خودآرايى و محيط آرايى در ايران باستان

[ساقي]

خودآرايى و محيط آرايى در ايران باستان

آنها معتقد بودند كه لباس بلند، نقص بدن را مى‏پوشانَد و آدمى را زيبا و بلند نشان مى‏دهد. اين لباس‏ها در هر طرف، چهار چين داشت و دامن آن...
وقتى سخن از آرايه‏هاى زندگى به ميان مى‏آيد، بى‏اختيار به سرزمين كهنى مى‏انديشم كه ازديرباز، مهد كهن‏ترين تمدّن‏هاى بشرى بوده و عظيم‏ترين حوادث تاريخى در آن، شكل گرفته‏اند. سرزمينى كه آن را به عنوان مهد قانون شناخته‏اند و آن‏قدر اين خصيصه شاخص بوده كه ملل دنياى كهن از آن، ضرب‏المثلى ساخته بودند و به هر چيز كه ثابت و استوار بود و تغيير و ديگرگونى در آن راه نداشت، به طعنه «قانون پارسى» مى‏گفتند.

قانونى كه نشان و اصل اوّل مدنيّت به‏شمار مى‏رفت. مورّخان دنياى كهن، چه يونانيان، چه روميان و چه اعراب، از ايران و ايرانيان، چنين ياد كرده‏اند: مردمانى كه سخت پاى‌بند به اصول اخلاق‏اند و آراسته به بهترين و برترين صفات و خصايص انسانى. اين مردمان، جامه‏هاى آراسته و زيبا بر تن مى‏كنند؛ در شكيبايى و پايدارى، شهره آفاق‏اند و وقتى سخن از كيانشان به ميان آيد، از بذل جان، دريغ نمى‏ورزند. نسبت به اسيران و زخميان در ميدان كارزار، چونان پدرى با فرزند رفتار مى‏كنند؛ تو گويى خداوند در وجودشان هزاران كاريز از عشق و معنويت به وديعه نهاده است. مردمان ايران زمين، نيكوسرشت‏اند و بدخواهى در دل آنان راه ندارد. ايرانيان، مردمانى هنرمند و هنر دوست‏اند و بى‏شك خداوندان شعر و شعورند و هنر در زندگى روزمرّه آنها جاى ويژه دارد. چه در سفالينه‏هايشان و چه در حجّارى‏هايى كه در دل كوه‏ها نموده‏اند، عظيم‏ترين آثار و شگفتى‏هاى هنرى را پديد آورده‏اند كه اعجاب و تحسين هر بيننده‏اى را برمى‏انگيزد. در اين مقاله سعى شده است آنچه از آداب و رسوم و هنر رفتار مردمان ايران پيش از اسلام به دست ما رسيده، مورد بررسى قرار گيرد.

ناگفته نگذارم كه آنچه سيّاحان و مورّخان عهد باستان (مانند: هِرودُت، هِكاته، گِزِنوفون، پلوتارْك، آريستوفانِس، آتِناثيوس، و...) را به اعجابْ وامى‏داشت، در مرتبه نخست، نه آرايه‏هاى ظاهرى، بلكه آراستگى‏ها و پيراستگى‏هاى اخلاقى ايرانيان بود. بدين‏ترتيب، گرويدن اين مردم به اسلام و مكتب اهل بيت(ع) - به عنوان آيينى كه در آداب زيست و ارزش‏هاى والاى انسانى حرف آخر را مى‏زند - را بايد نتيجه همان پاك نهادى، آزادگى و نيك خويى آنها دانست كه بِدان شُهره بوده‏اند.

اينك، اين افتخار، ما را بس كه ايرانى هستيم و از نسل مردانِ مرد و وارث يكى از عظيم‏ترين تمدّن‏هاى بشرى و دلْ سپرده بهترين دين حضرت دوست!
باشد كه قدر خود و كيان خود را نيك بدانيم و گوهر وجودى خود را پاس نهيم!

1. دوره ماد

اسباب منزل

در آثار مكشوف در تپه سِيَلْك و گنج زيوه لرستان، از هنر مادى براى تزيين ظروف، استفاده شده است. باستان شناسان، در كوه‏هاى لرستان، آثار فلزّى و سفالى بسيارى كشف كرده‏اند كه نقش‏هاى آن نشانگر مهارت و چيره‏دستى هنرمندان مادى است.

هنر معمارى و تزيين

از معمارى‏هاى مادها چيزى براى پژوهشگران، شناخته شده نيست. تنها تعدادى قبور صخره‏اى متعلّق به آن دوره مى‏توانند تصويرى از معمارى آن زمان را به دست دهند. اين قبور، داراى تصاوير و تزيينات زيادى هستند. بر سردرِ مقبره‏ها كنده‏كارى‏هايى بر روى سنگ، مشاهده مى‏شود كه به آنها زينت خاصى مى‏دهد. در اين مقابر و مقابر مشابه، ستون‏ها و كنده‏كارى‏هاى روى سنگ به چشم مى‏خورد. از اين دست كنده‏كارى‏ها، در جنوب روسيه تا ماوراى قفقاز به گونه‏اى چشمگير وجود دارد و مورد توجه خاصّ شرق‏شناسان است. مادها در سنگ‏تراشى زبردست بودند و نقش‏هاى صخره‏اى بر جا مانده از آنها، سختى كار و هنرمندى آنان را نشان مى‏دهد، مثل نقش خورشيدى كه در حال پرتوفشانى است. اين نقش بر بالاى سردرِ مقبره‏اى بين كرمانشاه و همدان، كنده‏كارى شده است. يكى از زيباترين و شگفت‏انگيزترين اثر اين دوره، دِژ مركزى اِكباتانه (همدان) با هفت ديوار متّحدالمركز است كه هر يك بلندتر از قبلى و به رنگ‏هاى سفيد و سياه و سرخ و آبى و زرد و قهوه‏اى و كنگره‏هاى آنها نيز نقره فام و زردْفام بودند و هر دژ داخلى بلندتر از دژ خارجى آن بوده است. درون آن از چوب سِدر و سَروْ ساخته شده بود و تيرهاى سقف و ستون‏هاى سردر و دالان‏ها با صفحات طلا پوشيده شده بودند و پوشش سفال‏ها از نقره خالص بود.

از نمونه آثار سنگى مى‏توان به «شير سنگى» كه در همدان است، اشاره نمود. اين شير تا سال 1930 ميلادى سالم بود؛ ولى پس از اين تاريخ، صدماتى ديده است.

...