طبیعت در هنر موسیقی

[SHeRvin]

طبیعت در هنر موسیقی (بخش اول)

ی گمان ریشه تاریخی این نطریات ماحصل سنت های کلدانی در بین النهرین و اساطیر یونان باستان و چین و هند است که توسط فیثاغورث تئوریزه و علمی گردید. در ایران اسلامی نیز علمایی چند به آن اعتقاد داشته و این بار مجید کیانی نیز بدان پرداخت.

در قسمتی دیگر از این کنسرت پژوهشی به خصوصیت صدای ستارگان پرداخته شد و فرزند ایشان به ریتم ضرب گونه سیارات و ستارگان ٬ شباهت صدای بلبل و ستارگان ٬ دریا و خورشید و ... اشاره نمود.

باید گفت جهان خلقت آنقدر گسترده و پدیده های آن آنچنان شگرفند که وجود مشابهت در آنها نباید مایه تعجب شود. باید پذیرفت که کل دنیا و پدیده های آن بر اساس اصول ریاضی و فیزیک خلق شده اند و از طرفی نباید انکار کرد موسیقی مادی انسان ماورائی را به شعف معنوی می رساند. حال با توجه به مطالب ارائه شده در این سخنرانی می توان چند سئوال را مطرح نمود:
1- در اینکه بسیاری از اصوات شباهتی به صدایی دیگر دارند شکی نیست، "اما از مشابهت صدای باران با صدای خورشید چه نتیجه ای می توان گرفت؟ "

2- در اینکه صدای پرندگان ٬ موسیقایی و الهام بخش است شکی نیست ٬ در این زمینه می توان به مقاله از موسیقی شناسی زیستی تا آواز میکروتونال پرندگان مراجعه نمود. ولی" آیا عدم تفکیک ناشی از اتصال صدای بلبل به ستاره آنهم در مقیاس ثانیه ای را می توان دلیلی بر اتفاقی خاص دانست ؟"

3-" آیا مسئله موسیقی دستگاهی ایران ارتباط صدای تمبک وریتم یک ستاره است؟ آیا صدای خورشید فقط به صدای نی ایرانی شبیه است و با هیچ ساز دیگری از هیچ کجای دنیا شباهت ندارد؟ آیا فقط موسیقی ایرانی (آن هم از نوع دستگاهی ) آسمانی است وموسیقی موزارت و بتهوون و راوی شانکار همگی زمینی؟"

نوشته حاضر در دو بخش به ارائه مطالب مختصری پیرامون آنچه که در متن خبر این کنسرت پژوهشی بدانها اشاره شده است ٬ می پردازد.

بخش اول
موسیقی افلاک٬ موسیقی معنوی
در فرهنگهای اولیه و قدیمی جوهر همه اشیاء و طبیعت در اصل جوهری صوتی بوده است. در اساطیر ٬ صدای ساحر خواننده انعکاسی است از آسمان و او قادر بوده با این صدا با خدایان و طبیعت ارتباط برقرار کند. در این فرهنگها خلقت همواره باعنصری صوتی همراه است.

.به عنوان مثال خدای قبیله زولو Zulu انسانها را ازدرون نی در درون دره ای پر آب بیرون می آورد. با پیشرفت تمدن ٬ موسیقی جوهر نظام کیهانی و خلقت گردید و نقش عنصر متعادل کننده بین زمین و آسمان را پیداکرد. ارتباط فصلها٬ شب و روز با موسیقی ارتباطی معنوی و افلاکی است. با اینحال با رشد میزان دانش و آگاهی تجربی٬افرادی مانند یوهان کپلر٬ منجم قرن 16 میلادی بیان داشتند که موسیقی افلاک چیزی است ناشنودنی و تنها مدلی است جهت ایجاد رابطه بین ریاضی٬ نجوم٬ هندسه٬ موسیقی و هارمونیکها.

کپلر دریافت که تمام سیارات در مداری بیضوی شکل حرکت کرده و شتاب زاویه ای حرکت آنها تقریبا معادل فواصل موسیقی است. مثلا دریافت که نسبت بین حداکثر سرعت سیاره مشتری و حداقل سرعت مریخ برابر فاصله سوم کوچک است و بین زمین و زهره برابر ششم کوچک. به این ترتیب او توانست فواصل را در کل منظومه اندازه گیری کند. با اینحال هنوز اعتقادات افلاکی نسبت به موسیقی به چشم می خورد.

موسیقی افلاک و سنت کلدانی
کلدانیان از 626 تا 538 قبل از میلاد در سرزمین حاصل خیز بین النهرین استقرار داشتند. از زمان سومریان معابد مرکز عمده کاهنان ٬ شاعران ٬ ریاضی دانان و منجمان بود. بر اساس نوشته های برخی مورخان قدیمی مانند Plutarch در زمان کلدانیان با توجه به گسترش نجوم و ارتباط موسیقی نظری با اخترشناسی و ریاضیات عقایدی مانند اعتقادات زیر مرسوم گردید:
1- کواکب بر زندگی بشر موثرند.
2- تعادلی جاودانی در افلاک وجود دارد.
3- موسیقی عالم صغیر (انسان) در ارتباط با کواکب (عالم کبیر) است و با آن کوک می شود.
4- 4 فاصله موسیقایی در طول سیم بر اساس چهار فصل شکل گرفت.
5- عدد مقدس هفت گام کهن کلدانی را شکل داد.
بعدها سنن کلدانی توسط فیثاغورث یونانی به کار گرفته شد.
موسیقی افلاک و چین
"کونگ فو" – تسو مشهور به "کنفوسیوس" ( 551 تا 479 قبل از میلاد) که فیلسوف عهد عتیق چین (از قرن 11 تا قرن 3 قبل از میلاد) بوده است ٬ در نوشته های خود اصول موسیقی را بر اساس عناصر فلکی و کیهانی مستقر ساخت.

از دید او موسیقی بیانگر تعادل میان 3 یا عدد آسمان و 2 یا عدد زمین است و بر همین اساس فواصل موسیقی بر اساس چرخه پنجم های بالا رونده یا پایین رونده شکل گرفت.

سمبولیسم مراسم مذهبی در چین ٬ پرده پایه موسیقی را مبتنی بر دوازده ماه سال یا دوازده ساعت تغییر داد. به این ترتیب تئوری اولیه موسیقی چین دارای بنیانی محکم در ریاضیات ٬ فلسفه و متافیزیک گردید.

موسیقی افلاک و اسطوره های یونان باستان
اسطوره های موسیقایی یونانیان را می توان بنیان جهان نگری بخش اعظمی از غرب و شرق عالم دانست. کاربرد هنر اسطوره ای در یونان٬ به عنوان نمودی از عالم مجرد و مثالی ٬ به زعم نیچه ابزاری بوده است جهت بهتر کردن سیمای زندگی و جهان. از دید شلینگ وجود اسطوره به عنوان میانجی نمادینی که حدفاصل دنیای ذهنی و عینی قرار گیرد برای هنر لازم بوده است.

هنر کامل از دید او هنری است که یکی بودن عینیت و ذهینیت را نشان دهد.

در واقع می توان انگاشت که حضور اساطیر در هنر ٬ ذهن و زبان به نوعی آیین و جهان بینی بوده است.

لغت "Music "برگرفته از موز Muse می باشد. در اساطیر یونان تعداد 9موز٬ فرزندان Mnemosyne و زئوس Zeus بوده و هومر معتقد بود که وظیفه آنها سرگرم کردن خدایان از طریق خنیاگری ٬ سرودخوانی ٬ و ... بوده است.

این نه خواهر برادری به نام آپولون از دیگر همسر زئوس داشته که یکی از مشهورترین خدایان موسیقایی یونان باستان است. در روایات اسطوره ای آمده است که چون آپولون چنگ می نواخت و موزها به هنر نمایی می پرداختند همه عالم را مستی و فراموشی در بر می گرفت. حضور اینچنین آپولون و موزها نشان از نوع نگرش حکمت یونان باستان به موسیقی دارد.

فیثاغورث و موسیقی افلاک (Musica universalis , Music of the spheres)
همچنان که گفته شد ٬حکمای یونانی (مانند فیثاغورث) ٬ اساطیر را دستمایه خویش قرار داده و آنرا به یکی از ارکان فلسفه موسیقی تبدیل کردند. "فیثاغورث" (تولد حدود 569 قبل از میلاد در "Samos, Ionia" ، وفات حدود 475 قبل از میلاد) ٬ قبل از ارشمیدس میزیست. او مدتها در مصر به سر برد و در خدمت کاهنان و روحانیون مصری به شاگردی پرداخت و اطلاعات و معتقدات بسیار کسب کرد واز آنجا روانه بین انهرین شد و دوران شاگردی را از نو آغاز کرد.

آنگاه به وطن بازگشت ودر” کروتون“ واقع در ایتالیای جنوبی ،مکتب اخوتی دایر نمود تا بتواند مطالب عالی ریاضیات و مطالبی را تحت عنوان نظریه های فیزیکی و اخلاقی تدریس کند و پیشرفت دهد. این فیلسوف بر روی ران پای خود علامتی طلایی داشت که آن را به آپولون نسبت می دادند. همچنین او عاشق ساز چنگ بوده است.

او با جادوی موسیقی چنگ خویش همگان را مسحور می نمود. قرنها قبل از او ٬ یونانیان به موسیقایی بودن سیارات و ستارگان اعتقاد داشتند .فیثاغورث نیز معتقد بودکه هفت سیاره به همراهی زمین و ستارگان موسیقی را خلق می کنند . بی تردید او در این مورد خاص از اسطوره 9 موز و اساطیر بابلیان نیز بهره برده است. آنچه که فیثاغورث را به موسیقی افلاک رهنمون گشت در واقع ریاضی بود. چراکه فیثاغورث بنا بر 1- آموخته های خود در بین النهرین مبنی بر اختصاص اعداد به اجرام سماوی 2- اهمیت ریاضی و هندسه در طبیعت 3- اهمیت اعداد در موسیقی توانست بین سیارات و ستارگان و موسیقی ارتباط عرفانی و علمی برقرار کند.

فلسفه یونان و موسیقی
با گذر از اسطوره گرایی و ورود به فلسفه ٬ مبانی اسطوره ای جهان بینی یونانی مورد انتقاد کامل قرار گرفت . با اینحال افلاطون فیلسوف ٬ بنای فلسفه خود را بر اسطوره ها قرارداد. از آنجائیکه فلسفه حد واسطی میان الهیات و علم است ٬ فلوطین plotinus به عنوان پدر فلسفه نوافلاطونی با دیدگاه عرفانی و ماورائ الطبیعی خود ٬ بر توانایی اتصال موسیقی دان به مبدا زیبایی ها که همان ” نخستین “ است جهت درک بهتر حقائق تاکید ورزید.

همچنین یونانیان با در نظر گرفتن الهیات به عنوان" فلسفه علیا" ٬ ریاضیات به عنوان "فلسفه وسطا "و طبیعیات به عنوان "فلسفه سفلا"٬ موسیقی را در جایگاه ریاضیات به عنوان بخشی از فلسفه وسطا قراردادند. به این ترتیب پیوند موسیقی و فلسفه از چند جهت تکمیل گردید.

بطلمیوس و موسیقی افلاک
بطلمیوس٬ ریاضیدان و منجم یونانی و یا مصری متعلق به حدود 90/168 میلادی از پیروان فیثاغورث بوده و به موسیقی افلاک اعتقاد داشته است. او هر نت از نتهای سیستم فواصل یونانی را به سیاره ای نسبت داده است.

موسیقی آسمانی - معنوی هند
موسیقی هند هنری الهی و آسمانی است. در دیدگاه فلسفی هندیان ذات الهی را با صدای موسیقی برداشت می کنند. در سنت ودایی صدا دو نوع دارد: قابل شنیدن یا غیر قابل شنیدن که صدای غیر قابل شنیدن فقط از طریق ریاضت شنیده می شود و لازم است در بخش های مختلف روز راگا های مختلفی نواخته شود. علت اختصاص اجرای راگاها به ساعات یا روزهای به خصوص به دلیل سیاره ای است که در آن وقت خاص بر افلاک حاکم است. در کتاب بهاراتاناتیا شاسترا اثر یک روحانی برهمن متعلق به قرنهای ابتدائی بعداز میلاد مسیح٬ نویسنده همانند افلاطون و کنفوسیوس٬ اعتقاد به تاثیرات غیر موسیقایی موسیقی داشته است. موسیقی معنوی هند رابطه ایست دائما بین تنوع و هماهنگی غائی.