استاد نواب صفا اسماعیل نوّاب صفا

[ساقي]

استاد نواب صفا



در تابستان 1325 به عضویّت نخستین کنگره شعرا و نویسندگان که در خانه فرهنگی ایران و شوروی تشکیل شده بود راه یافت. ریاست کنگره با ملک الشعرای بهار و صادق هدایت نیز عضو هیئت رئیسه بود. اسماعیل نوّاب صفا اوّلین ترانه خود را بر روی یک آهنگ محلی کرمانشاهی ساخت که به نام «وعده گلرخان» شهرت یافت که بیت آغازین آن بدین گونه بود:


موسم گل شد و وقت گل چیدن خوش بود روی گلچهره بوسیدن

این ترانه با تنظیم «مجید وفادار» با صدای خانم «روحبخش» در سال 1324 به اجراء درآمد که بعدها این ترانه توسط خانم ها «ملوک ضرّابی»، «ملکه حکمت شعار»، «روح انگیز» و « پروا »خوانده شد. در این سال اسماعیل نوّاب صفا در عنفوان جوانی بود و پنج سال از عمر تأسیس رادیو بیشتر نمی گذشت. در سال 1326 با «استاد اسماعیل مهرتاش » آشنا شد که در آن روزها «جامعه باربد» را تأسیس کرده بود.

این آشنائی سبب شد که در این دیدارها وی با «حسینعلی مستعان» که در آن روزها ریاست رادیو را بر عهده داشت آشنا شود. «حسینعلی مستعان» نویسنده ای صاحب نام بود و ترجمه معروف «بینوایان» اثر «ویکتور هوگو» از قلم ایشان بود.آشنائی با «حسینعلی مستعان» او را به رادیو می کشاند واین آغاز کار هنری « نوّاب صفا » می باشد چرا که در آنجا با نام آورترین هنرمندان عصر خویش آشنا شده و زمینه فعّالیت هنری وی در آنجا فراهم می آید.

« نوّاب صفا » در شهریور 1326 همکاری خود را با رادیو تهران آغاز میکند و به عضویّت و دبیری شورای نویسندگان رادیودر آمده و همچنین بر برنامه- های رادیو نظارت می کند . « نوّاب صفا » از نقش «حسینعلی مستعان» در زندگی خویش بسیار یاد میکرد و وی را معلّم خویش در فن بیان می دانست.


نواب صفا
در همان آغاز برای تماشا خانه های تهران پیش پرده می سازد و گاهی نیز در مجلّه هائی مثل «تهران مصوّر» اشعاری سیاسی به چاپ می رساند که این اشعار با امضاء «مولانا صفا» به چاپ میرسید.همکاری با«مجید وفادار» بعد از ترانۀ «وعده گلرخان» آغاز می شود که با شعری به نام «بنده عشق» در دستگاه شور با صدای خانم« دلکش » در سال 1326 به اجراء در آمد. بیت آغازین این ترانه بدین گونه می باشد :

ساقی امشب ما را دیوانه کردی ما را بیخود از یک پیمانه کردی

برخی از دیگر ترانه هائی که وی بر روی آهنگهای «مجید وفادار»(حدود 12 ترانه) میسازد عبارتند از:
دنیای من ،آه بی اثر،خاکستر من،رویای شیرین،دلنواز،و...

آشنائی « نوّاب صفا » با «مهدی خالدی» در منزل «مجید وفادار» صورت میگیرد و نخستین اثر مشترک با «مهدی خالدی» بنام «رفتی» در دستگاه شور با صدای خانم« دلکش » نیز در سال 1326 به اجراء در آمد. بیت آغازین این ترانه بدین گونه می با شد :
ما را ز چه پابند جنون کردی و رفتی آخر چه بگویم که تو چون کردی و رفتی

و حدود 16 ترانه از همکاری « نوّاب صفا »و «مهدی خالدی» بجا مانده که از برخی از مشهورترین این ترانه ها عبارتند از: آمد نو بهار،بگرئیم(در سوگ صبا)،آهنگی در نوا،آئین وفاو... و بدین سان آفرینش ترانه های جاودانه « نوّاب صفا » در کنار یارانش در رادیو با موفقیّت آغاز میشود.

« نوّاب صفا » مدّتی را نیز در مشاغل دولتی گوناگون از قبیل« نمایندگی مجلس شورای ملّی» ،«رئیس دبیرخانه بنگاه بنادر و کشتیرانی»،«مدیریّت روابط عمومی شهرداری تهران»و... سپری می کند.امّا آنچه خود می پسندد و روح تشنه او را سیراب می کند تغّزل است وترانه و چه زیباست که شعر و ترانه را عاشقانه می نگرد و نه سوداگرانه که هیچگاه دیناری از سرایش این واژه های حریرگونه وعاشقانه دریافت نمی کند.

سالهای 1326 و 1327 سالهای ابتدای ورود « نوّاب صفا » به رادیو میباشد و در این سالهاست که با هنرمندانی آشنا می شود که بعدها در کنار یکدیگر به کار و فعّالیّت می پردازند . در نگاهی کوتاه سالشمار زندگی هنری وی را بررسی می کنیم :

1313- اوّلین دیدار قمرالملوک وزیری در سن 10 سالگی در کرمانشاه. همکاری با «مجید وفادار» آفرینش حدود 12 ترانه.
1326- آشنائی با« مرتضی خان محجوبی» آفرینش 4 ترانه.
1326- آشنائی با«علی تجویدی» آفرینش7 ترانه.
1327-1326- آشنائی با «حسین یاحقّی»تصنیفهای «جوانی»و«بی خبر».
1328- 1326 آشنائی وهمکاری با هنرمندانی همچون عبدالعلی وزیری، حسین قوامی، ابوالحسن ورزی، منوچهر همایون پور، ابوالحسن صبا، جلال تاج اصفهانی، حسین تهرانی، جلیل شهناز، حسن کسائی، بدیع زاده، محمّد میرنقیبی، احمد عبادی، لطف الله مجد، داریوش رفیعی، حسینعلی ملّاح، غلامحسین بنان، ادیب خوانساری، حسین صبا و...
1327-روح الله خالقی، تصنیف «مستی عاشقان»در چهارگاه.
1327- اجراء برنامه اشعار برگزیده در رادیو.
1328- آشنائی با « حسینعلی ملّاح»تصنیف «رویای هستی» با صدای غلامحسین بنان.
1334-1329 – رفتن به خرمشهر در سمت رئیس دبیر خانه بنگاه بنادر و کشتیرانی.
1334- آشنائی با «فرهنگ شریف»
1335- بازگشت به تهران و آشنائی با داود پیرنیا مسئول موسیقی رادیو و آغاز برنامه گلها.
1335- بازگشت به رادیو با مدیریّت «نصرت الله معینیان»و عضویّت مجدّد در شورای نویسندگان.
1339-1335-همکاری با« پرویز یاحقّی»و آفرینش حدود 20 ترانه.
1342-1335- همکاری با «حبیب الله بدیعی» و آفرینش حدود 13 ترانه.
1338- آخرین دیدار با قمرالملوک وزیری.
1342-1338- همکاری با «انوشیروان روحانی» و آفرینش حدود 10 ترانه.
1342-1338- همکاری با «عباس شاپوری» و آفرینش حدود 6 ترانه.
1338- به بعد- همکاری با هنرمندان «همایون خرّم»،«جواد لشکری»،«زرّین پنجه»،«اکبر محسنی»،«محمّد میر نقیبی»،«حسین صمدی»،«امین الله رشیدی»،«فخری ملکپور» و... آفرینش بیش از 20 ترانه. آخرین ترانه «باغبانِ خسته » با آهنگی از «علی نجویدی»1374.
1339- عضویّت شورای شعر رادیو و برنامۀ «قصّۀ شمع».
1342- نشر کتاب «کاروان شعر» از سوی بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
1342- انتقال به سیستان و بلوچستان در سمت سرپرستی و اطلاعات رادیو.
1343-1339- مسئولیّت رادیوی استان گیلان با برنامۀ «کاروانی از شعر و موسیقی»
1346-1344- بازگشت از گیلان به تهران و اشتغال در سمت مدیریّت روابط عمومی شهرداری تهران.
1347- مدیریّت ادارۀ کلّ اطلاعات و رادیو استان آذربایجان شرقی.
1348- انتقال به اصفهان در سمت مدیر کلّ و سرپرستی و اطلاعات رادیو.
1350- سرپرستی رادیو وتلویزیون اصفهان.
1358-1354- نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای ملّی و باز نشستگی.
1383-1358- چاپ کتابهای« قصۀ شمع» که شرح خاطرات هنری استاد می باشد. تفسیر پنج قصیده از اسدی طوسی،«نغمۀ مهر» که شرح حال پنج شاعر و عارف مشهور از جمله مولانا،سعدی، حافظ، بابا طاهر و خواجه عبدالله انصاری است. مجموعۀ اشعار به نام «از یاد رفته» و مجموعۀ ترانه های ایشان با نام «تکدرخت».«سفرنامۀ فرهاد میرزای معتمدالدوله» با تجزیه و تحلیل کامل شرح حال فرهاد میرزا و نیز «منشأت فرهاد میرزا» از آثار استاد اسماعیل نوّاب صفا می باشد که در این سالهای آخر به رشتۀ تحریر در آوردند.


... و سرانجام چراغ عمر پر فروغ و پر افتخار استاد اسماعیل نوّاب صفا سر انجام در ساعت 11 صبح روز جمعه 19 فروردین 1384 به خاموشی گرائید.بی گمان ترانه های نوّاب صفا تا روزگارانی دورتر و دورتر بر زبان مردم کوچه و بازار جاری خواهد بود که اوستاد ترانه و ترنّم، عاشقانه ترین ترانه هایش را برای مردم سرود و بگذاشت و از این سرای فنا بگذشت. بی گمان سالها اگر از خاموشی او نیزگذشته باشد، شبی در کوچه های پر باران رهگذاری عاشقانه ترین ترانه هایش را زمزمه خواهد کرد:

رفتم، رفتم و بار سفر بستم با تو هستم، هر کجا هستم
از عشق تو جاودان ماند ترانۀ من بایاد تو زنده ام عشقت بهانه من
پیدا شو چو ماه نو گاهی بخانۀ من تا ریزد گل از رُخت،درآشیانۀ من