آداب و رسوم كردهای خراسان و مراسم عروسی آنان

[behnam5555]

آداب و رسوم كردهای خراسان و مراسم عروسی آنان

كوردها، بذر افشانده شده تاریخند كه در دل هر دشت و مزرعه ای، در ستیغ هر كوهی، در زلالی هر جویباری، هم نفس صادق خاك خود و خاطره بوده است. كردهای خراسان نیز دیرینه دلدادگان و پرچمدار شكوه فرهنگی هستند كه به رغم دور بودن از كردستان، مام میهن، توانسته‌اند فرهنگ نیاكان خود را به زیبایی بر دوش بكشند و در این جزیره دور از دیاری هم چنان به كورد بودن خود ببالند و افتخار کنند.

هر از چندی، صدای سورنا و دهل در كوه و دشت می پیچد، ضرباهنگ قلبی با قلب دیگر هم نوا می شود. شور، شادمانی و عشق درهم تنیده است. بوی اسپند ، سرخی سیب و انار، لبخند بر لبها، نجابت اسب عروس، هلهله و شادی مرد و زن، پیر و جوان، دستهای به شوق بالا رفته تا در گرفتن انار از هم سبقت بگیرند، همه و همه یعنی باز عروسی كردها ست.

علی خراسانی در گفتگو با مجله «ئاواشین» چاپ انستیتوی كردی سوئد «عامل ماندگاری فرهنگ كردهای شمال خراسان را وجود عروسیهای سنتی و موسیقی كردی می داند»(2) علاوه بر حفظ زبان، برخی اصالت های فرهنگی نیز حفظ شده اند. و این اصالت كرد كه ریشه در دیرینگی و اشتراك باورها دارد در عروسی ها بیشتر نمایان است و اینجاست كه كردها عروسی را عزیز می دارند و حرمت می نهند و گاه عروسی های كردی سه شبانه روز به طول انجامیده است كه امروزه به 24 ساعت كاهش یافته است. در اینجا به اختصار به آداب و رسوم در مراسم شیرینی خوری و عروسی در بین كردهای خراسان اشاره می شود.

مراسم خواستگاری و شیرینی خوری

زندگی ایلی و قبیله ای، همراز كوه و رود بودن به كرد صمیمیتی شیرین بخشیده است و این عشق ایلیاتی را بی پیرایه كرده است. زندگی در دامان طبیعت باعث شده است كه دو جوان كرد همدیگر را عاشقانه دوست داشته باشند. ازدواج معمولا درون قبیله ای بوده است و جوان كرد بروز عشق را با زبان بی زبان گاه در باغ و مزرعه گاه در كنار زلالی چشمه ای گاه در پیچ و خم راه كوهستان، گاه در هنگام فرود آمدن ایل و برافراشته شدن چادر و یا در هنگام كوچیدن ایل، در قالب نگاه و لبخند به یارش رسانده است ولی حجب و حیای ایلیاتی اجازه خیره سری به او نداده است. آنگاه كه جوان زندگی را آغاز می كردعشق به یار را چون گرانمایه شعله ای در جان زنده و پر فروغ نگه می داشت. و به خاطر این یار دوستی است كه در بین كردهای خراسانی به كمتر ترانه، ضرب المثل و... برمی خوریم كه مفهوم طلاق را داشته باشد.

الف - خواستگاری

دختر و پسر قبلا یكدیگر را دیده اند، بی آنكه چیزی بگویند خاطرخواه هم شده اند یك عشق پاك و بی ریا دردل هر دو اخگری برافروخته است. شاید شعله برق یك نگاه و ترنم یك لبخند نوعی آری بوده است. پس خود جوان، یا از طریق دوستان و یا اعضای خانواده پیامش را می رسانده است. خانواده پس از گفتگو و مشورت زنها را به سمت خانه دختر مورد نظر روانه می كردند. زنها نزدیكان خواستگار بودند. اگر منش و خلق و خو و جمال و كمال دختر را پسندیدند با ایما و اشاره و كنایه خواسته شان را بیان می كنند.

خانواده دختر نیز پس از پرس و جو و مشورت، در صورت مساعد بودن نظر خانواده، موضوع را به اطلاع خواستگاران می رسانند. تاكنون زنها نقش آفرین بوده اند، زنها به راحتی می توانستند با فرزندانشان همكلام شوند. حالا مردها به عنوان تصمیم گیرنده نهایی وارد عرصه می شوند.

در خواستگاری رسمی خانواده دختر ترتیب شامی را می دهد برخی از نزدیكان دختر نیز دعوت می شوند. پدربزرگ، عمو، دایی و... در اولویت هستند پس از آن از طرف پسر نیز اقوام نزدیكش فرا خوانده می شوند و گفتگو بین طرفین آغاز می شود.

ابتدا بزرگان موضوع خواستگاری را مطرح می كنند و یكی از بزرگان طرف دختر هم جواب مثبت می دهد بعد به جزئیات پرداخته می شود. خرید جهیزیه و لوازم مورد نیاز از مواری است كه درباره آن بحث می شود. پس از تعیین وضعیت مهریه و تنظیم صورت جهیزیه دو طرف راهی شهر می شوند و در صورت عدم وجود ملا در روستا یا در بین ایل در شهر خطبه عقد خوانده می شود.

از سوی داماد معمولا برای نزدیكان عروس كه شامل برادر، دایی، خواهران می شود هدیه ای خریداری می شود این هدیه یك جفت كفش یا یك روسری و یا پارچه و پیراهن و... است.

ب - شیرینی خوری

با قطعی شدن موافقت دو طرف زمینه مراسم شیرینی خوری فراهم می شود باید این خبرخوش به گوش همه برسد هر چند به قول سهراب سپهری «غنچه‌ای می شكوفد اهل ده باخبرند». رساندن خبر به افراد سایر روستاها كه معمولا نسبتی هم دارند، با پیكی صورت می گیرد و در روستا یا میان ایل نیز در درون یك ظرف كه می تواند سینی یا كاسه پرشیرینی باشد پارچه ای قرمز رنگ بر رویش انداخته می شود.
با به صدا درآمدن در هر خانه ای، اعضا خانه برای شركت در مراسم شیرینی خوری دعوت می شوند. در مراسم شیرینی خوری معمولا میزبان اصلی خانواده دختر است ولی اقوام و نزدیكان نیز راهی خانه داماد می شوند. در آنجا نیز سرنا و دهل و شادمانی و شوق و رقص برپاست. پس از آنكه مهمانان طرف عروسی سر رسیدند و رقص زیبای كردها آغاز شد، خانواده داماد با اقوام راهی خانه عروس می شوند. رقص در مسیر راه تا رسیدن به خانه عروس در پیشاپیش مردم با نوازندگی هنرمندان همراه می شود. خوانندگان محلی، كف‌زدن های ممتد، زنان لباس اصیل كردی بر تن كرده شكوه و زیبایی خاصی به عروسی می بخشند. زنان نیز خوانچه (مجمع) بزرگی را بر سر دارند. در درون خوانچه كله قند، برنج، فطیر نهاده می شود و خوانچه با پارچه ای قرمز و گاه سبز و نارنجی و زرد آراسته می شود. زنان در صفوفی زیبا و منظم به طرف خانه عروس حركت می كنند.اقوام دختر هم به احترام مهمانان داماد به استقبالشان می آیند. گاه گوسفندی نیز در پیش پای مهمانان قربانی می شود و آنگاه همه به سمت خانه عروس حركت می كنند. بوی اسپند و زنی منقل برافروخته در دست گرفته كه آن را در درون یك سینی نهاده است جلوه خاصی به عروسی می بخشد. مهمانان با تبریك گفتن به پدر و مادر و خانواده عروس وارد منزل عروس می شوند. نوازندگان هم به احترام مهمانان داماد به استقبال شان می آیند و بلند كردن آوای دهل یعنی مهمانی وارد شد و انعامی از تازه وارد می گیرد. حالا همه در خانه عروس گرد آمده اند با چای و شیرینی پذیرایی می شوند. پس از آن شادمانی و رقص شروع می شود. زنان با لباسهای كردی گاه با مردان در یك دایره و گاه در دو دایره جداگانه می رقصند رقصی كه تنها حركت دست و پاهاست. بدون داشتن حركات دور از عفت.پ - شیربها (قه‌له‌ند) «قه‌له‌ند» یا شیربها، قبلا رایج بود و الان به ندرت وجود دارد. هر چند گروهی آن را مذموم می دانند ولی این رسم در فرهنگ از یك دیرینگی برخوردار است. (كریستین سن) این رسم را بسیار كهن دانسته و می نویسد:« (در زمان ساسانیان) جوانی كه می خواست ازدواج كند بایستی به والدین عروس مبلغی پول یا نقره یا چیز دیگری پیشكش نماید.»(3)، ( در عین حال بحث دفاع از این رسم مطرح نیست بحث رایج بودن آن است) پولی كه به عنوان شیربها گرفته می شد صرف خرید جهیزیه عروس و لباس دامادی می شد.بالاخره در شب شیرینی خوری ریش سفیدان و بزرگان، خوانچه ای كه پار چه ای قرمز رویش كشیده شده بود با كنار زدن پارچه، دستمال ابریشمی را می گشودند و پولی را كه به عنوان شیربها به طرف دختر داده می شد را می‌شمردند و بعد به پدر عروس تحویل می دادند. پدر عروس نیز مبلغی را برمی گرداند تا گذشتی در حق دامادش كرده باشد. دكتر محمدحسین پاپلی در این باره می نویسد « در سال 1358 خورشیدی بین كوچ نشینان خراسان مجموعه پولی كه برای ازدواج یك دختر از پسر مطالبه می شد مبلغ 450000 ریال بود كه علاوه بر آن، پسر باید چند راس دام هدیه می‌داد و هزینه های مربوط به ازدواج را نیز متقبل می شد.»(4)در ترانه های كردهای خراسان نیز به موضوع شیربها (قه‌له‌ند) پرداخته شده است.سه‌ری مه‌یان ده‌كشینمخه‌وئ له خوه ده‌گه‌رینم قه‌له‌ندئ ته وه‌هه‌ڤ گینم افسار شتران را می‌كشم / خواب را از چشمانم دور می‌کنم / تا شیربهایت را فراهم كنم.پس از شمارش شیربها، دو نفر از بزرگان طرف عروس و داماد در بالای مجلس می نشستند و پس از فرستادن صلوات بر محمد و آلش تا یكی از آنان كه دارای كبر سن و تجربه بیشتر بود، دو كله قند را در دست می گرفت و طوری دو كله قند را بر هم می زد كه سر دو كله قند می‌شكست و در فاصله مناسب و یكسانی جدا می شدند.با شكسته شدن كل قند هلهله و شادمانی و كف زدن ادامه می یافت. نخستین كار پس از آن تكه نمودن قندها بود كه تكه های بزرگ بین مهمانان تقسیم می شد و تكه اول به داماد داده می شد. نوك قندها را نیز به خانواده عروس و داماد می دادند تا آن را به یادگار نگهدارند و شیرینی و حلاوت آن شب پرخاطره همواره در مقابل دیدگانشان باشد.ت - حنا بندان یكی از جلوه های زیبای شیرینی خوری حنابندان است. در این زمان معمولا حنا در خانه داماد آماده می شود و به همراه هدایایی به خانه عروس آورده می شود. اقوام و جمعی از دوستان عروس و داماد گردشان حلقه می زنند. » در شب حنابندان جنب و جوش زیادی در خانه عروس به چشم می خورد. زنان و دختران شركت كننده در مراسم با دایره زدن و آواز خوانی جلوه ویژه ای به این شب می دهند. در این شب حنای فراوانی آماده می شود كه بخشی از آن را بر دست و پای عروس می كشند و بقیه را بین مهمانان تقسیم می كنند.»(5) بالاخره با اجازه بزرگ ترها، كار حنابندان دست عروس و داماد شروع می شود. معمولا خواهر گفته «(دسته خا) دستان عروس و برادر گفته (براكه) دستهای داماد را حنا می بندد.» در برخی مناطق پس از شروع حنابندان عروس دست راست خود را در حالی كه شال قرمز رنگی بر روی سرش انداخته شده بالای سر قرار می دهد و حاضران خصوصا زنان خانواده داماد هر یك هدیه ای در كف دست او قرار می دهند. قبلا بیشتر سكه های طلا و نقره بوده است.در برخی مناطق نیز «عروس دو دستش را روی سرش می گذاشت و بعد مقداری حنا كه قبلا آن را خمیر كرده بودند در كف دستانش قرار می دادند و براكه» وظیفه داشت حنا را از دست عروس بكشد و به جای آن پول قرار دهد. این كار سه بار تكرار می شد. اگر براكه در كف دستان عروس پول نمی گذاشت عروس دستش را مشت می كرد و اجازه نمی داد كه براكه‌ی داماد حنا را بر دارد.»(6)در طول مدت حنابندان، گروهی از زنان مشغول آوازخوانی می شوند و در این ترانه خوانی‌ها، گاه برتری جویی از سوی طرفین عروس و داماد به كنایه بیان می شود. از آن پس عروس و داماد رسما نامزد یكدیگرند.

ث - دوران نامزدی

حالا عروس و داماد بی‌دغدغه ایل و آبادی با هم صحبت می كنند. پس از آن طرف داماد خانواده عروس را دعوت می كنند. عروس به رسم احترام صورت خود را می پوشاند. چادری كه معمولا سفید رنگ است و داماد برایش خریده است را تا آنجا پایین می آورد كه صورتش دیده نشود. عروس حتی گاهی تا چند ماه با پدر و برادران داماد و حتی با مادر او حرف نمی زند و به ندرت با نزدیكان او سخن می گوید.

در قدیم هرگاه عروس، خانواده داماد را می دید سعی می كرد با آنان روبرو نشود و در صورتی كه سوالی از او پرسیده می شد سعی می كرد با ایما و اشاره به سوال پاسخ دهد. این رسم نوعی احترام تلقی می شد. حسن كار این بود كه تا مدتی ستیزه جویی لفظی، سخن چینی و ... به حداقل می رسید و عروس همچنان مورد احترام باقی می ماند.

اگر خانواده می‌خواستند كه عروس با آنان هم سخن شود و از آنان روی نپوشاند باید هدیه‌ای به عروس می‌دادند. این رسم امروز در برخی روستاها رایج است و عروس حتی پس از مراسم عروسی و خانه شوهر رفتن به پدر داماد كلامی نمی‌گوید و از او روی می پوشاند.
داماد نیز هرگاه بخواهد به نامزدی برود و باید خواهر داماد یا یكی از نزدیكان قبلا موضوع را به خانواده عروس خبر می داد و داماد سعی می كرد پس از گذشت پاسی از شب و به طوری كه با پدر و برادران عروس روبرو نشود در خانه‌ای كه قبلا برایشان فراهم شده است به نامزدی برود و در تاریكی شب قبل از سپیده صبح نیز باید خانه عروس را ترك كند. البته گاهی داماد كم تجربه یا خیلی جوان اگر در خواب می‌ماند برایش عیب و ایراد بود.در ترانه های كرمانجی به زیبایی آمده است:

ئا لا لاوكی ته‌ره مه‌ره

ئورغان ژه سه‌ر بسكان ته‌ره

رابو پیشین بوو هولئ هه‌ره

ای جوان بی قید و بند / لحاف را روی سرت كنار رفته است / بلند شو ( و برو) ظهر شده است.

عروس و داماد در طول دوران نامزدی حق نداشتند با هم جایی بروند و كمتر اتفاق می افتاد با هم به مهمانی، سفر و.. بروند. هر قدر كه عروسی طول می كشید داماد موظف بود در شب چله و عید برای عروس شب چله گی و عیدی برد كه معمولا پوشاك یا هدیه دیگری بود.

مراسم عروسی

با سپری شدن دوران نامزدی، برداشت محصول، بازگشت ایل از قشلاق و گاهی ییلاق، معمولا بهترین زمان برای عروسی‌های كردی است. قبل از آغاز رسمی عروسی داماد جهیزیه را خریده است. خانواده دختر نیز با دوختن تشك و لحاف و جاجیم و قالی و... جهیزیه دخترشان را آماده كرده اند. تا آغاز عروسی چیزی نمانده است. در مراسمی مختصر و كوچك نزدیكان داماد جمع می شدند با ترتیب دادن شامی، تقسیم كار می شود و گروهی از جوانان فردای آن روز برای تهیه هیزم عروسی دست به كار می شوند.

گروهی كار خبررسانی را انجام می دهند و گروهی به دنبال هماهنگی عاشق ها، امكانات پخت وپز عروسی می روند. عروسی معمولا یك شبانه روز است از عصر شروع می شود و تا عصر روز بعد ادامه دارد این لیست حسنه باعث می شود شادمانی همچنان باشد. غمها رنگ ببازند. طولانی شدن عروسی به همراه نوازندگی هنرمندان چیره دست آبشار بلندی بود كه غبار حزن و اندوه را از لوح جانها می زدود، و سرزندگی كردهای دلداده‌ء ایل و كوه و قبیله شاید ریشه در این شادمانی های مداوم دارد.

حالا برنامه های عروسی به اختصار اشاره می شود.


الف - نوازندگی عاشق‌ها

آوای سرنا و دهل نسیم دل انگیزی است كه در پهند‌شت دل كردها وزیدن می گیرد. آوای سرنا و دهل با تپش قلبها همراه می شود. شادی، لبخند، شادمانی، یعنی یك عروسی دیگر در پیش است. با شنیدن صدای موسیقی زن و مرد، پیر و جوان جمع می شوند. مهمانان از راه های دور و نزدیك می رسند. میزبانان به استقبال می روند. نوازندگان هم مانند مراسم شیرینی خوری با دهل و سرنانوازی به پیشواز مهمانان می آیند. بوی اسپند در فضا می پیچد. حالا مردم جمع شده اند، سر از پی سر افراشته شده است. زنان با لباس های رنگارنگ كه به بهار و خزان می مانند حضور دارند. پیرمردان با ترنم دلنشین رقص را آغاز می كنند. معمولاً پیران آهنگ «خانها را كه نوعی آهنگ سنگین است برای رقص مناسب می دانند. پس از آن میدان به جوانان سپرده می شود و رقص تند و تندتر می شود. سپس رقص زنها آغاز می شود. رقص زنها بر خلاف مردان بسیار سنگین است.
حركات هماهنگ زنان ملبس به پوشش کوردی، وقار و متانت و ابهت شان كه به صورت دایره وار به رقص درآمده اند تماشایی است. گاه نیز زنان و مردان هم زمان دایره‌وار به رقص می پردازند. دختران نوعروس معمولا روپوش قرمزرنگی بر سر و صورت می افكنند تا قابل شناسایی برای جوانان مجرد باشند، و جوانان مجرد شاید از میان دخترانی که روسری سفید رنگ دارند عشق خود را بیابند.

پ - حضور داماد

داماد مهمان 'براكه' است. او پس از آراستگی سر و صورت لباس دامادی را برتن می كند. تعدادی از جوانان به سراغ داماد می روند. داماد و براكه در كنار هم در میان شادی جوانان به عروسی نزدیك می شوند. نوازندگان به پیشواز داماد می آیند، او نیز شاباشی به عنوان هدیه می دهد. حالا همه منتظر داماد هستند. داماد وارد صحن عروسی می شود. با مهمانان احوالپرسی و روبوسی می‌كند. پس از احوالپرسی داماد وارد معركه رقص می شود. دوستان و اطرافیان داماد هم رقص را آغاز می كنند. شاباش‌های پیایی داماد توسط اطرافیان در این شب به یاد ماندنی است.

معمولا در این شب پدر و مادر، خواهر و برادران داماد در حلقه خانوادگی می‌رقصند. در اینجاهدیه یا مبلغ شاباش از سوی مردان به مردان داده می شود و یا در جیب آنان گذاشته می‌شود، ودر مورد زنان نیز در گوشه شال زنان یا چارقد آنان می بندند یا با سنجاق به لباس دختر و زنان شاباش را انجام می دهند.


پ - توره‌های عروسی

حضور انبوه مردم در عروسی به نوعی باعث می شود عاشق‌ها(نوازندگان محلی) به اجرای دیگری در كنار موسیقی روی آورند. اجرای «توره» كه نوعی نمایش تئاتری طنزآمیز است که توسط عاشق‌ها اجرا می‌شود. محمدرضا درویشی در این باره می نویسد: « توره عروسی توسط عاشق ها اجرا می‌شد. عاشق ها، قدیمی ترین و اصیل ترین هنرمندان شمال خراسان هستند. متن نمایش توره حاوی طنز و انتقاد بود كه توام با موسیقی با شكل محاوره و گفتگو میان اجراكنندگان خوانده می‌شد و موسیقی نقش فضاسازی را در طول نمایش بر عهده داشت. به ندرت ممكن بود كه در توره آواز خوانده شود. توره عروسی معمولا در عروسی‌های باشكوه اجرا می‌شد. زمان اجرای آن حدود نیمه شب (به عنوان تنفسی در پس رقص‌ها) یا در ظهر روزی كه عروس به خانه داماد برده می شد و قبل از صرف نهار بود. توره فاقد متن از پیش آماده شده بود و سرپرست گروه بنا به موقعیت مجلس و حال و هوای آن موضوعی را انتخاب و نقش هر یك از اعضا را مشخص می كرد. نیش‌های نهفته در طنز‌های توره بیشتر متوجه بزرگان ایل و خوانینی بود كه ثروت زیاد داشتند اما خسیس بودند و به تهی‌دستان كمك نمی‌كردند. به مردم زور می‌گفتند و اخلاق خوب انسانی و اجتماعی را به درستی رعایت نمی‌كردند. (تنها كسی كه از گزند نیش عاشق‌ها در امان می ماند ایلخان بود»(7) اطرافیان عروس و داماد و مهمانان فراخور حال خود به اجراكنندگان توره شاباش پرداخت می كردند.

ت - بردن لباس‌های عروس

پس از حمام رفتن داماد، گروهی از اطرافیان داماد كه اكثرا زنان و دختران جوان هستند و خوانچه‌ای را بر سر می گذارند كه در درونش كله قند ، برنج و... قرار دارد و لباس های اهدایی داماد به عروس هم با روپوش قرمز رنگی بر رویش به خانه عروس می برند. در آنجا نیز مختصر مراسمی برگزار می‌شود. عروس معمولا در آن شب خواهر گفته را در كنار خود دارد. تا آمدن مهمانان داماد زمانی باقی مانده است. خانه آراسته شده است. همه منتظرند تا مهمانان پیدایشان شود. صدای ساز و آواز كه می‌آید مهمانان از راه می‌رسند. مراسم حنابندان عروس و داماد، در خانه عروس در پیش است.

ث - حنا بندان

علاوه بر شیرینی خوری در مراسم عروسی نیز دست عروس و داماد حنا بسته می شود. علیرضا سپاهی لائین در این باره می نویسد: « این آیین در نیمه شب اجرا می گردد كه گروهی از جوانان و دوستان داماد، به همراه چند تن از زنان حنایی را كه قبلا آماده كرده اند برداشته به خانه عروس می‌روند تا آیین ویژه حنابندی را به جای آورند. در این مراسم دست داماد به وسیله براكه و دست و پای عروس به وسیله «دسته خا» حنابندی می‌شود و در پایان داماد بر سر عروسش نقل و شیرینی و سكه می پاشد.»(8) در این شب نیز نزدیكان عروس و داماد با آواز و ساز تا پایان كار حنابندان، عروس و داماد را همراهی می كنند.

ج - كشتی گرفتن

پس از برآمدن آفتاب در صبح بعد از آغاز عروسی و در شب، مردان در میدان روستا یا در نقطه ای نزدیك به محل عروسی گرد می‌آیند. پیشكسوتان همه جمعند. باز هم آوای دهل و سرنا و آغاز كشتی است. كشتی با چوخه دیری است كه در این منطقه اجرا می شود. در قدیم بندی كه بر پشت كشتی گیران بسته می شد كشنی نامیده می‌شد این بند سه رنگ داشت، نمودار سه شعار پر مغز و محتوای ایرانیان باستان «گفتار نیك، كردار نیك، و پندار نیك» كه یادگار حضرت زرتشت بوده است. قبل از صدور اسلام در منطقه دین کوردها زرتشتی بوده است.
جوانان در نهایت جوانمردی كشتی را آغاز می كنند، هدف برد و باخت نیست هدف تمرین زندگی است، تمرین غیرت و مردانگی و جوانمردی است و جوانان آبادی و پیران سپید موی این را خوب می دانند تا مراسم شیرین عروسی به صحنه كشاكش و لجاجت و برتری جویی تبدیل نشود. كسی كه نفر اول شود قند اول را به او می‌دهند. در این روز هدیه‌هایی كه می‌تواند ، قوچ ، قالی و... باشد به پهلوانان مراسم داده می‌شود. در زمان برگزاری مراسم كشتی زنان در حال رقص هستند.

چ - آوردن عروس

زیباترین قسمت عروسی شاید، بخش آوردن عروس از خانه پدری به خانه داماد است. معمولا در نزدیك‌های ظهر و پس از رقص و كشتی به سراغ عروس می‌روند. داماد سوار بر اسب با تعدادی از جوانان به تاخت و تاز می‌پردازد. مردم به سمت خانه عروس راهی می‌شود. رقص زنان و مردان پیشاپیش مهمانان و جمعیت شیرینی خاصی به این مراسم می‌دهد. نوازندگان و خوانندگان خوش قریحه نیز در مسیر مشغول هنرنمایی هستند.

عروس آراسته است با لباس كردی برتن، با پارچه قرمز رنگی كه بر سرش افكنده‌اند و سنجاقش زده‌اند، عروس باید خانه پدری را با تمام خاطراتش ترك كند. معمولا در هنگام بردن عروس از خانه پدری رسم است كه یاران داماد شئی را از خانه عروس برمی‌دارند كه ممكن است لیوان، قاشق یا... باشد (این رسم در برخی نقاط ایران از جمله در بین مردم استان فارس نیز رایج است.)

قبل از بردن عروس معمولا پدر یا براكه دستمالی را كه در درون آن نان و پنیر نهاده شده است بر كمر عروس می بندد. عبدا...مستوفی در مورد این سنت می نویسد:«آقای علی اكبر دهخدا، در یكی از چرندو پرندهای صور اسرافیل این كار را (نان و پنیر به كمر عروس بستن) وظیفه پدرعروس نوشته‌اند ولی در طبقات بالاتر این كار را به پسر بچه‌ای محول می كردند... برای بستن نان و پنیر به كمر عروس چیزهایی از قبیل بردن خیر و بركت به خانه داماد ذكر می كردند.»

مستوفی معتقد است «چون عروس تازه از راه رسیده و از سوراخ و سمبه های خانه خبری ندارد پس بهتر است كه این اول غذای داماد را از خانه خود همراه داشته باشد تا در ضمن تشكری هم از داماد به عمل آمده باشد.»(9)

علاوه بر موارد فوق در مورد فلسفه نان پنیر به كمر بستن می توان به این دو مورد اشاره كرد. نخست این كه خانواده عروس از سر نداری و فقر دخترشان را شوهر نداده‌اند و دوم این كه بیانگر این مفهوم باشد كه عروس از خانه پدری با یك لقمه نان ساده و پنیر راهی خانه داماد شده است و غرور و تكبر و زیاده خواهی را از خود دور كند و زندگی در كام خود و داماد تلخ نكند.


قبل از بیرون بردن عروس از خانه پدری باید هدیه‌ای به دایی داده شود تا اجازه خروج دهند. آنگاه عروس را بر اسب سوار می كنند. در جلوی عروس پسر بچه‌ای بر اسب سوار می‌شود.«آنان معتقدند با این كار نخستین فرزند عروس و داماد، پسر می‌شود سپس داماد با اسب، به پیشواز عروس می رود.»(10)

مردم دست زنان و شادی كنان، همراه با آوای سرنا و دهل و كف‌های ممتد به طرف خانه داماد حركت می كنند. حالا عروس و داماد سوار بر دو اسبند. بالا بلندتر از همه پیش می‌روند، مردم بر گردشان حلقه زده اند. معمولاًٌ قبل از رسیدن به خانه داماد در محلی وسیع و هموار عروس سوار بر اسب می ماند. داماد از اسب به زیر می‌آید و سیب و انار و قندهایی كه در یك سینی چیده شده است را در دست می گیرد. داماد انار یا سیب اول را بر می دارد و در جیبش می گذارد تا به عروس تقدیم كند. براكه سینی پر از انار و سیب را در دست دارد. حالا داماد و براكه در كنار هم، عروس در میانه، با فاصله ای 20 تا 30 متری سوار بر اسب ایستاده است و همه مردم آنسوتر از عروس منتظر گرفتن سیب و انار و قندهای عروسی‌اند. شوق جوانان برای گرفتن سیب و انارهای عروسی تماشایی است.چون جوانان بر این باورند؛ آنان که انار را بگیرند زودتر داماد می‌شوند.


ح - رسیدن عروس به منزل داماد

حالا عروس به حیاط منزل داماد رسیده است. بوی اسپند، شادی مردم، دست زدن و شوق و هلهله، عروس از اسب پیاده نمی شود، باید ابتدا پدر داماد هدیه‌ای به او بدهد. این هدیه می‌تواند یك تكه زمین، یك باغ، چند راس گوسفند، گاو یا... باشد. « به محض اینكه عروس به در حیاط خانه داماد می‌رسید تشت بزرگی را محكم به زمین می‌كوبیدند و عروس باید از روی آن رد شود. پس از اینكه عروس وارد اتاق می شود پدر و مادرشوهر به او خوش آمد می‌گویند و هدیه‌ای بزرگ به او می بخشند.»(11) مردم نیز پس از فرود آمدن عروس در جایی می‌نشینند و قبل از صرف نهار هدیه‌هایی را در قالب پول نقد، طلا و غیرو به تازه داماد هدیه می‌دهند. در لیستی اسم افراد و مبلغ هدیه داده شده نوشته می شود (سیاهیهء عروسی) و این كار حداقل كمكی است كه مهمانان به دو جوان در آغاز زندگی مشتركشان می رسانند. سر شب پس از عروسی، خانواده داماد از خانواده عروس دعوت می‌كردند و مهمانانی از طرف خانواده عروس و داماد گرد می‌آمدند و كفگیر را به دست عروس می‌دادند كه آن شب، به شب «كفگیر به دست» معروف است و عروس از فردای آن شب وارد امور خانه و خانه داری و جریان عادی زندگی می شود.بدین سان كردهای خراسان، زندگی را در كامشان شیرین می كنند. تلخی ها در كام شان شهد می شود. كردها با رقص و شادمانی، با چوب بازی در عروسی، در عین شادمانی، چابكی و ورزیدگی را تمرین می كنند. طبیعت كتاب پر ورقی است كه كردها شاید بیشتر این كتاب را می شناسند و با آن خو کرده‌اند. این كتاب به آنان آموخته است و پیوندشان را با روشنایهای اخلاق، عاطفه و زندگی بیشتر كنند و كردها بدین گونه درایت دیروز و سنت های اصیل را بر دوش دارند که برای همیشه نامیرایند، هر چشمی بسته می‌شود دیده‌ای دیگر به زندگی سلام می‌دهد و اینجاست كه كردها در جغرافیایی بی كسی در تزایدند. می‌مانند تا عشق غریب نماند. پژوهشگران:1- اسماعیل حسین پور كارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی 2- علی عاقل كارشناس ارشد علوم اجتماعیتوضیح: در مورد آداب و رسوم خواستگاری از سایت «تبیان» نیز برداشت هایی صورت گرفته است.

منابع:
1ـ توحدی ـ كلیم ا...، كرمانج (كجله) سال اول، شماره دوم، آذرماه 1380، چاپ دانشگاه فردوسی مشهد.
2- Stockholm - Avasin/korden xorasane/institga kurdi,Hej:5.19972
3ـ طبیبی ـ حشمت الله، جامعه شناسی و مردم شناسی ایلات و عشایر، انتشارات دانشگاه تهران، آذرماه 1371.
4ـ پاپلی یزدی ـ محمدحسین، كوچ نشینی در شمال خراسان، ترجمه اصغر كریمی، انتشارات استان قدس، 1371.
5ـ رشیدی ـ اكرم، آشنایی با جاذبه های بجنورد، روزنامه اطلاعات، 26 اردیبهشت 1383.
6ـ صادقی ـ مرتضی، ماتیكان مانه و سملقان، انتشارات مهردامون، بهمن 1383.
7ـ درویشی ـ محمدرضا، از میان سروده ها و سكوت ها، موسسه فرهنگی ماهور، تهران 1380.
8ـ سپاهی لائین ـ علیرضا، عروسی در هزار مسجد، كرمانج (مجله) سال اول، شماره 2، آذرماه 1380، چاپ دانشگاه فردوسی مشهد.
9ـ طلوعی ـ محمود، خواندنی های قرن، نشر گفتار، چاپ دوم، سال 1365.
10ـ رشیدی ـ اكرم، آشنایی با جاذبه های بجنورد،...
11ـ صادقی ـ مرتضی، ماتیكان مانه و سملقان،...

منبع : کاردو