گیوه ( کلاش ) با قدمتی بالغ بر هزار سال

[زکریا فتاحی]

گیوه با قدمتی بالغ بر هزار سال جزء اولین پاپوشهای سنتی بشر است.

گیوه که در اصلاح محلی به آن کلاش می گویند، قدمتی بالغ بر هزار سال دارد، در واقع گیوه تاریخ دقیق و مدونی ندارد اما جزء اولین پاپوشهای سنتی بشر می باشد که انسان مبتکر دورانهای گذشته با بهره گیری از مواد اولیه فراوان و ارزان قیمت در دسترس طبیعی و ذوق سرشار خویش اقدام به تولید این دست ساخته نموده است، که توان مقابله با گذرگاههای صعب العبور و تاب مقاومت در مناطق کوهستانی و سنگلاخی را داشته باشد و درعین حال سبک و راحت باشد.


به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه کرمانشاه، منطقه کوهستانی کرمانشاه گذرگاههای صعب العبور آن، کم بودن راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی، ضرورت تحرکت فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پاییز که فصل های کار هستند، پا افزاری را می طلبد که سبک، راحت و مقام، خنک و درعین حال ارزان باشد و امکانات آن درخود منطقه شهری و عشایری و روستایی موجود و قادر به تولید آن باشند.


گیوه بافی، گیوه کشی و گیوه چینی یکی از مهم ترین صنایع دستی رایج و بومی استان کرمانشاه می باشد، از مهمترین مراکز گیوه بافی در استان کرمانشاه که درآن گیوه کشی معمول می باشد شهرهای کرمانشاه، پاوه و اورامانات، هرسین، روانسر، جوانرود، اسلام آباد و صحنه هستند.


در استان کرمانشاه بافت پنج نوع گیوه معمول است که شامل:گیوه زیرپارچه ای، گیوه تخت آجیده، گیوه تخت چرمی، گیوه تخت لاستیکی و گیوه رویه ابریشمی است.


گیوه زیرپارچه ای؛ در پاوه و در بخش اورامانات گیوه کشی و تولید گیوه زیره پارچه ای مرسوم است و در روستاهای حجیج و نودشه که از مراکز قدیمی و مهم تولید این نوع گیوه می باشد تولید می شود. کار گیوه کشی در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می شود اعمال کارگاهی آن درمغازه ها و با ابزارهای گوناگون و همیشه بدست مردان انجام می گیرد و کلاً مربوط به تخت گیوه است و به علت اینکه ساختن زیر گیوه مستلزم نیروی زیاد و مهارت کافی می باشد و یک کار فنی و تخصصی و سنگین است فقط توسط مردان انجام می گیرد. عملیات خانگی بر روی رویه توسط زنان و مردان انجام می گیرد و ابزار آن فقط یک سوزن است.


گیوه تخت آجیده؛ گیوه ای است کف تخت آن با نخ پرک آج خورده است و از استحکام زیادی برخوردار است در زمستان و تابستان و روی یخ و سنگ محکم به زمین می چسبد و در شرایط طبیعی منطقه و نوع فعالیت کوهستانی کارآیی دارد. زیره این تولید توسط سه کارگر زن تولید می گردد. یک نفر دور گیوه را می بافد کارگر دوم رویه گیوه را می بافد و کارگر سوم دم گیر یا شیرازه که از قسمت تکمیلی گیوه می باشد را می بافد. پس از تکمیل زیره، رویه آن توسط زنان و با سوزن چیده می شود این گیوه در قدیم در شهرهای تویسرکان و نهاوند که جز استان کرمانشاه بودند متدوال تر بود، و مهمترین منطقه تولید این گیوه در قدیم شهر کرمانشاه بوده که این پایه افزار به گیوه کرمانشاهی (ملکی) معروف است.


گیوه تخت چرمی؛ این گیوه بتدریج جایگزین گیوه تخت آجیده شده و کف آن یک تکه از چرم گاومیش است که به اندازه پا در سایزهای مختلف بریده می شود و رویه آن همچون گیوه های دیگر سوزنی است.


گیوه تخت لاستیکی؛ از حدود نزدیک به 150 سال قبل به دلیل ارزانی و تخت محکم لاستیک از لاستیکهای فرسوده ماشین که برش داده می شد برای استفاده عشایر رونق پیدا کرد ولی به علت گرم بودن کف آن بافت این گیوه با این زیره کم کم از رونق افتاد و بیشترین استفاده آن در فصل زمستان و درمناطق روستایی است.


گیوه رویه ابریشمی؛ بیش از 50 سال است که در شهر کرمانشاه معمول شده و در کنار نان برنجی جزء سوغاتی های کرمانشاه محسوب می شود، رویه آن از نخ ابریشمی الوان تهیه می شود و درحال حاضر به علت عدم ورود نخ ابریشم از خارج از کشور و هزینه بالای تهیه آن ویسکوز ، پرلون و نخ پلاستیکی جایگزین شده، این نوع گیوه بعنوان کفش خانگی و بیشتر زنانه است. نقشهای معروف آن ترمه، برگ بیدی، زربافت، توت فرنگی، پرچمی، نوری، پروانه، کوزه ای می باشد، رویه آن توسط قلاب بر روی کفه بافته می شود.



این هنر نه تنها مختص کرمانشاه نبوده بلکه در تمامی نقاط کشور و به شکل های مختلف تولید و کاربرد دارد مانند گیوه شیرازی یا گیوه هایی که در مناطق خرم آباد و لرستان و بختیاری به شیطانک معروف بوده و در واقع با توجه به شرایط محیطی و اقلیم و نوع مواد اولیه در دسترس شکل گیوه متفاوت بوده اما درجای جای ایران زمین گیوه با تنوع مختلف تولید میشود.


خوشبختانه نوع گیوه کرمانشاهی جزء معدود هنرهای سنتی و صنایع اصیل می باشد که تاکنون هیچ یک از کشورهای دیگر موفق به تولید و کپی برداری از این هنر صنعت نشده اند.


پاپوشهای سنتی به علت اینکه با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و جغرافیایی و محیطی و مواد طبیعی و نوع نیازمندی تولید می شود و بافنده و هنرمند صنعتگر تمامی ملاک و معیارهای مصرف کننده را اعم از راحتی، سبک بودن، بهداشت و ... در نظر می گیرد، بنابراین توجه به سلامت مصرف کنندگان یکی از ارکان مهم تولیدات است، با توجه به اینکه مواد اولیه آن از مواد طبیعی است، بعد از پاره شدن قابلیت بازیافت در طبیعت را دارد، و گردش هوا بین انگشتان پا و زیرپا و راحتی و ... از نظر طبی تایید شده و بسیار مورد تاکید افرادی که از بوی بد پا و عرق آن می نالند بوده است.


این هنر صنعت با توجه بر اینکه جزء هنر صنعت های زودبازده می باشد و برای تولید محصول به سرمایه ای اندک نیازمند است، قشر وسیعی از صنعتگران به این حرفه روی آورده، به تولید گیوه به صورت خانگی و کارگاهی مشغول شده و به دلیل اینکه دوره های آموزش این رشته کوتاه مدت صورت می پذیرد و توان اقتصادی وجذب افراد و همچنین مدت یادگیری آن بسیار کوتاه است و فضای زیادی برای تولید اشغال نمی کند، بافت آن در کنار پخت و پز خانه و تماشای تلویزیون و تربیت فرزند به راحتی انجام می گیرد، به همین منظور کمک اقتصاد خوبی برای خانواده ها است و افراد زیادی به آن روی می آورند.


نصرت ا... سپهر معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه در خصوص وضعیت این هنر دستی در استان گفت: دراین حرفه حدود دو هزار و 500 نفر در سطح کارگاهی و خانگی در شهرها و روستاهای استان در کنار کار دامپروری و کشاورزی در اوقات فراغت مشغول به فعالیت می باشند.


وی افزود: به دلیل کاربردی بودن این رشته و هنر سنتی و استقبال هنرجویان و همچنین کوتاه بودن دوره های آموزشی، آموزش این رشته جزو اولویتهای رشته های آموزشی در سطح شهرستانهای استان قرار دارد.


سپهر گفت: میزان تولید این محصول در سال حدود هزار تن در سطح استان می باشد و بیشتر در شهرستانهای کرمانشاه، نودشه، نوسود، ثلاث باباجانی، پاوه، هرسین، روانسر، جوانرود، اسلام آباد بافته می شودو در بسیاری از روستاهای استان نیز به تولید این محصول کاربردی مشغول می باشند.


وی ادامه داد: میزان صادرات در سال 86 سی تن به ارزش 147 هزا رو 294 دلار در 9 ماهه اول سال 87 چهل و پنج تن به ارزش 220 هزار و 500 دلار به کشور عراق بوده و در واقع باید گفت بخش عمده این تولید به شهرهای اصفهان، شیراز، مشهد، رشت در داخل کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز صادر می شود.


وی گفت: حدوداً 26 کارگاه تولیدی و 13 شرکت تعاونی در سطح استان فعال و حدود دو هزار و 40 بافنده به صورت خانگی مشغول به فعالیت می باشند.


سپهر افزود: برپایی نمایشگاه های منطقه ای، داخلی و بین المللی و اعزام صنعتگران به این نمایشگاه ها ( به خصوص کشورهای عراق و سلیمانیه) برپایی دوره های آموزش کوتاه مدت، اصلاح زیره گیوه رنگی و تشویق تولید کنندگان به اینکه به جای انواع زیره های پلاستیکی و ابری از زیر پارچه های چرمی و با کیفیت بالا و طبق استاندارد استفاده نمایند، دراختیار گذاشتن تسهیلات ارزان قیمت و کم بهره به صورت کارگاهی و خانگی و همچنین صدور مجوزهای کارگاهی وکارت شناسایی و استفاده از گلابتون برای بافت گیوه های زنانه از جمله برنامه های در نظر گرفته شده برای پیشر فت این هنر در استان است.