+ آشنایی با فن ترجمه - مقالات مفید در ارتباط با ترجمه +

[مهرگان]

روش ترجمه
ترجمه، كه بازگرداندن متني از يك زبان به زبان ديگر است، يكي از راه ‌هاي«ارتباط فرهنگي» است. اهل مطالعه، از راه خواندن اين ‌گونه كتب، با دانشمندان و انديشه‌ ها و علوم مختلف آشنا مي‌ شوند و بينشي عميق‌ تر و گسترده ‌تر مي ‌يابند. مترجمان نيز كه اين نقش را ايفا مي‌ كنند، از خدمت ‌گزاران علم و ادب و فرهنگ در مقياس جهاني‌اند؛ به شرط آن ‌كه متون مورد ترجمه، سالم و مفيد باشد و به تبادل فرهنگي و ارتقاي سطح دانش مردم و گسترش علم و فرهنگ بيانجامد. در ترجمه، هم بهره‌ گيري از فرهنگ جهاني و انديشه‌ هاي ديگر ملل در كار است، هم بهره‌رساني و ابلاغ پيام خودي به ديگران؛ از اين رو، مي‌ تواند يكي از شيوه ‌هاي مؤثر تبليغ باشد و محتواي دين و مباني انقلاب را به ديگران انتقال دهد. در جامعه اسلامي و نسبت به مسلمانان نيز، از آن ‌جا كه متون اصلي دين، هم چون قرآن و حديث و اغلب كتب تاريخ و تفسير و كلام و ... به زبان عربي است و اغلب مسلمانان نيز غير عرب‌اند، پس برگردانِ زيبا و روان و فني محتواي معارف ديني از عربي به زبان ‌هاي ديگر، خدمتي شايسته به بيش از يك ميليارد مسلمانِ غيرعرب است. ترجمه از زبان ‌هاي ديگر به عربي نيز اين‌ گونه است. «نهضت ترجمه» از صدر اسلام، رواج داشت و كتب متعددي از زبان ‌هاي ديگر به عربي و از عربي به زبان‌ هاي ديگر ترجمه شد. ضرورت اين مسأله در جهان امروز و با گستردگي ارتباطات و سرعت آن و نيز وسعت و دامنه كار چاپ و نشر و پخش رسانه‌ ها و مطبوعات، بيش از پيش احساس مي‌ شود. به همين دليل، آشنايي با«ترجمه» و اصول آن، هر چند گذرا و اجمالي، ضروري است و براي كساني كه توانايي تأليف يا انگيزه آن را ندارند، ترجمه مي‌ تواند يك كار علمي و فرهنگي به شمار آيد. حتي در اموري هم‌ چون ترجمه قرآن، دعاها، احاديث، متون اخلاقي، شعرهاي حكمت آميز و ... ترجمه شايسته و شيوا مي ‌تواند بُرد اين تعاليم را افزايش دهد.

در يك تقسيم بندي، ترجمه به دو صورت انجام مي ‌گيرد:
1. ترجمه شفاهي و زنده
2. ترجمه كتبي و نوشتاري.


ترجمه شفاهي

ترجمه شفاهي آن است كه مترجم، سخنان يك گوينده را به صورت زنده و في المجلس به زبان ديگري برگرداند. اين گونه ترجمه، در جلسات، كنفرانس ‌ها، سمينارها، ملاقات ‌هاي رسمي، مجامع بين المللي، مصاحبه‌ ها و ديدارها و با توريست ‌ها انجام مي‌ گيرد. ترجمه شفاهي به يكي از سه صورت زير است: الف. فراز به فراز ب. جمله به جمله ج. كلمه به كلمه.
در نوع«فراز به فراز» مترجم، سخنان گوينده را بخش بخش گوش مي ‌دهد و پس از پايان هر فراز، آن را ترجمه مي‌ كند. معمولاً ممكن است هنگام گوش دادن، با استفاده از شيوه«تندنويسي» يادداشت ‌هايي هم بردارد. پس از سكوتِ گوينده، مترجم مضمون صحبت او را بازگو مي‌ كند. طبيعي است كه در اين شيوه، ترجمه كمي آزاد انجام مي ‌گيرد. در نوع«جمله به جمله» سخنان گوينده پس از پايان هر جمله، برگردانده مي‌ شود. اين شيوه، هم راحت ‌تر است و هم دقيق ‌تر و مطابق ‌با گفتار اصلي. در هر يك از اين دو شيوه، مترجم بايد از«حافظه» و«سرعت انتقال» برخوردار باشد، تا مضمون ارائه شده را از ياد نبرد و در گزينش معادل‌ ها، معطّل نشود. در نوع «كلمه به كلمه» مترجم مترصّد است تا هر كلمه و تعبيري كه از زبان گوينده بيرون مي ‌آيد، آن را به زبان دوم بر مي‌ گرداند. اغلب در ترجمه زنده در كنگره ‌هاي بين المللي و مصاحبه‌ هاي مطبوعاتي با خبرنگاران خارجي كه حاضران با گوشي به نطق گوينده گوش مي‌ دهند، اين شيوه رعايت مي ‌شود. البته گاهي به لحاظ ساختار دستوري و جمله بندي كه در زبان‌ ها مختلف است، چاره‌اي جز صبر تا پايان جمله نيست تا مفهوم آن را سريعاً به زبان ديگري ترجمه كند و بدون تمام شدن جمله، گاهي نمي ‌توان شروع به ترجمه كرد. به هر تقدير، مترجم شفاهي بايد در زمينه اصلي سخن، اطلاعات علمي داشته باشد تا در ترجمه بتواند مطلب گوينده را به زبان ديگري بيان كند. مثلاً اگر سخن گوينده، بار فلسفي يا اقتصادي داشته باشد، مترجمي كه از فلسفه و اقتصاد چيزي نداند، قطعاً در برگرداندن مطلب، دچار مشكل يا خطا خواهد شد.

ترجمه كتبي

در ترجمه كتبي، از آن‌ جا كه«متن» در اختيار مترجم است، با دقت و حوصله بيشتري به برگرداندن آن و يافتن معادل‌ ها و اصطلاحات و تنظيم جمله بندي مي ‌پردازد. به همين دليل، در حد ترجمه شفاهي، نياز به حافظه و سرعت انتقال نيست؛ چون مي ‌تواند با مراجعه به فرهنگ ‌ها و كتب لغت و پرسيدن از ديگران، معادل يابي كند، حتي فرصتِ تجديد نظر يا تغيير عبارات و اصلاحات لفظي هم وجود دارد. البته در اين نوع ترجمه هم، تسلط به دو زبان«مبدأ» و«مقصد»[1] لازم است، تا اين«برقراري ارتباط كلامي» به سهولت و مهارت انجام گيرد. ولي عوامل ياد شده(1. فرصت براي معادل يابي دقيق 2. فرصت براي اصلاح و تجديد نظر 3. ضروري نبودن حافظه و انتقال سريع) از نقاط مثبت و قوت ترجمه كتبي محسوب مي ‌شود و به لحاظي آن را آسان‌ تر از ترجمه زنده و شفاهي مي ‌سازد.

شرايط و نيازهاي ترجمه

گفته‌اند كه: «ترجمه، پيش از آن ‌كه«علم» باشد، «هنر» است... .» و اين سخن حقي است، زيرا تنها توانايي بر فهم لغات و جملات متن، كافي نيست و مترجمي نياز به مهارت، ذوق هنري بيش از اين دارد. ترجمه، اگر فني و عالمانه و خوب انجام گيرد، كمتر از«تأليف» و«تصنيف» نيست. ترجمه خوب، گاهي يك اثر را زنده مي ‌كند و ترجمه بد، كتابي را از اعتبار و ارزش مي ‌اندازد.