سیره عملى و علمى شهید مطهرى

[رزیتا]

سیره عملى و علمى شهید مطهرى

تعبیر سیره عملى، تعبیر دقیقى نیست. شهید مطهرى در كتاب سیره نبوى مى فرماید: سیره یعنى نوع رفتار. در واقع عملى بودن در خود این لفظ نهفته است. بنابراین سیره عملى تعبیر مناسبى نیست.
این سوال مطرح است كه چگونه شهید مطهرى این شخصیت ویژه را پیدا كرد به طورى كه كمتر مانند ایشان پیدا شده است. ما فیلسوفان، فقیهان، عارفان، ادیبان و مفسران بزرگى داریم اما چرا شخصیتى با این مشخصات و جامعیت كمتر پیدا شده است؟
با دقت در بعضى از نكاتى كه عرض مى كنم شاید پاسخ این سوال روشن شود. ایشان استعداد بسیار فراوان و حافظه بسیار قوى داشتند. اهل تهذیب نفس بودند. به طور مثال از نوجوانى اهل تهجد و نماز شب بودند و تا آخر عمر قبل از خواب یك ربع یا بیست دقیقه قرآن مى خواندند. اقبال خوبى هم داشتند. چون اساتید برجسته اى را درك كردند. پشتكارى مثال زدنى داشتند و بسیار منظم بودند. نكته اى كه ایشان در روش تعلیم و تعلم بر آن تاكید داشتند مساله تقویت قوه تعقل و تجزیه و تحلیل بود. به دلیل اینكه تقویت قوه تعقل محور تعلیم است.
ایشان مى فرمایند كه اگر ما علم و تعلیم را فقط به معناى انبار كردن مطالب بگیریم در این صورت عالمان خوبى نخواهیم بود. عالم خوب كسى است كه از بیرون فراورده هایى را مى گیرد روى آنها كار و تلاش و سپس تولید علم مى كند. سخن معروفى از ویكن انگلیسى است كه مى گوید: «علما سه دسته اند: برخى از آن ها مانند مورچه فقط انبار مى كنند، علومى را فرا مى گیرند و در انبار ذهن خودشان ذخیره مى كنند. برخى بدون اینكه از بیرون چیزى را فرا بگیرند مى خواهند از درون خودشان تارهایى را بتنند و برخى مانند زنبور عسل شهد گل ها را مى مكند و روى آن كار مى كنند و با یك سرى فعل و انفعالات ماده جدیدى به نام عسل به وجود مى آورند.»
ملاك، زیاد استاد دیدن نیست. این كه كسى بگوید من ده سال مثلا پاى درس فلان عالم و پانزده سال پاى درس فلان عالم، ده سال دیگر پاى درس فلان عالم و همین طور چهل پنجاه سال به طور مداوم پاى درس این عالم و آن عالم بوده ام، چنین شخصى اساسا فرصت نداشته است كه روى فراگرفته هاى خودش كار و تجزیه و تحلیل كند. او ذهن خودش را ورزیده نكرده و تمرین نداده است و معمولا عالم مبتكرى نخواهد بود. درس ها، حاشیه ها و حاشیه بر حاشیه هایى را خوانده و همه این ها را در ذهن حفظ كرده است. فقط مثل ضبط صوت این ها را بیان مى كند كه ملاصدرا در اسفار اینطور فرموده است، حاجى سبزوارى این طور ایراد گرفته، علامه طباطبایى اینجور جواب داده، بعد فلان عالم اینطور گفته است ولى حالا خودش چه تحلیلى دارد هیچ! او یك عالم مبتكر و مولد نیست.
اگر ما علم و تعلیم را فقط به معناى انبار كردن مطالب بگیریم در این صورت عالمان خوبى نخواهیم بود. عالم خوب كسى است كه از بیرون فراورده هایى را مى گیرد روى آنها كار و تلاش و سپس تولید علم مى كند.

یكى از رموز موفقیت شهید مطهرى همان نحوه تحصیلش بوده است. این كه در واقع قوه تجزیه و تحلیل داشتند و حرف را به راحتى قبول نمى كردند. یكى دیگر از روش هاى تعلیمى و تعلمى ایشان كه به نظر من نقش بسیار اساسى داشته این است كه ایشان هر چه فرا گرفتند عمیق فرا گرفتند و تا عمق مطلب را نفهمیدند رها نكرده اند. شما در آثار ایشان هم مى بینید وقتى وارد یك مساله مى شوند از اساس و ریشه مساله را آغاز مى كنند.

پس گم نكردن هدف یعنى اینكه هدف از تحصیلات چیست، ما این ها را براى چه مى خوانیم، آیا مى خواهیم اظهار فضل كنیم، مثلا این درس ها را خواندیم كه چهار تا اصطلاح بگوییم، هیچ وقت ایشان راه را گم نكرد، یعنى توجه داشت كه اگر فلسفه، فقه، كلام و تفسیر مى خوانیم همه این ها مقدمه اى براى اصلاحات فكرى و اجتماعى و محقق كردن

اهداف اسلامى است. كار ایشان این نبود كه مثلا یك دور اسفار بگویند وقتى تمام شد دوباره از اول، بار دوم، بار سوم و همین طور مثلا كفایه را سه بار، چهار بار بگویند و كارى به حل مشكلات فكرى و اجتماعى نداشته باشند بلكه همه این ها را مقدمه اى براى حل مشكلات جامعه مى دانستند. به همین دلیل رسائل مكاسب كفایه و اسفار براى ایشان هدف نبود و تفاوت ایشان با بعضى از افراد همین است. منتهاى هدف عده اى تدریس یك دوره فلسفه یا فقه است. البته تدریس یك دوره فقه خیلى زیاد است اما آنها فكر مى كنند كه دیگر به قله معارف اسلامى رسیده اند. در حالى كه ایشان همه این ها را مقدمه مى دانستند. به تعبیر دیگر آنچه همه كارهاى ایشان را مثل نخ تسبیح كه ملاك وحدت دانه هاى تسبیح است در یك رشته قرار مى دهد و یك علت نهایى برایشان محسوب مى شود همان مصلح بودن است. ایشان یك مصلح اجتماعى بود.
مساله دیگر اخلاص عمل است كه ما شاهد بودیم كار را براى خدا انجام مى دادند ایشان توجه نداشتند به این كه كار به اسم چه كسى انجام شود.
خیلى كارها را ایشان انجام مى دادند در حالى كه به نام افراد دیگرى منتشر مى شد مانند درس هاى تعلیمات دینى قبل از انقلاب كه به وسیله شهید بهشتى و شهید باهنر تدوین شده بود. در واقع متن اولیه را شهید مطهرى نوشته بود. ایشان نمى خواستند كه اسمشان در كتاب هاى درسى آن دوره بیاید وگرنه ایشان نقش اساسى داشتند. اكنون دقیق یادم نیست كه متن اولیه را آن ها نوشتند و ایشان دیدند و تكمیل كردند یا برعكس، ولى ایشان مى خواست كار انجام شود حالا به نام چه كسى تمام شود، براى ایشان هیچ مهم نبود.مطلب دیگر جدى بودن در كارهاى خودشان است. جدى بودن گاهى ایشان را مقدارى خشن نشان مى داد، یعنى بعضى تصور مى كردند كه ایشان آدمى خشن و خشك هستند و خیلى به اطراف توجه ندارند.ولى كسانى كه به ایشان نزدیك بودند مى دانستند كه ایشان خیلى خوش محفل بودند و مزاح مى كردند. در واقع تعادل را از این جهت هم رعایت مى كردند.

منبع: روزنامه جوان - دكتر على مطهرى