تهران قدیم ، تهران جدید

[رزیتا]

گذشتگان: چاله ميدان
اغلب ما حتما تاكنون صدها بار نام چاله‌ميدان را شنيده‌ايم اما نمي‌دانيم كه اين مكان به چه خاطر اين عنوان را به خود گرفت.
چاله ميدان، داراي ارج و قرب خاصي در ميان مردم تهران است و معمولا در بسياري از كنايه‌هاي كلامي با مقاصد خاص، از اين ميدان معروف ياد مي‌شود.
درباره نام چاله ميدان بايد گفت كه اين قضيه به دوران صفويه برمي‌گردد. سلاطين صفوي كه نقش زيادي در ايجاد شهري به نام تهران داشته‌اند، خاك مرغوب بخشي از زمين‌هاي اطراف را براي استفاده در حصاركشي اين شهر برداشت كرده‌اند تا اينكه آن قسمت، تبديل به چاله‌اي بزرگ شده است.
گرچه ايجاد اين چاله باعث به وجود آمدن دردسرهايي براي حكومت بوده اما ظاهرا هيچ‌كس به فكر مهار خلاف‌هايي كه به دليل دور بودن اين چاله از شهر صورت مي‌گرفته، نبوده است.
به هر حال اين چاله معروف تا مدت زيادي جايگاهي امن براي خلافكاران محسوب مي‌شد و بزن‌بهادرها به‌تدريج در آن جمع مي‌شده‌اند و مردم هم آرام‌آرام آنجا را به يك زباله‌داني بزرگ تبديل كرده‌ بودند. اطراف چاله ميدان، سال‌ها بعد به دليل رشد بي‌رويه شهر تهران در محاصره ساختمان‌ها قرار گرفت و ميداني در آن ايجاد شد كه همان چاله‌ميدان معروف است.
اين ميدان كه امروزه چندان نام و نشاني از آن نيست، درست در ميان مكان‌هايي چون جنوب بازار چهل‌تن و امامزاده سيد، ميدان امين‌السطان، گمرك، خاني‌آباد و دروازه پاقاپوق(اعدام) قرار داشته و قديمي‌ها هنوز بخشي از اين مناطق را به عنوان چاله‌ميدان مي‌شناسند.
چاله ميدان هم مثل اكثر نقاط تهران ديگر داراي آن حال و هوا نيست و در ميان دود و سروصدا گم شده است.

[رزیتا]

يكي از مكان‌هاي تاريخي در شهر تهران كه هم‌اكنون متاسفانه در حصار ساخت‌وسازهاي مدرن، جاه‌و‌جلالش را از دست داده، مجموعه تاريخي ارگ است. بهتر است بدانيم كه نام ارگ به دوران تصرف تهران توسط افغان‌ها بازمي‌گردد. قضيه از اين قرار است كه افغان‌ها به محض استقرار در تهران دوره صفوي، در سمت شمال اين منطقه پلي احداث كردند و در كنار پل، دروازه‌اي ساختند و نام آن را ارگ گذاشتند.محوطه ارگ كه زماني در شمال شهر تهران قرار گرفته بود، هم‌اكنون بخشي از منطقه مركزي تهران است و مردم فقط به عنوان يك ميدان از آن ياد مي‌كنند.
اين منطقه هم‌اكنون از شمال به ميدان و خيابان امام خميني، از شرق به خيابان ناصرخسرو، از غرب به خيابان خيام و از جنوب به خيابان پانزده‌خرداد محدود مي‌شود. منطقه ارگ در زمان‌هاي نه‌چندان دور، يكي از مهم‌ترين بخش‌هاي شهر تهران محسوب مي‌شد كه همه ارگان‌هاي مهم دولتي در آن مستقر بودند.
مدارك و شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه ارگ تهران نيز مثل بسياري از مكان‌هاي تاريخي ديگر، داراي تاسيسات دفاعي جداگانه‌اي بوده است.
در زماني كه شهر تهران داراي راه‌هاي ارتباطي قابل‌توجهي نبوده، منطقه ارگ هم فقط دو راه داشته كه اين راه‌ها يكي در سمت شمال ارگ قرار داشته كه مناسبات ارگ را با خارج شهر برقرار مي‌كرده و نام قديمي آن دروازه دولت بوده كه هنوز هم به اين نام مشهور است. راه ديگري كه در سمت جنوب ارگ قرار داشته، هم‌اكنون در بين مردم به نقاره‌خانه معروف است.
مجموعه امروزي منطقه تاريخي ارگ را عمارت راديو، كاخ دادگستري، قسمت اصلي كاخ دارايي، سردر قدرخانه، ساختمان دارالفنون، ساختمان كلانتري ارگ، بانك ملي شعبه بازار، مسجد ارگ و ساختمان سابق وزارت كشور تشكيل مي‌دهند.
گفتني است كه مجموعه تاريخي ارگ تهران ده‌هزارمين اثر ثبت‌شده در فهرست آثار تاريخي كشور است. جالب اينكه نخستين مدرسه علوم جديد يعني دارالفنون و نخستين پارك عمومي تاريخ تهران در منطقه ارگ ساخته شده‌اند كه نشان از اهميت بسيار بالاي آن در گذشته دارد.
نسل امروزي جامعه ما متاسفانه شانس آن را ندارند كه از جاه‌وجلال ارگ به جز چند عكس، چند نام و چند ساختمان مخروبه كه در مجموعه كاخ گلستان قرار گرفته‌اند، چيز ديگري ببينند.