزا لياك استفاده نمود .

2- سديم دي تيونيت يا هيدرو سولفيت سديم Na 2s2o 4 :
اين ماده قدرت احياكنندگي بالا دارد ، حتي قدرت آن از تركيبات فرمالو*****ئيد بيشتر است اما از معايب آن تجزيه شدن سريع آن در آب است كه اين امر كنترل فرآيند رنگبري و فرمولاسيون ثابت را مشكل مي كند . اما مزيت آن در اين است كه مي توان در دماي پايين از اين ماده استفاده كرد .

3-تركيبات فرمالدئيد- سولفوكسيلات :
اين تركيبات نيز مواد احيا كننده هستند و نسبت به هيدروسولفيت سديم ضعيف تر بوده و كنترل عمليات با آن نيز راحتتر است . در زير نام تجاري دو نمونه از اين مواد آورده شده است :
Formosul
Erasoic
استفاده از اسيد به عنوان كاتاليزور ، قدرت احياكنندگي اين مواد را افزايش مي دهد ، البته بيشتر از اسيد فرميك استفاده مي شود ، زيرا اسيد سولفوريك باعث نايكنواختي رنگبري مي شود .
ميزان مصرف Formosul (4-2) درصد همراه با (5/2-5/1) درصد اسيدفرميك (85%) است كه مدت زمان واكنش 30 دقيقه در دماي جوش است .
بعضي از رنگها در اثر شستشو با آب ، با اكسيژن همراه آب و هوا اكسيد شده و رنگ دوباره برمي گردد . پس يكي از معايب اين مواد برگشت پذيري دوباره رنگ در اثر اكسيداسيون است .
حال براي جلوگيري از بروز اين مشكل در رنگبري برخي رنگها از واكنش اكسيداسيون استفاده مي شود .بدين صورت كه ابتدا با اسيد سولفوريك و دي كرومات رنگ اكسيد شده و در مرحله دوم با استفاده از Formosulمصرف مي شود تا از برگشت دوباره رنگ جلوگيري كند

[چرو]

- كلروازن :
كلروازن از قدرت اكسيداسيون بالايي برخوردارند كه حتي در تصفيه پساب رنگهاي نساجي از اين دو ماده استفاده مي شود .
قدرت اكسيدكنندگي ازن بالاتر از كلر نيز مي باشد كه در مدت خيلي كوتاه (درحدود 20 دقيقه ) انواع رنگهاي اسيدي از پايه هاي شيميايي مختلف آزو ، آنتراكينون و رنگهاي متال كمپلكس را به راحتي رنگبري مي نمايد .

گفته شد ، عمليات تكميل شيميايي جهت ايجاد تغييراتي ، در رنگبندي و يا بهبود لطافت فرش صورت مي گيرد ، كه البته منجر به بروز صدمه هايي در فرش نيز مي گردد و به نام دواشويي يا رنگبري شهرت دارد.
برخي از خريداران فرش به ويژه در خارج از كشور علاقه خاصي به كاهش شدت رنگها و تا حدودي كهنه نما شدن رخ فرش دارند. بدين منظور قبل از ارسال فرش به خارج از كشور در كارگاههاي قاليشويي با استفاده از مواد خاصي چون هيدروكلريك اقدام به شستشو و رنگبري فرش مي نمايد ، اما اين مواد از لحاظ شيميايي داراي خواص شويندگي همچون مواد اصلي شوينده فرش نمي باشد ، و قاليهايي كه به آنها شسته مي شوند ، معمولا قاليهاي جوان و كاملا نو هستند كه نياز به شستشوي قوي براي زدودن سطوح چرك فرش ندارند . در واقع اين مواد خاصيت سايندگي دارند و پشم را سست مي كند و تا حدودي خواص فيزيكي پشم را از بين مي برند و در نهايت از دوام فرش مي كاهد .

شيوهاي رنگبري در كارخانهاي قاليشويي:
- عمليات رنگبري فرشها در كارخانهاي قاليشويي انجام مي شود و عمليات آن به صورت تجربي و در دماي محيط انجام مي گيرد. بدين صورت كه پس از غبار گيري و شستشوي فرش ، در زمان آبكشي كه مي خواهند بوسيله بيلچه هاي مخصوص مواد شوينده اضافي و آب اضافي فرشها را بگيرند ، مواد شيميايي روي فرش هم بوسيله حركت رفت و برگشت بيلچه بر روي فرش باعث پخش شدن مواد شيميايي به طور يكنواخت بر روي فرش مي شود و طي دو مرحله آن را از فرش خارج مي نمايد.

-روش ديگر كهنه نما كردن بوسيله مواد مخصوص ، ريختن اين مواد درون حوضچه هاي مخصوص و فرو بردن فرش در اين حوضچه ها براي مدت زمان معين است به اين ترتيب مقداري از جلا و شفافيت رنگ الياف كاسته شده و شايد بتوان گفت لايه اي نازك از رنگ الياف برداشته مي شود . سپس فرش را توسط آب صاف شسته و مواد مذكور را از آن خارج مي سازند . در برخي كارگاهها حتي از ماشين هاي خاصي براي كهنه شدن بيشتر فرش استفاده مي شود ، اين ماشين ها مقداري از پرز فرش ها را سائيده و حالت فرش پا خورده را به وجود مي آورند.
جهت تكميل عمليات كهنه نما كردن فرش ريشه هاي سفيد فرش هاي جوان را توس موادي همچون : پوست گردو و يا پوست انار تيره مي نمايد تا كهنه نمايي فرش بيشتر جلوه كند .
برخي هم براي كاهش شدت رنگها و جلاي آنها ، فرش را در معرض نور مستقيم آفتاب قرار داده و پشت و روي فرش را براي روز هاي متوالي به اين شكل در آفتاب شديد قرار مي دهند . نور شديد خورشيد تا حدودي باعث پريدگي رنگهاي قالي مي گردد .با اين روش حتي فرشهايي كه به خوبي توسط رنگهاي گياهي رنگ رزي شده اند ، اگر براي روزهاي متوالي در معرض نور خورشيد قرار گيرند در نهايت تا حدودي دچار پريدگي رنگ خواهند شد .

الف- شستشو با هيدروسولفيت سديم:
- هر گاه رنگهاي طرح در زمينه سفيد يا كرم فرش هاي پشمي و كركي به هر دليل سرايت كرد(مثلا حين شستشو) و به اصلاح دويده شده باشد به كمك ماده شيميايي هيدروسولفيت دو سود با كمي حوصله و دقت مي توان آن ها را از زمينه فرش پاك نمود .
اينگونه كه مقدار كمي از اين ماده را در يك فنجان ماست ترش و آب گرم حل نموده و سپس با يك قلم موي نقاشي نسبتا زبر تمام قسمت هاي رنگ دويده شده را به طور كامل آغشته به اين محلول نموده بايد بدانيم كه ميزان هيدروسولفيت به كار رفته در اين محلول بسته به تازه بودن آن كاملا تقريبي بوده و با تجربه به دست مي آيد و آن قدر بايد به محلول اضافه شود كه بوي زننده اي احساس شود و براي جلوگيري از اين بوي زننده مي توان مقدار كمي جوش شرين به محول اضافه نمود . در هر صورت هر گاه ميزان هيدروسولفيت بيشتر از اندازه معين باشد الياف فرش مي شود.
در صورتي كه زمينه كار بعد از خاتمه عمليات بيشتر از حد به رنگ سفيد در آمد پارچه اي آغشته به چاي دم كرده را بر روي اين قسمت ها مي كشيم و در نتيجه زمينه به رنگ بژ دلخواه در مي آيد . پس از چند ساعت بايد با يك برس زبر گرد خشك شده دوغ را از روي فرش زدوده و سپس با يك پارچه مرطوب اين قسمت ها را تميز نموده و يا فرش را به شستشو فرستاد.
برمبناي تجربه زماني كه رنگها از بخشي به بخش ديگر فرش انتقال (در اثر با سو) براي اين رنگها بيشتر در سطح الياف متمركز شده اند از هيدروسولفيت سديم استفاده مي شود.
البته رنگهاي با ثبات بالاي شستشويي كه در مرحله شستشو با سود از پرزهاي فرش خارج نشده اند و توانايي واكنش با هيدروسولفيت سديم را دارند ، بوسيله آن حذف و شيد رنگها نيز روشن تر مي شود.
غلظت مناسب براي محلول هيدروسولفيت سديم بين 8-1 درصد است و زمان مورد نياز آن 60-10 دقيقه مي باشد.

ب – شستشو با سود سوزآور:
در كارگاه هاي قاليشوئي رايج ترين رنگبر هيدروسولفيت سديم است ، اما در برخي كارگاههاي قاليشوئي با استفاده از مواد شيميايي ديگري چون :سود سوز آور ، كربنات دو سود و يا ساير مواد قليايي رنگبري انجام مي شود كه بايد گفت اين مواد روي الياف پشم ، پنبه و ابريشم تاثير نامطلوب گذاشته و از استحكام آنها مي كاهد.
در قديم از ماست ترش جهت رنگبرداري فرش استفاده مي شد ، اما در صورت اينكار بايد توسط افراد متخصص و در كارگاههاي قاليشوئي انجام گردد.

محلول سود با غلظت (3-1) درصد و شايد هم بيشتر ، در ظرفهاي پلاستيكي بزرگ تهيه مي شود . محلول سود توسط كارگر بطور يكنواخت با آب پاش بر روي فرشها پاشيده مي شود . بعد از گذشت (10-5) دقيقه عمليات ضربه زني با ماشين شلاقي بر روي فرشها انجام مي شود . عمليات ضربه زن محدود (10-5) دقيقه طول مي كشد.
بسته به نوع فرش و نظر استادكار حدود(60-20) دقيقه عمل شستشو با سود طول مي كشد. هر چه ثبات رنگهاي فرش كمتر باشد و راحت تر توسط سود از فرش خارج شود ، زمان شستشو با سود كاهش پيدا مي كند.
در پايان عمليات شستشو با سود فرشها با آب فراوان شستشو مي شوند تا سود اضافي از فرش خارج شود .

ج – كليرينه كردن:
بعد از پايان مراحل شستشو با سود و هيدروسولفيت سديم مرحله فلس زدايي است كه عمليات فلس زدايي براي افزايش جلاي فرش است و با هيپوكلريت انجام مي شود.
براي كلرينه كردن از كلسيم هيپو كلريت استفاده مي شود.
كلسيم هيپوكلريت در حوضچه هاي بتوني ريخته مي شود و 24 ساعت زمان داده مي شود تا در آب حل شود . ميزان كلر فعال حوضچه ها (50-40) گرم بر ليتر است.
;عمليات كلرينه كردن هم در phقليايي قابل اجرا است.
اكثرا عمليات كلرينه كردن در ph قليايي انجام مي شود ، چون علاوه بر افزايش جلاي فرش ، زير دست تيز نرمتر مي شود .

- كلرينه كردن در phقليايي :
محلول(30-20) گرم بر ليتر كلر فعال تهيه شده ، با آب پاش روي فرش ها پاشيده مي شود. عمليات بيل كشي بر روي فرشها موجب حركت هيپوكلريك به بخشهاي مختلف فرش و نفوذ بيشتر ان به درون پرزها مي شود.
عمليات بيل كشي موجب افزايش راندمان فلس زدايي و افزايش بيشتر جلاي فرش مي شود كه دليل ان حركت محلول هيپوكلريك روي فرش و تسريع واكنش هيپوكلريك با الياف است ، از طرف ديگر خود لبه هاي تيز بيلچه موجب تراشيده شدن فلسهاي در حال تخريب توسط هيپوكلريك است.
عمليات كلرينه كردن (10-5) دقيقه طول مي كشد.براي بعضي از فرشها كه با يك بار عمل كلرينه كردن براقيت مورد نظر حاصل نشود ، عمليات كلرينه كردن تكرار مي شود .


كلرينه كردن در ph اسيدي :

محلول رقيق اسيد سولفوريك بر روي فرش پاشيده شده و سپس محلول (10-5) گرم بر ليتر هيپوكلريت نيز روي آن پاشيده مي شود و عمل بيل كشي نيز براي تسريع فلس زدايي انجام مي شود.
;بعد از پايان عمليات فلس زدايي بايد هيپوكلريت فرشها با آب شستشو داده شده و توسط آب گير آب اضافي فرش گرفته شود.
بعد از آبگيري فرشها در هواي آزاد و زير نور آفتاب خشك مي شوند.
در عمليات دواشوئي احتمال دارد كه رنگهاي بخشي از فرش بطور كامل حذف شود ، در پايان كار و خشك شدن فرش چاره اي نيست جز اينكه با قلم مو اين بخش ها دوباره رنگ آميزي شوند ، البته خام بودن اين رنگها در درون ليف نفوذ نكرده و بر اثر تماس از بين خواهد رفت .
نكته اي كه در اينجا به نظر مي رسد ، آنست كه بهتر مي باشد به جاي صرف هزينه هاي گزاف در قاليشويي ها جهت ملايم كردن رنگهاي فلز گونه فرشها براي كهنه نما شدن آنها جهت صادرات، رنگ پشم را از ابتدا تغيير داده و در واحد هاي رنگرزي شيوه هاي اصلاحي را اعمال نماييم و براي فرشهاي صادراتي با هزينه و مصرف مواد كمتر ، رنگهاي ملايم و كهنه متناسب با صادرات تهيه نماييم . (اين روش اصلاحي در برخي از توليدات شركت سهامي فرش ايران اعمال مي گردد و فرشها پس از پايين آمدن از دستگاه دار با يك شور معمولي كاملا كهنه نما بوده و براي صادرات استفاده مي شود .)

[چرو]

تاثير مواد شيميايي بر الياف طبيعي فرش
اسيد غليظ و قوي مانند اسيد سولفوريك باعث هيدروليز و شكستن پيوندهاي پيتيدي - -CO-NH در زنجيره هاي پروتئيني پشم
مي شود.
گستردگي و دامنه هيدروليز توسط اسيد را نمي توان به طور دقيق مشخص نمود. در هر صورت شكستن اتصالات و پيوندهاي پيتيدي باعث كوتاه شدن زنجيره ها و كاهش استحكام الياف مي شود .
در كل اثر اسيد بر روي پشم به عواملي نظير : غلظت – دما – زمان – نوع اسيد بستگي دارد، به عنوان مثال : اسيد سولفوريك رقيق (10-5) درصد حتي در دماي بالا اثر چندان زيادي بر روي پشم ندارد به همين دليل، در عمليات كربونيزاسيون از اسيدسولفوريك رقيق استفاده مي شود و يا حتي در رنگرزي پشم با رنگهاي اسيدي يكنواخت شونده در دماي جوش تا (4) درصد اسيد نيز استفاده مي شود. (نكته: كربونيزه كردن، از بين ناخالصيهاي سلولزي پشم كه بوسيله اسيد انجام مي شود).
اسيد رقيق با گروههاي انتهايي و جانبي و زنجيره هاي پيتيدي واكنش داده و گروه هاي سولفات و سولفاميك ايجاد مي كنند. ايجاد اين گروهها باعث جذب نشدن رنگ در آن نواحي مي شود، بنابراين اگر عمل كربونيزاسيون بصورت نايكنواخت انجام داده شود احتمال رنگرزي نايكنواخت وجود دارد.
اسيد غليظ علاوه بر پيوندهاي پيتيدي ، پيوندهاي دي سولفيدي (اتصالات عرضي بين زنجيره ها) را نيز مي شكند . شكسته شدن اين پيوندها باعث افزايش حلاليت پشم در قليا مي شود.

اثر قليا بر روي پشم:
ميزان اثر قليا بر روي الياف پشم به غلظت – دما – زمان – نوع قليا بستگي دارد. به عنوان مثال:
قلياي ضعيف مانند كربنات سديم (na2co3) در دماي محيط براي شستشوي پشم ، همراه با صابون استفاده مي شود . البته اگر غلظت كربنات زياد باشد و مدت زمان واكنش نيز طولاني گردد ، ميزان آسيب وارده به پشم زياد خواهد بود.
محلول قلياي قوي خيلي غليظ (سود سوز آور 40-37درصد) در دماي محيط در مدت زمان كوتاه (5دقيقه) اثر تخريبي شديد بر روي پشم نشان نمي دهد ، بلكه فقط فلسهاي پشم را جدا مي كند از اين روش در حدود (40) سال قبل براي فلس زدايي استفاده مي شده است.
محلول سود سوز آور 5% در مدت زمان حداكثر 5 دقيقه در دماي جوش الياف پشم را حل مي كند ، زيرا در دماي بالا منافذ الياف باز مي شوند و مواد الياف شده و راحتتر الياف را تخريب مي كنند.در صورتي كه در دماي پايين اين تخريب كمتر است.بعد از انجام هر عمليات قليايي ، خنثي سازي با اسيداسيتيك ضروري است ، چون قلياي باقيمانده در مدت زمان طولاني به مغز الياف نفوذ كرده و باعث تخريب پشم مي شود.
بر اثر استفاده از قليا پشم زبر مي شود ، چرا كه چربي هاي آن توسط قليا هيدروليز خواهد شد .براي جبران اين مورد مواد نرم كننده (كاتيوني) به پشم اضافه مي نمايند.

اثر مواد احيا كننده بر روي پشم:
مواد احيا كننده ابتدا پيوندهاي دي سولفيدي (-s-s-) در پشم را مي شكنند و بعد ايجاد گروههاي متول (-s-h) مي نمايند.
شكستن پيوندهاي دي سولفيدي باعث كاهش مقدار كمي از مقاومت الياف پشم مي شود ، ولي باعث افزايش ميزان حلاليت پشم در قليا مي گردد.
از هيدروسولفيد براي رنگبري و سفيدگري استفاده مي نمايند.
عمل احيا هم د رph اسيدي و هم در ph قليايي امكان پذير است ، در محدوده phبين (6-2) مقدار كمتري از پيوندهاي دي سولفيدي احيا مي شوند، ولي با افزايش phاين مقدار زيادتر مي گردد. بهترين راندمان در (ph=5/5) است ، زيرا در اين ph كمترين ميزان تخريب بر روي پشم مي شود.
عمل احيا پيوندهاي دي سولفيدي برگشت پذير است كه به مرور زمان توسط اكسيژن هوا پيوندهاي دي سولفيدي شكسته شده، دوباره ايجاد مي گردد. (عمل اكسيداسيون)
R-sh+r-sh-----r-s-s-r+h2o
همانطور كه عنوان كرديم پيشرفت واكنش احيا بصورت تعادلي است پس اگر لازم باشد حدود60% پيوندهاي دي سولفيدي احيا گردد، بايد محلول احيا كننده بصورت تازه و در چند مرحله مصرف شود.
برخي از مواد احيا كننده براي سفيدگري پشم مورد استفاده واقع مي شوند عبارتند از :
سديم تيوسولفاتna2s2o3
سديم هيدروسولفيتna2s2o4
سديم متابي سولفيتna2s2o5
سديم تتراتيونات دي هيدرات na2s2o6
در ساختمان مواد احيا كننده بايد هيدروژن وجود داشته باشد به همين خاطر مواد فوق را با آب واكنش ميدهند و مصرف مي كنند.
Na2s2o5+h2o-----2nahso3
سديم بي سولفيت سيدم متابي سولفيت
سديم هيدروسولفيت و سديم متابي سولفيت بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرند . ولي سديم هيدروسولفيت قويتر است .

از مواد اكسيد كننده بر روي پشم:
از مواد اكسيد كننده نيز براي سفيد گري پشم استفاده مي شود.اين مواد اگر در شرايط ملايم يعني غلظت و دماي پايين و زمان كوتاه استفاده شوند، اثر تخريبي چندان زيادي بر روي پشم ندارند . ولي اگر شرايط حاد باشد ، يعني زمان و دما و غلظت بالا باشد عمل اكسيداسيون بر روي پيوندهاي دي سولفيدي اتفاق مي افتد ، يعني پيوندهاي دي سولفيدي شكسته ميشوند.
عمل اكسيداسيون برگشت پذير نيست.
(نكته : گروه هاي سولفونيك(-so3h )ايجاد شده باعث كاهش تمايل جذب رنگهاي اسيدي مي شود ، زيرا رنگهاي اسيدي داراي بار منفي بوده و همچنين بار(-so3) پشم نيز منفي است ، پس همديگر را دفع كرده و جذب رنگ پايين مي آيد.
از جمله موارد ديگر كه براي سفيدگري پشم به كار مي رود ، آب اكسيژنه (h2o2) است كه در محيط خنثي واكنش آن با پشم كند است و در محيط قليايي چون آّب اكسيژنه بيشتري جذب پشم مي شود شدت واكنش افزايش افزايش مي يابد.
تركيبات اكسيد كننده ديگر مانند پر استيك اسيد (آب اكسيژنه + اسيدداسيتك) كه اكسيد كننده هاي قويتري هستند باعث شكستن پيوندهاي سولفيدي و تجزيه اسيدهاي آمينه تريپتوفن و ميتوفن نيز مي شود.
پراستيك اسيد ch3coooh
كلر موجود در هيپوكلريك سديم يا آب ژاول nacl و هيپوكلريك سديم (ocl)ca از قدرت اكسيد كنندگي بالايي برخوردار است به نحوي كه علاوه بر شكسته شدن پيوندهاي دي سولفيدي ، اسيد آمينه هاي سيستئين ، تيروزين ، هيزتيدين ، تريپتوفن ، فنيل آلاتين نيز تخريب مي شوند.
كوتيكول يا فلس پشم غني از اسيد آمينه سيستئين و پروزين است و پيروزين است و چون فلس در سطح الياف قرار دارد ، فلس شديدا توسط تخريب شده و از پشم جدا مي شود.
در صورت طولاني بودن زمان واكنش يا بالا بودن دما و غلظت كلر ، كلر بيشتري به مغز الياف نفوذ كرده و پشم صدمه ديده و استحكام آن كاهش مي يابد.
(نكته : ميزان فعاليت كلر شديدا به phمحلول بستگي دارد به طوري كه در ph اسيدي يا خنثي تمام پيوندهاي دي سولفيدي توسط كلر اكسيد مي شود ، زيرا در اين ph كلر سريعا آزاد مي شود ولي در (25-10) درصد پيوندهاي دي سولفيدي شكسته مي شود . در phشديدا قليايي خود قليا نيز خود عامل تخريب كننده است براي جلوگيري از تخريب بيشتر الياف مناسبترين ph در حدود 10 مي باشد.)
با توجه به كلر اكسيد كننده قوي و مخرب پشم است، ميتوان تحت شرايط كنترل شده براي فلس زدايي (براق كردن) پشم
از آن استفاده نمود.

روشهاي ممكن عبارتند از:
1 – استفاده از اسيد فرميك hchooh
Ph اسيد فرميك در حدود 4 است و يك اسيد احيا كننده نيز هست . اين خاصيت اسيد فرميك باعث كند شدن سرعت اكسيد اسيون كلر مي شود و از مخرب كننده كلر جلوگيري ميكنند.

2 – استفاده از محلول نمك اشباع شده همراه با كلر
محلول اشباع شده نمك از تورم الياف جلوگيري مي كند . پس كلر به مقدار كم به داخل ليف نفوذ مي كند و بيشتر در سطح پشم فلسها را جدا مي كند .
-اثر نوري روي پشم:
نور باعث ايجاد تغييرات شيميايي و فيزيكي در الياف پشم مي شود .اثر شيميايي نور بيشتر به امواج ماوراء بنفش (UV) مربوط مي شود كه باعث خرد شدن فلسها . خود الياف مي شود.
نور خورشيد پيوندهاي دي سولفيدي را شكسته و گروههاي تيول ايجاد مي كنند كه اين گروهها در رنگرزي الياف اثر نا مطلوب مي گذارند .نور زياد و طولاني باعث جدا شدن گوگرد و اكسيد شدن آن ميگردد و بعد در اثر رسيدن رطوبت ، اسيد سولفورو HSO3 و اسيد سولفوريك H2CO4 توليد مي شود كه بر روي پشم اثر تخريبي دارد.
( نكته : پشم تنه اليافي است كه گوگرد دارد . )

[چرو]

اثر گرما روي پشم:
الياف پشم در اثر گرما كوتاه مي شوند ، زيرا كراتين b به كراتين xتبديل مي شود. دماي خشك زير 150c در زمان كمتر از نيم ساعت اثر چندان زيادي روي پشم ندارد ، اما با افزايش دما و زمان شكسته شدن پيوندهاي دي سولفيدي را شاهديم.
گرما در شرايط مرطوب حتي در 100c باعث شكسته شدن پيوندهاي دي سوليدي مي شود.
(نكته: الياف مرطوب بايد در دماي زير 4 درجه خشك شوند.)

اثر حلالهاي آلي بر روي پشم:
اثر چندان زيادي روي پشم ندارند به همين دليل البسه هاي پشمي ترجيحا با حلالهاي آلي خشك شوئي مي شوند. ضريب اين حلالها برآبر در اين است كه باعث كوتاه شدن و آب رفتگي پشم نمي شود و به علت غير قطبي بودن ، قدرت تميز كنندگي بالايي دارند.

ساختمان شيميايي الياف پشم:
الياف پشم از ماكرومولكولهاي طبيعي ((پلي پيتيدها)) تشكيل شده اند كه خود پلي پيتيدها از اتصال 21 نوع اسد آمينه مختلف تشكيل مي شود .
(جدول صفحه 10و 11)

پيوندها و نيروهاي بين مولكولي در پشم:
1 پيوندهاي سولفيدي ، يك پيوند كووالانس ما بين دو اسيد آمينه سيستئين است كه نتيجه آن نيز ايجاد آمينه سيستئين است و بر عكس اين حالت نيز يعني شكستن پيوند كووالانس بين گوگرد و گوگرد توليد اسيد آمينه سيستئين مي نمايد.

;2- پيوندهاي يوني يا نمكي :
هر گاه يك عامل اسيدي آزاد از گروه جانبي يك زنجيره در مقابل يك قليايي آزاد از گروه جانبي زنجيره پيتيدي ديگر قرار گيرد ، در اثر نيروي الكترواستاتيكي بين آنها پيوند يوني حاصل مي شود . به عنوان مثال: ميتوان از اسيد آمينه اسيد اسپارتيك يا اسيد گلوتاميك در يك در يك زنجيره به عنوان عامل اسيدي آزاد و از اسيد آمينه گلوتامين و آسپارجين يا آرج نين از زنجيره ديگر به عنوان يك عامل قليايي آزاد نام برد كه باعث ايجاد پيوند يوني مي شود.
پيوند يوني در فاصله (8-4) = ph پايدار مي باشد ، كه به آن نقطه ايزوالكتريك پشم نيز گفته مي شود كه تمام گروه هاي اسيدي و قليايي بصورت يونيزه مي باشند.

3- پيوند هيدروژني:
;اين پيوند اغلب ما بين اتمهاي هيدروژن گروه هاي و اتمهاي اكسيژن گروههاي كربونيل در زنجيره هاي پيتيدي تشكيل مي شود. اين پيوند مي تواند ما بين گروه هاي ديگر از جمله گروه هاي هيدروكسيل مانند اسيد آمينه تيتروزين با گروههاي كربونيل در زنجيره پيتيدي بر قرار شود. پيوند هيدروژني به موازات محور اصلي زنجيره هاي پيتيدي تشكيل مي شود . پيوندهاي ضعيفي هستند ولي تعداد زياد آنها در پايداري پشم موثر است.
پيوند هيدروژني در آب از بين مي رود زيرا زماني كه آب بين دو مولكول پشم وارد شود بخاطر كم شدن فاصله بين مولكول پشم و آب ، پيوند هيدروژني جديد بر قرار مي شود. (پشم در آب راحت تركشيده ميشود.)

4- نيروي واندروالس:
اين نيرو عبارت از تمام نيروهاي جذب كننده ما بين مولكولها (غير از پيوندهاي نمكي و هيدروژني) مي باشد كه به آن پيوند روغني (هيدروفوبيك hjdrophoboc) نيز مي گويند .
پيوندهاي دي سولفيدي،هيدروژني،يوني،و نيروي واندروالس داخل يك زنجيره نيز مي توانند به وجود بيايند چون در پشم در حالت طبيعي زنجيره ها بصورت آلفا (فندي شكل) مي باشد و در اثر كشش ، زنجيره كشيده و صاف شده و به فرم بتا تبديل مي شود ، كه در اين حالت پيوندهاي فوق از بين مي روند در اثر گرما پشم جمع شده و حالت زنجيرهها به تبديل مي گردد.