ترانه «نمي دوني» و بيستمين سالگرد خاموشي عبدالعلي وزيري

[دانه کولانه]

ترانه «نمي دوني» و بيستمين سالگرد خاموشي عبدالعلي وزيري


عبدالعلي، پسر عموي "علينقي وزيري" استاد نام آور موسيقي ملي، در سال 1290 در تهران زاده شد و از نوجواني، از همان سالي که پسر عمويش مدرسه موسيقي خود را بنياد کرد ()1302 به فراگيري موسيقي (تار و آواز) پرداخت و چنان پيش رفت که دو سال بعد مي توانست در "کلوب موزيکال" وابسته به مدرسه موسيقي، آفرينده هاي پسر عموي خود را بخواند.




موسيقي سنتي ايران در جريان نوسازي هاي يکصد سال اخير، چهره هاي ريز و درشتي را پرورانده است که همه کدام به سهم خود نقش سازنده ايفا کرده اند.
در اين ميان جاذبه چهره هاي درشت تر، ديگران را در سايه قرار داده است. "عبدالعلي وزيري" که چهارم خرداد ماه 1388 مقارن با بيستمين سالروز درگذشت اوست، يکي از آن هاست.
عبدالعلي، پسر عموي "علينقي وزيري" استاد نام آور موسيقي ملي، در سال 1290 در تهران زاده شد و از نوجواني، از همان سالي که پسر عمويش مدرسه موسيقي خود را بنياد کرد ()1302 به فراگيري موسيقي (تار و آواز) پرداخت و چنان پيش رفت که دو سال بعد مي توانست در "کلوب موزيکال" وابسته به مدرسه موسيقي، آفرينده هاي پسر عموي خود را بخواند.

وزيري بزرگ (علينقي) در آن سال ها در جستجوي خوانندگان زن و مردي بود که از عهده خواندن ساخته هاي او برآيند.
خوانندگاني که معتاد به اجراي شيوه هاي مطلقا سنتي نشده باشند و صدايي و ذهني انعطاف پذير در اجراي قطعات نو آورانه داشته باشند. او انديشيده بود که صداي عبدالعلي را همان گونه که مي خواند پرورش دهد.
صدايي بود بکر و تازه و با طراوت و عبدالعلي نيز شور و شوق بسياريبراي اين پروراندن داشت.
کوشش و جستجوي وزيري براي يافتن صداي سازگار زن نير به زودي به نتيجه رسيد. "حسين سنجري" آموزگار تار در مدرسه موسيقي، "روح انگيز" را يافت و کوشيد او را قالب همه خواننده اي در آورد که وزيري مي خواست. راه هموار شده بود.
وزيري از آن پس مي توانست آفريده هاي خود را - و از آن راه - طرح ها و شيوه هاي ابتکاري خود را به جامعه بشناساند.
عبدالعلي اگرچه در تارنوازي نيز پيشرفت هايي پيدا کرد و به قول خالقي "تارش زنگ تار استادش را داشت"ولي پشتکار لازم را براي ادامه کار نداشت. شايد هم نياز مبرم به "خواننده" همه توجه عبدالعلي را به سوي آواز کشاند.
منحصر به فرد

وزيري بزرگ تا پيش از پرورش يافتن عبدالعلي، قطعاتي را که مي ساخت، خود مي خواند. صدايي پخته در مايه "باريتون"داشت و در سال هاي تحصيلي در پاريس و برلين، يکي دو کلاس آواز را نيز تجربه کرده بود. نمونه هايي از صداي او، تنها يا همراه با صداي روح انگيز در قالب"دوئت" در صفحات قديمي ضبط شده است.
با پرورده شده عبدالعلي، وزيري جانشيني براي خود در آوارخواني پيدا کرد که شايد صدايش از نظر سازگاري با موسيقي سنتي ايران بر صداي خود او نيز برتري داشت.
علينقي وزيري
روح الله خالقي صداي عبدالعلي را بسيار ستوده و آن را به ويژه در اجراي آثاري به سبک موسيقي وزيري منحصر به فرد ناميده است. "تا کنون هيچ خواننده اي نتوانسته است آهنگهاي کلنل (وزيري) را به خوبي او بخواند".
جدا از صداي خوش و تعليمات کافي، خالقي درک و دريافت تيز عبدالعلي را نيز دليل منحصر به فرد بودن خوانده هاي او مي داند: "عبدالعلي وزيري آهنگ هاي کلنل را خوب مي فهميد. چون از خردسالي با استاد بود و روش خواندن خود او را نيز ديده بود."
او با صداي گرم مطبوعي که داشت به زودي بر رونق کار ارکستر مدرسه موسيقي افزود و شنوندگاني که صداي او را مي پسنديدند راحت تر آهنگ هاي نو آورانه کلنل را مي پذيرفتند.
در ميان اين آهنگ ها چند تايي با اجراي عبدالعلي با استقبال بسيار روبرو شد. مثل "خريدار تو" "گوشه نشين" و "نيم شب" که برروي غزلياتي از سعدي و حافظ نهاده شده، " ني" که روي مثنوي معروف مولوي نشسته است و "غمگين" در پيوند با شعري از رودکي.
عبدالعلي وزيري چند سالي از فضاي موسيقي دور شد. با شبه کودتايي که در هنرستان عالي موسيقي پيش آمد و غلامحسين مين باشيان به جاي وزيري نشست، ياران نزديک او از جمله عبدالعلي نيز به راه هاي ديگر رفتند.
عبدالعلي شش سالي را از 1314 تا 1320 به کارهاي غير موسيقايي روي آورد. دو سالي در بانک سپه، دو سالي ديگر در بانک ملي و دو سه سالي را در بنگاه راه آهن دولتي گذرانيد.
در سال 1320، سال بازگشت علينقي وزيري به هنرستان و اداره موسيقي کشور، عبدالعلي نيز به فضاي خود رجعت کرد.
علاوه بر اين از سال 1322 به همکاري با راديو ايران پرداخت و اهل بايگاني و حافظه مي گويند که نخستين خواننده مردي است که در برنامه گلها، آواز خوانده است.
کاشف صدا

حالا که به اينجا رسيديم بد نيست اين را هم بگوييم که عبدالعلي وزيري به کاشف و پرورنده صداهاي ناب ديگري نيز بوده و يافته ها را به راديو هديه کرده است. نخستين صدا از آن "غلامحسين بنان" بود که با او دوستي داشت و از "حسن خداداده اش" با خبر بود.
او را به اداره موسيقي کشور مي برد و به خالقي معرفي مي کند. خالقي نير کلنل را در جريان مي گذارد و هر دو مجذوب صداي بنان مي شوند.
در نتيجه بنان از اداره کل غله و نان به اداره راديو منتقل مي شود و کلنل مفسر تازه نفسي براي آثار خود پيدا مي کند.
دومين صدا از آن دختر جواني بود که از بابل آمده بود و معلم موسيقي مدرسه، آن را کشف کرده بود. اين دختر را نيز به اداره موسيقي کشور مي برند و به خالقي معرفي مي کنند و خالقي پرورش صداي او را ره عبدالعلي وزيري مي سپارد..
اين همان خواننده اي است که بعدها خالقي نام "دلکش" را بر او نهاد و به سرعت از شهرگان آفاق موسيقي ايران شد.
خالقي در مورد عبدالعلي افسوس مي خورد که قدر صداي خود را نداسته و آن گونه که بايد از آن نگهداري نکرده است، ظاهرا اشاره خالقي به "اعتياداتي" است که خواننده پرقريحه را از پيشرفت هاي بيشتر باز مي داشته است.
باهمه اين حرف ها، نام عبدالعلي وزيري در فهرست راهگشايان موسيقي نو آورانه سنتي باقي خواهد ماند.