طومار تاریخ

[behnam5555]

تاريخ كهن(1)

گفتار اول:
منابع مورد استفاده در بررسي تاريخ ايران

در بررسي تاريخي بايد توجه بر اين داشت كه مورخ بسته به شرايط مكاني و زماني، منابع موجود و در دسترس، شرايط سياسي و حكومتي و همچنين گاه در خواسته هاي قومي و آرمان هاي ملي به نوشتن شرح حال يك ...قوم دست برده و از اينرو نمي توان در تمام موارد آنرا صحيح و در قالب حقيقت موجود در گذشته در نظر گرفت.
تاريخ ايران را از منابع فوق مي توان گزارش نمود:

1- نوشته هاي مورخان يوناني و رومي و ارمني و كلداني كه معاصر پادشاهان هخامنشي، اشكاني و ساساني بوده و اغلب ناظر وقايع تاريخ ايران بوده اند. از اينرو قول ايشان در نزد محققان با مختصري ايجاد تعادل معتبر است مانند نوشته هاي هرودوت ، گزنفون و كتزياس
- هرودوت: يوناني، «در يوناني هرودوتوس» كه پدر مورخانش خوانند. از مردم هاليكارناس مستعمره يوناني در آسياي صغير بوده كه چون از مستملكات دولت ايران نيز بشمار مي رفته وي از اتباع ايراني شمرده مي شده است. 484 تا 425 قبل از ميلاد. نتيجه سياحت هاي خود را در ممالك مشرق زمين نوشته معروف به تاريخ هرودوت. روايات هرودوت راجع به ايران را حسن پيرنيا «مشيرالدوله» در جلد اول و دوم تاريخ ايران باستان بفارسي ترجمه نموده. دكتر هدايتي آن را به در چهار جلد بفارسي ترجمه و چاپ نموده.
- توسيديد Thucydide «يوناني»، 460- 395 ق.م. اوضاع ايران در جنگ هاي پلوپونز كه بين اسپارت و آتن واقع شده است را شرح داده.
- گزنفون «يوناني»، 430- 325 ق.م. شاگرد سقراط و چند كتاب درباره ايران دارد اول- سفر جنگي كورش كوچك. دوم- عقب نشيني ده هزار يوناني – سوم: كتابي درباره كودكان و نوجوانان موسوم به سيروپدي كه به معناي «تربيت كوروش» مي باشد زيرا كوروش بزرگ را اعلاي تربيت جوانان مي دانسته.
- كنه زياس، «يوناني» 415 تا 398 ق.م.، طبيب اردشير دوم، با كتاب هاي: پرسيكا (تاريخ ايران)، اينديكا (تاريخ هند) نوشته هاي او را درباره ايران زياد معتبر نمي دانند.
- برس «كلداني» معاصر اسكندر و سلوكي ها. و كساني ديگر مانند: پلوتارك (50-120 ميلادي)، ديودورسيسيلي، ازپ دوسزار (كشيش مسيحي)، آم مين مارسلن (330-400 ميلادي)

2- مورخان اسلامي اعم از عرب و ايراني كه تاريخ ايران بخصوص ايران در زمان ساسانيان را از قول ايرانياني كه قريب به عهد ساساني بوده اند روايت كرده، و يا اينكه مستقيما از منابع پهلوي و زردشتي (كه امروز گاها در اختيار ما نيست) مانند خداي نامه و غيره استفاده كرده اند. ‌[قول اين مورخان در مورد ايران قبل از ساساني آميخته با اساطير و افسانه است. از اين لحاظ در آن مورد قابل اعتماد نيت – اما روايتشان درباره ساسانيان چون اين عصر متصل بزمان اسلام و عرب است و آثار ساساني تا چند قرن پس از سقوط آنان هنوز موجود بوده لذا قول ايشان در مورد ساسانيان و رسوم و آداب آن ها حجت مي باشد «دكتر محمد جواد مشكور- ايران در عهد باستان- سال 2537 پهلوي»].
- ابو عثمان عمروبن بحر الكناني معروف به جاحظ (160-255 هجري)
- طبري – ابو جعفر محمد بن جرير بن يزيدبن خالد طبري آملي متولد در آمل مازندران متوفي در بغداد در سال 310 هجري. كتاب او موسوم به تاريخ الامم و املوك و يا تاريخ الرسل و الملوك است كه راجع به ايران اطلاعات بسيار مفيد دارد.
- بلاذري (279 هجري) با فتوح البلدان كه درباره ساسانيان و شهر هاي ايران كه بدست عرب فتح شد.
ابن خرداذ به- 211 تا 300 هجري – ابتدا زردشتي بوده و بدست برمكيان مسلمان گرديد با كتاب اوالمسالك و الممالك كه در جغرافياست.
دينوري – 290 هجري با كتاب الاخبار الطوال و حمزه اصفهاني – 355 هجري – با كتاب سني ملوك الارض و الانبيا و مسعودي – 345 هجري ،اصطخري با كتاب صورالاقاليم و مسالك و الممالك در قرن چهارم.
- ابوريحان بيروني در اواخر قرن چهارم. صاحب كتاب الاثار الباقيه عن القرون الخاليه (ترجمه علي اكبر دانا سرشت) و كتاب الهند كه هردو از مدارك مهم تاريخ ايران قديم بشمار مي روند
- ابن مسكويه – اهل ري – در ابتدا زرتشتي بوده – قرن چهارم - كتاب تجارب الامم و تعاقب الهمم كه در اغلب موارد مشابه به تاريخ طبري مي باشد.
- ابن العربي – گريگوريوس ابولفرج ابن اهرون از علماي مسيحي مي باشد – 685 هجري – كتاب ابن عربي از اين لحاظ داراي اهميت است كه تاريخ ايران را از روي كتب و مآخذ يوناني گرفته است.
ابن خلدون – 806 هجري – فردوسي (شاهنامه) – ابن اسفنديار (تاريخ طبرستان) – ابن بلخي (فارسنامه) –

3- كتيبه ها و لوح هاي نوشته شده در عصر هخامنشي ، پارتي وساساني كه از منابع معتبر به شمار مي روند.

4- كتب پهلوي بزبان پهلوي ساساني كه اغلب ديني، افسانه و داستان است. جز چند مورد كه قبل از اسلام و در زمان ساسانيان نوشته شده، بقيه در دوره اسلامي و اغلب در قرن سوم و چهارم نگارش شده. اطلاعات آن ها را جز در مسائل ديني و ادبي و لغوي از لحاظ تاريخي چندان معتبر نمي دانند و غالبا مخلوط با افسانه و اسطير است.

5- آثار مكتوبي كه در روي اوراق مخصوص به زبان پهلوي ، تخاري و ايغوري و سانسكريت كشف شده كه مشهور آن آثار شهر تورفان در تركستان مي باشد و از منابع مهم تاريخ قديم ايران بشمار مي رود.

6- روايت هاي ادبي، سياحت نامه ها و گزارش هايي كه از چينيان تا روميان در مورد ايران گفته اند.

7- روايات مذهبي پهود و نصارا در كتب مذهبيشان، كه چون داراي نعصبات مذهبي است نبايد آن ها را بطور خام و كامل پذيرفت.

10 كتاب ودا، مخصوصا ريگ ودا كه از زمان با هم زيستن آريايي هاي ايراني و هندي ياد مي كند و كتاب اوستاي زرتشت. كه بايستي از آن ها با كمك تجزيه و تحليل ساير منابع استفاده نمود.