فرهنگ و هویت فرهنگی در موسیقی نوروز

[SHeRvin]

فرهنگ و هویت فرهنگی چگونه در وجود انسان شكل می‌گیرد؟آیا می‌توان گفت؛ انسان حتی قبل از تولد دارای فرهنگ خاصی است و یا در بدوتولد این مهم بر وی ارزانی می‌شود؟ و بالاخره آیا فرهنگ و هویت فرهنگی ازقانون وراثت پیروی می‌كند؟
هر كودكی پس از تولد یكراست به سراغ شیر مادر می‌رود. خوردن و خوابیدن مهمترین فعالیت زندگی اوست و پس از رفع نیازهای مادی، گاهی طلب محبتمی‌كند كه با نوازش پدر و مادر به آرامش می‌رسد. این روند تا دو، سه سالگیهمین است. از آن به بعد تلاش‌های والدین برای آموزش زبان كم‌كم به بارمی‌نشیند و در چهار یا پنج سالگی كودك با زبان مادری به‌عنوان نخستین ومهمترین مشخصهٔ فرهنگی‌اش آشنا می‌شود.
دوران آموزش زبان كودكان به‌طور معمول همراه با آموزش مقولات متفاوتی استكه از فرهنگ خانواده و جامعه‌اش نشأت می‌گیرد. بعضی والدین در این دورهمفاهیم مذهبی و دینی را یاد می‌دهند، بعضی دیگر آداب اجتماعی وخانوادگی‌شان را در اولویت آموزش قرار می‌دهند. عده‌ای سعی می‌كنند كودكرا با مقوله‌های هنری آشنا كنند و گروهی نیز آموزش‌های علمی، ورزشی و...را در دستور كار تربیت كودك قرار می‌دهند. اما كودك ایرانی در سنین پایین،بدون هرگونه مربی، كلاس و سیستم آموزشی با یكی از مهم‌ترین عناصرفرهنگی‌اش آشنا می‌شود و آن نوروز و عید نوروز است.
او نمی‌داند كه نوروز چیست و از كجا آمده است؛ مبتكرش كیست و چند سالپیشینه دارد. كودك ایرانی فقط این را می‌داند، نوروز یعنی عید دیدنی، عیدیگرفتن، شادی و پایكوبی و خلاصه مهر و محبت بیشتر. گره خوردن نوروز باشخصیت كودك همراه با نیكی‌ها، خوشی‌ها و محبت‌های فراوان است، لذا تا دممرگ هم نوروز، برای او مهربانی را تداعی می‌كند و دل كندن از آن ممكننیست، حتا اگر ایرانی از سرزمین مادری‌اش فرسنگ‌ها دور باشد.
جشن عید نوروز دارای آداب خاصی است كه چند روز قبل و چندین روز بعد ازتحویل سال نو به اجرا درمی‌آید. تنوع رسوم در این همایش بزرگ بسیار زیاداست و گاهی مطابق سلیقهٔ افراد در زمان و مكان متفاوت، متنوع‌تر می‌شود.آنچه از ادبیات ایران باستان به جا مانده، نشان می‌دهد، مراسم جشن نوروز وتحویل سال نو، در روزگاران كهن همراه با نواختن دف بوده و سرودهای خسروانیدوران ساسانیان به‌طور گروه‌نوازی با این ساز اجرا می‌شده است. برای قومایرانی دشوار خواهد بود اگر مراسمی بدون موسیقی برگزار شود، آن هم جشنبزرگی چون عید نوروز. بنیاد نوروز بر اساس شادی و شادمانی است پسموسیقی‌اش نیز شاد و طرب‌انگیز است و نه هر آهنگ شادی تواند كه در اینمنزلگه جای گیرد. موسیقی نوروز فقط شادی و پایكوبی نیست بلكه امید به فرداو حس پیشرفت در درونش موج می‌زند و این نغمهٔ بخصوص دارد.
از مهم‌ترین نغمات مربوط به عید نوروز، می‌توان به آهنگ لحظهٔ تحویل سالنو اشاره كرد كه سالیان متمادی، رادیو و تلویزیون ایران آن را به همینمناسبت پخش می‌كند. این نغمه دقیقاً در فضای درآمد چهارگاه از ردیفدستگاهی شكل گرفته است و با آنكه كلامی در بر ندارد، به درستی دمیدن افقسال جدید و نوشدگی را بشارت می‌دهد. سازبندی خاص آهنگ نیز كه با فقط با دوساز كهن سرنا و دهل همراه است، به نوعی حكایت از دیرینگی نوروز می‌كند.مردمان سرزمین بختیاری از دیرباز با آهنگ مخصوصی به استقبال نوروزمی‌رفتند كه اینك این آهنگ هم از طریق رسانه‌ها، با صدادهی سرنا و دهلعمومیت بیشتری یافته است.
قطعه مزبور نیز فواصل چهارگاه را دارد منتها گردش نغمات آن شباهتی به ردیفدستگاهی ندارد. یكی از سنن فراموش‌شدهٔ ایرانیان در جشن عید نوروز، مراسماستقبال از سال جدید در لحظهٔ تحویل سال بود. در این آیین، عده‌ای از مردمو به‌ویژه جوانان به همراه نوازندهٔ سرنا و دهل قبل از تحویل سال بهدروازهٔ شهر و ده خود می‌رفتند و پس از تحویل سال نو سرنا زنان ودهل‌كوبان برمی‌گشتند و به اصطلاح عید را با خود به شهر می‌آوردند. اینرسم دیرین بیشتر در مناطق مركزی ایران رایج بوده است ولی اكنون ایرانیانترجیح می‌دهند مراسم استقبال از نوروز را پای صفحه تلویزیون برگزار كنند!
به هر روی همه‌ساله نوروز از راه می‌رسد و قوم ایرانی نه‌فقط در جغرافیایفعلی ایران بلكه از آسیای میانه گرفته تا آسیای صغیر، شمال هند و پاكستان،اروپا و آمریكا و کشورهای عربی، همگی به استقبال نوروز می‌روند. اگرچه مثلگذشته‌ها نیست، اما با هر كیفیتی كه هست جشن نوروز برگزار می‌شود و سال بهسال رونق بیشتری می‌یابد، به‌خصوص آنكه این آیین با اقبال جهانی روبرو شدهو از طرف سازمان ملل متحد روز یكم فروردین به نام روز زمین نامگذاری شدهاست.