بازی ها اریک برن

[GolBarg]

بازی "دادگاه"

تز : از اسم این بازی اینگونه مشخص می شود که مربوط به مراجع و محاکم قانونی است و شامل بازی هایی است از قبیل :
" چوب زیر بغل " ( تمسک به جنون ) و " بدهکار " ( اقامه دعوی به منظور کسب حقوق مالی ) اما به لحاظ بالینی ،این بازی اغلب در جلسات مشاوره ی ازدواج و گروه های روان درمانی مربوط به ازدواج اجرا می شود . که معمولا انواع این بازی در گروه های روان درمانی هیچ مسئله ای حل نمی شود . زیرا بازی هرگز خاتمه ندارد . در چنین مواردی مشاوران و متخصصان بدون آن که متوجه باشند ،خود به عرصه ی بازی کشیده می شوند .

" دادگاه " را می تواند چند نفره بازی کرد اما اساسا از سه نقش تشکیل شده : مدعی و مدعی علیه و قاضی که به ترتیب به وسیله ی شوهر و زن و روانکاو ایفا می شوند .

مثال :

شوهر به عنوان مدعی شروع می کند : " بگذارید تعریف کنم دیروز زنم چه کار کرد . او دست کرد فلان چیز را برداشت و ......" وغیره .

در این موقع زن به عنوان مدعی علیه به دفاع می پردازد: " نه خیر ، جریان واقعی این طوری بود که هر دو داشتیم و ...." و غیره .

شوهر : " من واقعا خوشحالم هر دو روی سکه را مشاهد می کنید .... من فقط می خواهم همه چیز منصفانه مطرح شود ...."

مشاور یا درمانگر : " بله ، مثل اینکه بهتر است تمام جنبه ها را بررسی کنیم ...." و غیره .

حال اگر واقعا حضاری وجود داشته باشند روانگر یا مشاور رو به جمع می گوید : " خب ، بگذارید ببینم دیگران چه نظراتی دارند ." و اگر این گروه آموزش کافی دیده باشند بدون اینکه دستوری به ایشان داده شود خود نقش هیئت منصفه را بازی خواهند کرد .

آنتی تز :

درمانگر به شوهر می گوید : " شما صد در صد حق دارید "

اگر شوهر با خشنود ی یا با پیروزی به صندلی خود تکیه بزند .

درمانگر می پرسد :از اینکه حق به شما داده شد ه چه احساسی دارید ؟

شوهر جواب می دهد : " احساس خیلی خوب ."

درمانگر می پرسد :" در واقع من فکر می کنم که شما اشتباه می کنید ."

شوهر اگر مرد منصفی باشد ،می گوید : " خودم از اول می دانستم ."

شوهر اگر منصف نباشد .شوهر واکنش و عکس العملی نشان می دهد که معلوم می کند بازی تازه ای شروع خواهد شد . این امکان هم هست که بعدها بتوان موضوع را بیشتر و بهتر بررسی کرد .

ولی به هر حال عنصر مهم بازی در این حقیقت نهفته است که مدعی ،هر چند با آب و تاب جز می زند که حق با اوست ،اساسا می داند که اشتباه می کند .


نوعی دیگر از آنتی تز : درمانگر یا روانکاو تحت هیچ شرایطی به گروه حق اشتفاده از لفظ سوم شخص مفرد را نمی دهد . یعنی استفاده لفظ شما برای غیر و من درباره ی نظرات و تجربیات فردی خود . ولی هیچ کس حق ندارد درباره ی " او " حرف بزند .

مثلا :

" فلانی این کار را کرد یا " بهمانی آن حرف را کرد " از این جا به بعد زوج های حاضردر گروه بازی را متوقف می کنند .یا اینکه یکدیگر را "عزیزم "خطاب می کنند ،که خود دست کم یک درجه بهتر است . از طرفی ممکن است مشغول بازی " وانگهی " شوند .


" بازی وانگهی "اغلب شدیدا به وسیله مدعی علیه های بدگمان بازی می شود . برای اشخاص مبتلا به این بیماری روانی ،به علت حراف بودنشان ،بسیار آسان است که مدعیان خود را هر چه هم لحن شوخی و غیر مستقیم داشته باشند ،عصبانی و عقیم سازند .


توجه :: به طور کلی روش غیر مستقیم استعاری از آشکارترین دام هایی است که در بازی " وانگهی " باید از آن دوری کرد.


بازی " دادگاه " در شکل روزمره اش می توان به آسانی بین بچه ها مشاهد کرد .

نوع سه نفره این بازی : بین دو بچه و یکی از والدین .


اولی : " مامان ،او شکلات مرا برداشت ...."
دومی : "آره ،اما او اول عروسک مرا برداشت و قبل از آن هم مرا کتک زد و تازه ( "وانگهای ") ما قرار بود شکلاتهایمان را با هم نصف کنیم .

[GolBarg]

زن سرد مزاج

تز: این تقریبا همیشه یک بازی ازدواج است ،چون امکانات اجرای آن در خارج از حیطه ی ازدواج رسمی غیر قابل تصوراست .

شوهر می خواهد با زنش معاشقه کند ،ولی با سردی طرد می شود . پس از چند باز تلاش و تکرار،

زن می گوید : تمام مردها حیوانند ،تو اصلا مرا دوست نداری به خاطر آنچه خودم هستم دوستم نداری ،تنها چیزی که می خواهی رابطه جنسی است .

مرد مدتی منصرف می شود . بعد بازهم سعی می کند ،ولی باز بی نتیجه است . بالاخره او هم عقب می کشد و دیگر سعی نمی کند .

هفته یا چند ماه ،زن به طور فزاینده ای رفتارهای خودمانی و حتی فراموشکارانه از خود بروزمی دهد . در اتاق خواب نیمه برهنه جلوی او راه می رود و گاهی فراموش می کند حوله ی تمیز درحمام بگذارد و وقتی در حمام است از همسرش در خواست حوله می کند .

پس از مدتی شوهر مجددا سعی می کند بار دیگرباسردی طرد می شود که نتیجه به بازی " سرسام " کشیده می شود و در آن حرف از رفتاراخیر هر کدامشان ،کارهای دوستانشان ،کارهای خانواده هایشان ،و بالاخره موضع پول به میان کشیده می شود و بالاخره هم با به هم کوبیدن در خاتمه پیدا می کند .

این دفعه شوهر تصمیمش را می گیرد و جدی تصمیم می گیرد که زندگی بدون رابطه جنسی و جداشدن از همسرش را انتخاب می کند .بعد از مدتی ترفندهای زن با شدت بیشتر آغاز می شود و تحریکات زن خودمانی تر و بیشتر می شود اما مرد همچنان بنا بر تصمیم هنوز خودداری می کند . تا بالاخره زن به ناگهان در یک شب به آغوش همسرش می پرد و او را سخت در آغوش می گیرد و با ولع زیاد می بوسد . شوهر اول پاسخی نمی دهد و تصمیم خود را فراموش نمی کند اما به زودی اقتضای طبیعت احساس های خفته ی او را پس از دوران طولانی گرسنگی تحریک می کند و اکنون مطمئن است که پیروزی از آن اوست .وقتی در بستر هستند ،اولین پیشروی او پس زده نمی شود ،او جسورتر می شود . ولی درلحظه بحرانی ،زن خودش را عقب می کشد ومی گوید : " نگفتم تمام مردها حیوانند ؟ تنها چیزی که من می خواستم محبت بود و نه رابطه ی جنسی !!!اما تو ......

بازی " سرسام " که متعاقب این صحنه می آید دیگر پیش در آمد حرف ها و رفتارهای اخیر آنها و چیزهای دیگر نیست – بلکه یکراست وارد مشاجرات مربوط به پول می شود .


باید توجه داشت که شوهر نیز به رغم اعتراضاتش ،در این بازی به اندازه ی زنش از صمیمیت جنسی واهمه دارد . در واقع او خود با دقت چنین همسر ی را انتخاب کرده و با او زندگی می کند تا ناتوانی جنسی خودش را پنهان سازد و اکنون گناه را می تواند به گردن زنش بیندازد .

این بازی را در شکل روزمره اش ممکن است زن های بی شوهر هم در تمام سنین بازی کنند . البته در مورد آنها بازی به زودی لقب ننگین تجاوز را به خود می گیرد .


آنتی تز : این بازی خطرناک است و آنتی تزهای احتمالی آن نیز اغلب به همان نسبت خطرناکند . در این مواقع معشوقه گرفتن نوعی قمار است ،اگر چه در صورت صورت چنین تحریک رقابت آمیزی ،بعید نیست که زن بخواهد بازی را کنار بگذارد و به زندگی عادی زناشویی تن در دهد . اما گاهی ممکن است خیلی دیر باشد . از طرف دیگر او ممکن است این قضیه بی وفایی شوهر را مستمسک قراردهد و به سلاح وکیل گرفتن علیه شوهرش متوسل شود و بازی " حالا گیرت آوردم پدر سگ "را اجرا کند . اگر شوهر به جای معشوقه گرفتن نزد دکتر روانکاو برود ( و زنش نرود ) عاقبت کار بازبه همان نحو غیر قابل پیش بینی است . اگر در اثر درمان روانکاوی ،مرد روحیه ی قوی تر و سلامت فکری بیشتری پیدا کرد طرح بازی زن ممکن است متلاشی شود ،ولی اگر او بازیگر سختکوشی باشد ممکن است کارشان به طلاق بکشد .


بهترین را ه برای این بازی معالجه و روانکاوی زن و شوهر و به شکل هم راستا است .

نقطه ی بحران باز ی" زن سرد مزاح " مرحله ی نهایی آن یعنی بازی " سر سام " است یکبار که این بازی دور کامل خود را طی کرد و به این نقطه ی بحرانی رسید. موضوع صمیمیت جنسی بین زن و شوهر دیگر منتفی است چون هر دو طرف رضایت خودسرانه ی خود را از بازی " سرسام " می گیرند و دیگر احتیاجی به کسب هیجان جنسی از همدیگر ندارند . بنابر این مهم ترین عامل در مقابله با زن " سرد مزاج " احتراز از بازی " سرسام " است این احتراز زن را در حالتی آکنده از نارضایتی جنسی و روحی قرار می دهد و ممکن است آن چنان شدید باشد که او را وادار به شکایت بیشتری کند .

استفاده از " سرسام " بازی " زن سرد مزاج " را از بازی دیگری به نام " بابا مرا بزن " متمایز می کند ،چون در بازی اخیر" سرسام " نوعی مقدمه است ،حال آن که در " زن سرد مزاج " ،" سرسام " جانشین عمل جنسی می شود . بنابر این در " بابا مرا بزن " ،"سرسام " شرطی از عمل جنسی و نوعی از بت پرستی است که هیجان را افزایش می دهد .


نوع اولیه بازی "زن سرد مزاج " در رمان آرزوهای بزرگ ،نوشته ی چارلز دیکنز به وسیله ی دخترک پر افاده ( استلا ) اجرا می شود .

بازی "مرد سرد مزاج " تقریبا همین گونه است .

[GolBarg]

بازی مظلوم

تز : این بازی از آن دست بازی هاست که زن خانه دار اجرا می کند . موقعیت او اقتضا می کند در ده دوازده کا ر مختلف مهارت داشته باشد . یا به عبارت دیگر باید ده دوازده نقش مختلف را ایفا کند . معشوقه ،مادر ،پرستار ،مربی ،مامور خرید ، نظافتچی ،خدمتکار ،آشپز ،و غیره از آنجا که این کارها اغلب ضد ونقیض و ضمنا خسته کننده اند ،انجام دادن آنها هر روز و هر شب طی سالها شرایطی در زن به وجود می آورد که در محافل روانشناسی به طور نمادین به " زانوی کدبانو " معروف است ( چون زانو برای خیلی کارها به کار می رود ،خواباندن بچه ، زمین شستن و ...) که بالاخره علائمش احتمالا با این اعتراض که " خسته ام " ابراز می شود .

حال اگر کدبانو بتواند ازعهده تمام این کارها برآید و از محبت شوهر و بچه هایش هم به اندازه ی کافی بهره مند شود ،ممکن است نه تنها قادر باشد بیست و پنج سال اول زندگی را بگذراند بلکه می تواند از آن لذت هم ببرد و بعد از آن که بچه ها از آب و گل در آمدند و به دانشگاه یا سر زندگی هایشان رفتند ،درد ناگهانی تنهایی را تجربه کند . اما اگر از یک طرف به خاطر نداهای "والد " درونی خودش و از طرف دیگر به علت محرومیت از عشق خانواده اش ،نتوانست از عهده برآید ،بی شک روز به روز از خوشحالی اش کاسته می شود . اول ممکن است مدتی خودش را بابازی هایی از قبیل " اگر به خاطر تو نبود ..." و " عیب " مشغول کند . اما به زودی از جزابیت این بازی های کم می شود چرا که نیروی کافی تولید نمی کنند و او طبیعتا به سمت بازی "مظلوم "کشیده می شود .



آنتی تز: حل منتطقی قضیه ساده است . کدبانو باید نقش های خود را طی هفته ها برنامه ریزی کند . از ایفای دو یا چند نقش نقش همزمان اجتناب ورزد . وقتی میهمانی می دهد یاباید پذیرایی کند یا تو ی آشپزخانه باشد – اما نه هر دو و به این ترتیب می تواند استفاده از زانوهایش را محدود کند .


اما اگر زن در واقع به طور جدی و ذاتا سرگرم بازی " مظلوم " باشد مشکل می توان او را متقاعد ساخت که به راه حل فوق رضایت بدهد . در این مورد نقش شوهر هم که با دقت انتخاب شده مهم است و در اصل مرد خوبی است و از زنش فقط موقعی خرده گیری می کند که به اندازه ی کافی لیاقت به خرج نداده باشد – مانند تصویر ذهنی که از مادرش دارد . در حقیقت ،زن با رویایی که شوهرش از مادر خود دارد ( به نحوی که در والد او حفظ شده ) ازدواج می کندو این رویا درست شبیه همان رویایی است که زن از مادر یا مادر بزرگ خود دارد .اکنون که زن شریک خوبی پیدا کرده است ،"کودک " درونش می تواند این نقش نگران و ترسان را برای حفظ تعادل روانی خود تحمل نماید و لذا حاضر نیست آن را به آسانی رها کند . هر چه کار و مسئولیت شوهر بیشتر باشد ،برای هر دوی آنها آسان تر است که دلایلی در سطح " بالغ " برای حفظ این جنبه ی ناسالم ارتباطشان پیدا کنند .

[GolBarg]

اگر به خاطر تو نبود ...

تز : این بازی پس از بازی " چرا فلان کار را نمی کنی – آره ،اما " مورد توجه قرار دارد . بعد از کشف بازی" اگر به خاطر تو نبود ..." معلوم شد سلسله ای اعمال اجتماعی در کارند که از تبادلهای غایی ریشه می گیرند .

به طور خلاصه ،زنی با مردی سلطه گر ازدواج می کند که فعالیت های او را محدود می سازد و مانع از آن می شود که وی با موقعیت هایی درگیر شود که از آنها می ترسد . اگر به همین سادگی بود احتمال داشت زن به خاطر چنین خدمتی از شوهرش سپاسگزار هم باشد ولی در بازی " اگر به خاطر تو نبود ..." واکنش زن درست عکس این است .

او از چنین وضعی بهره برداری می کند و از محدودیت ها شکوه سر می دهد و موجبات نگرانی شوهرش را فراهم می آورد تا امتیاز بیشتری کسب کند .

این امتیاز اجتماعی درونی این بازی است. امتیاز اجتماعی برونی ای که از آن حاصل می شود ،وقت گذرانی " اگر به خاطر او نبود ..." است که زن با زن هایی که از دوستان نزدیکش هستند اجرا می کند .

[GolBarg]

ببین من چقدر سعی کرده ام

تز : این یک بازی سه نفره است .
در این بازی شوهر معمولا مصمم است زنش را طلاق بدهد . هر چند خودش با فریادهای اعتراض آمیز منکر آن باشد . اما زن با صمیمیت بیشتر ،علاقه به حفظ ادامه ی زندگی زناشویی دارد .

شوهر با حالتی اعتراض آمیز همراه زن نزد درمانگر می رود و فقط آن اندازه حرف می زند که به زنش نشان دهد قصد همکاری دارد و معمولا نوع ملایمی از " روانپزشکی " یا " دادگاه " را بازی می کند . به مرور او در برابر درمانگر به طور فزاینده ای حالت شبه تسلیم توام با آزردگی نشان می دهد یا گستاخانه با زن به مشاجره می پردازد ، اگر چه در خانه هم ،اگر چه در ابتدا " تفاهم " و خویشتنداری بیشتری نشان می دهد ،سرانجام رفتارش بدتر از گذشته می شود .

پس از یک ،یا پنج ،یا ده دیدار با درمانگر ،که بستگی به میزان مهارت درمانگر دارد ، دیگر شوهر نمی آید و در به ماهیگیری یا شکار ( سرگرمی برای خود می تراشد ) می رود . بعد زن مجبور می شود تقاضای طلاق کند .

حالا شوهر مثلا هیچ تقصیری ندارد – چون زنش است که دست به اقدام زده ،حال آن که او با مراجعه به درمانگر توانسته حسن نیت خود را به اثبات برساند و در وضع مناسبی است که به وکیل ،قاضی ، دوست و یا تمام خویشاوندان بگوید :" ببینید من چقدر سعی کرده ام !" .



آنتی تز : زن و شوهر با هم نزد روانپزشک می روند . اگر معلوم شود فقط یکی از آنها – فرضا شوهر – به وضح دست به بازی زده ،او را به حال خود می گذاریم و دیگری را برای روان درمانی خصوصی می پذیریم .

زیرا عوارض نشان می دهد که شوهر هنوز برای درمان آمادگی ندارد .در آینده او هنوز می تواند زنش را طلاق بدهد . با این تفاوت که مجبور خواهد شد وضعیت علاقمندی و تلاش ظاهری اش را در حفظ ازدواج کنار بگذارد .

اگر لازم شد ،زن می تواند خودش مراحل طلاق را شروع کند و وضعیت او نیز بهبود خواهد یافت ،چون او نیز سعی اش را کرده است . نتیجه ی مطلوب آن است که شوهر بازی خود را قطع کند ،به حالت نومیدی بیفتد ،و با انگیزش واقعی در جای دیگری شروع به دریافت معالجه کند .

این بازی در شکل روزمره اش به آسانی در بچه ها نیز مشاهده می شود که به طور دو نفره با یکی از والدین خود بازی می کنند و به یکی از دو وضعیت زیر صورت می گیرد :" من نمی توانم " یا " من بی تقصیرم ". بچه سعی می کند کاری را انجام دهد ،اما خراب می کند ،یا موفق نمی شود .اگر "ناتوان باشد " پدر و مادر مجبورند کاررا برایش انجام دهند .

اگر " بی تقصیر" باشد ،پدر و مادر دلیل منطقی ندارند که تنبیهش کنند . این رفتار عناصر بازی را آشکار می سازد . پدر و مادر لازم است در بدو امردو چیز را درک کنند : اول ،کدام یک از آنها این بازی را به بچه یاد داده اند ،دوم ، انها برای تداوم بخشیدن به آن چه می کنند .


نوعی وخیم از این بازی که عواقبی به مراتب وخیم تر از صورت اصلی آن دارد این است که مرد از یک بیماری درونی ( مثل معده درد _ قلب درد ) رنج می برد و آن را بهانه قرار می دهد ودست به بازی " ببین من چقدر سعی کردم " می زند .که با توجه به میزان و درجه بیماری و جدیت بیماری عواقب آن تعیین می شود .


الف )نوع درجه یک

مرد به زن و دوستانش اعلام می کند که زخم معده دارد . همچنین خاطر نشان می سازد که می خواهد کماکان به کارش ادامه دهد . همه او را تحسین می کنند . شاید شخص در این شرایط دردناک حق دارد به جبران رنجی که می کشد تا حدی خود نمایی کند .

می توان به او اجازه داد که گاهی از اجرای بازی " چوب زیر بغل " طفره برود و به خاطر عهده دار بودن بار سنگین مسئولیت ها می توان را شایسته ی پاداش دانست . در این مورد پاسخ مودبانه به " ببین من چقدر سعی می کنم " چنین است :" بله ،ما همه فداکاری و حس آگاهی تو را تحسین می کنیم . "


ب)نوع درجه ی دو

در این نوع مرد بیماری زخم معده ی خطرناکی دارد ،ولی این راز را از خانواده و دوستانش مخفی نگه می دارد . سخت تز از همیشه به کار و فعالیت خودادامه می دهد و بالاخره روزی وسط کار از پا در می افتد و او را بیهوش به بیمارستان می برند .

وقتی زنش را خبر می کنند ،بلافاصله پیام ناگفته ی شوهر به او می رسد : " دیدی من چقدر سعی کردم ..." او اکنون باید شوهرش را بیشتر از همیشه تحسین کند و از هر چه در گذشته درباره ی او بد گفته و یا کرده احساس تاسف و ندامت کند . به عبارت دیگر ،او حالا باید شوهرش را دوست داشته باشد ،حال آن که تلاش های گذشته ی او به خاطر کسب این عشق شکست خورده بوده .

بدبختانه در نظر شوهر ،این ابراز محبت و همدردی کنونی زنش بیشتر منبعث از گناه است تا از عشق واقعی . زن ممکن است در باطن از شوهرش نفرت داشته باشد ،چرا که او باعث تحریک احساس ترحم و محبت وی شده است .


ج)نوع درجه سوم

مرد شریرانه و نفرت انگیز تر از آنچه در فوق توصیف شد اقدام به خود کشی می کند و زخم معده ای که پنهان نگه داشته شده بود به ترویج توسعه پیدا می کند و تبدیل به سرطان می شود و یک روززن ،که اصلا از بیماری شوهر اطلاعی ندارد ،در حمام را بازمی کند و شوهرش را بی جان می یابد .مفهوم یادداشت به روشنی چنین است :" دیدی چقدر سعی کردم !" و اگر چنین واقعه ای دوبار برای یک زن اتفاق افتد آن وقت نوبت اوست که بفهمد چه بازی هایی کرده است .

[GolBarg]

بازی های مهمانی

مهمانی ها برای وقت گذرانی و وقت گذرانی برای مهمانی ( از جمله مقطع کوتاهی پیش از این که تمام مدعوین جمع شوند ) ، اما به محض این که آشنایی ها گل کرد ، بازی ها شروع می شود : "شلمیل" و قربانی اش همدیگر را پیدا می کنند ، همان طور که " کله گنده " و " من حقیر فقیر" خودشان را نشان می دهند ، و خلاصه تمام مراحل آشنا ولی فراموش شده ی " انتخاب طرف" شروع میشود .

در این فصل چهار بازی که معمولا بیشتر از دیگر بازی ها در مهمانی ها و موقعیت های اجتماعی تکرار می شود ، مورد بحث قرار می گیرد


1- " وحشتناک نیست ؟"
2- "عیب "
3- " شلمیل"
4- چرا فلان کار را نمی کنی ؟ آره ،اما "