طومار تاریخ

[behnam5555]

یادگاری از تاریخ:

کــــــــــبیــــــــــــرکـــ ـــــــــوه

نوشته:محمد حیدری

برگرفته از وبلاگ دانشجویان آبدانان

استان ایلام با مساحتی بالغ بر 19044 کیلومتر مربع در غرب میهن عزیزمان واقع است. این استان از شمال به کرمانشاه و از شرق به لرستان، از جنوب به خوزستان و در غرب همسایه ی کشور عراق است.
ایلام بخشی از سرزمین بزرگ عیلام می باشد که تمامی جلگه خوزستان، کهکیلویه و بویر احمد و پارس تا کرمان را در بر می گرفته است.
ایلام (آلامتو) به معنای سرزمین آفتاب تابان، سرزمین نادانسته هاست.

ایلام باستان دو پایتخت به نام های سوزیانا (شوش) و ماداکتو (دره شهر) داشته است. شهر های باستانی ناشناخته ی دیگر هم در جای جای این سرزمین آرمیده اند.

ایلامیان برای نخستین بار کشاورزی را به جهانیان هم عصر خود آموخته و گونه هایی از دام ها همچون بز کوهی را اهلی نموده و اسب سواری و به کارگیری کالسکه را به مردمان میان رودان آموختند. بر خلاف آنچه پنداشته می شود واژه ی ایلام عربی نیست. این واژه در کتیبه های بابلی به صورت آلام یا آلامتو آمده و به معنای کوهستان یا کشور طلوع خورشید است. چنانکه واژه ی تاو در کردی کنونی همان آفتاب یا خَوَرَه تاو(اشعه ی خورشید) می باشد.
از این که بگذریم نظاره گر همیشگی روزهای تلخ و شیرین تاریخ این سرزمین، کوه کبیرکوه (کَه ور) است. دیواره ای سترگ و رشته ای به هم پیوسته ؛ پیکری یکدست و در عین حال مهیب و باشکوه؛ سینه ای سنگی که لطافت طوق جنگل و سبزه را بر گردن آویخته است.
این کوه از گردنه ی أفتاو (آفتاب) در شمالی ترین نقطه ی خود آغاز می شود و تا رود کرخه که مرز ایلام و استان خوزستان است ادامه می یابد. یعنی حدود 160 کیلومتر دیواره ی ممتد و بلند با بلندای بیش از 2000 گز!
به نقل از کتاب کوه های ناشناخته ی اوستا؛ نام این کوه بزرگ « که ور» در یسنای اوستا از زبان پیامبر زرتشت نیز آمده است.
باز هم یک اشتباه واژگانی دیگر:

که ور ـ که تلفظ کردی و لکی و لری این کوه است البته با آواهایی گوناگون ـ را در فارسی به کبیر به معنای بزرگ برگردانده اند. کبیرکوه در لهجه ی مردمان این دیار کُوِر یا کَوِر نیز تلفظ میشود و به معنای پرتگاه بلند، کمرکش یا دره ی ژرف با دیواره ی بلند است و در کل کبیرکوه؛ بزرگ کوه این دیار است.
این نام در میان مردم این دیار که ترکیبی از کردها و لرها و لک ها هستند جایگاه ویژه و مقدسی دار. آنان همیشه کبیرکوه را می ستایند، بر بالین کودکان تازه پای به هستی گذارده، در لحظه های عشق و سرمستی و جوانی و بر مزار چشم از جهان فروبسته ها.
شعرهای عاشقانه ی این سرزمین که حکایت از جانفرسایی دلداده در راه دلبر است با این نام گره خورده است و گذر و عبور از این کوه همیشه منجر به شکفتن گل عشق می شود.

به چْمه سه رْ کُو وه ر ساتی بکرم سیل
دتیل ئاودانان یادتان وه خیر

برگردان:
به بالای کبیرکوه می روم و در آن بلندا به همه جا می نگرم؛
معشوقه های آبدانانی یادتان به خیر باد!

که ور گِن گِن بای، بوی وه هه ماری
وه لای دوس مه چم وه سر سواری

برگردان:
ای کبیرکوه بشکاف و فرو ریز! شاید بتوانم به راحتی به دیدار دوستم برسم. (سوار بر اسب تندرو به دیدار محبوبم می روم).

و یا در شب نشینی ها و تفأل با اشعار:

رتم وه سه ره که ور میشی به ووشم
زرینگه جومه پری ئوما وه

برگردان:
به بالای کبیرکوه رفتم تا گوسفندی بدوشم! صدای به هم کوبیدن جام های پریان به گوشم رسید!
و زنان هم در مویه هایشان با همانند کردن عزیزان از دست رفته به این کوه، می سرایند که:

که ور هه که ور که باوه همه کوهیا
یه سرت ده شوشتر و یه سر ده بغدا

کبیرکوه! ای پدر همه ی کوه ها، ای که قامت بلند و شهرت تو از شوشتر آغاز می شود و به بغداد می رسد .

کبیرکوه دیواری است بلند میان شهرهای سراب باغ، آبدانان، میمه و ملکشاهی در جبهه ی جنوبی و شهرهای ماژین، دره شهر، بدره، ایلام در جبهه ی شمالی که فرهنگ مرمان هر دو جبهه این کوه با نام که ور آمیخته است.