تقویم ایرانی

[رزیتا]

تقویم ایرانی (1)

همیشه در آستانه رسیدن سال نو مشاهده می کنیم که بر در و دیوار مغازه ها می نویسند: « تقویم سال جدید رسید»، اما آیا تا به حال فکر کرده اید که سرگذشت تقویم هجری شمسی ایران چه بوده است؟
استاد محمد رضا صیاد که معمولا ایشان را به عنوان پژوهشگر و محقق تقویم می شناسیم در سومین همایش نجوم و اخترشناسی استان


اصفهان در بهمن ماه سال 81 جزوه ای را تحت عنوان پیدایی و سیر تحول تقویم هجری شمسی در ایران به مخاطبان ارائه دادند که دربرگیرنده موارد مهمی پیرامون مبحث تقویم بود. به مناسبت رسیدن سال جدید، گوشه هایی از متن این جزوه را در اختیارتان قرار می دهیم تا بیش از پیش با تقویم ایرانی آشنا شوید:
این سوال ممکن است به ذهن هر ایرانی به عنوان وارث دقیق ترین تقویم جهان، خطور کند که تقویم هجری شمسی از چه زمانی و توسط چه کسی و به چه صورت در ایران متداول شده است؟ نگارنده در سال 1360 هجری شمسی، برای یافتن پاسخ قانع کننده به این سوال مطرح شده، به پژوهش پرداخت. نگارنده برای دستیابی به مدرک مستند و مستدل تاریخی و علمی به بایگانی تقویم های قدیمی ایران در کتابخانه ها و مراکز اسناد معتبر رجوع کرد و تقویم های از سال 781 جلالی، مطابق 76-1275 هجری قمری به بعد را به ترتیب و با حوصله زیاد مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار داد.
تقویم های آن روزگار به صورت دفترچه ایی و در دو نوع رقومی (با حروف ابجد) و فارسی، منتشر می شد. در این تقویم ها به طور معمول، مجموعه ایی از اطلاعات مربوط به تقویم های هجری قمری، جلالی (ملکی)، رومی (اسکندری)، فارسی (یزدگردی)، ترکی (غازانی)، مسیحی (میلادی) و غیره درج می شد.

نتیجه گرفته شد که تا قبل از 1 فروردین 808 جلالی، مطابق 14 جمادی الثانیه 1303، تقویمی که اساس آن شمسی و مبدأ آن واقعه هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است.

نگارنده در ادامه کار مطالعه و بررسی تقویم های قدیمی، در هنگام مطالعه تقویم فارسی سال 808 جلالی، مطابق سال 4- 1303 هجری قمری که توسط میرزا عبدالغفارخان نجم الدوله اصفهانی (ولادت 1259 هجری قمری، وفات 1326 هجری قمری) استخراج شده بود، به رخداد بسیار جالب و هیجان انگیزی برخورد کرده و آن همانا پدیدار شدن عبارت «هجری شمسی 1265» و آن هم به طور تنها و بدون هیچگونه ذکر روز و ماه در بالای بعضی از صفحات تقویم یاد شده بود. البته، عبدالغفار نجم الدوله در سال های بعد و در تقویم های آن روزگار، ستون جدیدی برای روزها و دوازده برج حمل، ثور، و ... و حوت، به طور مرتب درج می کرد.

در واقع عبدالغفار نجم الدوله، ارتباطی نزدیک بین روزها، بروج، سال شمسی و مبدأ واقعه هجرت حضرت محمد (ص) از مکه معظمه به مدینه منوره به وجود آورد و از این طریق برای اولین بار تقویمی را اختراع و ابداع کرد که امروزه به نام « تقویم هجری شمسی برجی» معروف شده است. البته، بعدها و به تدریج سایر تقویم نویسان نیز به تقلید و تبعیت از عبدالغفار نجم الدوله، تقویم هجری شمسی برجی را به همان صورت که اشاره شد در تقویم های استخراج شده خودشان درج می کردند. با توجه به مطالبی که تاکنون عرضه شد، نتیجه گرفته شد که تا قبل از 1 فروردین 808 جلالی، مطابق 14 جمادی الثانیه 1303، تقویمی که اساس آن شمسی و مبدأ آن واقعه هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است. به عبارت دیگر، در واقع، تقویم هجری شمسی، به مدت 1264 سال شمسی به طور مطلق وجود نداشته است.
ادامه دارد ...