مشاهیر و بزرگان كرد در عرصه های مختلف

[behnam5555]

« ملک الکلام مجدی سقزی »

(2 )

« فاطمه حجازی »

آثار مجدی:
مرحوم ملک الکلام، شاعر، نویسنده و ادیبی بزرگ مرتبه بوده که نه تنها در ادبیات فارسی استاد بوده بلکه به زبان های عربی ، کردی ، ترکی نیز تسلط داشته و به همه ی آنها شعر می سروده است. در اقسام شعر ازغزل ، قصیده و مثنوی و رباعی و قطعه مهارت داشته و از بهترین گویندگان عصر خویش به شمار می رفته است. در نثر قلمی متین و نگارشی شیوا داشته است.
ملک الکلام در طول زندگی پربارش آثار ذیقیمتی را تقدیم ادب دوستان سرزمینش نمود که قسمتی از این آثار عبارتند از:
1. شرح زندگانی و سوانح عمر خود که شاکل مطالب و نکات تاریخی،ادبی،علمی و فکاهی است.
2. دیوان مفصل نظم ، از قصاید غرای حکمت آیز ، غزلیات شوق انگیز عاشقانه و عارفانه ، مثنویات ، ترجیعات ، مراثی ، رباعیات و ماده تاریخهای بدیع،که پاره ای از آنها به طبع رسیده است.
3. سفرنامه حجاز که در مورد خاطرات سفر ایشان به مکه است و از مهمترین آثار نثر وی می باشد که در هنگام مسافرت به حج تالیف کرده است.
4. منشات و مقالات و رسالات مختلفه در توحید و اخلاقیات و عرفان.
5. تحقیقات حکیمانه وپند واندرزهای مهم اجتماعی واخلاقی از هر نوع وهرمقوله.
6. رساله ای در یک مقدمه و دوازده فصل کوتاه در مورد عشیره ی جاف و شرح جغرافیایی و مراتع و معابر احشام جاف.
7. مقدمه ی مجدی برنسخه ی‌مصحح منطق الطیرشیخ فریدالدین عطار نیشابوری.
8. قصیده ی 127 بیتی در وصف کالسکه ی بخار که در روزنامه تربیت شماره ی 191 آن زمان چاپ شده است.
----------------------------------------------
1. سرودن قصیده ای در توصیف کیمیای سعادت و مناقب امام محمد غزالی «ره» که بنا به استناد به یادداشت مرحوم مجدی در آخر دیوان شعر او ، خواسته در آخر دیباچه ی کتاب کیمیای سعادت به طبع برساند اما بنا به مصلحتی در خاتمه ی دیوان و مختصر خودش طبع نموده است «1337»
مرحوم مجدی علاوه بر داشتن افکار بدیع و ذوق هنری به کار تحقیق نیز علاقه ی وافر داشت چنانچه مقدمه ای بر « کیمیای سعادت» افاضه حجت الاسلام امام محمد غزالی ( ره) که در واقع تفسیری بر این کتاب پر مایه ی فارسی است سروده که این کار تحقیقی فیضی می دانسته است و از فرزندش درخواست که آن را در آخر دیباپه ی کتاب کیمیای سعادت به طبع برساند اما بنا به مصلحتی در آخر دیوان مجدی به مشاطه ی طبع آراسته شد. مجدی خود در حاشیه ی دیوانش به این موضوع اشاره فرموده و با خط زیبای خویش مرقوم فرموده است.
اینک چند بیت از این تفسیر:
فیضی که کیمیای سعادت بود بنام
صد کیمیاست هر دم از وی نثار دل
آن کیمیا که ناسخ اکسیر اعظم است
بنموده چون محک به تمامی عیار دل
مصباح روح و مرگ فنا زندگی بقا
مفتاح غیب و هادی عقل و مدار دل
بعد از نبی و قول نبی در جهان حس
حقا که نیست بهتر از آن حقگذار دل
بازدید از ابنیه ی تاریخی و آثار فرهنگی ، علاقه ی و عشق مجدی را به وطن و فرهنگ و گذشته ی سرزمینش بیشتر می نمایاند. چنانکه در صدد بازدید از ابنیه ی تاریخی و فرهنگی زادگاه و سرزمینش برآمد. از جمله این که غار کرفتو یا کاخ هوخشتره1 را در سال 1301 ه. ق بازدید نموده و رساله ای در باب آن نوشته که اکنون هم موجود و سندی بذای اهل تحقیق و کاوشگران تا بیشتر به هویت میراث فرهنگی خود پی ببرند. همچنین با نوشته ای مربوط به باباگرگر و آب معدنی آنجا خاطرات سفر سال 1314 ه. ق وی بدانجاست.
·اشعار مجدی:
مرحوم ملک الکلام مجدی شاعری توانا و ادیبی بزرگ بوده است که در اقسام مهارت داشته و به سوردن انواع شعر پرداخته و در این راستا تسلط مهرت خویش را ثابت نموده است.
میرزا عبدالحمید در مورد آغاز شعر سرودن پدرش در مقدمه ی دیوان وی چنین نوشته است:
« ... ایشان از زمان مزاهقت به گفتن اشعار شیوا مایل بوده است. چنانکه در یکی از قصایدش می فرماید»
من آن پیمبرم اندر سخنوری که مرا
به جای وحی فرود آمده است سحر حلال
ز بس چو معدن و دریا گهر بر افشاندم
شده است دامن و جیب زمانه مالامال
درون پرده ی فکر من از کساد هنر
هزار شاهد معنی نهفته اند جمال
-----------------------------------------------------
. غار کرفتو در خاک هوبه تو یا اوباتو در 21 کیلومتری جنوب غربی تکاب بین اقشار و خاک سقز کردستان واقع شده است و قدمتی تاریخی دارد. از کتاب: تکاب افشار نوشته ی علی محمدی

اشعار ملک الکلام عموماً حاوی مضامین اخلاقی ، عرفانی و اجتماعی می باشد. وی موضوعات اخلاقی و اجتماعی و عرفانی را با چنان روانی و سادگی و در عین حال زیبائی بیان نموده که همه ی طبقات جامعه تحت تاثیر آن قرار می گیرند و به قول دکتر محمد مکری: « ... صفای باطن ، لطافت طبع ، رقت معانی ، زیبائی الفاظ ، جودت دهن و احاطه ی کامل بر تمام علوم عصر همراه با خیرخواهی و نوع پرستی و علو مقام روحی و فکری و اخلاقی ، ملک الکلام را در میان دانشمندان و بزرگان عصر خود بی همال ساخته بود.عشق به‌خدا،عشق و علاقه ی وافر به زادگاه و سرزمینش و عشق و محبت و نوعدوستی به مردم در تمامی ابیات و اشعارش هویدا و آشکار است. آنجا که عشق به خدا و خالق یکتا ، امید دهنده و مونس جانش می شود می گوید:
نام تو همان ورد زبانست که بود
یاد تو همان مونس جانست که بود
گر نا به ابد حاجت من برناری
بازم به تو امید همانست که بود
و در بازگشت به سوی محبوب چنین می سراید:
گر سوی نشیب یا ببالا برویم
از سوی تو سوی تست هر جا برویم
بی پای بدام تو بسر آمده ایم 1
سر در ره تو باخته بی پا برویم2
غزلیات و رباعیات عاشقانه نیز در دیوان مجدی به چشم میخورد ولی تا حد یک تنوع شاعرانه ، به این گونه شعر پرداخته است.
مجدی سی سال از بهترین سال های عمر خود را در زادگاهش سقز گذرانده است و عشق و علاقه ی بسیار او به زادگاهش همواره همراه و مونس وی بوده و در دوری از سقز قطعه شعری کردی سروده است که متاسفانه از آن فقط این بیت باقی مانده است:
جه‌رگم له‌ت له‌ته‌ خۆزگا بمدیایێ
چاره‌ چه‌قیله‌ی ناری قه‌ڵایێ3
------------------------------------
1- به جهان آمدن در زمان ولادت
2- از جهان رفتن مرده که پای رفتن ندارد
3- ترجمه: جگرم لخت لخت است کاش دگرباره انبوه شقایق ناری قلعه را می دیدم. « پاره چه قیله» نوعی شقایق در کردستان می باشد که دارای گلبرگ های بسیار لطیف و ریزی می باشد. ناری قلعه ، قلعه ای قدیمی در مرکز شهر سقز بوده که اکنون از بین رفته است.« آقای مصطفی کیوان»
از اشعار کردی مجدی تنها یک قطعه ی مشهور باقی مانده که مهارت و استادی وی را در این رشته به اثبات می رساند که چنین است:
له‌ دوولا زوڵفی لاولاوه‌ له‌ سه‌روی قامه‌ت ئاڵاوه‌
خه‌م و پێچی هه‌موو داوه‌، چ له‌م لاوه‌، چ له‌و لاوه‌
موژه‌ی وه‌ک نیشی په‌یکانه‌، هه‌میشه‌ کاری پێکانه‌
دڵی هه‌ر خوێش و بێگانه‌، به‌ ئه‌م په‌یکانه‌ پێکاوه‌
له‌ جه‌وری غه‌مزه‌کانی تۆ، که‌ بێچاره‌ کوژه‌ و جادوو
چ خوێنی بوو، چ جه‌رگی بوو که‌ نه‌ڕژاوه‌ و نه‌ پرژاوه
سه‌با بێنێ ئه‌گه‌ر بێنێ له زوڵفت دین و دڵ دێنێ
وه‌لیکن که‌ی دڵ دێنێ له‌ بۆ عوششاقی تۆماوه‌
نه‌ یاقووته‌ به‌ ره‌نگێنی له‌ نێوی کان که‌ ده‌ی بینی
له‌ ره‌شکی لێوی تۆ خوێنی دڵی کانه‌که‌ گیرساوه‌
له‌ داوی ته‌ڕڕه‌ و په‌رچه‌م دڵی ئاشوفته‌ ناکارم
که‌ ئازادی له‌ قه‌یدی غه‌م خودا له‌مداوه‌ پێداوه‌
وه‌ره‌ به‌ڵکه‌ نه‌جاتم ده‌ی له‌ مه‌وجی قوڵزمی بێ‌په‌ی
ل مه‌جدی غافڵی تاکه‌ی که‌ بێ تۆ غه‌رقی گیژاوه‌

* کتابنامه:
1- افشار- ایرج: نامواره ی دکتر محمود افشار، « مقاله ی آقای مصطفی کیوان» ، چاپ اول شماره ی 37 مجموعه ی انتشارات ادبی و تاریخی موقوفه ی دکتر محمود افشار یزدی – پاچخانه بهمن، تهران، 1370ه. ش
2- خاکی – خالد: نظری به کردستان ودیداره با شعرای کرد، چاپ اول، انتشارات شرق، تهران 1356 ه.ش « مقاله ی سقز و ملک الکلام مجدی به قلم ماموستا نافع مظهر»
3- صفی زاده«بۆره که یی» و صدیق: پارسی گویان کرد، چاپ اولو چاپخانه ی حیدری، تهران، 1366 ه.ش
4- فاروقی – عمر: نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، چاپ اول، انتشارات محمدی، سقز 1369 ه.ش
5- محمدی – علی: تکاب افشار، چاپ اول ، چاپخانه ی حیدری، ناشر مولف، تهران، اردیبهشت 1369 ه.ش
6- میرزا عبدالحمید ملک الکلام « امیر الکتاب» : دیوان ملک الکلام مجدی، چاپ اول ، ناشر: میرزا علیخان ، مطبعه ی آقا میرزا علی اصغر، طهران 1337ه. ق

منبع : انجمن فرهنگی ادبی مولوی کرد- سقز