ناوی دەسەڵاتدارانی موکری و ناچەی موکریان لە کام کاتدا هاتۆتە سەر زاران

[behnam5555]

ناوی دەسەڵاتدارانی موکری و ناچەی موکریان لە کام کاتدا هاتۆتە سەر زاران

لە لەپەڕەی "٣٧٢ شەڕەفنامە " مێژووی کامیلی کوردوستان بە پێنوسی " ئەمیر شەڕەفخانی بدلیسی " بە حەولو تێکۆشانی " موحەممەدی عەباسی " چاپی ، عەلی ئەکبەری عیلمی لە تاران ساڵی ١٣٤٣ هەتاوی ئاوا دەخوێنینەوە : لە ناو هێنانی دەسەڵاتدارانی موکری لە کەلام وئەنجامی زانایانی خاوەن ڕاو باوەڕو کەسانی تەریقەت ناس دەردەکەوێ کە ڕەچەی دەسەڵاتدارانی موکری بە هۆزی " موکرییە " لە ناچەی شارەزوور نیشتە جێ بون و بە گوتەی هیدێک بەڵگە لەحاکمانی " بابان " سەرچاوەیان گرتووە . لە مێژووی دوورو درێژی رابوردوودا بە ناو بانگە کە " سەیفەدین " ناوێک کە کەسێکی " مەکر بازو فێڵاوی " بووە لەو دوودمانە هەڵکەوتووەو بە پێی دووپات بونەوەی زۆری ئەو وشەیە هێدی هێدی بۆتە " مەکری " ویان مەکروش بە کار هێنراوە.
سەیفەدین مرۆوێکی ئارام ولە هەمان حاڵدا زیرەک و وریا بووە وبە فێڵبازو دووڕو ناسراوە .لە سەرەتاو کۆتایی دەسەڵاتدارایەتی تورکەکان خەڵکێکی زۆر لە عەشیرەی بابان و عەشیرەکانی دیکەی کوردوستانی لە دەوری خۆی کۆ کردەوە وهەتا ناوچەی / دریاز / و ناوچەی ئاختاچی وئێلتەمرو سڵدوزی / تێکەڵاو بە دریاس بکاو بە هێزوتوانای دەست وبازوی خۆی رێگا نەدا کەس دەست درێژی بکاتە ئەو ناچەیە و ئەو عەشیرانەی کە لە دەوری خۆی کۆ کردبونەوە ناز ناوی " موکریان " ی پێدرا . ساڵانێکی دوورو درێژ بە سەر ئەو ناوچەیەدا زاڵ بوو .کاتێک" ئەمیر سەیفەدین " کۆچی دوایی کرد دوو کوڕی بە ناوەکانی " سارم و بابا عومەر " لە پاش بە جێ ما .
سارم کوڕی سەیفەدین کاتێک کە بوو بە جێگری باوکی " شائیسماییلی سەفەوی " بۆ داگیر کردنی ناوچەی موکریان وسەرکوت کردنی سارم بەگ چەن جار لەشکرکێشی کردو لە نێوان سارم بەگ و قزڵباشەکانی سەفەویدا چەند جار شەڕ روویدا وهەموو جارێک سارم بەگ سەرکەوتنی بەدەست دێناو قزڵباشەکان تێکدەشکان .هەتا ساڵی ٩١٢ قەمەری کە شا سمایل هاتە هاوینە هاواری شاری خۆی وگوتی :تایفەی شاملو بە سەر پەرستی/ عەبدوڵڵا بەیگودەولو / دوورمیشخان / سارۆ / عەلی مێهرداری / ناردە شەڕی سارم بەگ .ئەوانێش بە هێزێکی مەزن هەڵیانکوتایە سەر سارم بەگ و شەڕێکی گەورە روویدا هەر دووک سەردار توشی کوشتارێکی زۆر بون و سارم لەو شەڕەدا سەرکەوتنی بەدەست هێناو لە گەڵ پیاوە ماقوڵەکانی دیکەی کوردوستان توانیان لە ژێر دەسەڵاتی حوکمی" قزڵباشەکان " رزگار بن و ئەو ناوچانە کە لە لایان باوکی درابوو بە وی دووبارە گەڕایەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی وکاتێک گەڕایەوە وڵات فەرمانی خودای بە جێ هێنا و کۆچی دوایی کرد . لە پاش خۆی سێ کوڕی بە ناوەکانی : قاسم / براییم / حاجی عومەر/ بە جێ هێشت بە ڵام هیچ کامیان درێژەیان بە دەسەڵات نەدا ولە کاتی خۆییدا کۆچی دواییان کرد .
پەڕتوکی " عالەم ئارای شا سماییل "لە رێککەوتی ١٠٨٦ قەمەری نوسراوە .بە پێشەکی و پێداچونەوەی " ئەسغەرمونتەزیر ساحەب " لە ساڵی ١٣٤٩ هەتاوی لە لایان بنکەی وەوگێڕان وبڵاوکردنەوەلە چاپ دراوە لە لاپەڕەی ١٦ ی سەروتاری پەڕتوکەکەدا ئاوا هاتووە : نوسەر لە کەسانی نائاگاو شیعەیەکی دمارگرژ بووە . ئەگەر چی مرۆوێکی خاوەن زانست و هوشیار نەبووە بە ڵام دەستی بە سەر چاوەی گرینگ و خاوەن باوەڕدا گەیشتووە .لە هێندێک جێگا کە پێی باش بووە لقو پۆی لێ زیاد کردووە . ئێستاش چەند بابەت لەو پەڕتوکەدا بزانین باش دەبێ : لاپەڕەی ١٥١رستەی ١٢ ئاوا دەنوسێ : لەو کاتەدا نامەڕەسانێک لە دەرباری تەورێز هاتوە ونامەیەکی لە شازادە ی عالەمیان " ئیبڕاهیم میرزا " پێیە کە ناوەرۆکی نامەکە ئاوایە و دەڵێ : سارم خان کوردێکی یەزیدیە کە لە شکرێکی زۆری لە گەڵە وبەرەو تەورێز وەڕێکەوتووە . پاشان شا پرسی کە سارم خان کوردی کێیە ؟ حوسێن بەیگوڵڵا دەڵێ : سارم خان کوردەو بەڵایەکە لە بەڵاکانی رۆژگار کە دەڵێن(١١٠) ساڵی تەمەنی تێپەڕاندووە و(٧٠) کوڕی هەیە. لە نەترسیداش کەس نایگاتێ وچل هەزار ماڵی کوردی یەزیدی لە ژێر فەرمانی ویدان .
لاپەڕەی ١٦٠ رستەی سێ (٣) ی هەمان پەڕتوک ئاوا دەڵێ : کاتێک کەسانی ناودار گەیشتنە شوێنی سارم خانی کورد لە هەمان کاتدا لەشکری قزڵباش دەستیان کرد بە ڕاووڕوت وتاڵان کردنی وسوتاندنی ماڵەکان وڕەشە کوژی خەڵکی بێ تاوانی کورد هەموو شوێنێکیان وێران کرد تا گەشتنە داوێنی ئەو کێوەی کە سارم بەگی لێ بوو وهێرشیان کردەسەر قەڵاو لە هەمان کاتدا کەسێک لە بڵیندایی کێوەکە هاواری دەکرد ، قزڵباشەکان بگەڕێنەوە چون سارم خان خۆی بۆ شەڕ ئامادە کردووە.
شەڕوانانی هاوڕێی سارم بەگ لە بڵیندایی کێوەکان هاتنە خوارێ و شەڕیکی گران روویدا ولە هەردووک لا کەسانێکی زۆر کوژران و فەرماندەیەکێش لەو شەڕەدا شەهید دەبێ و لە کۆتاییدا بێ سەر ئەنجام پاشە کشە دەست پێدەکا .
لە جڵدی چوارمی (حەبیبولسەیەر) لە بەرهەمی " غیاسەدین کوڕی هومامەدین ئەلحوسێنی/ خاندەمیر) چاپی یەکەم ساڵی ١٣٣٣ی هەتاوی لە ژێر چاوەدێری / دوکتور موحەممەد دەبیر سەیاقی / لە لاپەڕەکانی ٤٨٣/ ٤٨٤/ ٤٨٥ / دەربارەی سارم بەگ دادەڵێ : لە لاپەڕەی ٤٨٣ ئاوا دەخوێنینەوە، هەر وەک بیستومە کە سارم بەگ لە گەڵ جەماوەرێکی زۆررێگر (شەڕ وان) لە سارۆ قورخان نیشتەجێیە . لە رێگای رێگری وزۆرداری لەسەر ماڵی خەڵک ژیان تێپەڕ دەکا و هەر بۆیە کوشتن ولەناو بردنی ئەو دەکەوێتە سەر شانی پادشای حەوت وڵات . (و: ئەوە مێژووی کوردە کە ئەو کاتیش پێیان گوتووە رێگر! بەڵام قەت دەرسمان لێ وەنەگرتووە) .
لاپەڕەی ٤٨٥ی هەمان پەڕتوکدا دەڵێ : سارمی کوڕی کورد هەڵات و لە حاڵیکدا کوڕو برا وچەند کەسێکی لە فەرماندە هێزەکانی بە دیل گیران و کەسانێکی زۆریش لە هەوادارانی کوژران وئێمەش بە سڵامەتی گەڕانەوە شوێنی خۆیان .لە لاپەڕەی٣١ ی جڵدی یەکەمی / عالەم ئارای عەباسیدا / لە نوسینی / ئەسکەندەر بەگی توکمان / رستەی ١٦ ئاوا هاتووە : وەرزی زستان لە شارەکانی خۆی ، سەلماس ، ماینەوە ولە شەڕئەنگیزی سارم بەگ رزگارمان بووە کە دەیخواست هێرش بکاتە پارێزگای " ورمێ " کە بە هیممەتی / بایرامخانی فەرمانلو وخادەم بەگی ناودار بە ناز ناوی ، خەلیفەتول خولەفا / توانرا کە برا وکوڕو زۆربەی سەردارەکانی بە جەزای خۆیان بگەن وهەر چی هەیبووە بە تاڵان ببرێ . لەو شەڕەدا لە گەڵ سارم بەگی کورد ، عەبدی بەگی شاملو وباوکی دوورمیشخان و سارۆعەلی مێهردادولتەکلو دەکوژرێن .
پەڕتوکی " خەتای نامە " چۆنیەتی دیتنی/ سەید ئەکبەری خەتایی / لە سەردەمی شا سمایلی سەفەوی / .ئەوپەڕتوکە ریزە پەڕتوکێکن بە ناوی / کۆمەڵە کتێب ناسینەکان و بەڵگەکان وبەڵگەی فەرهەنگی/ ٩بە حەول وتێکۆشانی " ئیرەج ئەفشار " لە رێگای ناوەندی بەڵگەنامەکانی فەرهەنگی ئاسیا لە چاپ دران .لە بەشی کۆتایی ئەو پەڕتوکەدا لە لاپەڕەی ١٦٧ ڕستەی ٦ ئاوا هاتووە : هیچ نەتەوە وتایفەیەکمان نەدیتوە کە ئینسان بخۆن هەروەها نەمانبیستووە، لە غەیری قزڵباشەکان ولایەنگرانیان. ئەو کات کە رێمان کەوتەشاری تەورێز کاتی شەڕی سارم بەگی کورد بوو لە گەڵ قزڵباشەکان کە هاوکات برا و کوڕەکەی دیلی ئەو بێ دینانە بون . کوڕی سارمی کوردیان لە کۆڕی خۆیاندا بە زیندوویی کردە کەباب وخواردیان . یەکەم پارو من خواردم. پاشان ئەوانی دیکە دەستیان بە خواردن کرد وبرای سارم بەگی کوردیان بە زیندوویی لە مەنجەڵی گەورەدا کوڵاند خواردیان . رەحمیان بە سەگ و پشیلەش نەکرد وکردیاننە قاورمە ویەوانیشیان خوارد . جەزای ئەو کارە خودا دەزانێ ؟ (مەمدوحول نەبی فی لئا ئۆل ئەجداد) یانی : سوڵتان سەلیمخانی غازی خودا هێزی بداتێ . ئەو بێ دینانەی لە سەفحەی رۆژگار پاک کردەوە وشەریعەتی ئیسلام وپێغەمبەری هەمیسان زیندوو کردەوە !
نوسراوە گەلێک دەبارەی ئینسان خۆرەکانی قزڵباش (گرووپێک کە تەنیا بۆ ئینسان خواردن پەروەردە کرابون) لە پەڕتوکی / ژیانی شاعەبباسی یەکەم لە بەرهەمی / ئاغای نەسروڵڵا فەلسەفی/ دا هاتووە کە مووی لەشی مرۆو راست دەکاتەوە .ئەوەی کە لە بارەی سارم بەگی کورد (موکری) ئەو پیاوە ئازایە لە بەڵگەکاندا مێژووییدا هاتوە قسەو باسێک بوو گوتراوە . ناوو شۆرەتی ئەو رووداوە بە ناوبانگترین رووداوی مێژوو یی دەژمێردرێ دروست بونی ناچەیەکی موکرییە . ئەوەی کە شایانی باسە لە پەڕتوکی مێژووی / عالەم ئارای شا سمایلی سەفەویدا ، سارم بەگی کورد وەکی (سارم خانی یەزیدی) بە ناو دەبا . لە هێندێک شوێنی دیکەشدا و لەو کاتەدا سەردەمی سارم خانی کورد بۆ ناوچەی گولی وان و چونی وی بۆ وێ باس لەوە دەکا . ئەگەر وابێ دوو بیرۆکە دێتە گۆڕێ ، کە یەکیان زۆر لاوازە بەو واتایە سارمخان کوردی یەزیدی لە ناوچەی حەکاری بووە . و شا سماییل چۆتە شەڕی ویش وبەرەو گۆلی وانێ پاشەکشەی پێ کردووە ئەو بیرۆکەیە جێگای متمانە نییە .
نەزەری دووهەم کە زۆر بە هێزە وجێگای متمانەیە ئەوەیە : پادشاکانی سەفەوی هەر کار وئاکارێک کە لە دژی خۆیان سەری هەڵدابایە لە رونگەی دین ئایین چاویان لێدەکرد ودژکردەوەیان بەڕێوە دەبرد .هەر کەسێک بە پێچەوانەی ئەوان فکریان کردباوە یا بەرەنگاریان ببوایەوە دەست بە جێ تۆمەتی خودا نە ناسی و دژە ئیسلام ویەزیدیان و.......لێ قالب دەکرد .(و : رێک وەکی ئەو سەردەمە کە کۆماری ئیسلامی بە کوردی دەڵێ) . چون سارم بەگی کورد لە بەرانبەر زوڵم و زۆرداری ووەحشیگەریدا بەر خۆدانی دەکرد وکۆڵی نەدەدا لە ڕێگای تانەو تەشەر پێیان دەگوت : یەزیدی! وڕۆیشتنی سارم بەگ بۆ گولی ورمێ بە هەڵەیەک لێک دراوەتەوە کە ئەو بۆ لای گولی وان لە باکوری وڵات چووبێ .
بە باوەڕی " عومەر ئاغای عەلی یار " کە یەکێکە لە کەسایەتیەکانی زانا وئاگا ،لە هێندێک دەقدا ئاماژە بە ناوی / زێدەبەگی فێڵباز / کراوە کە ئەوەش هەڵەیە کە لە وەگێڕ یا کۆکەرەوەکانی بابەت کە ئەو شێوە ناوانە بە لاتینی فارسی خراپ وەدەگێڕن وزێدە بەگی فێڵباز هەمان / بەگ زادەی موکرییە کە مەبەست / سارم بەگی بە ناو بانگە .
لەو سەردەمەدا زنجیرە چیایەکی بڵیند لە رۆژهەڵاتی شاری مهاباد هەیە بە ناوی / قەڵای سارم بەگ / کە بیرەوەری و مێژووی پڕ لە شانازی ئەو شێرە کوڕە کوردەی لە ئامێز خۆیدا پەروەردە کردووە. لە سەر دەمی سارم بەگ بەو لاوە ناوی / سوق بوڵاغ / لەسەرزاران بووە کە ئەو ناوە هەمان ، ساوجوبڵاغە . لە پاتەختی ئێران شاری تاران لە بەشێک بە ناوی / شەهریاران / ساوجبڵاغێکی دیکەش هەیە کە ئەو ناوە بە هەڵە دێتە سەرزاران . هەروەها لە جڵدی دووی / جوغڕافیای سیاسی / لە نوسینی / مەسعود کەیهان / لە لاپەڕەی ١٧٦ ولە / جوغڕافیای کوردوستان / لە نوسینی /ناسە موحسینی / ئەو هەڵەیە هاتۆتە پێشێ کە ئەو دوو / ساوجوبڵاغەیان / بە هەڵە لێکداوەتەوە . بابەتێک کە پەیوەندی بە ساوجوبڵاغی تارانەوە هەیە بۆ نمونە ، (دانی باجی ساڵانە لە لایان ساوجبڵاغە بە شاری رەی) کە پەیوەندیان داوەتەوەبە ساوجوبڵاغی موکری (کوردان) . گۆیا لە زەمانی قاجارەکاندا بۆ ئەوەی ئەو دوو ساوجوبڵاغە بە هەڵە تێکەڵ بە یەکتر نەبن ، وشەی موکریان داوەتە ، ساوجوبڵاغی موکری .
لە پەڕتوکی " عالەم ئارای نادری ، چاپی ئۆفسێت لە مەسکۆ ، (سێ جڵدی) ،چەند جار ناوی ، سوق بوڵاق " هاتوە ئەوە نیشان دەدا کە لەسەرەتای دەسەڵاتی / نادر شات ئەفشار / دا سوق بوڵاق ناوەکەی گەیشتۆتە رادەیەک کە لە پەڕتوک وبەڵگەنامەکاندا بە گرینگی بە چاپ گەیشتووە .ئەو دەستەواژانە وەک دەزانرێ کە لە نوسراوەکاندا هاتووە وشەی تورکین ، نابێ لە بیرمان بچێ ماوەی مانەوەی دوورو درێژی / مەغولەکان / گروپەکانی دیکەی مەغول لە کوردوستان درێژخایەن بووە.(٦٢٠تا٦٧٠ ه، ق). ئەوان چونە هەر کوێ ناوی تایفەو گەورەکانی جۆیان لەو شوێنانە دیاری دەکرد ،ناوەکانی وەک : سوڵدوز ، لاچین ، جەغەتو ، یەرغو ، تەتەهو ، تەمەرچین ،و.....دێنە بەر چاو .
خاڵی سرەنج راکێش ئەوەیە کەمن (و: بەڕێز سەمەدی) بابەتێکم لە عەمەر ئاغای عەلی یار بیستووە لە پەیوەندی لە گەڵ ئەسپی ناودار بەناوی / گودەش) کە گۆیا ئەسپی سارم بەگ بووە .کە لە یەکێک لە شەڕەکاندا کاتێک سارم دەگاتە داوێنی کێوێک بە ناوی / قەڵای سارم / و دەخوازێ لە چیا سەر بکەوێ بە هۆی هەورازی رژدو چڕ وباری گرانی ئەسپ ،زرە پۆشەکەی لە لەشی دەردێ دەیهاوێتە پشت سەری خۆی ولە کێو کە سەر دەکەوێ . کاتێک کە دەگاتە لوتکەی کێو ودەخوازێ لەسەر ئەسپ دابەزێ ، دەبینێ کە ئەسپەکەی بە کلکی خۆی زرەکەی راگرتوە ونەیهێشتووە بکەوێ سارم بەگ ناو چاوانی ماچ دەکا و زیاتر ئاگاداری ئەسپەکەی دەبێ .
لە یەکێکی دیکە لە رووداوەکانی گرینگی سەردەمی دەسەڵاتدارانی/ شا سمایل سەفەویدا /کە پەیوەندی بە کوردو چارەنوسی کورد هەیە شەڕی بە ناو بابگی " چالدورانە " . دوو دەوڵەتی بە هێزی سەفەوی وعوسمانی کە لە دوولای کوردوستان (و: رۆژهەڵات وباکور) هەڵکەوتبون نزیکەی ٣٠٠ ساڵ جار جار پێکەوە بە شەڕ دەهاتن. کوردەکان بە هۆی هەبونی پەیوەندی نیژادی لە گەڵ ئێرانیەکان وهاوپەیمان دەبون بەڵامبە هۆی زوڵم وزۆرداری سەفەویەکان ولەبەر ئەوەی لە لایان ئایینیەوە سوننە بون وێڕای عوسمانیەکان دژی سەفەویەکان دەجەنگان . بابەتی شەڕی چالدوڕان وەکو خۆی لە لاپەڕەی ٦٦٦ و ٦٦٧ لە پەڕتوکی / مێژووی کامیلی ئێران لە سەرەتای ئیسلام تا بنبڕ کردنی قاجارەکان لە بەرهەمی عەبباس ئێقباڵ ئاشتیانی / لە چاپو بڵاوکراوەکانی خەییام لە تاران ساڵی ١٣٤٦ هەتاوی ئاواهاتووە : لە ساڵی ٩٢٠قەمەری هاوکات لەگەڵ دروست بونی دەوڵەتی سەفەوی لە ئێران ودەوڵەتی تورکەکانی عوسمانی لە ئانادۆڵی وباڵکان بەو پەڕی هێز وتوانا خۆی دا بوو هەروەها تورکەکان بە پێچەوانەی بونیانگوزاری بنە ماڵەی سەفەوی باوەڕمەند بە ئایینی سوننە بون کە بۆ بڵاوکردنەوەوبە هێز کردنی دینی ئیسلام شیعەی شیعەی دەستی خۆیان دا وێنەی دوژمن چاو لێدەکرد بە تایبەتی سەفەویەکان لە بواری ئایینیدا دژی تورکە سوننەکان بون وشاسماییل لە بن بڕ کردنی ئایینی سوننەکان لە ئێران پڕوپاگەندەی مەزنی بە ڕێوە دەبرد .
دەسەڵاتی / عوسمانی لە ساڵی ٩١٨ قەمەری / کەوتە دەستی / سوڵتان سەلیم خانی یەکەم /کە یەکێک بوو لە بە هێزترین دەسەڵاتی بنە ماڵەی عوسمانی . ئەو سوڵتانە سەرەتا بۆ نیشاندانی دژایەتی خۆی بەرانبەر بە شیعەی سەفەوی دەستوری دا هەر کەسێک لە وان لە خاکی ئانادۆلیدایە بیکوژن وبەرهەمی ئەو فکرە دواکەوتویە بو بە هۆی کوشتنی چل هەزار کەس (٤٠٠٠٠) لە خەڵکی ناوچەکە. پاشان کە بیستی شا سماییلی سەفەوی لە گەڵ دژبەرانی دەسڵاتی عوسمانی یانی ، شای مەجارستان و ولاتی میسر تێکەڵاوە وحەول دەدەن دژی دەسەڵاتی عوسمانی یارمەتی ئێران بدەن ، هێزێکی زۆری کۆ کردەوە ورووی لە / ئەلجەزیرە وئازەربایجان / کرد.
" شاسمایل سەفەوی" لەسەرەتای مانگی ڕەجەبی ساڵی ٩٢٠ قەمەری لەشاری ئیسفەهان ڕاخۆی گەیاندە ئازەربایجان وهاوکات " موحەممەد خانی ئیستاجلو حاکمی /دیاربەکر / بە هێزێکی دیکە یامەتی شای سەفەویدا ولەشکری هەر دووکلا لە دەشتی " چالدوران "لە باکروی رۆژئاوای گولی ورمێ سەرەیان بەست وئامادەی شەڕ بون .لەشکرەکانی شاسمایل ٦٠٠٠٠ کەس سوارە دەبون لە حاڵیکدا " سرڵتان سەلیم " ١٢٠٠٠٠ کەس لەناو لەشکرەکەی دابون (دوو هێندە) کە خاوەنی چەکو چۆڵی نوێ وتۆپخانەی بە هێزی ئامادە کراو . سەرە ڕای ئەوەی شا سمایل وسەرکەردەکانی دیکەی ئێرانی توانایەکی باشیان لەو شەڕەدا بەکار هێنا وپادشای گەنجی سەفەوی چەند جارێک بە شمشیر هێرشی کردە سەر تۆپخانەی دوژمن بەڵام بە هۆی زۆری لەشکر وهێزی چەکو چۆڵی باش نەیانتوانی سەرکەوتن بەدەست بێنن و شکستیان هێنا .
موحەممەد خانی ئیستاجلو وکەسانێکی زۆر لە سەردارانی ئێرانی لەو شەڕەدا کوژران و شا سمایلیش بەرەو شاری تەورێز پاشەکشەی کرد .شەڕی چالدوران بە زەوەری کوردەکان کۆتایی هات چون لەو شەڕەدا کوردەکانیامەتی سوپای عوسمانیان دەداو دژی سەفەویەکان دەجەنگان .بەڵام دوای شەڕ کوردوستان بە پێی پەیمانێکی یاسایی وڕەسمی لە نێوان ئێران و عوسمانی دابەش کرا لەو دابەش کردنەدا سێ لە چواری خاکی کوردوستان درا بە دەسەڵاتی تورکە عوسمانیەکان بەشی دیکەش وەبەر ئێران کەوت. لە ساڵی ١٦٣٩ ز شا عەبباسی سەفەوی وسوڵتان مورادی عوسمانی لە پەیمانێکدا بە ڕەسمی کوردوستانیان کردە دوو بەش بەو واتایە کوردوستانی عوسمانی وکوردوستانی ئێران و مۆریان لەسەر دانا .
ناوچەی ئەمیر نشینی موکریان وئەردەڵان هەتا کۆتایی سەدەی نۆزدە بەدەستی ناودارانی کورد ئیدارە دەکرا بەڵام لە سەرەتای سەدەی بیستەم ز دەسەڵاتیناوەندی جڵەوی حوکمڕانی ناوچەیی خستە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆی .

سەرچاوە: مێژووی مهاباد لە نوسینی ، جەنابی مەحەممەد سەمەدی
وەرگێڕانەوەبه زمانی کوردی : جەعفەر کەریمی