فوبیا چیست - ترس مرضی

[GolBarg]

احساس کردم قلبم در حال انفجار است. گلويم بسته شد و نمي‌توانستم نفس بکشم. داشتم خفه مي‌شدم. دست‌هايم خيس عرق بود. سرگيجه داشتم. براي اينکه نيفتم يا غش نکنم، دستم را به وسايل خانه و در و ديوار مي‌گرفتم. داشتم مي‌مردم. مي‌خواستم بروم اما نمي‌دانستم کجا!

آنچه خوانديد، يک توصيف از نوعي واکنش موسوم به فوبيا يا ترس مرضي است. فوبيا يا ترس مرضي واژه‌اي است که به مجموعه‌اي از علايم که هنگام ترس از شيء يا موقعيتي ظاهرمي‌شوند، اشاره مي‌کند. افراد مي‌توانند واکنش‌هاي فوبيا را به حيوانات (مانند عنکبوت)، فعاليت‌ها (مانند سوار شدن هواپيما) يا موقعيت‌هاي اجتماعي (مانند غذا خوردن در جمع) گسترش دهند. فوبيا، افراد را در هر سني و هر مرحله از زندگي و در هر کجا تحت تاثير قرار مي‌دهد. موسسه ملي بهداشت رواني گزارش داده است که 1/5 تا 5/14 درصد آمريکايي‌ها فوبيا دارند. و همچنين آمار را مي‌توان با اندکي بيش و کم در مورد کشور خودمان نيز صادق دانست. فوبيا شايع‌ترين بيماري رواني در هر رده سني در زنان و دومين بيماري شايع در بين مردان بالاتر از 45 سال است.

چند نوع دارد؟


فوبيا اشکال متعددي دارد. بعضي افراد از سگ مي‌ترسند، حتي سگ کوچکي که دمش را تکان مي‌دهد. بعضي افراد حتي از اينکه فکر کنند در ميان جمعي سخن بگويند، مي‌ترسند. بعضي‌ها مي‌ترسند سوار هواپيما شوند، عده‌اي از صداي رعد و برق مي‌لرزند و مخفي مي‌شوند. گروهي نمي‌توانند سوار پله برقي شوند. بعضي‌ها هم با حملات ترساننده بدون هيچ دليل منطقي گوشه‌گير مي‌شوند و تعدادي نيز هرگز خانه‌هايشان را ترک نمي‌کنند. ترس‌هايي از اين دست خيلي شايع هستند. ميليون‌ها نفر در جهان از فوبيا يا اختلالات ترس در عذاب هستند و براي رهايي از اين احساسات به جاهاي بلندي مي‌روند تا از شيء، مکان يا وضعيتي که تحريک‌شان مي‌کند، دور شوند. آنها شغل‌شان را تنها به صرف اجتناب از سوار شدن‌ آسانسور تغيير مي‌دهند. عده‌اي حتي خانواده خود را با وجود تعلقات زياد ترک مي‌کنند.

ترس از تنهايي


فوبيا انواع مختلفي دارد که يکي از آنها فوبياي تنهايي است. اين فوبيا، ترس از تنها شدن در هر جا يا موقعيتي است که به نظر مي‌رسد خلاص شدن از آن مشکل است. افراد مبتلا به فوبيا، از ماندن در خيابان شلوغ يا در فروشگاه پر از جمعيت، تئاتر و سينما اجتناب مي‌کنند. بعضي از اين افراد به شدت ناتوان مي‌شوند زيرا که آنها حتي نمي‌توانند خانه خود را ترک کنند. اگر چنانچه اين کار را نيز انجام دهند، همراه با استرس زياد بوده و يا موقعي اين کار را مي‌کنند که با يک دوست و يا اعضاي خانواده همراه باشند. دو سوم افرادي که از اين نوع فوبيا رنج مي‌برند، زن هستند. علايم اين بيماري در سنين ميان 18 تا 35 سالگي گسترش مي‌يابد و حملات آن ممکن است به صورت ناگهاني يا تدريجي باشد. اين افراد اختلالات را پس از نخستين رويدادي که به دنبال يک يا چند حمله ترس ناگهاني روي مي‌دهد به صورت حساسيت شديد، ترس سرتاسري همراه با علايمي چون عرق کردن، نفس تند و کوتاه و يا غش کردن نشان مي‌دهند. اين گونه حملات به نظر مي‌رسد ناگهاني و بدون هشدار قبلي اتفاق مي‌افتد و به همين دليل، تشخيص عواملي که محرک چنين واکنشي است را به منظور پيشگيري غيرممکن مي‌سازد.

فوبياي اجتماعي


فرد داراي فوبياي اجتماعي از اينکه در حين کاري مورد تمسخر و مشاهده قرار گيرد مي‌ترسد، به همين دليل از انجام هر کاري که چنين حالتي را ايجاد کند پرهيز مي‌کند. شايع‌ترين فوبياي اجتماعي، ترس از سخن گفتن در جمع است. بسياري از افراد شکل عمومي‌تري از فوبياي اجتماعي را در حالتي که حتي از ارتباط بين فردي مي‌ترسند، نشان مي‌دهند و اين حالت براي آنها مشکل ايجاد مي‌کند، به طوري که حتي نمي‌توانند به سر کار بروند و يا در بين جامعه باشند. فوبياي اجتماعي سومين حالت رواني شايع پس از افسردگي و الکليسم است و خصوصيت اصلي آن ترس مداوم از مورد بررسي قرار گرفتن به وسيله ديگران است. اين بيماري اغلب در کودک يا نوجواني آغاز مي‌شود. افراد داراي اين نوع فوبيا، فشارهاي رواني زيادي را در حالت‌هاي زير تجربه مي‌کنند: معرفي شدن به افراد ديگر، مورد نقد و يا مورد شوخي قرار گرفتن، مورد تماشا قرار گرفتن در حالي که کاري انجام مي‌دهند، مرکز توجه قرار گرفتن، اغلب برخوردها و تعاملات اجتماعي مانند مراسم مدرسه و سخنراني، ملاقات با افراد معتبر و مهم، گفتگو در جمع. ترس شديد، ضربان قلب تند، سرخ شدن، خشک شدن دهان و گلو، لرزش، تهوع و استفراغ و انقباض عضلاني از علايم جسمي فوبياي اجتماعي به شمار مي‌رود.

فوبياي خاص


فوبياي خاص بسيار شايع است به طوري که فقط در آمريکا از هر 10 نفر يک نفر به اين بيماري مبتلاست. زنان دو برابر بيشتر از مردان از اين عارضه رنج مي‌برند. فوبياي خاص به طور عموم، ترس غيرمنطقي و بيش از اندازه از اشيا يا وضعيت خاص است. در اين حالت، فرد هر کاري را براي اجتناب از آن شيء يا وضعيت انجام مي‌دهد. در نتيجه سبب مي‌شود که روي عملکرد روزانه افراد اثر مهمي داشته باشد. تجربه ترسناک با يک حيوان يا يک وضعيت مي‌تواند عامل فوبياي خاص باشد. به‌طور مثال، فردي که به وسيله يک سگ وحشي گاز گرفته مي‌شود، ممکن است ترس خود را به تمامي سگ‌ها صرف‌نظر از حالت و مزاج آن گسترش دهد. يک نمونه از فوبياي خاص ممکن است ترس از ارتفاع باشد که در چنين حالتي افراد مبتلا از عبور از روي پل اجتناب مي‌کنند و به جاي آن ممکن است مسير طولاني‌تري را انتخاب کنند. نوع ديگر فوبياي خاص، ترس از اماکن بسته است. وقتي فردي با اين ترس روبه‌رو مي‌شود ممکن است علايمي چون افزايش ضربان قلب، عرق کردن، افزايش تعداد تنفس، سرگيجه و لرزش را نشان ‌دهد. شايع‌ترين فوبياي خاص در عموم مردم، ترس از حيوانات (به ويژه سگ، مار، حشرات و موش)، ترس از پله‌برقي، آسانسور، تونل، رانندگي در اتوبان، آب و پرواز در آسمان است. اين ترس مي‌تواند از افراد ديگر آموخته شود.

درمان فوبيا


خوشبختانه، فوبيا درمان‌پذير است و بيشتر افرادي که به دنبال درمان فوبيا هستند به طور کامل بر ترس‌هاي خود غلبه مي‌کنند. بسياري از افراد مبتلا به فوبيا که فکر مي‌کنند ترس‌شان احمقانه، بچه‌گانه و ناچيز است، اغلب سعي در پنهان کردن آن مي‌کنند و تا وقتي که اين ترس را پنهان کنند، همچنان اين مشکل وجود خواهد داشت و در زندگي محدود خواهند شد. حتي پزشکان نيز ممکن است در تشخيص اينکه دردهاي معده، فشارخون بالا و ضربان تند قلب به دليل ترس مي‌باشد اشتباه مي‌کنند، مگر اينکه از بيمار بپرسند و يا اينکه خود فرد به ترسي که دارد اشاره ‌کند. درمان فوبيا شامل رفتار درماني، آموزش و استفاده از داروست.


در رفتار درماني، فرد با درمانگر آموزش ديده ملاقات مي‌کند و درمانگر خود را با شيء يا موقعيت‌ ترسناک در طي يک برنامه منظم طراحي شده و به صورت تدريجي رو به رو مي‌کند و آموزش لازم را براي کنترل واکنش‌هاي جمعي و ترس ارايه مي‌کند. در اين حالت فرد، شيء يا وضعيت ترسناک را در ذهن خود تسجم مي‌کند و کار را با تماشا کردن تصاويري که تداعي‌کننده آن شيء يا وضعيت هستند، ادامه مي‌دهد و درنهايت تجارب واقعي با آن موقعيت يا شيء ترسناک را کسب مي‌کند. با تکرار اين کار، شخص با آن حالت خو گرفته و مي‌تواند ترس و وحشتي را که در گذشته احساس مي‌کرده از بين ببرد. اين درمان چنانچه بيماران، مسکني را دريافت نکنند نيز مفيد خواهد بود زيرا که مسکن‌ها مي‌توانند از تجارب اضطرابي پيشگيري کنند. رفتار درماني در درمان هر سه نوع فوبيا موثر است. رفتار درماني، اغلب 14 هفته طول مي‌کشد و ممکن است به صورت گروهي يا فردي انجام شود.


نشانه‌هايش چيست؟

• احساس‌ ترس، وحشت و خوف شديد

• ترس، از حد طبيعي خارج شده و به‌صورت ترس شديد واقعي درمي‌آيد

• بروز واکنش‌هاي خودبه‌خودي و غيرقابل کنترل

• تپش قلب، تنفس کوتاه، لرزش دست و هول شدن همراه با آرزوي خلاص شدن از آن حالت
• غذا خوردن بيش از اندازه براي رها شدن از فکر اشيا يا وضعيت‌هاي ترسناک

منبع: آکسفورد