مینیاتور یا نگارگری

[چرو]

مکتب شیراز سده 9هـ.ق

بعد از به حکومت رسیدن تیموریان یکی از مراکز هنری در ایران واقع در استان فارس، به مرکزیت شیراز بود که تحت عنوان مکتب نگارگری شیراز سده 9هـ.ق و یا شیراز دوم شناخته می شود و شامل دوران حکومت اسکندر سلطان، ابراهیم سلطان و ترکمنان است.

مکتب نگارگری شیراز همچون پلی بین مکتبهای نگارگری تبریز-بغداد (ایلخانی- آل جلایر) و مکتب نگارگری هرات (تیموری ) بود. این مکتب زمینه را برای مکتب هرات فراهم کرد و در بسط و غنای آن نقشی درخور داشت.
هنرمندان شیراز ، خطاط و نقاش با مواریثی که از مکتب شیراز سده 8 ( آل اینجو و آل مظفر) بدست آورده بودند، آثاری را برای صاحبان قدرت تیموری (اسکندر سلطان و ابراهیم سلطان) تولید کردند که امروزه در موزه های جهان پراکنده است. این مکتب الگوی مکتب اولیه هرات شد و به همین دلیل شناخت و کنکاش در آن ضروری است.
زمینه سیاسی

پس از مرگ تیمور لنگ در سال 807هـ. و یک سری جنگهای داخلی، بالاخره پسر وی شاهرخ حکومت را بدست گرفت . هرات را مرکز حکومت خود کرد. در این زمان پیرمحمد بن جهانگیر، نوه تیمور حاکم فارس بود و دو برادرزاده اش رستم میرزا و اسکندر میرزا به ترتیب زمامدار اصفهان و همدان بودند. چون ایشان در جنگهای داخلی جانب شاهرخ را گرفته بودند بعد از به سامان شدن اوضاع، شاهرخ ایشان را به زمامداری ابقا کرد. با اختلافاتی که میان این دو پیش آمد اسکندر میرزا شورش کرد و موفق شد این دو را شکست دهد و حکومت شیراز و اصفهان را نیز بدست آورد. چون کار اسکندر بالا گرفت از اطاعت شاهرخ نیز سرباز زد و اصفهان را پایتخت خود انتخاب کرد و خود را اسکندر سلطان نامید(815هـ.) شاهرخ که نتوانست به وسیله نامه وی را مجاب کند ناچار به شیراز و اصفهان لشکر کشید و اسکندر سلطان را دستگیر کرد و حکومت اصفهان و همدان را به میرزا بن عمر شیخ و حکومت شیراز به به فرزند خود ابراهیم میرزا سپرد. بعد از مدتی میرزا بن محمد شیخ نیز یاغی شد و اسکند سلطان را که محبوش بود به قتل رساند و در 818هـ. به شیراز تاخت. شاهرخ به ناچار باز به فارس لشکر کشید و وی را نیز دستگیر کرد. حکومت این نواحی تحت فرمان ابراهیم سلطان به آرامش رسید . وی در سال 838هـ. در شیراز درگذشت و در دارالصفا مدفون شد. جهانشاه قراقویونلو در سال 853هـ. به فارس لشکر کشید و شیراز به دست قراقویونلوها افتاد.
زمینه فرهنگی

اسکندر سلطان مردی کرم ستوده و حامی شعر و شاعری بود.وی که میراث مکتب شیراز سده 8 را صاحب بود کتابخانه ای تشکیل داد و هنرمندان زیادی از نقاش و خطاط و مذهب و مجلد را به خدمت گرفت. بسیاری از این هنرمندان قبلا در دربار آل مظفر به کار مشغول بودند و این را می توان از تشابه نگاره ها در چهره پردازی و افقهای بلند تشخیص داد.
در دوران حکومت اسکندر سلطان تهیه گلچین و جنگ رواج یافت و گلچینهای متعددبی تهیه شد که بعضی نماینده بسزا و شایسته این مکتب هستند.

چون کار اسکندر بالا گرفت از اطاعت شاهرخ نیز سرباز زد و اصفهان را پایتخت خود انتخاب کرد و خود را اسکندر سلطان نامید(815هـ.) شاهرخ که نتوانست به وسیله نامه وی را مجاب کند ناچار به شیراز و اصفهان لشکر کشید و اسکندر سلطان را دستگیر کرد و حکومت اصفهان و همدان را به میرزا بن عمر شیخ و حکومت شیراز به به فرزند خود ابراهیم میرزا سپرد.

کتب دوران اسکندر سلطان:

گلچین حماسه ها (799هـ.) که مربوط به اشعاری درباره تاریخ مغولان است و چهار نگاره دارد.
بهمن نام(799هـ.) که مجموعه شعر حماسی است و هم اکنون در کتابخانه بریتانیا محفوظ است.
زیج (813هـ.) تالیف محمد بن یحیی بن حسن کاشی
گلچین خمسه نظامی (813هـ.) در بریتانیا
گلچین اسکندر سلطان که شامل حدودا 20 نگاره می شود
وی در دوران حکومت خود با حمایتش توانست یکی از ظریف ترین آثار نگارگری ایران را پدید آورد و این از ذوق و سلیقه و پشتیبانی او از هنرمندان نشات می گرفت.
با اینکه بعد از تصرف شیراز و اصفهان توسط شاهرخ، وی عده ای از هنرمندان را با خود به هرات برد اما از نسخه های زیبا و نفیسی که در دوران حکومت ابراهیم سلطان تهیه شده و به شاهرخ هدیه شده اند پیداست که شیراز همچنان مامن هنرمندان مذهبان و نگارگران بوده است . هنرمندانی که در دوران اسکندر سلطان در بارگاه وی مشغول به هنرآفرینی بودند در دوران ابراهیم سلطان نیز همچنان به کار خود ادامه دادند.
ابراهیم سلطان که خود خطاطی قابل و استادی مسلم بود به حمایت از هنر ادامه داد و همین امر موجب بوجود آمدن آثاری شد که امروزه مایه افتخار هر ایرانی است

کتب دوران ابراهیم سلطان

ظفرنامه علی یزدی (839هـ.) که شامل 14 تصویر است و هم اکنون در بنیاد کورکیان نیویورک نگهداری می شود.
شاهنامه فردوسی(849هـ.) که 19 تصویر دارد و اکنون در کتابخانه دانشگاه لیدن است.
تاریخ جهانگشا( 841هـ.) شامل 6نگاره محفوظ در کتابخانه ملی پاریس، شاهنامه(844هـ.) با 52نگاره محفوظ در کتابخانه ملی پاریس، خمسه نظامی(848هـ.9 با 19 تصویر در کتابخانه رایلندز منچستر، خمسه نظامی(853هـ.) با 17 تصویر در بنیاد کورکیان نیویورک بخشی از کتبی است که در زمان وی تصویرگری و طبع شد.
مکتب ترکمنان

بررسی مکتب شیراز سده 9 بدون در نظر گرفتن جریانهای موازی در قلمرو ترکمنان ناقص خواهد بود. در نیمه نخست این قرن دو قوم از ترکمنان، قوم آق قویونلو و قراقویونلو نواحی باختری و از جمله شیراز را تصرف کردند. ایشان پس از پیروزی بر تیموریان کتابخانه و کارگاه های سلطنتی برپا کردند و هنرمندان را به کار گماشتند. در این کارگاهاه شیوه های متاثر از مکتب هرات و با خصوصیا متفاوت بوجود آمد که شاخص ترین آنها عبارت بود از:
پیکره های خپل، چهره های گرد با ابروان قوس دار، دهان و بینی کوچک و مناظر عجیب و غریب و خیالی.
سبک دربار ترکمن تحت حمایت یکی از امیران قره قویونلو به نام پیربداق بیشتر به مکتب هرات گرایید و شکل پالایش یافته ای کسب کرد.
این سبک نو را که به مرکزیت شیراز بوجود آمده بود، سبک تجارتی شیراز نیز می نامند. رابینسن از هنرمندی به نام فرهاد نام نی برد که واضع این سبک بود. مهمترین اثر وی کتابی به نام خاوران نامه (881هـ.) است که به شرح دلاوری های حضرت علی می پردازد که روایاتی آمیخته با اسطوره و تخیل هستند.